Katoenbrug: bediende kerkgangers en textielarbeiders
f
Drie jaar cel en tbr geëist na
in kelderbox
FNV wil ook
vrouwenschool
in Zuid-Holland
cc" 1UUU3 uc
.cties van personeel bij
Europees Octrooi Bureau
EIDEN/REGIO
CeidócSoivumt
DONDERDAG 27 DECEMBER 1984 PAGINA 5
rlan-
nder
deel
de m-
-> uit-
1 ge-
ikale
les-
Bruggen, we maken er allemaal
gebruik van. Zeker in een water
rijke stad als Leiden zijn het on
misbare schakels in het wegen
net. Veel aandacht is er nooit aan
de Leidse bruggen besteed. De
stilte rond de Leidse bruggen is
met de presentatie van het Brug-
genboek al gedeeltelijk „ver
stoord". Het Gemeentearchief
aan de Boisotkade hoopt van 9
tot en met 29 augustus 1985 in De
Waag de tentoonstelling „De
Leidse bruggen" te houden. Als
inleiding op deze expositie ver
schijnt in deze krant een serie ar
tikelen over Leidse bruggen. Het
zijn geen technische verhandelin
gen, maar historische verhalen
waarin een brug als leidraad
dient. De gegevens zijn verza
meld door een werkgroep van
historisch geïnteresseerden, die
veel van de geschiedenis van de
Leidse bruggen heeft uitgezocht.
Samensteller is de begeleider van
deze werkgroep, de heer P.J.M. de
Baar van het Gemeentearchief.
Kees van Herpen tekent voor de
eindredactie. De reprodukties
zijn van fotograaf Wim van
Noort. Vandaag verschijnt het
vierenzestigste artikel in deze se-
vijf-
chap-
vanti.
Dat in deze aan nog bestaande
bruggen gewijde rubriek de
Katoenbrug over de Oranje
gracht nog behandeld kan
worden, is vrij wonderbaar
lijk. Eigenlijk nad deze brug
niet meer mogen bestaan. Zijn
jdoodvonnis was immers al ja-
'ren geleden getekend. Maar
soms is, als de nood het hoogst
jis, de redding toch nabij: de
Haan reeds gedempte Oranjegracht
met werd alsnog opengegraven en
t om daarmee het leven van de Ka-
door toenbrug verlengd. In het
tbijt,
licht van de geschiedenis van
vond deze brug, die van 1898 tot
De 1937 zelfs op een andere
het plaats lag, was het slechts zijn
zoveelste schokkende erva
ring.
De Oranjegracht werd.in 1660
gegraven. De bouw van de
vier stenen bruggen over de
Oranjegracht werd op 19
maart 1661 aanbesteed, en de
brug in het verlengde van de
nog aan te leggen Kerksteeg
werd voor ƒ300 aangenomen
door Pieter Snel. De brug
heeft vrij lang zonder leunin
gen of hoogstens met houten
noodleuningen gestaan; eerst
op 29 november 1662 werd
130 aan de smid Jacob
Ondertoorn het aanbren-
van de gietijzeren poppe-
ïeuningen aanbesteed.
Gaf de brug aan de oostkant
toegang tot de Kerksteeg naar
de Waardgracht, aan de west
kant lag een grote open vlak
te. Behalve marktplein was de
bestemming hiervan het
ilaats bieden aan een grote
;erk voor de Nederlands Her-
'ormde gemeente. In 1660
iras de hervormde bevolking
'an Leiden zo talrijk dat de
grote kerken als Pieterskerk,
Hooglandse kerk, Marekerk
en Gasthuiskerk (de Waalse
-j? kerk op de Breestraat) onvol-
bbais. f»™*
deur[ waardl
£Pfn.\ heel wat bouwtijd
de hoogste nood te
i werd een houten
erk gebouwd, die om zijn ge
llijken is met
)aPr%
Fiolet
ebben
Oor
zaak de kerk snel af te bou
wen. Toen na 1672, het Ramp
jaar, de economische groei
omsloeg in achteruitgang en
de stadsfinanciën bepaald niet
gezond meer waren, werd de
bouw stilgelegd ongeveer ter
hoogte van de onderkant van
de ramen.
Kerkplein
De als voorlopig bedoelde
Lootskerk bleef rustig zijn
nut bewijzen en kreeg zelfs
luidklokken; toen in 1736 de
Hoogduitse kerk aan de Korte
Langegracht (thans de door
Johan Maasbach gekochte
„Bethlehemskerk" aan de
Lammermarkt) veranderd
werd in een armenschool,
werd hij na de Pieterskerk de
meest gebruikte kerk om hu
welijken in te sluiten. In 1829
werd de houten Lootskerk
voorzien van stenen muren
en kreeg daarom de naam
Oosterkerk. Het terrein rond
de kerk gebruikte men om
textiel te drogen en te bleken.
Nadat in 1802 zelfs de funde
ringen van de onvoltooide
Waardkerk uitgebroken wa
ren, werd dit Kerkplein nog
vergroot. Dit vergrote terrein
was ideaal om een fabriek te
bouwen, maar gegadigden
waren er blijkbaar niet veel.
Dit veranderde in 1835. Se
dert 1824, het jaar waarin de
Nederlandsche Handelmaat
schappij opgericht werd,
groeide de export van be
drukte katoentjes naar Neder-
landsch Indië sterk, vooral
omdat buitenlandse concur
rentie door het heffen van
dubbel invoerrecht benadeeld
werd. Na de Belgische op
stand in 1830 waren ook ae
opstandige provincies tot
„buitenland" verklaard en
zakten hun exportmogelijkhe
den. In Lier stond een fabriek
die het juist daarvan moest
hebben, toebehorende aan de
firma De Heijder Co. De ei
genaar van die zaak, Francois
van den Berghe te Antwer
pen, besloot zijn fabriek naar
Leiden te verplaatsen en in
1835 werd op het Waardkerk
plein het eerste gebouw neer
gezet, voorzien van de uit
Lier meegebrachte machine-
De in 1836 gestarte fabriek
kwam onder Destuur van de
heren M.G. ten Sande en P.
van Ael en floreerde al spoe
dig. Voor de geweldige werk
loosheid in deze buurt was dit
een schitterende oplossing.
Lang duurde dat echter niet,
al had er zelfs nog een uit
breiding van het fabriekscom
plex plaatsgevonden: na 1841
zakte de activiteit sterk, mede
door het uittreden van de
heer Ten Sande. Toen in 1848
eigenaar Van Ael overleed,
was de fabriek erg in verval
geraakt. Toch zagen de heren
J.H.J. Driessen te Aalten en
zijn zwager J.J. van Wensen
te Leiden er nog wel heil in.
Louis Driessen
De nog jonge zoon van de eer
ste, bezig aan zijn opleiding te
Manchester, werd de leiding
toevertrouwd en deze Louis
Driessen breidde in korte tijd
het bedrijf uit tot de grootste
fabriek van Leiden. Het com
plex werd verlengd tot aan de
bes
pla
fgro
Hm
De door Wil
lem van der Helm ontworpen
Waardkerk zou echter nog
aar te f
uis is I
Lootskerk genoemd werd. De
stenen kerk, meestal de
v Gefundeerde kerk ge
noemd, vorderde echter heel
slecht en de pestepidemie van
1669-1670, die ook in deze
buurt duizenden en duizen
den levens eiste, zorgde voor
vermindering van de nood-
ter en
ieuwe
zennis
dat
partij-
1 Jek-
volgt
2. An-
Bal; 2.
and er
Öranjegracht, de katoendruk
kerij en -weverij werden
sterk vergroot en er kwam in
1858 een stoomketel met 75
PK met een 35 meter hoge
schoorsteen. Het spinnen en
weven van Katoen werd ge
staakt, zodat vrijwel alle na
druk op het verven (vooral in
Adrianopel-rood) en drukken
kwam te liggen; dit, evenals
het bleken, werd sterk geme
chaniseerd. Deze fabriek
werd op 13 december 1861 ge
heel in de as gelegd.
Ondanks de problemen ging
Louis Driessen niet bij de
pakken neerzitten en bouwde
het bedrijf weer op. Niette
genstaande zijn paternalisti
sche instelling werd hij door
het personeel op handen ge
dragen. Het pand aan de He
rengrachtOranjegracht
werd volledig ingericht als
drukkerij en aan de Zijlsingel
verrees in 1862 een spiksplin
ternieuwe weverij. Mogelijk
door het veelvuldige transport
tussen de twee fabrieken
werd vernieuwing van de
brug over de Oranjegracht
noodzakelijk; dit karwei werd
op 14 februari 1870 voor
853,- aan de Grofsmederij
aanbesteed. De toen heel rank
geconstrueerde ijzeren brug
kwam ook op een wat zuide
lijker plaats te liggen.
Sedert 1875 was de familie
Driessen de enige eigenaar
van het bedrijf en de groei
bleef: in 1881/82 werd de we
verij zelfs uitgebreid tot 670
weefgetouwen. De klap kwam
echter in 1885, toen door slap-
De Katoenbrug als iel gietijzeren bruggetje over de Oranjegracht; de Katoenfabriek domi
neert de gracht. Ansichtkaart van rond de eeuwwisseling.
van 915 naar 617 zakte en de
omzet bijna halveerde. Eind
1886 was de crisis voorbij en
werd besloten de firma per 1
januari 1887 te veranderen in
een Naamloze Vennootschap
„De Leidsche Katoenmaat
schappij, voorheen De Heyder
Co." met een kapitaal van
1.500.000,-. Van het meteen
uit te geven kapitaal van een
miljoen droeg de familie
Driessen driekwart bij, zodat
zij het gezicht van het bedrijf
bleef bepalen.
Op 24 juni 1897 brandde de
drukkerij geheel uit. Een
maand later, op 23 juli, ver
zochten de Driessens 20,62
vierkante meter grond van de
gemeente te mogen kopen, ge
legen aan de Nieuwe Waar-
dstraat, om aan de weder op
te richten fabriek te verhelen.
B W vroegen hiervoor
10,- per vierkante meter, of
schoon eerder dat jaar 54 me
ter van het Waardkerkplein
daarop staand zandhuisje
te verplaatsen. Het bod van
de LKM van ƒ5,- per meter
werd door de Raad afgesla
gen; het moest 10,- worden.
Toen echter de LKM er in
slaagde de door de brand be
schadigde Oosterkerk te ko
pen (in 1898 werd er een
nieuwe Oosterkerk verderop
op de Herengracht gebouwd)
en van de gemeente de ont
brekende delen van het
Waardkerkplein wilde kopen,
ging de Gemeenteraad op 24
maart 1898 accoord met een
koopsom van slechts ƒ6,- per
meter (het terrein besloeg, na
aftrek van de ondergrond van
de Oranjegracht
plaatst werd op kosten van de
LKM naar een plaats tegen
over de nieuw aan te leggen
steeg van de Langestraat naar
de Oranjegracht.
Crisis
drukkerij en de
nog uitgebreide weverij, die
het hele terrein tussen de Zijl
singel en Eerste Looierstraat-
/Singelstraat (sedert 1903 We
verstraat geheten) besloeg, be-
onmogelijkheid de gebatikte
sarongs, slendangs enz. naar
Indië te exporteren geduren
de de Eerste Wereldoorlog,
was funest. Ondanks het ma
ken van tapijten van papier
verslechterde de situatie en
na de devaluatie van het pond
sterling in 1932 werd het be
drijf stilgelegd. In 1936 over
leden de directeuren Carl en
Felix Driessen, waarna het
bedrijf geliquideerd werd. Al
op 6 en 7 september 1934 wa
ren de 700 weefgetouwen, een
kapitale kettingknoopmachi-
ne en verdere machines en
inventaris van de weverij pu
bliek geveild en op 26 juni
1936 volgden nu ae gebou-
Drukkerij en weverij met een
huisje tussen Waardgracht en
Weverstraat aan de Waar-
dkerkstraat werden voor
ƒ81.781,- door de gemeente
gekocht, twee huisjes en drie
pakhuizen op de hoek Heren
grachtNieuwe Waardstraat
voor ƒ4.826,- door „N.V. de
Spie" van J.J.G. de Cler en
zeven pakhuizen en onbe
bouwd terrein tussen de Kor
te Langestraat en Korte
Oranjegracht aan de Nieuwe
Waardstraat voor 4.500,-
door de bekende aannemer
van onder meer bruggen Tho
mas Leendert Jacobus Zit
man, wonende Hooge Rijndijk
F 36 te Zoeterwoude.
De gemeente wilde een nieu
we verbinding tussen Heren
gracht en Zijlsingel tot stand
brengen en besteedde daartoe
op 29 juni 1937 aan het slopen
van de drukkerij. Van de 25
inschrijvers, waarvan de
meesteisende maar liefst
13.641,- vroeg, was J.F. van
Seumeren uit Utrecht de gun
stigste: hij bood 6.677,77 voor
de afbraak. Binnen twee
maanden moest hii het terrein
kaal en met zana aangevuld
opleveren. Op 1 september
1937 volgde de aanbesteding
voor ƒ54.900,- aan L P. van
der Geer en A.Th. Stuifzand
van de bouw van een nieuwe
betonnen brug op een andere
plaats over ae Oranjegracht,
een dam met duiker door de
Waardgracht en de Wever-
brug over de Zijlsingel, alsme
de de aanleg van ae Ooster
kerkstraat c.a. De in 1938 ge
reed gekomen brug (die niet
meer Waardkerkbrug, maar
Katoenbrug ging heten) is
ondanks de dreiging voor zijn
bestaan in de zeventiger jaren
nog steeds een levende
herinnering aan de Katoen
maatschappij. zoals het Ka
toenpark de voormalige we
verij (later het Nederlands
Drukkerij Bedrijf) niet doet
vergeten.
CIS IN HOGER BEROEP:
it
Vp| IEN HAAG/ALPHEN
procureur-generaal bij
et Haagse gerechtshof
eeft maandag drie jaar
pvangenisstraf en tbr ge-
Ist tegen een 26-jarige
jan uit Woerden wegens
mishandeling van
jahebbfn 18-jarig Alphens meis
voor e(e' Woerdenaar ontkende dat
ling v^j de macabere mishandeling
ethoudan het meisje op zijn geweten
■agen vjid. De man beweerde, dat hij
en zij ei identiteit van de ware da-
/erleggetr kent. Procureur-generaal
jre blijjr. P.A. Bos wilde echter niets
opaten van het verhaal, dat de
irdachte in hoger beroep
tiar voren bracht,
bn paar dagen na de spook-
van ihtige mishandeling in een
inderèlderbox aan de Briljant-
Alphen meldde een
-jarige man uit Woerden
h bij de politie. Hij bekende,
hij op 17 februari een
kampedeisje zwaar lichamelijk letsel
roken, fcd toegebracht. Eerst had hij
ter op l4ar neus en mond dichtge-
als mepen. Deze bezigheid be-
gulerini.
f
nu^bij
ï/of ca
st. Vert
i anaereiai
r het réaa
Over At
zorgde hem een „zalig gevoel".
Daarna had hij zijn slachtoffer
op de grond gegooid. Hij sloeg
het hoofd van het meisje enke
le malen tegen een muur en
een betonnen vloer. De Woer
denaar deed tevens uit de doe
ken, dat hij het bloed van het
meisje gedeeltelijk had opge
dronken.
Later op de avond werd het
slachtoffer gevonden. Zij had
inmiddels twee liter bloed ver
loren. Haar verwondingen be
stonden uit een scalpeerwond
aan het hoofd, een hersenk-
neuzing en een scheur in de
oogkasrand.
Op de rechtsziting trok de ver
dachte zijn bekentenis plotse
ling in. Hij zou alles verzon
nen hebben, omdat hij voor
lange tijd in de gevangenis op
gesloten wilde worden. Hij
was in zijn leven zo erg gedis
crimineerd, dat hij zijn levens
lust had verloren. „In de ge
vangenis wordt iedereen ten
minste als eikaars gelijke be
handeld", aldus de verdachte.
Hij verklaarde, dat hii op de
avond van het misdrijf wel in
het flatgebouw aanwezig was
geweest. Hij wilde in de hal
een advertentie ophangen.
Terwijl hij daarmee bezig was.
zou hij de dader uit de kelder
box hebben zien komen. De
volgende dag las hij in de
krant nadere details van het
gebeurde. Tenslotte ging naar
de politie en zou gelogen heb
ben met de woorden: „Ik heb
het gedaan".
De Haagse rechtbank hechtte
echter geen waarde aan deze
verklaring. De man werd
schuldig bevonden. De veroor
deelde ging in hoger beroep
„om alsnog te bewijzen, dat de
ware dader vrij rondloopt".
Mr. P.J. Bijleveld, vice-presi
dent van het Haagse gerechts
hof, stond tijdens de behande
ling van het hoger beroep
twijfelzuchtig tegenover de be
weringen
dat uw lichaam dingen doet,
waar uw geest zich later niets
meer van kan herinneren", al
dus de vice-president.
„De verdachte heeft tegenover
de politie verklaard, dat hij
een soort monster van Fran
kenstein is, die bloed drinkt.
Hij heeft meer dan eens be
kentenissen afgelegd. Naar
mijn mening is het bewijs wet
tig en overtuigend geleverd",
aldus de procureur generaal.
Raadsvrouw mr. F. H. Munr.e-
ke maakte tijdens de behande
ling van het hoger beroep dui
delijk, dat het bewijs volgens
haar niet overtuigend geleverd
is. Zij constaterde bijvoorbeeld,
dat de kelderbox besmeurd
was met bloedspatten. Dit was
echter niet terug te vinden op
de kleding van haar cliënt. „In
een ernstige zaak als deze
dient elke mogelijke onzeker
heid uitgesloten te worden.
Mijn cliënt beweert, dat hij
weet wie de ware dader is en
waar hij werkt... Ik vraag om
heropening van het onder
zoek", aldus de raadsvrouwe.
Het Haagse gerechtshof wijst
arrest op 7 januari.
mag
JSWIJK De acties van
groot deel van het perso-
el bij het Europees Octrooi
eau (EOB) in Rijswijk gaan
na de kerstdagen voorlo-
door. Volgens personeels-
ordvoerder J. Drentje
rkt het personeel stipt en
mt men begin januari in
krgadering bijeen om zich te
iraden.
Het personeel is al drie weken
in actie uit protest tegen het
niet honoreren van hun salari
seisen. Eerst bezette een deel
van de werknemers enkele
dagen drie etages van het kan
toor in Rijswijk, waar 900
mensen werken. Bijna een
week later begon een deel een
staking en een ander deel een
stiptheidsactie. De staking is
voor de kerstdagen voorlopig
opgeschort.
Het EOB heeft vestigingen in
Nederland en West-Duitsland.
Het koopkrachtverschil tussen
de werknemers in Rijswijk
die in München en Berlijn is
inmiddels opgelopen tot vijf
tien procent. De Raad van Be
stuur van het EOB, waarir
verschillende landen zijn ver
tegenwoordigd, heeft geen oor
naar de salariseisen van het
personeel in Rijswijk.
Volgens Drentie is de directie
van het Rijwijkse kantoor be
zig werk uit te besteden dat is
blijven liggen door de sta
kingsactie. Ook wordt eigen
personeel volgens hem gecon
fronteerd met tuchtmaatrege
len en korting op salaris.
Drentje vindt dat het uitbeste
den van werk extra geld kost
dat beter aan salaris voor het
ijswijk en eigen personeel kan worden
Berlijn is besteed. Bovendien vraagt de
behandeling van de octrooien
teheimhouding, die nu door
erden moet worden gegaran-
De winnende ontwerpen samen op één kaart gedrukt.
Winnende kerstkaart
LEIDERDORP Zoals elk jaar hebben de leerlingen van het
Rijnlands Instituut voor Ondernemersonderwijs (RIO) weer ge
streden in een wedstrijd kerstkaart-ontwerpen. De eerste prijs is
dit toegekend aan twee leerlingen, de Leidse Femke Ververs uit
klas 5D en de Leiderdorper Maarten Vlieger uit klas 6E. De der
de prijs ging naar Bart Krayuit Leimuiden uit klas 3D en eer
volle vermeldingen ontvingen Simon Weeda uit Leiden (3E),
Tjerk Kloet uit Leiden (3B) en Danny Hollander uit Alphen aan
den Rijn (1D).
De kerstkaart-tekenwedstrijd werd dit jaar voor de veertiende
maal gehouden. Onder leiding van sectieleider tekenen en recla
me, D.J.R. Kaptein, werden honderden ontwerpen ingestuurd.
Een jury onder leiding van schooldirecteur J.C. van Britsum
heeft uiteindelijk de winnende ontwerpen eruit gekozen. De
ontwerpen van Maarten en Femke worden samen in een oplage
van 2700 stuks gedrukt op één kaart en verstuurd aan alle ou
ders. realties en stage-adressen. Femke maakte een zwart-wit
ontwerp, voorstellende de deur naar de toekomst en Maartens
ontwerp, eveneens in zwart-wit, stelt de nieuwe dageraad van
1985 voor.
BURGERLIJKE
/STAND
VALKENBURG Geboren:
Arelis Bartholomeus. z.v. A
Bol en I.J. Knegt; Johanna
Marie, d.v. J.M. de Vries en N.
Heemskerk.
Overleden: P. Koornneef; R.
Imthorn; B.M. van der Meij;
L H. Sabee-Teljeur.
In ondertrouw: H. de Mooij
en N. Rot, W ten Haken en
J.M. Goor
Gehuwd: P. Zuijdcrduijn en
W. Schoneveld; H.W. Zweers
en P.M.M. Boskamp.
ROTTERDAM Het dis
trict Zuid-Holland Zuid van
de FNV wil ook in Zuid-Hol
land een vrouwenschool
voor vrouwen die weer wil
len gaan werken en een ach
terstand in haar administra
tieve beroepskennis hebben
opgelopen. Onlangs ging de
Vrouwenbond FNV van start
met de soortgelijke Alida de
Jongschool in Utrecht. De
districtscommissie voor soci-
aal-econbomische zaken van
de FNV zal bekijken of de
vestiging van zo'n school in
Zuid-Holland haalbaar is. De
FNV heeft dit in het district-
bulletin bekend gemaakt
In deze regio zijn volgens de
bond alleen scholingsmoge
lijkheden zoals de Vakoplei
ding voor Volwassenen
(CvV) die merendeels op
technische beroepen zijn ge
richt. Deze vorm van scho
ling is minder bestemd voor
vrouwen, zo vindt de FNV,
en heeft daarom ook verhou
dingsgewijs minder vrouwe
lijke cursisten. „Het is een
feit dat voor vrouwen nog
steeds een hoge drempel ligt
voor 'mannelijke' beroepsop
leidingen. Mede gelet op
haar vooropleiding zijn er
weinig kansen op herintre
ding op de aroeidsmarkt
voor vrouwen. Daarom moe
ten we zoeken naar vakop
leidingen voor beroepen die
hen meer perspectief bieden
en aansluiten op hun moge
lijkheden", aldus de FNV.
Ze geeft daarbij de suggestie
dat het wellicht mogelijk is
samen te werken met een
Rotterdamse gemeentelijke
werkgroep die een korte
schakelcursus computerkun-
de wil opzetten voor wer
kende en niet-werkende
vrouwen in Rotterdam. De
bedoeling is dat dit project in
september 1985 van start
gaat. De FNV hoopt daar
voor die tijd op in te kunnen
springen met het plan voor
de vrouwenschool.
Verkeersheuvels op
S. van 's-Gravesandeweg
WASSENAAR Bewoners van de Van Wijnbergenlaan heb
ben gedaan gekregen dat op de plek waar hun straat uitkomt op
de Storm s-Gravesandeweg, twee verkeerszuilen komen. Hier
toe heeft het Wassenaarse college van B en W besloten.
De Van Wijnbergenlaan is een woon wijkje tussen recreatiepark
Duinrell en de Storm van 's-Gravesandeweg De enige uitrit van
de laan zit op de Storm, waar een zeer druk verkeer is doordat
het een route vormt van Wassenaar-Noord naar Zuid. Voorts
wordt er veelal te hard gereden. De bewoners van de Van Wijn
bergenlaan hebben daarom een verzoek gericht tot de gemeente
Binnenkort worden de twee verkeersheuvels aangelegd, terwiil
een parkeerstrook wordt verkleind. Door deze maatregelen zul
len mensen van het woonwijkie eindelijk zondergeel moeite dc
rjvesandeweg
van het projekt bedragen ongeveer 6.C
n oprijden De totale kostend
5.000 gulden
