^Apartheid in
IZuid-Afrika
^geen kwestie
ras, maar
macht
jika is het meest tragische con-
ynt van de wereld. Het telt
landen waar hongersnood
trsf, maar ook de Republiek
j Zuid-Afrika, het land dat het
door de wereld veroor-
fyd wordt. Wanneer dit land de
aansporingen van de rest
j de wereld zou opvolgen, zou
j volgens de Zuidafrikaanse re-
ring neerkomen op nationale
mm oord. Verslaggever Terry
]eman van het Britse dagblad
Guardian ging naar Zuid-
Jrika om er achter te komen
larom dit land is zoals het is en
]arop de blanke Afrikaners
rotsvaste vertrouwen base-
I dat hun land niet ten onder
I gaan. Een samenvatting van
artikelen volgt hieronder.
Remans uitgangspunt was de
pk wijze van de Afrikaner te
gronden, een hoog gegrepen
\ar noodzakelijk uitgangspunt,
dzakelijk, want Zuid-Afrika
\aalt door zijn militaire macht,
j grondstoffenvoorraad en bo
alies zijn wilskracht op dit
nent en waarschijnlijk ook in
1 nabije toekomst de loop van de
beurtenissen in zuidelijk Afri-
i. Dit is de politieke werkelijk-
>id in de republiek Zuid-Afrika,
n land met een inwonertal van
miljoen onder wie 4,8 mil-
»n blanken waar de macht
i de Afrikaners ligt, dat wil zeg-
n bij de blanken van Neder-
tidse en Duitse afkomst, die het
ffikaans als moedertaal hebben.
H zou zinloos zijn aan deze rea-
eit voorbij te gaan, hoezeer ook
10r sommigen verafschuwd,
tteraard is het volkomen te-
iggQxfht, dat het zonder proces in
wel tchtenis houden van mensen en
ïaar f* met de grond gelijk maken
liet in wijken voor zwarten aange-
etje genheden zijn, die uitgebreid in
patift nieuws komen. Maar niet ie-
etsenire Afrikaner is daarmee een
v u Mreek woordelijke wolf in
de ibaapskleren of erger.
oleman sprak met minister Ger-
vr°f Niekerk van Viljoen, lid van
en* A regerende Nasionale Partij en
e verantwoordelijk voor de aange-
orzgenheden van de zwarten, en
™'~rederik van Zyl Slabbert, leider
'1 zlir blanke Progressieve Fe-
*Srale Partij, die zich verzet te-
in de bestaande politiek.
ZATERDAG 23 FEBRUARI 1985
looit af latende achtervolgingswaanzin
aag
zijn,
d ku
èen?RETORIA Het woord apart-
Fieid kwam in zwang in 1947 toen
endi|e toenmalige premier van Zuid-
Malan, de wetten introdu-
Ojeerde waarop de apartheid is ge-
r jefaseerd en hij het woord ging ge-
)nej^ruiken als vervanging voor het
idelijwaar beladen „segregasie" (rassen-
egereheiding). Malans woordkeuze
•k v^ag wel beschouwd worden als
insfe" van de ongelukkigste uit de ge-
cjchiedenis. Apartheid was een
Janfreemd klinkend woord, dat al
dat in die tijd te veel aan nazi's
*Jeed denken. Het woord wordt te-
Urik
n woord ig slechts zelden door
.frikaners gebruikt.
J Dit neemt niet weg dat het begrip
ichter het woord nog altijd bestaat,
k Ten eerste is daar de „kleine apart
heid", die tegenwoordig in de grote
den nog maar weinig voorkomt.
Johannesburg en Pretoria zijn in
hotels evenveel blanken als
arten te vinden. In treinen
ordt rassenscheiding weliswaar
iog steeds toegepast, maar weer
iet in de restauratiewagens,
e grote apartheid geeft een heel
'at triester beeld. Het spitsuur in
lohannesburg moet een van de
urigste schouwspelen ter wereld
ijn. Elke werkdag om vijf uur ziet
men tientallen aftandse busjes door
Ïstad kruipen, afgeladen met
arte vrouwen en mannen die
ar de kilometers verderop lig
gende zwarte woonwijken ver
voerd worden. Niemand kan dit
ronder een gevoel van verontwaar
diging zien: mensen mogen niet op
deze manier behandeld worden.
Onmenselijk
Scheiden zijn". Dit kén een redelijk
en menswaardig uitgangspunt zijn.
Tenslotte kiest een groot aantal
Volken voor deze manier van le
ven. Maar in Zuid-Afrika is het de
tnanier waarop apartheid toegepast
wordt die vaak zo onmenselijk is.
Een regering zoals die van Zuid-
Afrika, die streeft naar het voort
bestaan van de blanke Afrikaner,
naar het gescheiden houden van
rassen en naar vrede tussen alle
partijen, zou zaken als het geweld
van de politie, de onverklaarbare
sterfgevallen in gevangenissen en
het zonder proces vasthouden van
mensen volledig moeten uitbannen.
Maar, zo stellen de Afrikaners keer
op keer, Zuid-Afrika is niet de
grootste zondaar van de wereld.
Zuid-Afrika heeft niet, zoals Rus
land, grote delen van zijn bevol
king afgeslacht of laten verhonge
ren. Binnen de grenzen van de re
publiek vinden er ook geen moord
partijen op kleinere schaal plaats,
zoals die wel zijn voorgekomen in
sommige delen van zwart Afrika,
dat in de afgelopen vijfentwintig
jaar twaalf oorlogen, zeventig
staatsgrepen en dertien moorden op
politieke leiders heeft moeten ver
werken- Bovendien, aldus de Afri
kaner, is de eis voor gelijk kies
recht gebaseerd op de misplaatste
gedachte dat Zuid-Afrika een ho
mogene eenheidsstaat zou zijn in de
geest van Groot-'Brittannië, Frank
rijk of Nederland.
Zuid-Afrika's bevolking bestaat uit
Zoeloes, Xhosa, Tswana, Sotho en
blanken. De Afrikaner is daarom
van mening dat het principe van
kiesrecht voor iedereen zou leiden
tot een burgeroorlog, die niet nood
zakelijkerwijs alleen een kwestie
zou zijn van blank tegen zwart.
De Afrikaners vormen de enige
blanke stam in Afrika en wonen er
al bijna net zolang als de Europea
nen in Noord-Amerika. In de loop
van hun Afrikaanse geschiedenis
hebben ze een voortdurende strijd
moeten leveren tegen de na
tuur, tegen de Engelsen en, tot voor
kort, tegen de armoede. Zij zijn de
enige kolonisten die een eigen taal
ontwikkeld hebben; Afrikaans is
geen Nederlands. Geen wonder dus
dat de Afrikaner niet wil dat Zuid-
Afrika als een tweede Carthago ten
onder zal gaan en hier met „krag-
dadigheid" tegen zal vechten.
Viljoen
Minister Gerrit van Niekerk Vil
joen (studies in Cambridge, de Sor-
bonne en Leiden) wordt door velen
beschouwd als de mogelijke opvol
ger van de huidige premier van
Zuid-Afrika, P. W. Botha.
Wat denkt hij van het feit dat veel
mensen de zwarten van Zuid-Afri
ka zien als een soort semi-slaven,
die geen staatsburgerschap hebben?
„Dat hebben ze wel. Ik denk dat
het een van de onredelijkste pun
ten van kritiek is op de situatie in
Zuid-Afrika. Ze hebben politieke
rechten, weliswaar niet volgens het
in het Westen geaccepteerde voor
beeld van een homogene, geïnte
greerde democratie, maar politieke
rechten op een gedifferentieerde
basis". Viljoen doelt hiermee op de
rechten van de zwarten in de thuis
landen zoals Transkei, Ciskei en
Het werk Is
gedaan. Deze
zwarte
vrouwen
keren terug
naar
Mamelodi,
een zwarte
woonstad in
de buurt van
de blanke
stad Pretoria.
De residentie van de Zuidafrikaansi
Nederlandse stijl.
Boputhatswana, thuislanden waar
van de onafhankelijkheid echter
alleen door de Republiek van Zuid-
Afrika erkend wordt. De kritiek op
Zuid-Afrika is nu juist dat het ont
breekt aan één enkele staat, waarin
ieder het recht heeft zijn stem uit
te brengen.
Totale chaos
Is dat laatste volgens Viljoen een
onhaalbare zaak?
„Nee, het zou kunnen, maar het
zou uitlopen op totale chaos". Dat
zou volgens Viljoen neerkomen op
zelfmoord voor de blanken. „Maar
niet alleen voor ons, maar voor de
staat in zijn geheel". Hij zegt het
bemoedigend te vinden dat sommi
ge zwarte leiders nu bereid lijken
tot een compromis; de zwarten
moeten staatsburgerschap krijgen,
maar dit kan niet in een gecentrali
seerde staat.
De gebeurtenissen in zwart Afrika
hebben hem gesterkt in de overtui
ging „dat een gecentraliseerde staat
met een zwarte meerderheidsrege
ring, een zwarte overheersing als
het ware, niet zal werken". Viljoen
denkt echter dat het effect van
deze gebeurtenissen op de zwarte
leiders in zijn eigen land nog veel
groter is geweest. Ook zij hebben
gezien wat er is gebeurd in de rest
van Afrika en zouden volgens hem
daarom eerder bereid zijn hun oor
spronkelijke eisen voor een gecen
traliseerde staat wat af te zwakken.
In een boek uit 1979 schreef Vil
joen dat wanneer „we de greep op
onze eigen politieke toekomst ver
liezen, bijvoorbeeld door een onrea
listisch streven naar rechtvaardig
heid, dat dan deze rechtvaardig
heid tegenover anderen wel eens
neer zou kunnen komen op on
rechtvaardigheid tegenover jezelf".
Hoe kan rechtvaardigheid tegen
over de zwarte bevolking te ver
gaan?
„Ik had het over de onrechtvaar
digheid in de betekenis waar de
buitenwereld op hamert, die Zuid-
Afrika wil vergelijken met wester
se homogene naties. Onredelijkheid
in de zin van het introduceren van
een volledige democratie. Dat zou
in onze overtuiging naar chaos lei
den".
Maar de VS zijn toch een democra
tie, en niet homogeen wat bevol
king betreft?
Viljoen erkent dit, maar zegt dat de
VS het voordeel hebben van één
dominante groepering. Wanneer
Zuid-Afrika ook een dergelijk
premier Botha in Pretoria, gebouwd
blanke dominante groep zou heb
ben gehad, zouden de dingen an
ders zijn verlopen, omdat de blan
ken hun macht hadden kunnen de
len zonder de macht totaal aan an
deren te verliezen.
Waarden
„De Broederbond (de ultraconser
vatieve organisatie van vooraan
staande Afrikaners die de apart
heid wil handhaven en die als het
feitelijk machtscentrum in het land
wordt beschouwd, red.) heeft ooit
geprobeerd het accent te verschui
ven van het overleven van de Afri
kaner naar het overleven van die
waarden die het leven de moeite
waard maken. Wanneer deze waar
den zonder rassenscheiding in
stand gehouden kunnen worden
en ik denk dat dit in twintig, der
tig, vijftig jaar misschien mogelijk
is dan denk ik dat de behoefte
aan sociale scheiding en zelfs ras
senscheiding helemaal zou kunnen
veranderen. Het voortbestaan van
de waarden is belangrijk, het gaat
hier niet om het fysieke voortbe
staan van de blanke", zo stelt Vil
joen het voor.
Hij herinnert zich dat in de jaren
zeventig een Nigeriaanse uitgever
hem een hypothetische splitsing
van Zuid-Afrika had voorgesteld,
waarbij de blanken het westelijke
gedeelte van het land tot aan de
Oranjerivier, en de Kaap toegewe
zen kregen. De Nigeriaan vroeg
zich af wat er dan zou gebeuren.
Viljoen antwoordde: „Ik geloof dat
het een traumatische gebeurtenis
zou zijn, maar wanneer we ge
dwongen werden de splitsing te ac
cepteren, zouden we net als Israël
de uitdaging aannemen. De natie
zou zeer, zeer zwaar op de proef ge
steld worden, maar zou het overle-
In 1977 zei Viljoen, waarschijnlijk
naar aanleiding van de rellen in
Soweto van het jaar daarvoor, dat
er weinig tijd meer is. Geldt dat
nog steeds?
„Er zijn maar weinig politici die
niet hebben gewezen op de drin
gende noodzaak van het vinden
van oplossingen voor Zuid-Afrika.
Er is zo vaak gezegd dat het vijf
minuten voor twaalf is, dat het lijkt
of we te vaak loos alarm geslagen
hebben. Maar we hebben de nood
zaak altijd weer onderschat
Is hij het dan eens met de uitspraak
van de leider van de progressieve
partij dat het land op de rand van
een belegering staat?
in de typerende Zuidafrikaans-
„Ja. In zekere zin is dat zo en je
kunt de spanning in dit soort situa
ties niet eeuwig onder controle
houden. Er moet een periode van
rust, van ontspanning volgen".
Viljoen tot slot: „De situatie is
vreesaanjagend in veel opzichten.
Soms zou je het liefst heel hard
weg willen lopen, maar over het al
gemeen is het, tja. een privilege om
deel uit te maken van deze uitda
ging"-
Van Zyl Slabbert
De Nasionale Partij, die in het be
gin van de jaren zeventig nog kon
rekenen op 83 procent van de
stemmen van de blanke bevolking,
kreeg tijdens de laatste algemene
verkiezingen van 1981 nog maar 63
procent van de stemmen (ten gun
ste van voornamelijk de Herstigte
Nasionale Partij die de apartheid in
zijn oorspronkelijke vorm wil
handhaven red.) De tweede partij
in het land is de Progressieve partij
van Frederik van Zyl Slabbert. Zij
bezit 24 van de 178 zetels in het
Zuidafrikaanse parlement en is
daarmee de op één na grootste par
tij van het land.
Door sommigen van zijn partij is
beweerd dat er een revolutie gaan
de is in Zuid-Afrika. Van Zyl Slab
bert is het daar niet mee eens. Vol
gens hem staat de macht aan de ba
sis absoluut niet op instorten en is
er ook geen sprake van een zwarte
revolutionaire beweging in de ste
den.
Het is duidelijk, aldus Slabbert, dat
de wil tot verandering vanuit de
overheersende blanke minderheid
zelf moet komen. Hij meent dat zijn
partij daarbij kan fungeren als een
wig, doordat ze niet alleen haar ei
gen leden vertegenwoordigt, maar
ook de zwarten en kleurlingen, die
niet op de partij mogen stemmen.
Wat is volgens Slabbert het effect
van de wereldopinie op de huidige
Zuidafrikaanse regering?
„De wereld wil haar geweten sus
sen wat betreft Zuid-Afrika wil
het hele probleem kwijt en komt
met de simplistische oplossing om
iedereen kiesrecht te geven, waar
door de blanken van net politieke
toneel verdwijnen. Zo ziet de Zuid
afrikaanse regering het en tot op
zekere hoogte heeft ze gelijk. Het
buitenland draagt te veel clichés
aan, zonder dat het zich verdiept in
de problemen en angsten van de
blanke minderheid. Als enige op
lossing komen ze met de leuze: ie
dereen een stem. De regering be
schouwt dit als de einduitkomst
van alle kritiek en denkt: jullie
kunnen barsten, jullie kunnen ons
nog meer vertellen".
Zijn eigen partij is niettemin voor
staatsburgerschap voor iedereen.
Dat moet deel uitmaken van een
stelsel waarbij alleenheerschappij
van de zwarte meerderheid of van
de blanke minderheid uitgesloten
wordt. Zuid-Afrika zou moeten
worden opgedeeld in een aantal on
afhankelijke staten, die weer onder
een centrale federale regering val
len. Een uitgebreid systeem van
controlemogelijkheden moet daar
bij een alleenheerschappij van de
meerderheid voorkomen.
Eigenbelang
Volgens hem is het opgeven van de
huidige machtpositie van de blan
ken geen kwestie van zelfopoffe
ring, maar van eigenbelang. „Doen
we het namelijk niet, dan krijg je
niet een revolutie, maat een lang
durige staat van beleg, zbals dat nu
in Noord-Ierland het geval is. Je
moet duidelijk maken dat er geen
alternatief is. Tegen dé zwarte be
volking moet je zeggen: wanneer
jullie alles willen, krijgt uiteinde
lijk niemand iets. En tegen de blan
ken: wanneer jullie alles willen
houden, staan we allemaal met lege
handen. Niet in die zin dat er dan
een revolutie komt. maar in de zin
dat de kwaliteit van het leven hier
uiteindelijk zal dalen naar een ab
soluut nulpunt. Kijk naar Beiroet,
wanneer je een afschrikwekkend
voorbeeld wilt. Die stad is het klas
sieke voorbeeld van een uitzichtlo
ze situatie waarin niemand wint.
Dat voorbeeld moet goed doordrin
gen tot het besef van Zuid-Afrika's
bevolking".
Wat moet er gebeuren om dat te
voorkomen?
„De geschiedenis wijst uit dat er
nog nooit een dominante minder
heid geweest is, die vrijwillig heeft
toegegeven dat ze fout zit, dus dat
is niet mijn suggestie. Het voorstel
van de Progressieve partij is het
enige, maar zeer lastige alternatief
voor het blijven vasthouden aan de
huidige gang van zaken". Welis
waar is er geen lid geweest van de
Nasionale Partij die hem niet voor
de voeten heeft geworpen dat hij
aanstuurt op nationale zelfmoord.
Maar zijn oplossing biedt tenminste
mogelijkheden, aldus Slabbert.
Ondanks alle kritiek van het Wes
ten op Zuid-Afrika is volgens Slab
bert een stabiele staat ook in het
belang van het Westen. „Om aller
lei redenen. Of je nou praat over
delfstoffen, het óost-West-conflict,
de Kaaproute al dat soort din
gen. Maar ik ben zo cynisch als de
pest over de zogenaamde bezorgd
heid van buitenaf voor de honge
rende zwarten".
Overleven
De Afrikaners, soms wel be
schouwd als het eenzaamste volk
ter wereld, beschikken over een
enorme wil om te overleven, maar
kennen tegelijkertijd ook angst;
angst die de Afrikaanse dichter
N. P. van Wijk Louw ooit heeft om
schreven als de vrees dat een blan
ke minderheid in een zwart Zuid-
Afrika net zo hulpeloos is als de jo
den dat waren in Hitlcr-Duitsland.
Volgens Van Zyl Slabbert wordt
die wil in het Westen onderschat.
Het is een bijzonder sterke wil. Ik
heb die ook; ik zit in de oppositie
omdat ik wil overleven, maar ga
van een andere strategie uit dan de
regering Wat ik probeer is de rege
ring telkens tien stappen méér te
laten doen dan ze eigelijk van plan
is. Dat is waar de regering terecht
zal moeten komen, of ze willen of
niet".
De week voor het gesprek met
Slabbert had de politie (met het le
ger op de achtergrond) een inval
gedaan in zwarte wijken. Waar
schijnlijk niet met de bedoeling
mogelijke revolutionairen op te
pakken, maar om eenvoudige cri
minelen en gestolen goederen op te
sporen. De acties hadden een hard
handig karakter.
Waarom zijn de Afrikaners zo wei
nig subtiel? Kunnen ze niet minder
onbarmhartig optreden in de zwar
te wijken?
Slabbert: „Die onbarmhartigheid
en stijfkoppigheid jegens de zwar
ten maken deel uit van wal ik hun
kortzichtige kijk op de wereld
noem. Ik denk dat zeventig procent
van de afgevaardigden van de Na
sionale Partij in het parlement nog
nooit in een zwarte wijk geweest is
en niet weet hoe de mensen daar er
uitzien. Kijk nou eens even rond.
Het ziet er hier uit als een wille
keurige plaats in Europa. Dit beeld
is wat de gemiddelde blanke hier
als zijn werkelijkheid ervaart
Maar zo ziet slechts zeventien pro
cent van het land er uit".
De Engelstalige pers van Zuid-
Afrika is in grote mate verant
woordelijk voor de verschrikkelij
ke reputatie van Zuid-Afrika in de
rest van de wereld. Met een bijna
volkomen eensgezindheid vallen de
kranten dag na dag de regering
van premier Botha aan. In hoeveel
andere Afrikaanse landen bestaat
er trouwens zoiets als een opposi
tiepers? Die van Zuid-Afrika is in
elk geval de eniee van het conti
nent. die absoluu^geen doekjes om
haar kritiek op de situatie windt.
In Zuid-Afrika zelf haalt deze con
stante stroom van kritiek echter
niets uit, de regering schenkt er ge
woon geen aandacht aan
In de rest van de wereld heeft de
Engelstalige pers echter een hele
boel invloed, omdat Engels in te
genstelling tot Afrikaans een we
reldtaal is. De wereldpers neemt
het nieuws en soms ook de opvat
tingen over Zuid-Afrika over van
de oppositionele Engelstalige pers.
De regering weet dat het grootste
gevaar eh de grootste problemen
liggen in de zwarte woonwijken en
dat er veranderingen nodig zijn,
veranderingen die hoe dan ook
vanuit de heersende Nasionale Par
tij moeten komen. De willekeurige
arrestatiepolitiek ontmoet ook van
de kant van de „verligte" leden
van de Nasionale Partij steeds meer
kritiek. Toen vorig najaar zwarte
vakbondsleiders werden gearres
teerd. protesteerde voor het eerst
ook de Afrikaner Kamer van
Koophandel.
'Een invasie van buitenaf zit er niet
in er is geen land in Afrika dat de
middelen daartoe heeft. In Zuid-
Afrika zelf zal de onrust misschien
toenemen, maar dit zal niet ontaar
den in een gewapende revolutie,
omdat er geen revolutionaire
kracht aanwezig is die in staat is dit
te organiseren.
Dus is het woord nu aan de refor
mistische regering van premier
Botha, die uiterst op haar hoede is.
De prijs die Zuid-Afrika voor deze
waakzaamheid moet betalen be
staat uit een nooit aflatende achter
volgingswaanzin. die niet prettig is
om waar te nemen. Maar verande
ringen zullen komen, zoals de voor
genomen herziening van de wet op
gemengde huwelijken lijkt te bena
drukken Voor de regering is apart
heid dan ook geen kwestie van ras,
maar van praktische macht, de
macht waarmee de Afrikaner zich-
zelf en zijn cultuur wil bescher-
men.
Copyright The Guardian
