le Marebrug: Eens het paradepaardje van de stad
chaatsen niet bedreigd door bemaling
DEN OMGEVING
cidócSomant
verBrugge(|
tt
brieven
/lezers
WOENSDAG 16 JANUARI 196S PAGINA 13
Bruggen, we maken er allemaal
gebruik van. Zeker in een water
rijke stad als Leiden zijn het on
misbare schakels in het wegen
net. Veel aandacht is er nooit aan
de Leidse bruggen besteed. De
stilte rond de Leidse bruggen is
met de presentatie van het Brug-
genboek al gedeeltelijk „ver
stoord". Het Gemeentearchief
aan de Boisotkade hoopt van 9
tot en met 29 augustus 1985 in De
Waag de tentoonstelling „De
Leidse bruggen" te houden. Als
inleiding op deze expositie ver
schijnt in deze krant een serie ar
tikelen over Leidse bruggen. Het
zijn geen technische verhandelin
gen, maar historische verhalen
waarin een brug als leidraad
dient. De gegevens zijn verza
meld door een werkgroep van
historisch geïnteresseerden, die
veel van de geschiedenis van de
Leidse bruggen heeft uitgezocht.
Samensteller is de begeleider van
deze werkgroep, de heer P.J.M. de
Baar van het Gemeentearchief.
Kees van Herpen tekent voor de
eindredactie. De reprodukties
zijn van fotograaf Wim van
Noort. Vandaag verschijnt het ze
venenzestigste artikel in deze se
rie. De vorige aflevering (66)
werd gepubliceerd in de krant
van donderdag 10 januari.
kan de mening over
>schoon, het be-
rmd stadsgezicht,
snel veranderen,
i in 1874 de Gemeen-
ad een keuze moest
en tussen een ophaal-
of een draaibrug in
tand met de vernieu-
l van de Marebrug
de Oude Vest bij de
ge Mare, werd als ar-
ient vóór een draai-
l te berde gebracht
deze geen opbouw bo-
straatniveau had en
het gezicht op bij-
rbeeld de Marekerk
fraai mogelijk zou
h uitkomen. Nadat de
draaibrug het stads-
Id 78 jaar lang ge
ld maar niet gedomi-
rd had, werd de hui
wat hogere brug met
zeer grote en plompe
en opbouw gebouwd.
bestuur van de Vereni-
Oud-Leiden sprak nog
de bouw ervan zijn ver-
usting over het verlies
stadsschoon uit en liet
een fotomontage maken
dit ook zichtbaar te ma-
Hoezeer gelijk Oud-Lei-
ook had, de scheepvaart
nu eenmaal een grote
eegbare brug. Of de ont-
pers nog enige moeite ge-
n hebben een wat minder
npe en massaal aandoende
g te ontwerpen, vermeldt
listorie niet, doch het lijkt
erg waarschijnlijk. Maar
s de plompe opbouw van
Marebrug is tot het stads-
Id gaan behoren en toen
paar jaar geleden het ge-
•ntebestuur voor de keuze
,d om die opbouw weg te
.<en, zodat hij ook geen on-
houd meer zou vergen, is
er meer met als argument
behoud van het stadsbeeld
plaatse besloten de op-
v te handhaven.
i regat
Marebrug heeft een ge-
edenis die teruggaat tot
vóór 1611. In de middel
wen werd de Lange Mare
isloten door het Maregat,
hoge opening in de stads-
iir waardoor schepen de
I konden binnenvaren. De
hter van het Maregat
(de dat dit 's nachts afge-
en werd en lette ook ver-
op de invoer van aan ac-
s onderhevige goederen,
choon de Maredijk toen
tot aan de Oude Singel
rliep, was er geen brug
r de stadssingel. Kort na
begon de behoefte daar-
zo toe te nemen, dat als-
besloten werd een brug te
(en en een Marepoort te
wen. Over de brug zijn we
ht ingelicht en van de Ma-
oort, later de Oude Mare-
rt genoemd, kennen we
hts één afbeelding: die op
gevelsteen in de zijgevel
i het café op de hoek van
ïge Mare en Oude Vest.
schien had het stadsbe-
ur gedacht deze moderne
irt voor heel wat jaren te
bouwen, zoals het dat ook wel
gedacht zal hebben van de
Blauwe Poort aan het eind
van de Haarlemmerstraat, die
ook kort na 1600 volledig ver
nieuwd werd. De bevolkings
groei was echter zo angstaan
jagend groot, dat een uitbrei
ding van de stad onontkoom
baar was en in 1610/1611
werd deze gerealiseerd aan de
noordkant van de stad. Mare
poort en Blauwe Poort wer
den meteen zinloos, maar toch
heeft de laatste het gered,
wellicht omdat hij een fortuin
gekost had. Het Marepoortje
was veel kleiner en toen de
stadsmuur met de muurtorens
(zoals de gedeeltelijk weer op
gemetselde Dullentoren) pu
bliek voor afbraak verkocht
werd, bestond een van de ka
vels uit het Marepoortje.
Hoe raar sommige zaken kun
nen lopen blijkt uit het ge
beurde met het sloopmateri
aal. De koper voor afbraak,
stadsmeestermetselaar Hen-
drick Cornelisz. van Bilder-
beeck, sloeg dit materiaal op
achter zijn werkplaats aan de
Oude Singel. Toen deze in
1638 gekocht werd door de
stad om er de Lakenhal te
bouwen, moest het weg en
werd toen teruggekocht door
de stad. Maar de bollen en
brokken waren al enigszins
uit de mode en toen de broer
van stadsarchitect Arent van
's-Gravensande een nieuwe
stenen brug voor het slot
Heemstede moest bouwen,
deed de stad met genoegen dit
materiaal weer van de hand.
Zo zijn er dus nog resten van
het Leidse Marepoortje in
Heemstede te bewonderen!
Nadat de Oude Marepoort ge
sloopt was, werd over de
Oude Vest een nieuwe brug
gelegd. Wellicht is dat door
het stadspersoneel gedaan,
want een aanbesteding ervan
is niet gevonden. Ook over
zijn eerste vernieuwing, zo
tussen 1635 en,. 1640, is niets
bekend. Deze brug werd op 23
augustus-1650 door het stads
bestuur' geïnspecteerd en
tegelijk met een hele reeks
andere bruggen diende hij
gerepareerd te worden. Een
paar jaar later was opnieuw
ingrijpen nodig: op 6 juli 1655
nam Willem Pietersz. van
Leeuwen aan om binnen vijf
weken nieuwe vallen aan te
brengen.
In 1660 was de situatie on
houdbaar geworden en op 9
september besloot het stadsbe
stuur, gezien de bouwvallig
heid van de houten brug en
de bezwaren tegen reparatie,
om die te slopen en een brug
met stenen bogen en jukken
te maken, met in het midden
een dubbele ophaalbrug,
,,ende het steenwerck gefun
deerd op heywerck" zonder
afdammen. Dat laatste was
vrij revolutionair. Stenen
bruggen met een ophaalbaar
deel waren nog niet zo lang in
zwang en waar ze gebouwd
werden, zoals bijvoorbeeld de
Herenbrug over de Heren
gracht uit 1659, kon vrijwel
altijd een grote bouwput ge
maakt worden. Hier nu_ mocht
de Oude Vest met zijn drukke
scheepvaart beslist niet afge
damd worden, maar moest
telkens een gedeeltelijke
drooglegging plaatsvinden
Van der Helm
Een van de weinige architec
ten die dit soort karweien in
de vingers had, was Willem
van der Helm. Op 5 februari
1661 besloot het stadsbestuur
volgens zijn tekeningen de
constructie zo te laten zijn, dat
de vallen achter over de spoe
len sprongen. Op 19 februari
al volgde de aanbesteding van
het heiwerk en het metsel
werk, aangenomen door resp.
Van der Helm voor 850 en
door Jan Claesz. Pety voor
/"580. Van der Helm moest
vier „berriën" of geraamten
maken, waarvan een wat gro
ter dan de andere.
In iedere berrie werden zes
eiken palen van 28 voet (8,79
meter) lengte geslagen
eventueel nog langer als het
nodig was. Op ieder einde
moesten ze twee aan twee in
geheid worden. Daarna moes
ten de berries op het goede
peil ingegraven worden.
waarna de beschikbare ruimte
binnen de berries geheel vol-
geslagen werd met palen.
Meestal waren die van elzen
hout en hoogstens een meter
of drie lang. Nadat de koppen
gelijk de bovenkant van de
berrie afgezaagd waren, werd
op het geheel een bak, een
soort vloer, gemaakt, waarop
het metselwerk kwam te rus
ten.
Van der Helm hoefde alleen
de arbeid te verrichten: alle
materialen, zoals hout en ij
zerwerk, en het steiger- en ta
kelgereedschap met de heis
telling werden door de stad
verzorgd. Van der Helm en
Pety hebben goed werk gele
verd, en dat nog wel in een
korte tijd. Op 16 juli immers
werd het maken van de hou
ten ophaalbruggen aanbe
steed, zodat toen het metsel
werk al gereed was. Jan van
Ackeren nam toen voor 170
aan om vóór 1 oktober 1661
het werk op te leveren. Voor
dat bedrag maakte hij fraaie
bruggen, want de onderplin
ten en basementen van de
De Oude Vest
met de
Marebrug en
(rechts) de
Touwersbrug,
gedomineerd
door de
Marekerk.
Steendruk
door P.W.M.
Trap naar een
tekening van
G.J.Bos,
uitgegeven
door D.J.
Couvee in juli
1860.
poorten moesten gemaakt
worden naar de „ordre Tus-
kana" (de Toskaanse orde in
de bouwkunst), met kapitelen,
lijsten en meer van dat soort
verfraaiingen.
Duidelijk is dat deze brug wel
een paradepaardje voor de
stad moest worden; zo werd
op 13 juni 1661 de eerste steen
met enig vertoon gelegd door
Pieter, het achtjarig zoontje
van de jongste burgemeester
Rippert van Groenendijck.
Eerste steenleggingen bij
bruggen kwamen slechts zel
den voor. Ook werd het be
stek nog eens veranderd en
kwam er heel wat „buiten
werkdus extra werk buiten
het bestek: eerst ontvingen
Van der Helm en Pety op 13
juli 473-15-8. daarna Van
der Helm 225-6-8 voor het
maken van mallen en de for
melen (waarop de bogen ge
metseld worden) en tenslotte
Pety op 3 december 1661
118-2-8 voor met name het
verlengen van wanden (wel
licht de damwand). Daarmee
was het een behoorlijk duur
paradepaardje geworden,
maar er was toen geld genoeg
om de ene brug over de Oude
Vest na de andere op deze
manier in steen te bouwen.
Nadat op 21 juni 1662 door
Jasper Jansz. voor 100 aan
genomen was het aanbrengen
van een ijzeren leuning aan
de oostkant en voor 110 die
aan de westkant van de brug,
was alleen nog maar onder
houd nodig: in 1663 (door Jan
Jansz. Pety). in 1802 (door Jan
Zuur en Pieter Blommen-
Draaibrug
In 1874 begon de brug echter
weer reparatie nodig te krij
gen. maar bovendien wilden
B W de doorvaartwijdte
vergroten en een draaibrug
leggen, omdat die door één
persoon, zelfs een vrouw, be
diend kon worden en een
dubbele ophaalbrug steeds
twee personen vereiste. Een
draaibrug, toen het toppunt
van de moderne techniek,
kon ook veel breder worden
en zelfs trottoirs krijgen Het
enige bezwaar, dat hij veel
duurder was. kon na een pitti
ge discussie in de Gemeente
raad op 29 oktober 1874 over
wonnen worden. Op 25 janua
ri 1875 volgde de aanbeste
ding, maar omdat de laagste
inschrijver, ijzergieterij D A.
Schretlen Comp., met zijn
24.990,- de raming van
22.500.- overschreed, lieten
B W na enig gesleutel aan
het bestek de brug opnieuw
aanbesteden Op 4 februari
schreef de Grofsmederij voor
ƒ24.291,- in en D A. Schretlen
voor 24.300,-.
Toen het werk aan de Grofs
mederij gegund werd. was
Schretlen des duivels dat hij
op negen gulden moest afval
len. Zijn beroep op Gedepu
teerde Staten hielp hem ech
ter niets; op grond van de Ge
meentewet werd het afgewe
zen. Maar mogelijk heeft hij
zich wel verkneukeld dat de
Grofsmederij zeer veel tegen
slag ondervond en de geplan
de oplevering van 20 novem
ber verschoven moest worden
naar 10 februari 1876. De
draaibrug, in deze eeuw zowel
wat wijdte als breedte betreft
ten enemale onvoldoende ge
worden, heeft het dankzij het
eeuwige geldgebrek van de
gemeente uitgehouden tot
1953. Toen werd de Lange
Mare gederrtpt en na veel ver
traging op 3 december 1954 de
eerste paal voor de huidige
brug geslagen. Deze werd op
29 mei 1956 in gebruik geno-
De Marebrug als draaibrug en de Touwersbrug als vaste brug kort na de eeuwwisseling. An
sichtkaart van uitgeverij Weenenk Snel te Den Haag.
Brieven graag Kort en
duidelijk geschreven De
redactie behoudt zich
j het recht voor mgezon-
den stukken te bekorten
Lammenbrug
In het verhaal over de Lam
menbrug in de krant van
donderdag 10 januari komt
een kleine onjuistheid voor. U
schrijft: „Rechts ging men
over een sterk kronkelende
Rodenburgerlaan of Room
burgerlaan naar de Hoge
Rijndijk; de Rijndijkstraat is
er nog een restantje van". Nu
heb ik in mijn jeugd gewoond
in het huis dat nu Hoge Rijn
dijk 84 is. en dat was recht te
genover het punt, waar de
Roomburgerlaan op de Hoge
Rijndijk uitkwam. De Rijn
dijkstraat was er toen al en
die lag even verder op. De
Roomburgerlaan liep dus on
geveer waar nu de Verdam-
straat is.
Vele malen heb ik de Room
burgerlaan afgelopen. Bij het
eind van wat nu de Verdam-
straat is, maakte zij een scher
pe bocht naar de Kanaalweg,
wat nu ook nog Roomburger
laan heet. Dan boog de laan
weer om naar rechts, volgde
een klein eindje de Kanaal-
weg, en boog dan rechts af.
Het pad langs het park Room
burg, parallel met de Van
Vollenhovenkade is in feite
de Roomburgerlaan, die dan
verder liep door het tegen
woordige Heempark. Aan het
eind van het Heempark. tot
aan de Stadsmolensloot ligt
nu nog een stukje, misschien
50 of 60 meter lang van de
echte originele en onveran
derde Roomburgerlaan. De
weg is met gras overgroeid,
maar het pad, met een sloot
aan elke kant, is nog duidelijk
herkenbaar (achter de Vre-
deskerk).
Over de Stadsmolensloot lag
een houten brug, die later we
gens bouwvalligheid is afge
broken, en de laan liep dan
verder door het land onge
veer waar tegenwoordig de
v.d. Sande Bakhuizc-nlaan
ligt, tot aan de spoorbaan;
daar stond een hek met prik
keldraad waar we niet over
kwamen, maar aan de andere
kant van de spoorbaan zal de
laan vroeger wel doorgelopen
hebben in de richting Lam
menschans.
Kunt u zich voorstellen dat je.
als je over de Roomburger
laan wandelde, midden in de
polder was. en in de verte de
bomen van de Zoeterwoudse
Singel zag° 't Is wel veran
derd in de laatste 60 a 70 jaar.
Naschrift
De heer Burger heeft 100 pro
cent gelijk en jaagt mij het
schaamrood op de kaken; dat
de Rijndijkstraat niet identiek
was met de Roomburgerlaan
was mij ondanks dat ik
geen geboren Leidenaar ben
wel vagelijk bekend. Ik
heb dan ook bij het schrijven
even in twijfel gestaan, maar
niet meer de moeite genomen
het te verifiëren. Fout na
tuurlijk. maar het controleren
van ieder gegeven kost onge
lofelijk veel tijd. Aan het ver
haal van de heer Burger kan
nog toegevoegd worden dat de
laan in zijn jeugd al niet meer
doorliep, want op de stafkaart
van 1850 is hij al als doodlo
pend aangegeven. In 1649 was
hij, mét de ..Oude Croncs-
teynslaan" in de Knotterpol-
der. nog in gebruik
P J M DE BAAR
l)EN Het schaatsen in
pidse regio wordt nog niet
door bemaling. Dat
i de waterschappen Om-
jek. De Oude Veenen en
Warlanden mee. Ook het
^heemraadschap Rijnland
de grote gemalen nog
5 stil. Wel wordt het wa-
i enkele kleine slootjes in
Inging gezet. Op de meeste
jde deze plaatsen wordt
al niet geschaatst, omdat
(er slecht ijs ligt.
ichap De Oude Veenen
■eiderdorp zette enkele
gemalen aan het werk.
de Rijpwetering, in
jerpolder en het noor-
c deel van de polder Ou-
moesten de machines
Jen aangezet om huishou-
afvalwater af te voeren.,
e Veenen plaatst geen bor-
i maar heeft wel de politie
larschuwd. Door de bema-
I wordt het ijs vooral bij
Iers en bruggen dun en
Urt het. Waterschap de
bedijck houdt het water
Bij De Aarlanden zal
„zeker de eerstkomende
n" nog geen gemalen in
king zetten. De Langeraar-
pn Nieuwkoopse plassen
publiekstrekker.
Het ijs op de Leidse Steen-
schuur is inmiddels opgespo
ten en daar kan vanaf van
middag twee uur ook moeite
loos worden geschaatst. Een
aantal buurtbewoners heeft
een standje ingericht waar
koek en zopie te koop is. Een
disco moet voor de muzikale
ondersteuning zorgen. De
buurtbewoners willen hun
„schaatsbaan" in elk geval tot
en met zondag open houden.
De jeugd van Aarlanderveen
maakt zich vanavond op voor
een schaatswedstrijd. Die staat
open voor jongens en meisjes
van 13 tot en met 16 jaar. De
strijd brandt om 19.00 uur los
op de Wetering. In Voorscho
ten is gisteravond een mara
thon verreden. 68 Personen
namen deel aan de prestatie
tocht en iedereen reed hem
uit. Reinout Zee en Petra Ver
haar zijn maandag al kam
pioen van Voorschoten gewor
den bij de kortebaanwedstrij-
den op de Voorschotense ijs
baan aan de Nicolaas Maeska-
de. Bij de heren werd Bart
Robbertson tweede en Jan Lu-
bach derde. Bij de dames werd
Liesbeth Robbertson tweede,
Anjo Bloem derde en Bettine
van Ast vierde.
Schaatsenruilbeurzen blijken
in een behoefte te voorzien.
Daarom heeft het bestuur van
de „IJsclub Zoeterwoude" be
sloten voor de tweede maal
een ruilbeurs te houden. Mor
gen wordt in het clubhuis van
SJZ op sportpark Haasbroek
de beurs gehouden van 18.30
uur tot 20.00 uur.
De ijsbaan aan de Wassenaar-
se Backershagenlaan is waar
schijnlijk vandaag in een goe
de conditie. Personeel van de
Wassenaarse technische dien
sten zijn de afgelopen dagen
druk bezig geweest met het
wegwerken van de talrijke
ribbels en scheuren, die het ijs
na de korte dooiperiode van
eind vorige week vertoonde.
De gisteravond gehouden na
tionale koppelwedstrijden op
de prachtige landijsbaan van
Ouae Wetering trokken niet
alleen veel deelnemers, maar
ook een vijfhonderdkoppig pu
bliek. De sfeer was geweldig
en de strijd fel; in totaal keer
den de organisatoren vijftien
honderd gulden prijzengeld in
waardebonnen uit. Onder de
deelnemers, 40 herenkoppels
en 16 dameskoppels, waren
nogal wat coryfeeen.
Uitslag: Dames finale: 1 Karin
Lelieveld (Wilnis) en Christine
Aasting (Baambrugge); 2. Ma
rie-José en Anja Brst (beide
uit Hoogmade); 3. Corrie Ver
geer en Marja Schipper (bei
den uit Warmond); 4. Anja van
der Poel (Roelofarendsveen)
en Esther van der Spek (Bent
huizen). Heren finale: 1. Henri
Kraayenbosch (Bleiswijk) en
Jan van der Ploeg (Noorden);
2. Ger en Menno Boelsma (bei
den uit Nootdorp), 3. Gijs Rij-
neveld (Mijdrecht) en Huub
Peters (Amsterdam); 4 Dirk
Maarse (Aalsmeer) en Herman
Homma (Zwaanshoek) De
verliezersronde werd bij de
dames gewonnen door Astrid
Vergeer (Warmond) en bij de
heren door Ton van Velzen
(Leimuiden). Vanwege het
grote succes gisterenavond
heeft IJsvereniging „Alkema
de" aangekondigd ook volgen
de week dinsdagavond een
Nationale koppelwedstrijd te
organiseren.
Het „Merendistrict" laat weten
dat vanaf vandaag ook in Roe
lofarendsveen een startplaats
is voor de Molen- en Meren-
tochten. Deze startplaats is
ni^t zoals gebruikelijk Café
„De Fransche Brug", maar
Jachthaven „De Noorderhem"
op de T-kruising Galgekade-
Noorderhem weg aan het
Braassemermeer in Roelofa
rendsveen. Hiermee is het hele
parcours opengesteld. Alle vijf
de plaatsen, te weten Hoogma
de, Oud Ade, Rijpwetering. De
Kaag en Roelofarendsveen
kunnen worden aangedaan op
de tocht van 50 kilometer.
Voorts zijn er vanuit iedere
startplaats tochten van 20 en
40 kilometer uitgezet.
Aan de gisteravond door de
Oud Adese IJsvereniging ge
organiseerde priksleewedstrij
den voor dames en heren op
het Vennemeer, deden in to
taal 106 personen mee. Uitslag
dames: 1 Annette van Segge-
len, 2. Marja van der Lubbe en
3. Alie van der Poel. Heren: 1.
Theo Hillenaar (Hoogmade), 2.
Paul van der Geest (Klaver)
en 3. Jan Heemskerk.
De IJsclub van De Kaag orga
niseerde gisterenavond afval-
wedstrijden Uitslag dames: 1.
Barbara van Leeuwen, 2 Ma
deleine Loogman en 3. Cath-
rien Biemond. Heren: 1. Jaap
Biemand, 2. Corrin Duiven
voorden, 3 Gerard van Leeu
wen en 4 Frank van Diemen.
Schaats -
sucessen
voor Jan
Hoogeveen
WOUBRUGGE Zowel
in Engeland als in zijn ge
boorteplaats Woubrugge
behaalt de Europese
jeugdkampioen Jan Hoo
geveen successen. Op
kunstijs en op natuurijs
bleek er voor hem geen
echte tegenstand te zijn.
Zondag won Jan Hoogeveen
in het Engelse Nottingham
de Jordancup. Deze short
trackbeker voor junioren be
haalde hij onder meer door
het breken van drie baanre
cords. Achtereenvolgens stel
de hij de records van de 400,
500 en 800 meter scherper.
De tweede plaats in Enge
land was overigens ook voor
een Nederlander, namelijk
voor Lard Koeken uit Lei
den. Broer Gert Hoogeveen
was wat minder gelukkig in
Engeland. Diens optreden in
de t Leidse senioren B-ploeg
Gert en Jan Hoogeveen.
resulteerde in een enkelbles
sure.
Dinsdagavond stond Jan op
Woubrugs natuurijs In de
marathon tot zeventien jaar
wees hij alles en iedereen te
rug en won de beker en een
aantal premies. Bij de meisjes
werd Marianne Verboon
winnaar De jongste telg
Frits uit de Hoogeveen-fami-
lie deed intussen ook van
zich spreken en won de ma
rathon in de afdeling tot der-
tien-iarigen
De Wouorugse ijsbaan is in
ph
Wi
tussen ook ontdekt door de
Alphense scholen Diverse
scholen zijn bij gebrek aan
een goede ijsbaan in het Al-
hense uitgeweken naar
'oubrugge om hun wedstnj-
vonden veel medewerking
van de IJsvereniging Wou
brugge. die de baan in goede
staat houdt. De Woubrugse
kortebaan kampioenschappen
worden zaterdag verreden op
de Wijde-Aa in de buurt van
de zogenaamde haven va«
Brunt.
