Utrechts topzilver uit de Gouden Eeuw
Van der Luit
„aö sAncros'
MAATSCHAPPIILEER
OP SCHOOL.
IN DE KRANT STAAT
INFORMATIE.
KUNST
F amilieberichten
t
CeidócSouxant
WOENSDAG 2 JANUARI 1985 PAGINA 12
Centraal Museum te Utrecht (Agnle-
tenstraat I). Expositie van de Van
Vianen-famllie, zilversmeden. Tot en
met 10 februari 1985.
UTRECHT - ..Werk. wiens
gelijk de werelt nooit gedragen
heeft en misschien nooit
(weer) zal dragen" Zó schreef
onze nationale dichter Joost
van den Vondel ooit over de
produkten van de Utrechtse
zilversmid Paulus van Vianen.
die hofzilversmid was van kei
zer Rudolf II. die op zijn beurt
- op zoek naar het beste wat
I7e eeuwse kunstenaars in Eu
ropa vervaardigden - een keur
van schilders, beeldhouwers
en edelsmeden rond zijn van
Wenen naar Praag verplaatste
residentie verzamelde
Paulus van Vianen (ca 1570-
1613) is een van de twee be
roemde telgen uit het Utrecht
se geslacht van zilversmeden,
de Van Vianen's. Samen met
znn broer Adam (1568/69-
1627) is hij een edelsmid, die
gewapend met een aan het on
gelooflijke grenzende techniek
en vakmanschap een artistiek
niveau in ziin werk ontwik
kelt, dat uniek is in de Gouden
Eeuw. Van het werk van vier
telgen van deze Van Vianen-
familie is tot en met 10 februa
ri 1985 in het Centraal Mu
seum te Utrecht (Agnieten-
straat 1) een tentoonstelling in
gericht. Dankzij bruiklenen
van de meest vooraanstaande
rnusea in Europa (waaronder
het Rijksmuseum in Amster
dam) is een uniek overzicht
ontstaan van de Nederlandse
edelsmeedkunst, vooral wan
neer men daarbij de Amster
damse zilverexpositie in het
Willet Holshuysen Museum in
de hoofdstad in ogenschouw
neemt. En om het helemaal
compleet te maken: in maart
zal net Noord-Brabantse Mu
seum een overzicht samenstel
len van het werk van Bossche
zilversmeden
Vormentaal
De Van Vianen s - en dan met
name Paulus en Adam - heb
ben vooral van zich doen spre
ken omdat zij een vormentaal
bezigden, die de indruk wekt
alsof zij beeldhouwers-in-edel-
metaal waren. (Ze signeerden
na verloop van tijd dan ook
hun produkten evenals schil
ders dat deden en lieten zich
niets meer gelegen liggen aan
keurmerken e d In dit ver
band introduceerden zij de
kwabornamentiek. waarbij het
lijkt alsof het stugge zilver
vloeibaar is geweest en gestold
is in een vorm. die de kunste
naar voor ogen stond. Niets is
echter minder waar! het is
puur drijfwerk, d.w.z. de plaat
zilver is met een hamer uitge
klopt (gedreven) tot uiteinde
lijk de vorm bereikt werd.
overeenkomstig het ontwerp.
De stukken van de Van Via
nen's zijn zó virtuoos van
vorm. dat een man als dr. J.R
ter Molen, adjunct-conservator
van het Rotterdams Boymans
Van Beuningen Museum, die
onlangs promoveerde op een
proefschrift, dat gewijd is aan
deze Utrechtse zilversmidfa
milie, veronderstelt dat het
niet helemaal uitgesloten moet
worden geacht dat kleinere
delen van bijvoorbeeld de im
posante zilveren zoutvaten ge
goten kunnen zijn in plaats
van gedreven. Nauwkeurig
onderzoek heeft dr. Ter Molen
evenwel nog niet op het spoor
van giet- dan wel soldeerna-
den kunnen brengen. Hij acht
een röntgen-analyse dan ook
onontbeerlijk, wil men het
naadje van de kous komen te
weten over de fabelachtige
techniek van Adam en Paulus
van Vianen.
De kwabornamentiek, waar
van de Van Vianen's zich be
dienden - in Amsterdam volg
de de grote meester Johannes
Lutma de oudere hen na op dit
punt - is ontleend aan de fy
sionomie van ongewervelde en
andere weekdieren (oesters),
terwijl ook de menselijke ana
tomie (beenderen, spierbun
dels en huidplooien) een be
langrijke rol spelen. Dat laat
ste is niet zo verwonderlijk,
aangezien rond 1600 de eerste
secties op stoffelijke overschot
ten in de Nederlanden plaats
vinden, waarbij niet alleen
artsen toekijken, maar ook
kunstenaars de bewegingen
van het ontleedmes nauwkeu
rig volgen. (Bekend in dit ver
band is Rembrandt's Anatomi
sche Les).
Zoals gezegd ontwikkelden
Paulus en Adam van Vianen
een weergaloze techniek, die
hen in alle opzichten tot be
heerser van de materie (in dit
geval het zilver) maakte. Op
merkelijk is het dat Adam in
1614 (voor prins Maurits?) zo
wel een grote schotel en dito
kan met voorstellingen uit de
80-jarige oorlog tegen Spanje
vervaardigt in traditionele stijl
als ook een (later vergulde)
schenkkan met deksel, waar
van de vorm als het ware „op
lost" in de versieringsorna-
mentiek, die wij sinds kort
kwabornamentiek noemen.
Qua stijl ligt er een wereld tus
sen deze ..kwabkan" en de
Maurits-schotel en kan. waar
bij de eerste is vervaardigd ter
nagedachtenis aan het overlij
den van Paulus van Vianen in
1613. Paulus bezigde de barok
ke kwabstijl toen reeds enkele
jaren, hetgeen o.a. blijkt uit
een zilveren kan met dito"
schotel met daarop mythologi
sche Diana-voorstellingen uit
1613, het jaar waarin hij stierf.
Ba rok-stijl
Ook in 1612 zijn reeds sporen
van deze specifiek noord-Ne
derlandse barok-stijl in zijn
werk te onderkennen. Maar zo
..overvloedig" als Adam in 1614
reeds laat zien, is de kwabor
namentiek van Paulus bij lan
ge na niet geweest.
De schenkkan van Adam van
Vianen kan aangemerkt wor
den als een artistieke door
braak, niet alleen op nationaal,
maar ook op internationaal ni
veau. Ook in zijn latere stuk
ken komt Adam tot deze
vormgeving, o.a. in impone
rende zoutvaten, grote en klei
ne tazza's (drinkschaaltjes) en
bekers. Bijzonder in dit ver
band is een schelpvormige be
ker uit 1625, waarbij de vorm
nagenoeg weer geheel is opge
lost in de ornamentiek, waar
mee hij geacht wordt versierd
te zijn. Deze beker doet qua
concept sterk denken aan de
schenkkan uit 1614 en karakte
riseert Adam van Vianen in
belangrijke mate als schep
pend kunstenaar. Dat de Via
nen's als zodanig aangemerkt
kunnen worden, bewijzen niet
alleen hun zilverprodukten, op
de tentoonstelling in Utrecht
zijn eveneens hun getekende
natuurstudies te zien aan de
hand waarvan ze plaquettes en
dergelijke versierden c.q. cis-
seleerden. Daarbij plaatsten zij
deze landchappen in bijbelse
dan wel mythologische scènes.
Het maakt de expositie eens zo
interessant, omdat op die ma
nier als het ware een tweede
talent van deze edelsmeden
onder het vergrootglas wordt
gelegd, waardoor de bezoeker
hen als vrij kunstenaar eens te
meer op hun weg kan volgen.
Bovendien krijgt hij een (klei
ne) tentoonstellingswegwijzer
mee, waardoor het niet abso
luut noodzakelijk is de catalo
gus te kopen, zoals zo vaak
met andere exposities het ge
val is. (Die catalogus verduide
lijkt overigens wel veel).
Traditie
Ook aan Ernst Jansz. van Via
nen (3e kwart 16e eeuw-1637-
40) en Christiaan van Vianen
(1600/05-1667, zoon van Adam,
wordt op de Utrechtse ten
toonstelling aandacht besteed.
Het werk van de eerste past in
de traditie van de Europese,
renaissancistische edelsmeed
kunst uit die dagen, waarvan
de toon wordt aangegeven
door steden als Neurenberg en
vooral Augsburg. Adam en
Paulus werkten aanvankelijk
ook in deze trant. Christiaen,
die in 1627 het atelier van zijn
vader overneemt, werkt voor
al in de latere stijl van zijn va
der, die dan de eruptieve
kwabstijl goeddeels verlaten
heeft en aan het eind van zijn
De beroemde, later vergulde, zilvern .kwabkan" uit 1614 van de
Utrechtse zilversmid Adam van Vianen. Hoewel de barokke
schenkkan naar de letter genomen een gebruiksvoorwerp was.
werkten de Van Vianen's veelal in opdracht van rijke c.q. vorste
lijke personen, die hun produkten uitstalden in kunstkabinetten
en er niet over dachten ze daadwerkelijk te gebruiken.
leven in een rustiger stijl zijn
ontwerpen vorm geeft. Dat de
kwabornamentiek daarbij nog
steeds een belangrijke rol
speelt qua versiering is duide
lijk. Ook in het werk van
Christiaen. die met een curieu
ze. zilveren dolfijnenschaal
laat zien hoezeer hij zich ver
plicht voelt aan zijn beroemde
vader, van wie hij zelfs een
aantal ontwerpen in boekvorm
(Constighe Modellen) uitgeeft.
KLAAS GOINGA
Dankbaar voor alles wat hij in al die jaren voor ons
heeft betekend, moeten wij u in droefheid medede
len. dat na een geduldig gedragen lijden van ons Is
heengegaan, onze lieve vader, groot- en overgroot
vader
JOHANNES H. VAN 'T HART
weduwnaar van Martina van 't Hart-Bax
In de leeftijd van 89 jaar.
Roelofarendsveen: Jo
Leimulden: Beb en Leen
Hazerswoude: Bertha en Koos
Roelofarehdsveen: Rlta
Roelofarendsveen Kees en Annie
Nieuwe Wetering: Corrie en Piet
Klein- en achterkleinkinderen
Roelofarendsveen. 1 januari 1985
Corr.-adres: M. van 't Hart.
Leeuwerikshot 8. Roelofarendsveen.
Donderdagavond 3 januari om 19.00 uur wordt er
voor zijn zielerust een avondmis opgedragen in de
parochiekerk O.L. Vr. Geboorte te Rljpweterlng.
De Eucharistieviering zal worden gehouden op
vrijdag 4 januari om 10.30 uur in bovengenoemde
kerk. waarna de begrafenis zal plaatsvinden op het
R.-K. Kerkhof aldaar.
Gelegenheid tot condoleren donderdag na de
avondmis in de kerk en vrijdag na de begrafenis In
het Dorpshuis.
De overledene is opgebaard in het mortuarium van
Mariënhave te Warmond.
Enige en algemene kennisgeving
Mede namens familie en medebroeders Montforta-
nen geven wij kennis van het plotseling overlijden
van onze pastoor
FRANCISCUS JOHANNES MARIA
KNIBBELER S.S.M.
Hij was 64 jaar oud en 38 jaar priester
Ingegeven door een diep geloof heeft hij gedurende
17 jaren zijn beste krachten aan onze parochianen
en andere trouwe kerkbezoekers besteed.
Kerkbestuur
Maria Middelares van
alle genade
(Haagsche Schouw)
Rijndijk 281.
2331 AD Lelden
30 december 1984.
Wij herdenken hem tijdens een avondwake in de
kerk op vrijdag 4 januari om 19.30 uur
Wij doen hem uitgeleide tijdens de plechtige H. Mis
van Requiem op zaterdag 5 januari om 12.00 uur in
de parochiekerk, waarna te ca. 13.30 uur de begra
fenis plaatsvindt op het kloosterkerkhof van „Be-
resteyn" aan de Leldseweg 191 te Voorschoten.
Plotseling is overleden onze beste vriend
PASTOOR FRANS KNIBBELER
Wij zullen hem heel erg missen.
Lau, Gré. Astrld, Angèle
algemene kennisgeving
Tot onze intense droefheid is. voorzien van het
Heilig Oliesel, in haar tachtigste levensjaar, op
31 december overleden
CATHARINA MARIA
THOMEER-GEHENIAU
weduwe van Prof. ir. J. H. M. A. Thomeer.
Haar geloof was groot, vol vertrouwen beminde zij
haar Schepper. Met veel offerzin heeft zij de liefde
voor de Waarheid aan haar kinderen willen door
geven.
Wij haar kinderen, klein- en achterkleinkinderen
brengen God de lof die Hem toekomt uit dankbaar
heid voor het geschenk van zo'n lieve moeder en
oma.
De Heilige Mis van Requiem zal gelezen worden op
vrijdag 4 januari om 10.00 uur in de kerk van de
H.Teresia van het Kind Jezus, Apeldoornselaan te
's-Gravenhage Na afloop is er gelegenheid tot con
doleren. Daarna zal moeder In familiekring worden
begraven.
Donderdag is er vanaf 19.00 uur gelegenheid om in
de kerk van haar afscheid te nemen. Om 19.30 uur
wordt het Heilig Misoffer opgedragen, waarna aan
bidding van het Allerheiligste.
Moeder heeft de wens te kennen gegeven, dat
ieder die nog Iets voor haar wilde doen, liever dan
bloemen te sturen, zou bidden voor haar zielerust.
Corr adres: Heer en mevr. J. Coppes-Thomeer
Stadhouderslaan 91
3116 HL Schiedam.
Met grote droefheid, maar dankbaar voor al het
goede, dat we van hem ontvingen, geven wij u ken
nis van het toch nog plotseling overlijden van mijn
onvergetelijke man. vader en opa
JACOBUS KOUWENHOVEN
echtgenoot van Johanna Dongelmans
In de leeftijd van 63 jaar.
J. Kouwenhoven-Dongelmans
Kees en Cora
Pepijn - llja - Pancho
Allie en Cocki
Theo en Hannie
Ineke en Jan
José en Henny
Esther - Ramona
Elly en Cock
Woensdag 2 januari a.s. om 19.00 uur wordt er
voor zijn zielerust een avondmis opgedragen in de
parochiekerk van O.L.Vr. Geboorte te Rijpwetering.
De gezongen Requiemmis zal worden gehouden op
donderdag 3 januari om 10.30 uur in bovenge
noemde kerk. waarna de begrafenis op het R.-K.
kerkhof aldaar plaatsvindt.
Gelegenheid tot condoleren: na de avondmis in de
kerk en donderdag na de begrafenis in het Dorps
huls.
Vader is thuis opgebaard
Mededeling voor de
adverteerders van deze krant
Het is helaas niet mogelijk van tevoren toezeg
gingen te doen over de plaats waar de adver
tenties In de krant zullen worden opgenomen.
BEGRAFENISSEN
CREMATIES
LAMMERMARKT 43 LEIDEN
TEL 071 12 66 18
Sterven doe je niet ineens,
maar af en toe een beetje.
En alle beetjes die je stierf,
't is vreemd maar die vergeet je.
Het is je dikwijls zelf ontgaan.
Je zegt ik ben wat moe.
Maar op een keer dan ben je
aan je laatste beetje toe".
Zo ging op 1 Januari 1985 op 79-jarige leeftijd van
ons heen, mijn lieve man, onze zorgzame vader,
opa en overgrootvader
PETRUS WILHELMUS LEMMERS
echtgenoot van Anna van der Linden 1
Lelmuiden: A. Lemmers-v.d. Linden
Kinderen, klein- en
achterkleinkinderen
De plechtige uitvaart wordt gehouden op vrijdag
4 januari om 10.30 uur In de kerk van St. Jan de
Doper, waarna de begrafenis plaats vindt op het
parochiekerkhof.
Donderdag om 19.00 uur is er een avondmis in de
kerk. Hierna is er gelegenheid tot condoleren in het
mortuarium, D. Stapenseastraat 32, Lelmuiden.
Dankbaar voor het vele goede, dat wij door en met
hem mochten beleven, geven wij u thans met grote
droefheid kennis, dat na een geduldig, moedig ge
dragen lijden, geheel overgegeven aan Gods
Heilige Wil, gesterkt door de H.H. Sacramenten der
Zieken, van ons is heengegaan onze lieve vader en
opa
PETRUS JACOBUS POUW
weduwnaar van Margreta Theodora de Prie
in de leeftijd van 88 jaar.
Kinderen en kleinkinderen
Roelofarendsveen, 1 januari 1985.
Correspondentie-adres:
Roeloffsstraat 10.
2377 VG Oude Wetering.
Onze dierbare overledene ligt opgebaard in het
mortuarium van Huize Jacobus, bezoekuur van
15.30-16.15 uur en van 19.30-20.00 uur
Donderdagavond a.s. te 7 uur Avondmis In de
parochiekerk van St. Petrus Banden.
De gezongen H. Mis van Requiem zal worden opge
dragen vrijdagmorgen 10 uur in bovengenoemde
kerk. waarna de begrafenis op het parochiekerkhof,
aldaar.
Bedroefd, maar dankbaar voor alles wat zij voor
ons betekend heeft, geven wij kennis dat heden ge
heel onverwacht van ons is heengegaan, onze lieve
en zorgzame moeder, oma en overgrootmoeder
ELISABETH SUSANNA HELENA
VAN DAM-FLEUR
weduwe van Franciscus van Dam
op de leeftijd van 78 jaar.
Correspondentie-adres:
Van de Berch van Heemstedeweg 3.
2215 RK Voorhout.
Moeder is opgebaard in het mortuarium van „Huize
Agnes". Herenstraat 45. Voorhout.
Voor haar intentie is er op donderdag 3 januari om
19.00 uur een Eucharistieviering in de parochiekerk
van de H. Bartholomeus te Voorhout, waarna er ge
legenheid is tot condoleren.
De plechtig gezongen Uitvaartmis zal worden opge
dragen op vjijdag 4 januari om 11.00 uur in voor
noemde kerk, waarna de begrafenis zal plaatsvin
den op de R.-K. Begraafplaats aldaar.
..Fel gevochten,
moe gestreden
en heel veel pijn geleden.
Rust nu in vrede".
Na een liefdevolle verzorging thuis, geven wij ken
nis dat tot ons groot verdriet heden, op de leeftijd
van 65 jaar, van ons is heengegaan, mijn lieve man,
onze zorgzame vader en opa
JOHANNES HENDRICUS
DE ZWART
echtgenoot van Wilhelmlna Adrlana de Does
Noordwijk: W. A. de Zwart-de Does
Hoofddorp: Trees en Bob
Chantal
31 december 1984
Ranonkelstraat 8.
2201 EB Noordwijk
Papa is opgebaard in de rouwkapel van de St. Je-
roenskerk te Noordwijk-Binnen.
Op donderdag 3 januari 1985 is er om 19.30 uur
een Avondwake in de parochiekerk van St. Jeroen
te Noordwijk-Binnen, waarna er gelegenheid is tot
condoleren.
De gezongen Uitvaartmis zal worden opgedragen
op vrijdag 4 januari 1985 om 10.00 uur in voor
noemde kerk, waarna de begrafenis zal plaatsvin
den op de R.-K. Begraafplaats aan de Gooweg te
Noordwijk-Binnen.
Begrafenissen - Crematies
Transporten
In het rouwcentrum is gelegenheid tot
opbaring in onze aula's. Koffiekamer
beschikbaar. Ruime parkeergelegenheid
Verzekeringen - Deposito's.
Leiden. Willem de Zwijgerlaan 179
Postbus 432,2300 AK Leiden, telefoon 071.213231*
Wassenaar, Deijlerweg 127. telefoon 01751-12436
Voorschoten. Hyacinthstraai 7. telefoon 01717-5985
Accu's Groenen
Gratis accu's testen, monteren en complete autoinstalla-
tie doormeten. Lelden, Nieuwe Rijn 106, hoek Lange-,
Tel. 071-120500-123140
Touringcar
BOVO-TOURS
De Lasso 6, Roelofarendsveen
Tel. 01713-9107
Het Bloemencentrum
voor bloemen en planten, bloemwerk, plantenbakken
bruidswerk, rouwarrangementen
Lage Rijndijk 10b, Leiden Tol* 071*121434
Trouwauto's
GEBR. DE JONG LEIDEN BV
Hogewoerd 160/164 - Leiden
Tel. 071-140167/149000
Bloemslerkunst
MILLE FLEURS
Wagnerplein 132. Leiden T0I. U71 "7031 38
Treubpleln 1Voorschoten Tol. 01717*6288
Van Berge Henegouwen B.V.
Radio. tv. hi-fi video meubelen
Aalmarkt 12. Leiden
Tel. 071-121782
Dansschool
EVERT CASTELEIN
Hooglandse Kerkgracht 48
2312 H V Lelden
Tel. 071-123583 - 120917
Zaalverhuur t parlement
voor party's, vergaderingen en clubs
Nieuwstraat 45 - Leiden
Tel. 071-132974-212327-213838
Een zilveren plaquette, voorstellende David en Saul uit omstreeks 1590 van Paulus van Vianen. De
renaissancistische stijl is die van andere toonaangevende edelsmeden, die vooral in Augsburg en
Neurenberg werkzaam waren, zij he'.< dat ook Utrecht vóór de Reformatie als een zeer belangrijke
stad gold.
ALLEEN AL OM DE SERVICE KOOPT U BIJ VAN BERGE - HENEGOUWEN AALMARKT 12-15-16. TEL. 12.17.82 - LEIDEN
