InUnna
wennen
Oostduitsers
aan hun
vrijheid
Met Dove
Ekbertde
grens over
ZATERDAG 5 JANUARI 1985
l persvoorlichter van de deelstaat Rheinland-Westfalen geeft
gevraagd een gedetailleerde opsomming. Tot 21 november
bben vorig jaar 37.307 Oostduitsers hun oude Heimat
rruild voor een nieuwe: de Bondsrepubliek. Ruim 32.000,
j [reweg het grootste aantal sinds de bouw van de Berlijnse
1 uur in 1961, kreeg daartoe officieel toestemming van de
jstduitse autoriteiten. Zo'n 3.000 mensen keerden niet terug
't p een bezoek aan het Westen, 187 wisten de zwaar bewaakte
Mis te bedwingen en ruim 2.100 werden na een
r yangenisstraf in de DDR door de Bondsrepubliek
vergenomen". Vooral tussen februari en september was er
j-ake van een opvallend liberale houding van de Oostduitse
loriteiten.
- aarom, weet eigenlijk niemand. De een noemt politieke
- Dtieven, zoals het „lozen" van ontevreden burgers, of het
irbeteren van de Duitse betrekkingen, anderen noemen
t pnomische motieven, zoals het scheppen van ruimte op de
jstduitse arbeidsmarkt of het loskrijgen van nieuwe
fedieten in ruil voor het laten gaan van een groot aantal
taiigranten".
Deutsche Demokratische Republik: het enige land ter
r preld met een bevolkingsafname. Waarom willen zovelen
NNA MASSEN Wie de DDR
brlaat gaat in de regel naar het
Motaufnahmelager" in Giessen, bij
rankfurt. Daar dienen de eerste
Irmaliteiten vervuld te worden,
ervolgens gaat men door naar de
erschillende „doorgangskampen"
I „doorgangshuizen" in de deelsta-
(n. Het „Durchgangswohnheim"
inna Massen bij Dortmund is zo'n
bmp. Een beklemmend oord met
j pasteltinten geverfde woonka-
Irnes uit de jaren vijftig. Een bio-
oopje, een winkel, een katholieke
èrk en een „Heimatsstube". En
teral schaars ingerichte kantoor-
fehalve door Oostduitsers wordt
(et kamp voornamelijk bevolkt
oor Polen uit de voormalige Duit-
1 provincie Oost-Pruisen, Roeme-
Ei, TsJecben en Russen, hoewel
sland erg weinig mensen- toe-
lemming verleent het land te ver
ten, aldus Fritz Wiegand, leider
fin het opvangkamp. Ooit, in 1961,
j)rt voor de bouw van -de Muur,
wam ook hij met zijn gezin be-
loid in Unna aan. Hij zit er nog
leeds. De meesten blijven echter
prter: van enkele dagen tot enkele
leken. Een Duitse wet, het „Lan-
reaufnahmegesetz", verplicht
kiitse gemeenten de „vluchtelin-
èn" binnen twee jaar aan onder
fik te helpen. Wiegand ziet da^e-
jks tientallen van deze vluchtelin-
fcn komen en gaan. Onlangs nog
kn grote groep Polen, afkomstig
kn het cruiseschip „Stefan Bato-
b". „De Poolse autoriteiten zijn
lat dat betreft humaan", zegt Wie-
fcnd. „Ze weten dat veel passagiers
iet terug zullen keren en toch la-
In ze hen gaan". Wie geen Duits
preekt kan dat in een schooltje in
kamp leren. Daarna gaat ieder
weegs.
ril peen goed woord
Oostduitse families zijn zo
juist in het kamp gearriveerd. Maar
ze willen niet praten. „We hebben
nog familie daar". Een kampmede
werker die als onze gids fungeert
dringt nog even aan. Desnoods
worden ae namen weggelaten.
Maar het wantrouwen is te groot.
„Wie garandeert dat?" In het voor
bijgaan zegt een van hen: „We zijn
hier prima opgevangen, verder
geen kommentaar".
Stefan (23), Ronny (24) en Wolf
gang (30) willen daarentegen graag
praten. „We hebben al zoveel mee
gemaakt, erger kan het niet wor
den". Ze zijn kortgeleden onafhan
kelijk van elkaar naar de Bondsre
publiek gekomen. In het kamp de
len ze zonder morren een kamer
die nauwelijks groter is dan een
ruim uitgevallen douchecel. Als
desperado's zitten ze tussen stapel
bedden aan tafel, ieder met een
halve liter pils en veel zware shag.
Geen goed woord hebben ze over
voor hun oude vaderland.
„Zeventig procent van de jongeren
in de DDR is ontevreden", zegt
Stefan. Een belangrijke reden daar
voor is het gebrek aan vrijheid.
.Vrijheid om te kunnen reizen bij
voorbeeld. „Tsjechoslowakije is het
enige land waar ze zonder visum
heen kunnen. Wie geld heeft kan
daarnaast nog naar Hongarije, Roe
menië en Bulgarije Maar daar
houdt de wereld voor Oostduitsers
absoluut op".
Een andere steen des aanstoots is
het gebrek aan vrijheid van me
ningsuiting. Stefan: „Als kind krijg
je op school staatsburgerkunde.
Daarin wordt de wereld zwart-wit
voorgesteld. Terwijl ik m'n eigen
mening wel kan vormen".
In de Freie Deutsche Jugend
(FDJ), de jongerenorganisatie van
de communistische partij, waar alle
verplicht lid van worden,
fd hij het dan ook niet lang uit.
Al na vier maanden werd hij er
wegens wangedrag uitgegooid. „En
daarna kom je helemaal moeilijk
aan de slag. Dan word je overal te
gengewerkt".
Onafhankelijk van elkaar kwamen zij naar de Bondsrepubliek. Van links naar rechts: Stefan, Ronny en Wolfgang, die nu samen een kamer delen.
öd
iliiif:
üp z'n zestiende probeerde hij ille
gaal de grens over te vluchten,
maar werd gepakt Hij kreeg twee
jaar wegens „Republiksflucht".
Daarna werd hij gedwongen te ver
huizen omdat hij te dicht bij de
Westduitse grens woonde. Het niet
voldoen aan de wekelijkse mel
dingsplicht die hem was opgelegd
bracht hem opnieuw in de gevan
genis. Vervolgens weigerde hij de
militaire dienst. Ook wilde hij geen
„Bausoldat" (een soort vervangen
de dienst) worden. Opnieuw 24
maanden cel. Als hij half oktober
over de grens wordt gezet, heeft hij
ruim zeven jaar in de Oostduitse
gevangenis gezeten. Tijdens die de
tentie heeft hij zich van boven tot
onderen laten tatoeëren. „John
Lennon" op het rechterbeen, een
vredesduif op de borst. Op het lin
kerbeen een uitspraak van Ardo
Becker, een oud-Spanjestrijder:
„Lieber stehend sterben als kniend
leben" (Beter staande sterven dan
'gebukt leven). „Het is toch belache
lijk", zegt hij, „schrijf je op een
muur: „Frieden schaffen ohne
Waffen", dan krijg je twee jaar,
maar als je schrijft: „Frieden schaf
fen ohne NATO-Waffen", dan ga je
vrijuit".
Uli en Jörg in hun onderkomen, waarvoor zij maandelijks 500 mark moeten neertellen.
Enkele reis
Wolfgang werd in november uit de
gevangenis ontslagen en binnen
drie uur op transport gesteld naar
de Bondsrepubliek. Trots laat hij
zijn „Entlassungsschein" zien.
„Wurde am 23/11 nach Berlin-
Wëst entlassen" staat erop. Het fel
begeerde document. Een soort en
kele reis naar, ja waar naar toe ei
genlijk? Wat weet een Oostduitser
die voor het eerst in het Westen
aankomt eigenlijk van het leven bij
ons? Kritiek op het socialisme-in-
de-praktijk hebben ze genoeg, maar
of het leven in het „Vrije Westen"
hun zal bevallen weten ze niet.
Ze zijn verbaasd dat je bijvoorbeeld
ook in Nederland in de gevangenis
komt als je de militaire èn de ver
vangende dienstplicht weigert.
Vergelijkingen die onvermijdelijk
zijn dringen zich op. Dat ze uit de
DDR weg wilden is voor hen geen
keuze voor het kapitalisme, maar
een afwijzen van de knellende vrij
heidsbeperkingen van het staatsso
cialisme. Ook Wolfgang zat gevan
gen wegens dienstweigering en la
ter wegens diefstal, omdat hij werk
noch inkomen had.
Hij is, zoals de meeste gevangenen
in de DDR die naar het Westen
willen, voor een onbekend bedrag,
„gekocht" door de Bondsrepubliek,
nadat het grootse deel van de straf
erop zat. Voor de DDR een van de
weinige manieren om aan de voor
de import uit het Westen noodza
kelijke westerse valuta te komen.
De Bondsrepubliek gebruikt deze
„deals" voornamelijk als wapen in
de ideologische strijd tegen de
DDR. Hoeveel een gevangene kost
weet niemand. Een arbeider is
goedkoper dan bijvoorbeeld een
arts of een wetenschapper. Schat
tingen lopen uiteen van 20.000 tot
80.000 mark per persoon. Het be
drag wordt soms in harde munt.
soms in natura voldaan.
„Pure mensenhandel", zegt Wolf
gang verontwaardigd. Maar nog
bitterder is hij over de wijze waar
op de staat de relatie met zijn
vriendin heeft verstoord. „Onze
moeders waren collega's, alleen
haar ouders waren in de SED (de
Partij). Die hebben hun dochter
verboden met me om te gaan".
Uiteengerukt
Ronny kan daarover meepraten.
Samen met vrouw en kind nad hij
een aanvraag voor vertrek naar de
Bondsrepubliek ingediend. Maar
alleen hij kreeg (tot nu toe) toe
stemming de DDR te verlaten. „En
als je die toestemming eenmaal
krijgt, dan moet je ook weg".
Elke dag is hij in de weer om ook
vrouw en kind naar het Westen te
krijgen, maar in feite valt er niet
veel meer te doen dan afwachten.
„Zo worden hele families uiteenge
rukt. Alles moet je achterlaten, je
gaat met niets de grens over. Zelfs
op deze manier word je nog ge
pakt".
Ondertussen zoeken ze alle drie
naarstig naar werk in een land
waar al meer dan twee miljoen
werklozen zijn. Ze willen elk werk
wel doen, „desnoods straatveger"
en ze worden als „DDR-vluchtelin-
gen" geholpen. Althans, dat hopen
Hans en Inge Kremer kwamen 5
december jl. in Giessen aan en be
wonen sinds 7 december een belen
dend kamertje in het kamp in
Unna. Ze hebben een half jaar ge
wacht op een beslissing op hun uit
reisaanvraag. Al eerder, in 1982,
hadden ze een aanvraag ingediend,
maar die moest worden ingetrok
ken omdat hun dochter daardoor
S?en benoeming als lerares kreeg
ans (38) werkte in Erfurt voor
een medische dienst. „Ze probeer
den me voortdurend te overreden
de aanvraag in te trekken; we zou
den in de Bondsrepubliek als Tur
ken behandeld worden, we verra
den ons vaderland, enzovoort".
Inge (35) werkte tot haar vertrek
vijftien jaar voor de overheid, als
ambtenaar. „Sinds de aanvraag
mocht ik opeens niet meer alleen
werken omdat ik toegang had tot
gegevens van verschillende minis
teries".
De voornaamste reden voor de
Kremers om te vertrekken was ge
legen in het politieke systeem.
„Materieel gezien hadden we het
niet slecht. Omdat we allebei werk
ten hadden we zo'n veertienhon
derd mark per maand". Maar een
ingericht huis en een auto moesten
het tenslotte afleggen tegen de on
geloofwaardige DDK-politiek.
„Voor het reizen naar de grensge-
de Oostzee
bestaan wachtlijsten en drie weken
naar Hongarije kost al gauw zo'n
vierduizend mark. Zo kriig je het
gevoel dat je overal beperkt wordt
in je bewegingsvrijheid", zegt Hans.
Waarop Inge aanvult: „Kritiek is
onmogelijk, evenals discussie. Ze
ker met ambtenaren Altijd moet je
één kant buiten beschouwing laten
De SS-20 bijvoorbeeld, daar kun je
niet openlijk over discussiëren"
Gedurende de middelbare-school-
tijd was Hans lid van de SED.
„Toen kende ik hem gelukkig nog
niet", zegt Inge lachend. Hans: „Ik
wijs de theorie van het socialisme
niet af. maar van de praktijk klopt
niets. Aan de Oostzee kun ie de
buitenverblijven van de partijleden
bewonderen Nou ja, je mag er niet
eens naar kijken. Dan ga je vraag
tekens zetten bii onze socialistische
„arbeiders- en ooerenstaat". Waar
een burgemeester in een Peugeot of
BMW rijdt, terwijl een arbeider
tien jaar op zijn Trabant moet
wachten"
De ongelijkheid begint volgens
Hans in het leger, de ..Volksar
mee" „Waarom verdient een offi
cier. die niets doet behalve over
oorlog praten, een veelvoud van
wat een soldaat k^gf" Ze zijn
bang dat we het verkeerd begrij
pen. Ongelijkheid heb je in het
Westen immers ook, „maar jullie
hebben geen pretenties dat ieder
een gelijk is". En ter nadere ver
duidelijking zegt Inge „In het op
vangkamp in Giessen staan de mu
ren vol met verwensingen jegens
de DDR en partijleider Honeeker
Dat hoeft voor ons niet. Waar het
om gaat is dat het DDR-socialisme
zo ongeloofwaardig is". Nadat de
Kremers te horen kregen dat hun
„niet-wettige aanvraag" in behan
deling was genomen, kregen ze nog
drie weken de tijd zich overal uit te
laten schrijven en af te melden Na
overlegging van twee maal 110
mark en twee paspoorten werd de
begeerde Entlassungsschein afgege
ven Huisraad en auto zijn achter
gebleven voor hun dochter.
Beiden hebben ze familie in de
Bondsrepubliek. Het zal moeilijk
zijn opnieuw aan de bak te komen
„Je kunt met verwachten dat ^e
van niets in één keer alles krijgt
zegt Inge Tot nu toe zijn ze vrien
delijk benaderd door hun nieuwe
landgenoten. „Maar je moet alles
zelf regelen, dat is wat je voortdu
rend te horen krijgt".
Pamfletten
Jörg Wilke (29) is in april uit de
DDR naar de Bondsrepubliek ge
komen. Hij zat twee jaar vast we-
gens het verspreiden van zelfge
maakte pamfletten over Solidar-
nosc in een groot warenhuis.
„Staatsvijandige hetze" in DDR-
termen. „Wie weet ben ik verruild
voor een ton chocolade of voor
knakworstjes", zegt hij lachend.
Hij kwam eveneens terecht in
Giessen, later in Unna en vervol
gens in een „Durchgangshaus" in
Bochum Daar voegde zijn vriendin
Uli (27) in augustus „entlas
sen" zich bij hem. Ze bewonen
een éénkameretage in Hagen voor
500 mark per maand, terwijl een
soortgelijke woning in de DDR on
geveer 30 mark zou kosten. Jörg
studeert elektrotechniek Van zija
studiebeurs van 700 mark blijft dus
maar weinig over. De studie Bevalt
hem. Hard werken, maar geen ver
plichte politieke scholing.
In Giessen is hij ondervraagd door
de Duitse en de Amerikaanse ge
heime dienst, die een zwaar be
waakte etage in het „Notaufnah-
melager" bevolken Hoe het in de
gevangenis was en of hij nog meer
inlichtingen kon verstrekken. Hn
haalt zijn schouders op Voor veel J
Oostduitsers is het westen allang -•
geen paradijs meer Wie wil kan
zich. ook in de DDR. goed op de
hoogte stellen van de gang van za
ken in het buurland. Met gevoel
voor drama laat hij het papier zien
waarop staat dat hem zoals ie
dereen die de DDR verlaat het
staatsburgerschap is ontnomen
„Urkunde" staat er boven
Jörg is inmiddels in het bezit van
een Westduits paspoort. Ook zijn
strafblad is weggewerkt: pamflet
ten verspreiden is in de Bondsrepu
bliek geen strafbaar feit „Maar die
twee jaar kunnen ze me niet terug
geven".
Het leven in de Bondsrepubliek is
niet veel anders dan hij had ver
wacht. Toch valt de materialisti
sche instelling van de meeste Duit
sers hem tegen Mensen die al ge
noeg geld hebben en keihard wer
ken omdat ze nog meer willen. En
die zich hoogstens met Kerstmis
om anderen bekommeren.
De zwervers van H^gen, slapend in
portieken en voedsel zoekend tus
sen het afval van anderen „Zo erg
had ik het niet verwacht", zegt hij
tenslotte.
We nemen afscheid Op de terug
weg worden we langdurig opge
houden door een politiecontrole: te
hard gereden Duitsland
WILLEM DE HAAN
BONN Met de Duitse douane
heb ik nooit problemen. Aan de
grensovergang bij Heerlen kan ik
altijd vlot doorrijden. Meestal kom
ik zondagsavonds zo tussen zeven
en acht aan de grens. De vermoeie
nissen van het weekeinde hebben
dan al zozeer hun tol geëist dat bei
de kinderen op de achterbank al
weer dromen van nieuwe avontu
ren in de Kindergarten van Frau
Klinge en Frau Rehbaum. Man,
vrouw, twee kleine kinderen (sla
pend, ocherm) dat maakt kennelijk
een dermate geruststellende indruk
dat het zelfs niet nodig wordt ge
acht de paspoorten aan een korte
inspectie te onderwerpen.
Douaniers gaan instinctief te werk,
heb ik me laten vertellen. Ze ont
wikkelen een soort zevende zintuig
om net die figuren er uit te pikken
die iets te verbergen hebben. Ver
dacht, dat is de langharige jonge
man in de stokoude ..kever", maar
ook zijn keurig gecoiffeerde, net
iets te vlot uitgevallen leeftijdge
noot in een gloednieuwe, peperdu
re Mercedes. Jongeren worden eer
der aangehouden dan bejaarden,
een loodgieter eerder dan een bis
schop. De beste heroïne-smokke-
laar is waarschijnlijk de
gehulde geestelijke die een bus zin
gende bejaarden begeleidt.
Toen ik indertijd mijn haar nog tot
op de schouders droeg en me ver
plaatste in een treurig Fiatje, be
hoorde ik tot de categorie verdach
te personen. Ik kon geen grens
overgang passeren of de bak moest
open en er werd in het grote boek
gebladerd om te zien of ik iets op
mijn kerfstok had. Haaruitval, een
met kinderen gezegend huwelijk
en een Honda Accord zonder deu
ken, hebben mij doen promoveren
tot de groep brave burgers, die met
een korte handbeweging gemaand
worden door te rijden. Het lichte
fevoel van opluchting dat ik altijd
eb als ik van een geüniformeerd
persoon verder mag, gaat steeds ge
paard met de enigszins weemoedige
overpeinzing dat ik een oude, vol
strekt ongevaarlijke baas ben ge
worden
Gesmokkeld heb ik nooit, geloof ik.
Het woord smokkel heeft voor mij
een romantische betekenis. Ik asso
cieer het met ..De Zwarte Ruiter"
en met geblindeerde vrachtwagens
vol boter die over schimmige bos
paadjes de Nederlands-Belgische
grens passeren Ik heb wel eens
wat flessen rode wijn bij me. omdat
de Duitse rode wijn niet te drinken
is en zelfs onbenullige Franse wij
nen in Bonn zeer duur zijn. Maar
dat zijn geen hoeveelheden die bij
een controle aanleiding zouden ge
ven tot een extra-feestavond voor
het douane-personeel En verder
Wat iedereen zo meeneemt: koffie
en sigaretten. Als vrienden en ken
nissen hier in Bonn weten dat we
naar Nederland gaan. wordt er
driftig „Dove Ekbert" besteld Dou-
we Egberts is hier zeer populair, al
moet ik de eerste Duitser nog te
genkomen die de merknaam fout
loos uitspreekt
Zo zijn er nog een paar dingen We
hebben altijd een aantal potten pin
dakaas bij ons, want die is hier ner
gens te krijgen. Gewone pindekaas
wel te verstaan, zoals wij die Ne
derland kennen. Wat hier in oos
terse speciaalzaken en bamboe
winkeltjes als pindakaas verkocht
wordt, is slechts een ingedikte saté
saus met een laag olie er op Het
spui werttt zo taxerend aat steents
kleinbehuisden het goedje zonder
gevaren kunnen consumeren
GERARD KESSELS
