Havo-leerling
op het lyceum
niet langer
de min-variant
Een radeloze helikopter
boven Europees grondgebied
„TWENNERS" AAN DE MACHT IN
COMPUTERLAND
ZATERDAG i9,ANUARI 1965
ïn ze
n. Hei de moeder van Nardo
er bij :obs twee appelpunten
!l® 'w een kan koffie binnen-
Jkerd! lr,9'' tlee,t haar z00n
'leeriii een lijntje gelegd met
jshington. „Dus u zorgt
een stand met kaas-
1 tlsjes?", vraagt hij aan
attaché van de Neder-
va® dse ambassade aldaar.
a maar vast zitten, hij
Bft het erg druk", fluis-
i mevrouw Jacobs en
verlaat het zwart-wit-
ze kantoor zo geruis-
dat is als ze gekomen is.
die j n de grenen tafel, om-
5 bet|gd door computers,
er m iters en monitors, doet
rdo zijn uiterste best.
an nil iH* het vastberaden:
Bn j. anavond zal ik deze
ennispk rondmaken met nog
ir andere bedrijven. Die
moeijurs in Las Vegas wil ik
fen'ter nie' rnissen".
en. S
n wofdar Soft heeft een vliegen-
het start gemaakt. Ruim een
idejlf jaar geleden praatte Nar-
bij Ie# rnet drie bevriende studen-
gelP van de universiteit in Lei-
8n vrijblijvend over een
fOFl/entuele samenwerking. Nu
eeft zijn bedrijf landelijk aan-
HBcht getrokken en voert pro-
jkten uit naar Italië, Enge-
■)d en Frankrijk. West-Duits-
Sd en de VS staan op het
igramma. De metalen
Bidingswand die het kan-
in Roosendaal omringt
wordt nog door grote lijmtan-
gen bijeengehouden, maar dat
neemt niet weg dat er ai een
stevig economisch fundament
onder Radar Soft ligt.
Opmars
Het succesverhaal van Nardo
en zijn vrienden heeft alles te
maken met de snelle opmars
van de micro-computer. Om
dat er in Nederland nog maar
een paar jaar geleden zo wei
nig huiscomputers waren, was
er ook niemand die er brood
in zag speciale (Nederlandsta
lige) programma's voor deze
apparaten te maken. Compu
tereigenaars moesten zelf
maar wat bij elkaar verzinnen
of zich verlaten op Engelstali
ge software. Maar naarmate
er meer computers in meer
Nederlandse huiskamers en
op meer scholen kwamen,
werd het interessanter en
goedkoper om op maat ge
sneden Nederlandse program
ma's (in de vorm van casset
tes of discs) aan te bieden.
Een markt werd geboren. Nar
do is daar als een van de eer
sten ingesprongen.
Hij vertelt: „Een half jaar gele
den was er nog nauwelijks Ne
derlandse software voor de
huiscomputer. Een paar vrien
den van me zeiden toen: wat
uit Engeland komt dat kunnen
wij ook maken, maar dan be
ter. We hebben toen afge
sproken dat ik zou proberen
hun programma's aan de man
te brengen. Radar Soft is wat
dat aangaat een sport uitge
verij. We hebben ons willen
toeleggen op educatieve pro
gramma's voor het gewone
publiek".
Vroom
En Nardo ging voortvarend
aan de slag. Dat leidde al snel
tot een opzienbarend resul
taat. Het warenhuis Vroom en
Dreesmann werd benaderd
en gewonnen voor de eer
ste programma's van Radar
Soft. Het warenhuisconcern
besloot via een grootse adver
tentiecampagne computers eh
bijbehorende programma's
van Nardo's kornuiten aan de
man te brengen. Op de televi
sie liet de heer Dreesmann
zelf zien, hoe bedreven hij in
middels was geraakt in het
besturen (via een joy-stick)
van een helikopter die op het
beeldscherm van de computer
boven een groene kaart van
Europa vliegt. De computer
geeft een stad op, Dreesmann
vliegt er heen.
Ziedaar: een educatief pro
gramma uit de koker van Ra
dar Soft. Veel computer-anal
fabeten moeten bij die Drees-
mann-actie op het massa-me
dium televisie wakker zijn ge
schrokken. In één klap werd
immers duidelijk dat een com
puter kinderlijk eenvoudig te
bedienen is, als er maar het
juiste programma in wordt ge
stopt. Bovendien zo illu
streerde het helikopter-spelle
tje kun je met een compu
ter veel meer doen dan pac-
man spelen. Je kunt er ook
mee leren. Spelenderwijs.
Nardo enthousiast: „Als je een
paar uur met dit programma
bezig bent geweest, dan kun
je de kaart van Europa wel
drómen. Dat is het leuke van
deze programma's: iedereen
kan ze spelen en iedereen kan
er wat van leren. Als je met
die helikopter op zoek bent
geweest naar een stad en je
hebt hem uiteindelijk gevon
den, dan vergeet je echt niet
meer waar die lag. Veel leuker
dan rijtjes steden in je hoofd
stampen".
Bestemming:
Murcia
De verslaggever nóg zo'n
computeranalfabeet mag
het even zelf proberen. Nardo
kijkt glunderend over de
schouder mee. „Uw bestem
ming: Murcia", meldt de com
puter zuinigjes. Radeloos laat
de verslaggever de helikopter
zoemend over Europa cirke
len. In het zuidoosten van
Spanje aangekomen, licht ten
slotte een bloedrode stip op.
Als we de helikopter daar aan
de grond zetten, laat de com
puter een goedkeurend ge
zoem horen. Er is een punt
gescoord en we krijgen een
nieuwe reisbestemming.
Mei vorig jaar had Nardo nog
maar zes computerprogram
ma's, waaronder het topogra-
fie-spelletje „in de verkoop".
Nu heeft Radar Soft al ruim
de meeste Europese talen re
delijk beheers".
Over het Nederlandse beleid
bij het gebruik van computers
op scholen in het basis- en
middelbaar onderwijs is Nar
do overigens niet te spreken.
„Wat is er gebeurd?", zegt hij
geprikkeld „Elke school
koopt zo zijn eigen computer
systeempje. De een zus. de
ander zo. Op het moment zijn
in het onderwijs totaal zéven
verschillende computertypes
ingevoerd. Het gevolg is. dat
het nauwelijks de moeite is
programma's voor een van die
merken te maken. Een pro
gramma voor computer-A
past namelijk niet in compu
ter-B. In Engeland hebben ze
het verstandiger aangepakt
Daar werken alle scholen met
hetzelfde computermerk.
Daardoor kunnen er ook meer
en goedkopere programma's
gemaakt worden".
Een voordeel heeft de slecht
gecoördineerde computeraan
koop van Nederlandse scho
len wel: jonge softwarebedrij
ven zoals dat van Nardo zijn
gedwongen te exporteren. En
dat is indirect weer goed
voor de Nederlandse econo
mie. Nardo over zijn toe
komstplannen. „Ik wil eerst
eens meedoen aan die beurs
in Las Vegas. Daar zitten zo'n
beetje alle Amerikaanse be
drijven die zich met software
bezighouden. Daarna zie Ik
wel verder Ik wil met dit werk
toch echt niet meer dan drie
maanden vooruit kijken
PAUL KOOPMAN
Avonturenfilms zoals „Whiz kids" of
„Wargames", waarbij getalenteerde
jongeren in geavanceerde computer
systemen weten in te breken, zijn
niet geheel uit de lucht gegrepen.
Ook in Nederland voelt het jeugdig
volk zich erg thuis in de computer
branche, getuige het eenmansbedrijf
Radar Soft van de 21-jarige Nardo
Jacobs. Sedert een half jaar ver
koopt hij met veel succes Neder
landstalige computerprogramma's,
gemaakt door drie vrienden van de
universiteit in Leiden, waarbij spelen
en leren in harmonie samengaan.
Nardo: „Nadeel van mijn leeftijd?
Nou, dat is me reuze meegevallen.
Zo jong ben ik eigenlijk niet. In En
geland had ik bijna een groot con
tract afgesloten met een directeur
van zestien".
ao«d
opbok »«n".
twintig programma's op zijn
naam, van een elektronische
typecursus tot een cursus ad
ministreren en een raadsel
achtig elektronisch avontuur
„De steen der wijzenwaarbij
de computergebruiker een
kasteel binnendringt en via
het oplossen van allerlei intel
ligente raadseltjes moet pro
beren van lood goud te ma
ken.
Er is een enorme hoeveelheid
denkwerk en onderzoek ge
moeid met het maken van
zo'n computerprogramma, dat
bovendien op een aantal ver
schillende niveaus gespeeld
kan worden. Een Engelse
doorgewinterde uitgever van
educatieve software, Jeremy
Temple Fry, schetste onlangs
de voorgeschiedenis van zo'n
programma als volgt: twee
maanden om uit te zoeken
wat je wilt en of het kan. een
maand om na te gaan of er
belangstelling voor bestaat,
twee maanden om het pro
gramma te maken, ongeveer
Nardo moet daar toch om
grinniken: „Het klinkt op
schepperig. maar wij doen het
veel sneller", zegt hij voldaan.
„Dat kan, omdat het bij het
maken van een computerpro
gramma niet scheelt of je al
leen bent of samen met een
groot concern. Je sluit je op in
je zolderkamer en gaat een
aantal weken ploeteren. Dat is
alles. Wij kunnen heel goed
tegen de Engelse computer
freaks of een concern als Phi
lips opboksen. Dat wij nu
twintig programma's in huis
hebben bewijst dat wel. We
hebben al een flink aantal
programma's vertaald in het
Italiaans. Engels en Frans.
Binnenkort zijn we klaar met
een Duitstalig pakket".
De verkoopsuccessen van Ra
dar Soft hebben het leven van
Nardo ingrijpend veranderd.
Zijn studie belastingrecht
heeft hij moeten onderbreken
en de laatste weken is hij niet
zelden ook 's nachts nog op
kantoor te vinden. In enkele
maanden tijd reisde hij naar
Frankrijk, Denemarken. Duits
land, Italië, Engeland en de
VS. De komende maanden
worden hoofdzakelijk besteed
aan het opzetten van een
dochterbedrijf in de VS, voor
de verkoop van programma's
op de Amerikaanse markt.
Onwillekeurig denk je: ze zien
onze Nardo al aankomen. Aar
dig, voorkomend, intelligent,
dat welMaar zo jóng! Is
men in het buitenland niet wat
sceptisch als hij met zijn ak-
tentas bestuurskamers bin
nenstapt?
Nardo: „Nou, dat is me reuze
meegevallen. Zo jong ben ik
eigenlijk niet. In Engeland had
ik bijna een groot contract af
gesloten met een directeur
van zestien. Vaak reageren de
mensen erg positief en dan
heb ik nog het voordeel dat ik
twee maanden om het te tes
ten en één maand voor de af
werking.
gen
rwijs
bovenbouw van wat nu
o, atheneum of
mmasium heet (vierde,
fde en zesde leerjaar)
u binnen niet al te lange
d de
Tieenschappelijke
tm „lyceum" kunnen
igen. De havo-leerling
n nu zou zich dan op
innen werken tot een
:au waarmee hij een
-tfite aansluiting krijgt op
rvolgonderwijs, het hbo.
it lyceum nieuwe stijl
op twee voorname
ü^iïlers: vakken op twee
kSS eaus en
ilbaarheid, d.w.z. na
n examen op het
eede (havo-) niveau kan
loet»1 n leerling op het eerste
hetCfio-) niveau eindexamen
in. Voor een hbo-
rvolgstudie zijn
nimaal twee examens
het hoogste niveau
„etèreist, voor een
scho fversitaire opleiding
iedoinimaal vijf. Typerend
"'U or het lyceum zijn
i"1; rder de verdeling van
stof in kavels van
bSjigeveer zeven weken en
Alt invoeren van twee
Vkkavels in het zesde
^•ferjaar, ter bevordering
n de studievaardigheid,
ie söf werkkavels omvatten
in «ft schrijven van een
en een zelfstandige
idle-opdracht.
Oehlen, lid van de
vfesraad voor de
ëtanajeede fase van het
ortgezet onderwijs
naar WO-II) die de
"i® eumplannen heeft
ikkeld, meldt dat veel
ilen en individuele
aren gematigd
ithousiast op de plannen
oo bben gereageerd.
s<r
s hel
|d i
ajten
aan
tv Ol
scho
Tal
zich
Jén
i er
nooit
hoi
scho
ipele
eui
ÏTon, HOI'
maal
De havo-leerling zit doorgaans
in een scholengemeenschap
met een vwo-afdeling en
vormt als zodanig een min-va
riant. De psychologische ge
volgen daarvan laten zich ra
den: er is veel onaangepast
gedrag in de klas. Hoe maak
je een eind aan het onder
scheid en neem je het brand
merk weg van een aparte af
deling die in alle opzichten de
mindere is van het vwo?
Een vwo-leerling volgt zeven
vakken op een hoger niveau,
een havo-leerling zes op een
lager niveau. Je kunf je ook
havo- en vwo-leerlingen voor
stellen als een groep lyceïsten
die eindexamen doen in zeven
vakken en die uit belangstel
ling en aanleg een vak kiezen
op het eerste dan wel het
tweede niveau. De ene leerling
doet bijvoorbeeld wiskunde
op het eerste en Frans op het
tweede niveau, een andere
leerling omgekeerd.
De heer W. Oehlen is ervan
overtuigd dat iedere huidige
havo-leerling toch wel een
aantal vakken op het hoogste
niveau kan verwerken. „Als je
leerlingen aanspreekt op hun
aanleg en hun mogelijkheden,
dan ben ik ervan overtuigd
dat ze ook in de klas heel an
ders gaan reageren. We gaan
uit van de stelling dat leerlin
gen meer presteren naarmate
ze belangstelling en aanleg
voor een aantal vakken heb
ben, talen of exacte vakken
Veel leerlingen die enkele ja
ren geleden alleen de havo
zouden hebben afgemaakt,
zitten nu op het vwo, zoals
trouwens in het algemeen de
ontwikkeling gaat naar een
„hoger" type onderwijs. „Je
zou kunnen zeggen dat het
peil van het vwo is gedaald.
Dit is misschien ook wel zo,
maar je hoort het nauwelijks
vermelden. Misschien op de
universiteiten, maar daar is
dat altijd gezegd. Waar de
klachten zich op toespitsen is
dat de leerlingen niet zelfstan
dig kunnen werken, dat er
problemen zijn bij het samen
vatten, bij het maken van
scripties, het niet kunnen ge
bruiken van bepaalde teksten
bij buitenlandse talen. Maar
leraren op het voortgezet on
derwijs uiten geen klachten".
Snel doorstromen
Het lyceum begint in het voor
stel met het vierde jaar, te be
reiken vla het huidige derde
jaar van havo of vwo (of mid
denschool) en het vierde van
de mavo (mits met een pakket
waarin Nederlands, twee mo
derne vreemde talen en wis
kunde voorkomen). Voor de
mavo-leerling een zware op
gave, al krijgen ze op het ly
ceum een jaar meer de tijd
dan op de havo van nu. Toch
houdt het in dat decanen op
de mavo de leerlingen tijdig
moeten inlichten over de ver
eiste pakketten, met name ten
aanzien van wiskunde.
Dat eerste lyceumjaar krijgen
de leerlingen de kans zich te
profileren voor de studie in de
volgende jaren. Geeft de leer
ling er blijk van de studie aan
te kunnen, dan moet hij of zij
snel kunnen doorstromen zon
der te blijven zitten, de leer
weg moet vrij zijn. Wel komen
er geregeld toetsen, maar die
mogen de voortgang niet be
letten. Haalt de leerling in de
vierde de eindstreep niet, dan
moet hij een of andere vorm
van beroepsonderwijs zoeken,
die correspondeert met zijn
vakkenpakket.
Heeft een leerling in het vierde
jaar problemen van aanpas
sing of problemen door huise
lijke omstandigheden, dan
moet er de mogelijkheid zijn
dat hij het vierde jaar dou
bleert. Hij verspeelt dan wel
het vierde verblijfsjaar op het
lyceum: de cursusduur is drie
jaar, maar de leerling mag er
vier jaar over doen. Dat extra
jaar is eigenlijk bedoeld als
een herprofileringsjaar na het
eindexamen (om bijvoorbeeld
het vakkenpakket te verbre
den), maar de leerling mag het
ook gebruiken om de basis te
verbreden en op grond daar
van het vijfde en zesde leer
jaar beter af te ronden.
Na het vijfde jaar legt de leer
ling examen af in een aantal
vakken op het tweede niveau.
In het zesde leerjaar bestaat
dan de mogelijkheid in die
vakken op het eerste niveau
eindexamen te doen. De heer
Oehlen: „Dat klinkt theore
tisch heel gemakkelijk, de
praktijk zal veel moeilijker zijn,
maar in de huidige situatie be
staat die mogelijkheid über
haupt niet. In de toekomst is
die flexibiliteit wij hebben
dit roostertechnisch laten uit
zoeken er wel".
Rendement
De leerstof wordt ingedeeld in
kavels van zes tot acht weken
De heer Oehlen: „Elke school
organiseert haar eigen kavel
structuur en stelt ook zelf de
afsluitende toets samen. De
bedoeling daarvan is dat ge
regelde toetsing een beter
studierendement oplevert,
waardoor de leraar eerder in
de gaten heeft op welk punt
iets fout dreigt te gaan".
„Een tweede doel is een bete
re mogelijkheid te scheppen
voor inhoudelijke vernieuwing:
een andere vorm van lesge
ven, een andere groepering
van de stof. een thematische
aanpak, dat lukt beter in
tweemaandelijkse perioden.
Zo kun je afspreken: in de
tweede periode van het vijfde
kavel benaderen we vanuit de
talen gezamenlijk de renais
sance. De jaarprogramma's
van nu zijn veel vager. Straks
moeten leraren aangeven wat
de indeling van de leerstof zal
zijn, en dan is samenwerking
veel gemakkelijker. Bij be
sprekingen met vakdocenten
in de afgelopen jaren hebben
we. terwijl die mensen toch in
moeilijke omstandigheden zit
ten, erg veel los gekregen. We
waren er blij verrast over. Er
zijn buitengewoon knappe
voorbeelden gemaakt van in
deling van de leerstof".
„Als dit straks een landelijk
systeem wordt, kunnen bij
voorbeeld examencommissies
met suggesties komen waar
mee leraren zonder al te veel
moeite uit de voeten kunnen.
Ik denk niet dat het tot een
verzwaring van hun taak hoeft
te leiden. Er komen geen af
spraken meer met de klas
over proeven hier en toetsen
daar. Op het eind van elke pe
riode in het vijfde en zesde
leerjaar volgt een toets. Dat
geeft meer rust".
Teamwork
Positief zijn de reacties van le
raren op de invoering van
werkkavels. al moet de zaak
inhoudelijk nog vorm worden
gegeven. Vijftien scholen heb
ben zich al gemeld om ermee
te gaan experimenteren. Oeh
len: „We zouden best wel
meer dan twee werkkavels in
het zesde leerjaar willen heb
ben. maar we zitten met de
problemen van tijd en ruimte
waar je niet onderuit kunt Het
huidige onderwijs telt dertig
uur, we hebben zesendertig
uur gehad, en er wordt op het
ministerie overwogen dit aan
tal nog verder terug te bren
gen. Het vierde en vijfde leer
jaar zitten vol. maar in het
laatste jaar vallen lichamelijke
en levensbeschouwelijke vor
ming weg. Daarmee win je vier
uur die wij voor werkkavels
willen benutten. De leerling
kiest in de vijfde in welke vak
ken hij de werkkavels wil
doen: een onderzoek en een
essay (daarnaast is er het ver
plichte werkkavel maatschap
pelijke oriëntatie). De school
moet nu een rooster maken,
de leraar wordt gekozen en
die krijgt er zijn uren voor.
mits hij de zaak in de voor
gaande jaren methodisch
heeft voorbereid Je kunt dan
niet de situatie krijgen dat de
leerlingen in het laatste jaar
de vereiste vaardigheden
moeten worden bijgebracht.
Die vaardigheden betreffen
teamwork, het uitwerken van
opdrachten, de verantwoor
ding van de keuze van auteurs
en gericht schrijven als voor
bereiding op het maken van
een scriptie".
Rijkdom
Het lyceum biedt ruimte voor
twee uur levensbeschouwelij
ke vorming in de klassen 4 en
5. De bijzondere scholen, ze
ventig procent van het totaal,
ruimen plaats in voor het be
handelen van de eigen identi
teit. meestal door middel van
godsdienstige of humanisti
sche vorming. De heer Oehlen
acht het zinvol dat alle scho
len aandacht besteden aan
geesteh|ke stromingen. ..ob
jectiveerbare zaken die sa
menhangen met godsdiensti
ge ontwikkelingen en huma
nistische opvattingen, de rijk
dom die op dit terrein op de
wereld aanwezig is Dit vooral
met het oog op onze multi
culturele samenleving en de
tolerantie-aspecten die daar
bij zo ontzettend belangrijk
zijn".
Het gaat dus om twee elemen
ten. enerzijds het feitelijke dat
voor alle scholen geschikt is
en anderzijds het identiteits
gevoelige. waar een (bijzonde
re) school vorm aan kan ge
ven.
PAUL TOBV
„Als je leerlingen
aanspreekt op hun
aanleg en hun
mogelijkheden, dan
overtuigd dat ze
ook inde klas heel
reageren. We gaan
uit van de stelling
dat leerlingen meer
presteren naarmate
ze belangstelling
en aanleg voor een
