I
TAFEL
Kerk in Chili:„Stem van hen die geen stem hebben"
fieidaeSoma/rt#
J
kerk
wereld
Genève
ACHTERGROND
Eei&MQowuvnt
ZATERDAG 5 JANUARI 1985 PAGthjBIK
In Chili hangt de lont
boven het kruitvat.
Terwijl het verzet tegen
de nu elf jaar oude
militaire dictatuur steeds
sterker en
gewelddadiger wordt,
heeft de absolute
machthebber, generaal
Pinochet, besloten de
enigszins gevierde
teugels weer strakker
aan te halen. Sinds het
opnieuw invoeren van de
staat van beleg in
november vorig jaar, zijn
duizenden mensen
aangehouden, honderden
leden van de oppositie
verbannen naar
bewaakte kampen in
afgelegen streken van
het land, en
oppositiekranten en -
tijdschriften verboden.
De enige die mogelijk
nog in staat is een
vergelijk tussen
machthebbers en
oppositie te
bewerkstelligen is de
katholieke kerk.
Dezelfde kerk die de
afgelopen jaren voorop
heeft gelopen in het
verzet tegen de
dictatuur. Een portret
van „la voz de los que no
tienen voz" (de stem van
hen die geen stem
hebben
Weinig is veel voor hem
die niets verwacht.
Lucia Pinochet, de vrouw van
de Chileense dictator, dacht in
juli 1983 dat het pleit toch in
haar voordeel was beslecht:
de aartsbisschop van Santiago,
kardinaal Raul Silva Henri-
quez, werd vervangen. Lucia
had nooit een geheim ge
maakt van haar boosheid over
het feit dat de kathedraal van
Santiago sinds 1973 een van
de bolwerken was geworden
van het verzet tegen het be
wind van haar man. Daarvan
was Silva Henriquez volgens
haar de hoofdschuldige. Hen
riquez' opvolger, bisschop
Juan Francisco Fresno, zou
het militaire regime waar
schijnlijk welwillender tege
moet treden. Maar senora Pi
nochet is bedrogen uitgeko
men. HoeWel Fresno wat di
plomatieker te werk gaat dan
zijn voorganger, duurt het
spervuur van kerkelijke kri
tiek onverminderd voort.
De katholieke kerk neemt in
Chili een wezenlijk andere
positie in dan elders in La-
tijns-Amerika. In Argentinië
hebben de bisschoppen open
lijk met de militairen geheuld,
zonder dat zij door het Vati-
caan op de vingers werden
getikt. In Brazilië heeft een
meerderheid van de bisschop
pen pas de afgelopen jaren
aansluitipg gevonden bij de
bevrijdingstheologie. De kerk
in Chili daarentegen heeft als
sinds de jaren dertig een diep
gewortelde christelijk-sociale
traditie.
Naarmate de schadelijke ge
volgen van het bewind-Pino-
chet de afgelopen jaren duide
lijker voelbaar werden, is de
positie van de kerk (weer) be
langrijker geworden. Zij ver
vult in het huidige Chili een
paraplu-functie; biedt onder
dak aan de sociale, politieke,
door de militairen verboden
Zowel de Chileense kerkelij
ke leiders als de (Nederland
se) ontwikkelingsorganisaties
die de kerk in Chili steunen,
zijn nogal zwijgzaam over dat
„verboden" werk. Zo bezocht
kardinaal Silva Henriquez. na
zijn aftreden als aartsbisschop
pastoor in een kleine parochie
in Santiago, onlangs ons land.
Hij sprak met onder anderen
premier Lubbers, maar ging
de pers angstvallig uit de weg.
Al zijn uitlatingen tegenover
de media zouden immers via
de Chileense ambassade in
Den Haag de militairen in
Santiago bereiken. Weliswaar
zullen Pinochet c.s. ervoor
waken iets te ondernemen te
gen de populaire Silva Henri
quez, maar alle kerkelijke
kritiek wordt gebruikt (of be
ter, misbruikt) voor het voe
den van de hetze tegen de ka
tholieke kerk.
Het hierboven geschetste
beeld van de Chileense kerk,
behoeft wel enige nuancering.
Vooral in de jaren dat de Al-
lende aan de macht was. be
vond de kerk zich in een aan
merkelijk zwakkere positie.
Er bestond binnen de kerk
veel verzet tegen het marxis
tisch geïnspireerde beleid van
Allende. En voor veel van de
sociale en economische pro
gramma's die nu alleen onder
de bescherming van de kerk
mogelijk zijn, bestonden toen
onafhankelijke organisaties.
Afwachtend
De eerste maanden coup van
september 1973 stelde de Chi
leense clerus zich tamelijk af
wachtend op. Een deel van de
bisschoppen, priesters en gelo
vigen was zeer ingenomen
met de de generaals. Nu kon
er grote schoonmaak worden
gehouden onder het vooral
door de buitenlandse priesters
„marxistische geïnfiltreerde"
deel van de kerk. Er werden
zelfs missen opgedragen uit
dankbaarheid voor het mili
taire ingrijpen.
Een ander deel van de bi-
schoppen en priesters wacht
te. tegen beter weten in. op
een omkeer ten goede.
De belangrijkste stroming
binnen het Chileense episco
paat, onder leiding van toen
nog aartsbisschop Silva Hen
riquez, uitte echter al spoedig
kritiek op de wrede onder
drukking en op de schadelijke
gevolgen van het gevoerde
economische beleid, met
name voor de bevolking van
het platteland en de armen
wijken in de steden.
De grote doorbraak van het
verzet tegen de militairen
kwam in het begin van 1982,
toen de Chileense economie
volledig instortte. Het groei
ende onbehagen bij een groot
deel van de bevolking jegens
het politieke, sociale en eco
nomische beleid van de mili
tairen. zocht een uitlaatklep.
De kerk, die het inmiddels al
jarenlang opnam voor de
slachtoffers van het regime,
bood een vrijplaats. De kerk
jes in de volkswijken en de
kathedraal van Santiago wer
den steeds meer bolwerken
van het verzet.
Geen eenheid
Ook anno 1985 is de katholie
ke kerk (priesters en gelovi
gen) in Chili geen homogene
gemeenschap. Er is nog steeds
een groep die zich onvoor
waardelijk achter de militai
ren opstelt.
In de volkskerk, de stroming
die voornamelijk in de ar
menwijken zijn aanhang
heeft, zijn vooral veel buiten
landse priesters actief. Hun
aanwezigheid dateert van de
jaren vijftig, toen er in heel
Latijns-Amerika een groot te
kort aan priesters bestond en
Europese missionarissen in
groten getale naar het „katho
lieke continent" trokken. In
Chili vestigden zich veel
Fransen en Zwitsers.
Omdat de eigen Chileense
geestelijkheid vooral uit de
Kardinaal Raul Silva Henriquez.
middenklasse en de hogere
klassen kwam, vonden deze
buitenlandse priesters hun
werkterrein al snel in de ar
menwijken: op die plaatsen
waar gewone mensen in de
verdrukking zaten.
In de loop der jaren zijn zij
met de bevolking mee geradi
caliseerd en hebben zij hun
aanvankelijke angst voor con
flicten met de autoriteiten la
ten varen. Deze priesters heb
ben een onvoorwaardelijke
keus gemaakt voor het volk.
Een duidelijke aanwijzing
daarvoor is het feit dat de af
gelopen maanden een aantal
buitenlandse priesters het
land is uitgezet. Vorige week
moest de Amerikaanse pater
Dennis O'Mara na een verblijf
van zes jaar Chili verlaten.
Hij had geprotesteerd tegen
de martelingen. De autoritei
ten noemen dat „politieke ac
tiviteiten".
Gaarkeukens
De derde (en belangrijkste)
beweging binnen de Chileen
se kerk is echter die van (nog
steeds) kardinaal Silva Henri
quez en zijn opvolger Fresno.
Zij vertegenwoordigen een
kerk die op pastoraal gebied
traditioneel is ingesteld, maar
aan het Evangelie politieke,
sociale, culturele en economi
sche opvattingen ontleent die
haaks staan op het beleid van
de militaire machthebbers.
Wat in 1974 begon met kritiek
op de arrestaties en martelin
gen is, zoals gezegd, uitge
groeid tot een complex van
sociale activiteiten. De kerk
zet gaarkeukens op, en orga
niseert vakbondsactiviteiten,
radio-uitzendingen en vor
mingswerk. In 1976 werd het
Vicaria de la Solidaridad op
gericht, een organisatie die
strijdt tegen de arrestaties en
de martelingen. Door al dat
werk heeft de Chileense kerk
een groot .prestige opgebouwd
en floreert zij als nooit tevo
ren. De sterke groei van het
aantal priesterroepingen is
maar één voorbeeld van de
enorme opbloei van religieuze
activiteiten.
Volkskerk
De populariteit van het insti
tuut kerk wordt in belangrij
ke mate versterkt door het
feit dat talrijke priesters en
religieuzen hetzelfde lot on
dergaan als de gewone man:
arrestatie, opsluiting en mar
teling. Het gaat daarbij iro
nisch genoeg om priesters en
religieuzen die werken in de
volkskerk: juist dat deel van
de geloofsgemeenschap, dat
zich tegen de kerk als insti
tuut afzet en dat grote twijfels
heeft over de rol van de kerk
leiding in de strijd tegen de
militairen.
Zo wordt de bisschoppen bij
voorbeeld voor de voeten ge
worpen dat zij niet namens de
bewoners van de sloppenwij
ken kunnen spreken, omdat
zij uit een totaal ander milieu
afkomstig zijn. Veel verzet
bestaat er ook tegen het feit
dat de kerkleiders proberen
met de militairen in gesprek
te blijven. Juist in de volks
wijken kiest men in toene
mende mate voor het gewa
pend verzet, hetgeen weer
leidt tot een confrontatie met
de kerkelijke leiders. Zodra
de strijd tegen onrecht en on
derdrukking een gewelddadig
karakter krijgt of te scherp
polariseert, probeert de kerk
scheidsrechter te zijn.
Dilemma
De kerkleiding staat immers
voor een groot dilemma. Er
kan geen twijfel bestaan over
de vraag, waar de sympathie
van de de meerderheid van
de bisschoppen ligt. Maar zij
kunnen niet voorbijgaan aan
het feit, dat de generaals en
hun aanhangers ook tot hun
„gelovigen" behoren.
De Chileense bisschoppen
willen voor alles voorkomen,
dat de spanningen in- hun
land verder oplopen. Geweld
dadige botsingen met het le
ger lopen vrijwel zeker uit op
een bloedbad, waarbij de be
volking het onderspit delft.
Bovendien wil de kerk de be
perkte speelruimte die zij nu
heeft niet in gevaar brengen.
Immers: als de „stem van hen
die geen stem hebben" tot
zwijgen wordt gebracht, heb
ben de Chilenen niets meer.
JOS TIMMERS
os
uitge
gelui
|HILVH
-journs
De komende gesprekken tussen de Amerikaanse minislwege
Shultz en zijn Russische collega Gromyko zijn met zuJ.Volger
hoge verwachtingen overladen dat het welhaast onvermij<|van
lijk is dat de resultaten daarvan zullen tegenvallen. De
sprekken zijn in de eerste plaats bedoeld om een nieuw scK^j^gj
ma te ontwerpen voor het Amerikaans/Russisch wapenovtnog n
leg. De ontwikkelingen op het gebied van de oorlogstechrtjourna
logie gaan zo pijlsnel dat een nieuwe structuur voor dit ov^meer
leg een eerste vereiste is wil het überhaupt zinvol zijn. 6ens
-p voorgi
.DIJ de Russen krijgt het gesprek over het starwarsconce naai o
van president Reagan over een ondoordringbaar schild in vallen
ruimte de hoogste voorrang. Ooit brachten de Russen als ee
sten de Spoetniks in een baan om de aarde als een mani
om in de verre toekomst de strijd vanuit de ruimte mogeli"
te maken, maar nu de nieuwste Amerikaanse technologie h
starwarsconcept wel eens succesvoller zou kunnen zijn, dot
zij alles om het, als is het maar tijdelijk, een halt toe te ro
pen. Vandaar hun vrij verrassende ommezwaai in het najaj„
alsnog te willen onderhandelen. De aanpak van de Amerik
nen praten over nieuw wapenoverleg maakte het ht
trouwens gemakkelijk zonder gezichtsverlies naar de onde
handelingstafel terug te keren.
De Amerikanen zijn de Russen bovendien tegemoet geki
men door een scheiding voor te stellen tussen enerzijds
aanvalswapens, het gehele arsenaal aan kernwapens voor
lange en middellange afstand, en anderzijds de antisatellie
en ruimtewapenswapens. Voor de Russen is er geen print]
pieel verschil tussen de in West-Europa gestationeerde mi(
dellange afstandsraket en de intercontinental raket in <1 JER
VS, die beide het hart van de Sovjet-Unie kunnen treffei .nisa^
Samenvoeging van het kerwapenoverleg is in hun o^ti^^uc^
dan ook volkomen logisch. gel°!
den
HET behoeft geen betoog dat de belangen van de Westeun
peanen duidelijk niet parallel lopen met de supermachtei.iJl-l
De Westeuropese NAVO-landen hebben er bij de VS no
eens op aangedrongen in Genève vooral ook aandacht
schenken aan de kruisraketten, maar het lijkt niet erg waa?
schijnlijk dat dit onderwerp in Genève hoge prioriteit krijg
De Russen maken zich immers vooral zorgen over de Amen ~npI
kaanse ruimte- en antisatelliet wapens en de Amerikanq^ r
KT
a JL
over
tran
vrez
over de Russische intercontinentale raketten. Om de kwetf veni
baarheid van hun eigen intercontinentale raketten te vei z£j
minderen, hebben de Amerikanen veel tijd en geld gestokej sc^€
in het nucleaire MX-project. Maar niemand praat er nu in 4. vo^
VS meer over nadat het eerst grote verdeeldheid onder mill cje j
taire deskundigen en politici had opgeroepen. Liever concer. ^er
treert de Amerikaanse top zich daarom op de ruimtewapen) v
die de kernwapens overbodig zouden maken.
De concentratie op de ruimtewapens betekent ongetwijfeld
dat de verhouding tussen Amerika en zijn bondgenoten op
nieuw op de proef komt te staan. Minister van defensii
Weinberger verdedigt het concept bij de ongelovige bondge
noten voortdurend door te zeggen dat het huidige afschrik
kingssysteem moreel onverantwoord is en dat de enige wen
kelijke hoop voor de wereld daarom gelegen is in het star
warsconcept. Zoveel is wel duidelijk dat het overleg in Genè
ve, als het vervolg ervan al op gang komt, waarschijnlijk eer
richting zal uitgaan die de zorgen van de Westeuropeaner
niet kleiner maakt.
aal"
Aspergecocktail
Boeuf Stroganoff
i met doperwten
Russische bergen
Voor twee personen hebt u
nodig: half blikje asperges,
1 sinaasappel, 50 g gekook
te ham, peterselie, 2 volle
lepels zure room, 1 lepel
sherry, 1 lepel citroensap,
kerrie, djahé;
150 g rosbief, 30 g boter,
teentje knoflook, zout, ui,
100 g champignons, 2,5 dl
bouillon, 20 g bloem, toma-
tenpuree, paprikapoeder,
aroma, worcestersaus, 2 le
pels zure room;
450 g diepvries doperwten,
zout, suiker, peterselie;
250 g droogkokende rijst,
4,5 dl water, zout;
6 lange vingers, 2 lepels
rum. 4 dl vanillevla (4 dl
melk, 1 ei, 15 g maizena, 25
g suiker, vanillesuiker), 1
eiwit, 25 g suiker, Franse
vruchtjes.
Meng korte stukjes asperge
met klein gesneden sinaasap-
pel, ham en fijn geknipte pe
terselie. Verdeel dit mengsel
over coupeglazen en schep er
r een sausje over van zure
room. sherry, citroensap,
kerrie en djahé. Garneer met
1 peterselie
Bak grove dobbelstenen ros-
bief met een heel teentje
knoflook bruin in hete boter
Schep vlees en knoflook uit
de pan en strooi er iets zout
over. Bak de klein gesneden
ui en gehalveerde champig
nons een paar minuten, voeg
bouillon, tomatenpuree en
paprikapoeder toe en laat het
mengsel vijf minuten trek-
ken. Bind de saus met licht
bruin geroosterde bloem.
Warm het vlees een halve
- minuut mee, voeg aroma of
worcestersaus toe en roer het
van het vuur de zure room
door.
Leg per persoon op een bord-
je een stapeltje lange vingers.
Sprenkel de rum over de bis-
cuits en leg er de vla op.
Klop het eiwit stijf met de
suiker en maak er sneeuw-
toppen van op de bergen (1
j eiwit is ook genoeg voor vier
personen). Garneer met
stukjes Franse vrucht.
j -Menutip voor maandag:
J stamppot boerenkool met
worst citroen rijst met vla.
JEANNE
9.00 u.; 11.00 u. jeugdkoor. Pe- Bergsma.
RIJPWETERING: za. 19.00 u H. Mis
met zang; zo. 9.0„ U. HOOgmis;
10.30 u. H. Mis met zang.
SASSENHEIM: za. 19.00 u.; zo. 9.30
viering; 10.30 u. hoogmis. O.L.Vr. On- WOUBRUGGE: J
mes- en herenkoor. H. Leonardus: za.
19.00 u. avondmis; zo. 9 u. Euch. vie
ring; 10.45 u. gezongen Euch. viering.
930
Lode-
10.00 en 19.00 u; zo. 8 30 u.;
10.00 u hoogmis; 11.30 u.; 18.00 u.
en 19.00 u. Lof. St. Anthonius van
Padua: za. 19.00 u.; zo 9.30 u. en
11 00 u. H. Petrus: za. 19 00 uur Eu
charistieviering; zo. 9.00 Euchari
ig;
Ontv.: za. 19.00 i
10.45 hoogmis; 12.15 u. Oud Katho
lieke Kerk: zo 10.00 u. hoogmis.
AARLANDERVEEN: za. 19.00 u.; zo.
Dep AARDAM: zo. 9.00 u. hoogmis;
19.00 u. (Kerk); zo. 9 30 u. en 11 00 u
HAZERSWOUDE DORP za. 19.00 H.
Mis en orgel; zo. 9.30 u. Hoogmis;
11.30 u.
HAZERSWOUDE-RIJNDIJK. za. Dep.
Het Anker: 19.00 u. Eucharistieviering
met volkszang; zo. 8.45 u. Euch. vie-
Kruiskerk: 10.30 u
Woords. Geref. Kerk:
10.00 u. ds. P. Wilschut. 18.30 u. dr.
R. Fernhout. Salvatorikerk: 10.00 u.
dr. R. Fernhout. 18.30 u. ds. R. E. v.d.
i 11.00 u. H. Mis Wal. Baptistengemeente: 10.00 u.
VOORSCHOTEN: St
19.00 u. Euch. viering met
11.30 u. Euch. viering met
jeugdkoor; Moeder Gods: z
Euch. viering met zang; zc
Euch. viering met zang.
lende koren;
Hoorn.
ALPHEN-NOORD. Herv./Geref dien
sten: Goede Herder: 10.00 u. drs. A.
Brombacher, 18.30 u. ds. R. Nieu-
wenhuis. De Bron: 9.30 u. ds. P. Ta-
selaar, 10.15 u. ds. R. Nieuwenhuis,
18.30 u. ds. F. Moll (Vesper). Ashram-
college: 10.00 u. ds. F. Moll. Drie-
hoorne: 19.00 u. ds. P. Taselaar
ALPHEN-NOORD: Herv. Gem.: Sions-
kerk: 9.30 u. ds. J. Ouwendijk. 18.30
*i. den Besten. Katwijk. Oud-
I. Mis hoornseweg: 10.00 u. i
17.00 u. stud. D. Kurpershoek, Apel
doorn.
NIEUWKOOP: Herv. Gem.: 10.30 u.
bevestiging ds. J. Begerie in Geref.
Kerk d ------
14.30 i
Kerk. Geref. Kerk: 9.00" u. ds. H. Th.
v. Reenen. Uithoorn. 17.00 u. Avond
gebed. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en
18.30 u. Dienst des Woords.
NIEUWVEENr Herv. Gem.. 9.30 u.
kand. H. Schuurman, 18.30 u. kand.
M. J. Middelkoop.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem.: 9.30 en
19.00 u. Dienst des Woords. Geref.
Kerk. 9.30 en 16.30 u. ds. G. Rang
(H. A.). Chr. Geref. Kerk: 9.30 u.
Dienst des Woords.
NOORDWIJK: Herv Gemeente: Grote
Kerk: 10.00 u. ds. W. v.d. Lee (H. D.).
kerk): 10.00 u. ds. N. Korenhoff.
17 00 u. ds. W. v.d. Lee (G. D Vin-
kenlaan: 10.00 u. ds. R. S. Elgersma.
Stichtingskerk: 11.00 u. ds. E. Sloff-
sen. Ned. Prot. Bond: 10.30 u. ds. E.
van Straten. Leidschendam.
WOUBRUGGE: Herv. Gem.: 9.30 u.
dr. S. Meyers. Lelden. 18.30 u. ds. D.
Driebergen. Katwijk. Geref. Kerk:
9.30 u. ds. D. W. Gesink, Noordwijk,
18.30 u. ds. M. J. Wattel. Hoofddorp.
Ned. Prot. Bond: 10.30 u. ds. R. Thie-
me. Boskoop in „De Wijk".
ZEVENHOVEN: Herv. Gem.: 9.30 u.
Dienst des Woords. Geref. Kerk: 9.30
u. ds. H. P. de Goede. Waarder,
19.00 u. ds. Cziria.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem.: 10.00
u. ds. W. L. Heymans. Alphen. 18.30
u. dhr. J. P. Karstens. Geref. Kerk:
10.00 en 18.30 u. drs. W. den Braber.
Vries.
ten - Leidschendam:
13.00 u. (Elisabeth-ziekenhuis).
i 09.00-10.30 via 766600, afdr. v De
ling maatschappelijk werk.
1000
Paro-
DE ZILK (Noordwijkerhout): H. Hart-
predikbeurten
STAD LEIDEN: Herv. Gemeente:
Hooglandse kerk 10.00 u. ds. S. T
Mey-Meulendijk,
i. Goossen, Waddinx- hoff!
10.00 u. ds. J. Wieman. 18.30 u. ds.
R. J. v.d. Hoef. Geref. Kerk: 10.00 u.
ds. D. H. Elderman. 18.30 u. ds. C.
v.d. Kooi. Leimuiden.
BOSKOOP: Herv Gemeente: Dorps-
Sole Mio: 9.00 i
HILLEGOM: Sl. Jozef: za. 19.00 u
zo. 10 00 u. en 11.30 u. H. Martinus:
za. 19 00 u. met dameskoor (Ned
zo. 9.00 u Ned. gezangen; 11.00 u.
gemengd koor (Lat.).
HOOGMADE: za. 19.00 i
10.00
Dep. Rijnsburg:
19.00 u Gebeds
dienst; zo. 10 30 u. Euch viering.
(Buiten) KAAG/ABBENES: za. 19.00
u.; zo. 10.00 u.
LANGERAAR: za. 19.00 u.; zo. 9.30 u.
en 11.30 u.
LEIDERDORP (Menswording): za.
19 00 u zo. 10.00 en 11.30 u.
LEIMUIDEN: za. 19.00 u.; zo. 7.30 u..
9.30 u, hoogmis; 11.15 u.
LISSE: Agathakerk: za. 19 00 u. Euch.
viering; zo. 10.00 u. hoogmis (met
kindernevendienst); 11.30 u. Eucha
ristieviering; Dep Poelpolder: za.
19.00 u. Euch viering; zo. 9.00 u.
Studentendienst
17 00 u. ds. A J. de Jong. Marana-
thakerk: 10.00 u. ds. W de Leeuw
Regenboog: 9.30 u. ds. H. J. Horten-
sius. 11.15 u. Ds. H. Hortensius en
past J. A. A. v Well. Bethlehemkerk:
10.00 u. ds. E. M. Pannekoek. Bevrij
dingskerk: 10.00 u. ds. H. E. Sterrin-
D. Ribs. Acad. Ziekenhuis: 10.15
Bovenberg. Diaconessen-
Lagendijk,
edeskerk:
Bevrijdingskerk: 10.00
0 00
ders (Beekbrug): za. 19 00 u. H. Mis;
zo 9 30 u. H Mis; 11.00 hoogmis.
NIEUWKOOP: za. 19.00 u.; zo. 9.00 u.
em 10.45 u.
NIEUWVEEN: za. 19.00 u.. zo. 9.00 en
NOORDWIJK-BINNEN: za 19.00 u.;
zo 8 00 u.; 10.00 u.. 11.30 u.
NOORDWIJK AAN ZEE: za. 19.00 u.;
zo. 9.30 en 11.00 u.
NOORDWIJKERHOUT: St. Victor: za.
19.00 u Euch. viering met koorzang;
19 00 u zo 9 00 en 10 30 u.
OEGSTGEEST St. Wllllbrord: za.
19 00 u. avondmis, zo. 9 00. 10.30 u.
OUD-ADE: za. 19.00 u. avondmis; zo.
8 30 u en 10.30 u H. Missen.
OUDE-WETERING za. 19.00 u
avondmis; zo 9.30 u. hoogmis; 11.30
Leiden: Vredeskerk: 10.00 u. ds. J.
Nauta. Petrakerk: 10.00 u. ds. v.d.
Zwaan Oude Vest: 10.00 u. ds. H. E.
Schouten Maranathakerk 10.00 u.
ds W. de Leeuw Bevrijdingskerk
kenpad: 9.30 en 11.00 u. Eucharistie-
/Avondmaal. Chr. Geref. Kerk: 10.00
en 17 00 u ds. D. J. K. G. Ruiter. Fra-
neker. Geref. Kerk Vrijg.: 10.00 u. en
17.00 uur Dienst des Woords. Doops-
gez./Rem. Kerk: 10.30 u. ds. A. M. J
Wierda-Boer. Hlllegom. Bapt. gem
i 19 30
sten. Zevende-Dag-Adventisten:
9 45 u. Bijbelstudie. 10.45 u.
H. A. v.d. Pol, 18.3
Rijnsburg. Geref. Kerk: 9.30 u.
t Hoff, 17.00 u. ds. J.
Chr. Geref. Kerk:
9 30 u. ds. P. N Ribbers. 17.00 u.
drs. H. G L Peels, Zoetermeer
HAZERSWOUDE Herv. Gem.: 9.30 u.
ds. Z. de Graaf, 18.30 u. ds. N. de
Boo, Uitwijk. Geref. Kerk. 10.00 i
ds. H. L. Boonstra.
DE KAAG: Herv Gem.: 10.00 u. dhr.
Henk Binnendijk.
18.30 u. ds. M. J. Aarents.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gemeente:
Nieuwe Kerk: 10.00 u. ds. H. Visser.
18.00 u. ds. E. K Teijgelaar (H.D.).
Ichtuskerk: 10.00 u. ds. D. Drieber
gen. 17 00 u. ds. S. de Jong (H.D.).
Pniélkerk: 9.30 u. ds. S. de Jong,
18.00 u. ds. C. B. Schuurman (H.D.).
Bestevaer Mavo: 10.00 u. kand. A.
Spaans. Kapel Overduln: 14.15 u. ds.
H. van den Beid. Geref. Kerk: Open
Hof: 10.00 u. ds. P. C. Koster. 17.00
u ds. P. v.d. Borst. Trlumphator:
10.00 u. ds. J. van 8reevoort. 17.00 u.
ds P. C. Koster. Vredeskerk 10.00 u.
ds. P. v.d. Horst. 17.00 u. ds J. van
Breevoort. Chr. Geref. Kerk: 10.00 en
17.00 u. ds. Slagboom
Kerkje: 10.00 u. ds. J. J. Kooman.
Pauluskerk: 10.00 u. dr. A. W. Cra
mer. Gemeentecentrum: 10.30 u. dr.
J. Balkestein. 19.00 u. dhr. W. J.
Schot. Van Wijckersloot: geen
nleuwjaarsdienst Geref.
Kerk: 9.30. u. ds. J. de Korte. gez.
nieuwjaarsdienst Geref. Kerk. 17.00
u. Dienst des Woords. Remonstrantse
Gem.: geen dienst
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem.:
9.30 u. dhr. J. Goedhart. 19.00 u. ds.
W. v.d. Kamp.
RIJNSBURG Herv. Gemeente: Grote
Kerk: 9.30 en 17.00 u. Dienst des
Woords. Bethelkerk: 9.30 u. Dienst
des Woords. Geref. Kerk: Petrakerk:
9.30 u. ds. Snel. 17.00 u. ds Cziria.
Immanuelkerk: 9.00 en 10.30 u. ds.
Damsma, 17.00 u. ds. Ribberink. Ma-
Cziria. 17.00
P. Riemers, Loosdrecht, jeugd-
SASSENHEIM: Herv. Gem.: 9.00 en
10.30 u. dhr. J. W. Hoffenaar. Voor
hout. Geref Kerk: 10.00 u. ds. C. J.
de Jong. 19.00 u. ds. W. Baas. Chr.
VALKENBURG Z.-H.: Herv. Gem.:
10.00 u. kand. W. M. de Boor. 18.30
u. ds. T. Zevenbergen, Den Haag. Ge-
S. Spanjer voorburg re( Kerk; 9 30 en 18 30 u D|enst des
ARTSEN Leiden: Groep 1: Mas
tenbroek. Tan. Van Tol. Zwijnenburg.
Meyer. R. van Leeuwen. Verhage.
J. van Leeuwen, Smit, W. de Bruijne.
J. de Bruijne, Stoll
berg: za. dr. Fogelberg. tel. 132877,
Bénit, Nieuwenhuis. Roos. Boer.
de Waard en Arnou: za. dr. Lahr, tel.
120347, zo. dr. Boer. tel. 310420.
Groep 5: Schaefer, Jasperse, Crul,
Roelants, tel. 153747. Patiënten van
dr. Steenhoven of dr. Voorzaat: bel
len naar 176867. Spreekuur za. en zo.
11.30-12.30. Leiderdorp: dr. Ou-
werkerk. tel. 891037. Spreekuur van
mond Voorhout: dr. Sleeboom,
02522-11393. Noordwijk: Groeps-
praktijk tel. 19300. Noordwijker-
woude - Leimuiden: dr. Stoffels.
01713-2329. Alphen: groep 1. za
dr. Van Engelen, zo. dr. Varkevisser,
groep 2. za. dr. Van der Steen. zo. dr.
Eradus. Hazertwoude -Koudekerk:
dr Bosch. tel. 01728-9281. Bent
huizen - Boskoop: dr. De Goeje. tel.
079-313737. Langeraar - Nieuw-
212959.
13.00 uur Leidschendam: Voor
spoadgsvallsn tal. 238356. Bollen-
Spreekuur ma. 19.30-20.30 i
in het St. Elisabeth-ziekenhuis. Er
degeest: Di. en vr. 13.00-14.30 u.; z<
zoekuren ils volgt: Digelijks 14.15-
15.00 u. en 18.30-19.30 u. Avondbe
zoekuur ifdeling verloskunde: 18.00-
lijk. Bezoek iin ernstige pitiënten:
19.00 u. De bezoektijden vin de kin-
derifdeling (illeen voor ouders vin
kinderen kin er een ifwijkende tijd
ifgesproken worden met de hoofd
verpleegkundige) zijn digelijks
15.15 u. en 18.30-19.30 u. Extra be
zoek hartbewaking: 11.00-11.30 u.
Extra bezoek vaders kraamafdeling:
19.30-20.30 u. Kinderafdeling 15.00-
15.30 u. alleen voor ouders 18.00-
18.30 u.
S.O.S.-DIENST Telefonische hulp-
306, Leiden, tel 071-899375.
geopend ma. t/m vr. 9-12 u. 14-16 zijn
Telefonische informatie over kinda in
bijslag: 8-12 u. ven
SOCIALE RAADSVROUW Spreek in p
uren sociale raadsvrouw. Binnensfac
Gerecht 10. wo. 17.00-18.00 u, J°OQ
Noord: Van Hogendorpstraat 36, m* den
10.30-11.30 u.; Kooi: Driftstraat 49* 12.0
di. 10.30-11.30 u.; Morskwartie] pisc
Buurthuis Morskwartier. Topaaslaar, £:Vf
10.00-11.00 u. wo. 10.00-13.00 u; A
Tulnstadwijk: Herengracht 45, vv iU u
10.30-11.30 u. zijn
SOCIALE RAADSVROUW VOOR bed
SCHOTEN Spreekuren: ma. 19,00 enk
20.00 u. wo. en vr. 9.00-10.30 u. Leid, rtnk
seweg 33, Voorschoten. Tel. 3254.
SP HULP- EN INFORMATIEDIENS? nali
Groenesteeg 33, Leiden. Tel. 071. niei
134640 of 071-144600. Hulp en infor. gek
matie op medisch, juridisch en milieu jjit
gebied, werk. sociale verzekering e»
huurkwestles. Spreekuur: elke dorv
derdag van 20.00-21.00 u.
STICHTING VRIJWILLIGERS CEN.
TRALE Pallasstraat 1, Alphen aaf
den R" Br' ga
ding e
3 mogelijk,
en de be.
reik baarheid daarvan.
VRIJWILLIGERS CENTRALE Lar>
gegracht 246a, Leiden. Tel. 149064.
Dagelijks bereikbaar van 9.00-17.0<r.
u. voor informatie over vrijwilligers!
werk en cursussen of een persoonlijk
gespri
arTdft
slteit. Stationsweg 37,
tel. 071 - 148333. Geopend:
dhr J. Elkert
AARLANDERVEEN: Herv. Gemeente:
10.00 u ds. G. van Driel. 19.00 u. ds
R. H. M de Jonge. Alphen. Geref.
Kerk 10.00 u ds M. v.d. Werlf.
Voorhout. 1830 u. ds P Wilschut
(Alpen) Chr Geref Kerk: 9.30 u
Dienst des Woords
TER AAR; Herv Gem.. 9.30 u. ds.
E. S. Klein Kranenburg, 18 30 u.
Dorpskerk: 10.00 u. ds. G. Stegeman,
18.30 u. ds. G. van Loenen. Hoofd
straat: 10.00 u. ds. Tj. Doesburg.
Schepplngskerk: 9.00 en 10.30 ds.
Dienst des Woords. Geref. Kerk: 9.30
en 19 00 u. Dienst des Woords
LISSE: Herv. Gem Dorpskerk 10 00
u ds. H. van Niel, Rijnsburg. 19.00 u.
ds. B. C de Gelder. Pauluskerk
10.00 u. ds. B. C de Gelder Geref.
Kerk: 10 00 en 17.00 u ds E. Bos
wijk. Chr. Geref. Kerk: 10.00 en 16.30
VOORHOUT: Herv. Gem.: 10.00 u.
Dienst des Woords
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorp:
10.00 u. ds. W. Blanken (H. A 19.00
u ds. A. K. v.d. Schoot. Geref. Kerk:
10.00 u. ds. G. de Zeeuw. 19 00 u. ds.
A. K. v.d. Schoot, gez. dienst (Herv.
Kerk). „Ontmoeting" (Herv./Geref.):
10.00 u. ds. A K vd. Schoot
WARMOND Herv Gem.: 10.00 u. ds.
J. Muis
WASSENAAR: Herv. Gem Dorps
kerk: 10 00 u. vicaris R. H. L Fech-
i. H. Groenen- Geref Kerk Vrljg. (Princ.str.): 8.45 u
ABBENES Herv Gem 9 30 u
Apotheek In Leid
WIJKVERPLEGING Leiden: Inter-
kruis. tel. 122222 Bollenetreek: Wijk
verpleging Gezondheidscentrum.
DIERENARTSEN Leiden:
zijn. Vertrouwelijk. Dag e
i di. 10.00-12.30
13.30-16.00 u.; do. 18.30-20.30 u.
LEIDSE RECHTSWINKEL Juri
disch Adviesbureau. Ketelboeters-
steeg 10. tel. 130775; Afdeling wo
nen en werken: ma. 18.30-20.30, wo.
10.00-12.00, do. 18.30-20 30. Afde
ling belastingen: di. 18.30-20.30, wo.
18.30-20.30. Klachtenbureau: di.
18 30-20.30, do. 18.30-20.30.
DIERENHk LPDIENST Hulpverle-
verongelukte honden, kat-
'"i, e.d. in de gemeenten Lei
erdorp, Oegstgeest. War-
Zoeterwoude. Tel. 071-
220021.
BURGERRAADSLIEDEN Koren
brugsteeg 2. tel. 143171 (kantooru
ren). Spreekuren ma., di. en wo.
11.00-12.00 u„ do. 18.30-20.00 u.
GEZINSVERZORGING Stichting
gezinsverzorging Leiden. Aanvragen
alleenstaand ouderschap,
5.30 u
HULP VOOR MOEDER EN KIND -
Bij niet gewenste zwangerschap, tele
foon 071-895724 en 01728-8333.
HUURAANGELEGENHEDEN -
Spreekuren huurcommissle. Voor Lei
den: Schuttersveld 9 (tel. 071-131541
van 10.00-12.00 u Spreekuur ma
t/m vr. 8.30-10.00 u. Voor Alphem
Opstandingskerk. Prinses Marijke-
straat 69. Spreekuur do. 14-15.30 u.
MOEDERS VOOR MOEDERS Me
vrouw zuster E. Janssen-Niemeyer.l
Hofdijck 32. Oegstgeest, tel. 071-
153652.
BCORSTVMEDING BEGELEIDINGS-
GRMEP LEIDEN Voor praktische
hulp en informatie, tel. 071-
211318/216256/213417.Iedere d
woensdag van de maand wordt
informatie-avond gehouden.
17. tel. 149441 (m
13.00-14.00 u.).
- 120611.
MAATSCHAPPELIJK WERK Bu
reau Maatschappelijk werk. Oude
"c, spreekuur dagelijks 14.00-
tel.071-142497. Dag
Rijn, Emmalaan 2. tel 01720
- 94841 ma. 9-10 u. di 14-15 u. Lel
den. bureau voor maatschappelijk
