JAN
VAN
VEEN
eenzamen
vriend
der
Stalin keert voorzichtig terug als oorlogsheld
MENS
van de ruimte in deze
owe
- en
WASHINGTON De dierenti
van Miami heeft gedurende e/ia
weken een exemplaar van de /io|
urbanus, de stadsmens, in een
de verblijven te gast gehad.
was een mannetje. Hij was
middelbare leeftijd, ging geklet
een driedelig pak en wane
meestal met een diplomatenkof\
tje rond.
De stadsmens trok veel bekijf
Aan het hek, waarachter hij i
liet bewonderen, had de din
van de zoo een bordje met ,,H<\
urbanus" bevestigd. Interessait
dan het levende exemplaar i
waren wellicht de bezwaren j
een aantal Amerikaanse we/j
schappers heeft ingebracht tel
die soortnaam op het bordje.
bedenkingen komen er op neer j
de aanduiding „Homo urbanl
veel te algemeen is. Bij een
staat ook niet alleen maar „ai
maar „baviaan" of „orang-c
of zo. Stadsmens slaat kortom
een hele biologische familie, oni
te verdelen in tal van subsoon
die allemaal een afzonderlfy/lSl
naam hebben.
We hebben hier te maken met
uiterst boeiende tak van de an$B SI
pologie. In de gedragspatronen^ 10
het handhavingsvermogen van\ -
menselijke subspecies voltrekwföï
zich immers zulke snelle veran,oofd
ringen, dat zij de evolutieleer.Ljntj
hoog tempo verrijken met niejmK
wetmatigheden en theorieën ü$K hi
ke natuurlijke selectie en mutatL* Jj
Een van de ondersoorten die f'
voorbeeld de menskundige prof F
John Leo bij de homo urbani&mgfól
derscheidt is de jogmens, de /jqLn j
urbanus currens. Sedert enige jan
is een enorme toename van dit tjEO 1
vastgesteld. De homo currens (al
vankelijk ook wel als trimmènst
vaniiciijn uua wt-j etiü uiiiiiuensv. -
trotmens aangeduid) is voorzovWÏ
bekend de eerste menselijke va/fcn t
tie die rent terwijl hij niet m
achternagezeten. Vooral op V
Noordamerikaanse con tinen t jeld
hier en daar sprake van e*ce5aWek
populaties. De jogmens vertoa,-
meestal een solitair gedrag. M16
soms rept hij zich door de urhjjoodf
omgeving in kleine formaties,
in uitzonderlijke gevallen kunm
aanzwellen tot reusachtige kud&ïïl j
Zo heeft enkele weken geleden
een zondag een ware plaag"1
naar schatting 18.000 jogmeiI
een spoor van ruim 41 kilomi
door de stad New York getroka
Ook een ras dat sterk in omvl,
toeneemt is de ambitiemensjK^"\
homo erectus ambitiosus. Dit isL
rusteloos wezen, dat met nooit a ghW
tende ijver op geld en positie jaap!|£P
Het type werd reeds in de vroesr^ie
historie beschreven. Maar recejr°8'ar
lijk hebben zich opmerkelijke A-us
anderingen in gedrag en geslat
lijke samenstelling van deze
species voorgedaan. Vrat hij
ger vaak zijn soortgenoten c
dert korte tijd is het doejgeric'hl
treden van de homo ambitiosus
sublimeerd in een grote soei
vaardigheid (egomania pset
sympathica). Een andere opmei
lijke mutatie doet zich voor in
name Noord-Amerika en
Noordwestelijke streken van
pa. Was daar, zoals overal ei
de ambitiemens traditioneel
altijd van het mannelijk geslx
plotseling tekent zich een enoi RPS
groei van het aantal vrouwtjes
Op zakenlunches en profession ikai
cocktails in luxe AmerikaanseWKM
tels strijken soms zwermen n
waarin de masculiene exempla j.^n
tero
lumn volgen hieronder, kort °,raL
schreven, enkele van de ovèi
subspecies die in de Amerikaa ia.^ ,Zl
literatuur kunnen worden aan|^iri
troffen.
- De zielmens (homo sapiens
chotherapeutopathicus). De
mensen-stand loopt sterk tei
Wetenschappers achten dit g11
verontrustend verschijnsel, m
veeleer een bevestiging van
zelfcorrigerend vermogen var
natuur. Extreme sociologische
standigheden hadden in de j
zeventig een teveel aan zielmen
doen ontstaan, waardoor and
rassen ernstig werden bedreigd,
homo psychotherapeutopathi
heeft vermoedelijk een zeer
IQ en is mogelijk het meest ini
ciënte van alle humane onden
ten. In de gehele natuur is
schepsel bekend wiens uitsluitel
belangstelling niet verder reikt i
de eigen gevoelens en voor wie
eigen gemoed tot overmaat
ramp altijd een probleem voi
Het ellendige creatuur laat
daarom hardnekkig misbruiJ
door zielkundigen, die voorwei
structuur te kunnen aanbrengei
het psychische moeras van de
mens.
- De protestmens (homo intelli
alis protestans). Eveneens steri
ruglopend, maar volgens deskui
gen nooit uitstervend. De prol
mens is in Noord-Amerika ti
nog schaarser dan in West-Eui
Een enkele dwaalgast wordt
wel eens waargenomen bij het i
van het Witte Huis te Washing
- De lichte mens (homo ludens
perficialis). Gaat uitsluitend lil
conversaties aan, gebruikt lil
maaltijden, gaat licht, soepel
modieus gekleed en luistert i\
lichte muziek. Hij is a-politiek
leeft in vrede met zijn rustige
zijn plezierige buren en zijn ai
name zelf. De conventionele
tenschap dicht de homo superl
lis in verband met diens volhai
in oppervlakkigheid een be\
verstandelijk vermogen toe,
een nieuwe antropologische
zegt, dat de lichte mens wellici
schranderste aller schepselen ii
die snel opgang makende these*
deze subspecies doelbewust vc 1
oppervlakte kiezen vanuit de
sa tie dat het zich verdiepen in
diepere per definitie zinloos ei
elk geval onbegonnen werk is.
MARC DE KONII
GORI Buiten het kantoor
van de communistische partij
in de Georgische plaats Gori
staat een negen meter hoog
standbeeld zonder opschrift.
Een opschrift is ook niet no
dig. Iedereen weet wie de
somber ogende man is die
over het plein uitkijkt, on
danks de pogingen die de offi
ciële instanties de laatste tien
tallen jaren in het werk heb
ben gesteld om hem uit de ge
schiedenisboekjes te schrijven.
In de Sovjet-Unie zijn alleen nog
dit stenen beeld en een nabij gele
gen museum officieel aan de nage
dachtenis van Josef V. Stalin ge
wijd. Elders in het land hebben de
regering en de partij, na de zoge
naamde „geheime rede" van zijn
opvolger Nikita Kroestjev in 1956,
vrijwel alle sporen uitgewist van de
alleenheerser die eens over leven
en dood van honderden miljoenen
mensen beschikte. Functionarissen
hebben zijn naam niet geheel uit de
geschiedenis kunnen schrappen, al
was het alleen al om ziin belangrij
ke rol in de Tweede Wereldoorlog,
die door de Soviets „de grote pa
triottische oorlog wordt genoemd.
Aan de grote massa wordt Stalin
alleen nog gepresenteerd als de op
perbevelhebber in de Tweede We
reldoorlog.
Deze beschrijving duikt de laatste
tijd steeds meer in de media op,
omdat de Sovjet-Unie zich opmaakt
voor de viering volgend jaar van de
40e veijaardag van de overwinning
op nazi-Duitsland. De verwachting
is, dat Stalins naam en beeltenis
steeds vaker gezien zullen worden
naarmate de verjaardag, die een
groots festijn belooft te worden, na
derbij komt.
Gemengde gevoelens
Stalin blijkt door het Russische
volk niet vergeten, en de gemeng
de gevoelens die worden opgeroe
pen door de herinnering aan een
man die een symbool van angst is
maar tegelijkertijd nostalgie en be
wondering afdwingt, komen ner
gens beter tot uiting dan in Gori,
waar hij in 1879 werd geboren als
Iosif Visarionovitsj Dzjoegasvili. Bij
het beeld op het Stalinplein bij de
Stalinstraat liggen bloemen. Aan de
overkant van de straat staat een
warenhuis dat voor 24 roebel (90
gulden) op houten paneeltjes ge
schilderde portretten verkoopt van
een goedmoedige Stalin die een
pijp opsteekt. Buiten het tot mu
seum ingerichte geboortehuis van
Stalin staat een oude man die wazi
ge foto's van Stalin aan voorbijgan
gers verkoopt. Wanneer er een bui
tenlander aankomt, stopt hij ze snel
in zijn koffertje. De voorwerpen in
het museum zijn zorgvuldig gese
lecteerd om Stalins rol in de revo
lutie en de Tweede Wereldoorlog te
benadrukken.
De bezoeker zoekt vergeefs naar
verwijzingen naar de zuiveringen,
de bloedige collectivisering en an
dere „excessen" die aan tientallen
miljoenen mensen het leven heb
ben gekost. Ook de persoonsvere
ring die eens ongeschreven wet
was, lijkt nooit te hebben bestaan.
„We weten dat hij fouten heeft ge
maakt", zei een ongeveer 50-jarige
vrouw, die met dit eufemisme op
Stalins zuiveringen doelde. „Maar
het werk dat hij voor ons land
heeft gedaan, wordt nog steeds ge
respecteerd". Vaak kan men op een
ruit van een vrachtwagen of een
taxi een vergeelde foto van Stalin
zien. Kleine aandenkens als een
knop op de versnellingspook met
een portretje van Stalin zijn zeer in
trek.
Nationale held
Wellicht omdat Stalin als een held
van de oorlog wordt afgeschilderd,
proberen de Sovjets de officieel
goedgekeurde aandenkens zo posi
tief mogelijk in ere te houden. Het
museum in Gori lijkt veel op een
heiligdom. Het heeft een donker
vertrek met een verlicht dodemas-
ker van Stalin. Het zal duidelijk
zijn dat in elk geval de inwoners
van Gori altijd met weemoed op
Stalins periode terug zullen kijken.
„Zoals u ziet hebben wij nog steeds
het enige standbeeld van Stalin",
zei een museumbezoeker. „Voor
ons is hij nog altijd een nationale
held".
Josef Stalin
Zeven jaar geleden werd Jan van
Veen hoofd amusement bij de
AVRO. Het proefjaar kreeg geen
vervolg („Je verambtelijkte te veel.
Je moest vaker vergaderen dan
echt wat doen"). Dat ene jaar on
derbrak een reeks van inmiddels
twaalf jaar directeurschap van de
te.xtielgroothandel Universum in
Nijkerk, een bedrijf dat aanvanke
lijk werd gerund door zijn schoon
vader.
Jan van Veen bleef nadien door
gaan met Candlelight en ook met
enkele dagprogramma 's, zoals Vol
gas" en met het nachtprogramma
„In the still of the night". Nu is er
alleen nog Candlelight.
„O ja, ik heb ook nog een kroeg ge
had in Hilversum. Inderdaad:
Candlelight. Dat heeft drie jaar ge
duurd. Even proberen of het leuk
was. Nou, dat was het dus niet. Ik
stond niet achter de bar hoor, maar
je kunt veel beter ergens anders
een pilsje drinken dan in je eigen
kroeg".
Wie de pennevruchten van Candle-
light-fans rustig op zich wil laten
inwerken, kan terecht in het boek
Candlelight. Jan van Veen heeft
inmiddels al drie bundels met ge
dichten van luisteraars samenge
steld. Uitgeverij Mingers B.V.,
Baarn.
NIJKERK „Die sokken die
je aan hebt komen zo te zien
bij ons vandaan. Waar heb je
ze gekocht? In Zwolle? Dan
zijn ze vast van ons". Grote
grijns op het gezicht van de
40-jarige zakenman Jan van
Veen: „Ik moet af en toe even
peilen hoe groot m'n markt
is
De bijna twee meter lange man op
de directeursstoel van textielgroot-
handel Universum in Nijkerk is
dezelfde, die elke maandagavond
van tien tot elf uur via Hilver
sum 3 bij talloze hondstrouwe luis
teraars mooie romantische of in
trieste gevoelens oproept in zijn
programma Candlelight. Dan
wordt er niet aan sokken gedacht.
Op zolderkamertjes gaat het licht
uit, kaarsen worden aangestoken,
de fles wijn komt op tafel en Jan
van Veen zorgt er met zijn begrip
volle, sonore stem voor, dat tien
duizenden eenzame zielen zich een
beetje minder troosteloos voelen.
Gedeelde smart is halve smart
Candlelight is Jan van Veen. Al ze
ventien jaar. De tune is nog steeds
dezelfde: „Can I get there bij cand
lelight?" van David McWilliams.
En ook de formule is nauwelijks
veranderd: romantische sfeermu
ziek, afgewisseld met gedichten vol
treurnis, hopeloze liefdes, sterfge
vallen, maar ook hoop, geloof, lief
de en vriendschap.
Jan van Veen, de vriend van de
eenzamen? Je zou het wel zeggen
als je hoort dat er zo'n driehonderd
gedichten per week naar de AVRO
worden gestuurd. Vaak geschreven
door een kern van „vaste brief
schrijvers" (Herman van Dijk uit
Wageningen heeft er al meer dan
750 gedichten laten bezorgen, ver
gezeld van brieven over zijn huise
lijke omstandigheden) en beluisterd
door een al even harde kern van
meer dan zevenhonderdduizend
fans.
„Ik ken mensen die op maandag
avond na tien uur niet open doen
en geen telefoon oppakken. Die zit
ten echt in hun uppie op de zolder
kamer met het idee van: de rest
van de wereld is toch maar een
zootje. Alleen in dat ene uur mer
ken ze dat ze niet de enige zijn die
met ellende wordt geconfronteerd.
Dat moet toch een steun in de rug
Zijn".
Hobbyisme
Voor Jan van Veen zelf is Candle
light een vorm van hobbyisme: „De
een spaart postzegels of houdt post
duiven en ik doe dit. Ik kies de pla
ten uit, tien per uur, en ik zoek er
vijf gedichten bij. De muziek is in
grote lijnen mijn eigen smaak, al
volg ik soms wel eens suggesties
van luisteraars. Het is in elk geval
fijnere muziek dan je meestal op
Hilversum 3 hoort, want dat is
puur behang".
„De gedichten die ik uitkies moe
ten mezelf een beetje aanspreken.
Niet dat ik ze allemaal ingelijst bo
ven mijn bed wil hangen, maar ik
moet me er een beetje in kunnen
verplaatsen. De gedichten die ik
voorlees moeten de intonatie krij
gen alsof ik ze zelf gemaakt heb".
Wordt hij er zelf wel eens door ont
roerd? „Het lukt me wel altijd om
ze voor te lezen, al zijn er soms
hele droevige gedichten bij. Ik her
inner me er een van mensen, die
schreven over een kind van een
Jan van Veen (40) begon zijn car
rière in 1964 bij Veronica. Samen
met collega's als Harmen Siezen.
Willen van Kooten, Tineke, Rob
Out, Eddy Becker en Chiel Mon-
tagne. In 1967 of 1968 (hij weet het
zelf niet meer) kwam de eerste
Candlelight. In 1971 volgde de
overstap naar de andere piraten
zender, Radio Noordzee, en in 1975
was de AVRO aan de beurt om
Candlelight te koesteren.
Per week
ontvangt
Candlelight
zo'n
driehonderd
gedichten, vol
treurnis,
hopeloze
liefdes,
sterfgevallen,
maar ook
getuigend van
geloof, hoop,
liefde en
vriendschap.
Jan van Veen
heeft
inmiddels de
derde bundel
uitgegeven.
apart. Je had ook tussen je 20e en
30e op een kantoor kunnen wer
ken".
Weinig glamour
„Nu is Candlelight nog de enige re
latie met dat wereldje, hoewel die
band eigenlijk minimaal is. Het
programma wordt elke week live
uitgezonden. Dat betekent dat ik er
maandagavond om kwart voor tien
ben en om kwart over elf wegga.
De enige mensen die ik dan zie,
zijn de portier en de man die voor
me in de uitzending zit: Ad Visser.
Weinig glamour dus. Eigenlijk he
lemaal nul. Je ziet daar precies de
zelfde TL-buis als hier in mijn kan
toor".
Nog geen last van verveling na al
die jaren? „Hoe routinematig het op
den duur ook wordt, het blijft toch
het leggen van een ei. Je bent er de
hele dag mee bezig. Je bouwt de
spanning op en zo hoort het ook. Ik
vind het nog steeds leuk om te
doen, zolang het scoort. En met zes
honderd tot zevenhonderdduizend
luisteraars scoor je ontzettend goed
in vergelijking met andere avond
programma's, want die worden in
het algemeen niet erg goed beluis
terd. Het is echt zeer hoog voor dit
tijdstip. Van tien tot elf is ook de
beste tijd. Want voor Candlelight
moet het donker zijn
GERRIT WOLTERS
Jan van Veen als
piraat begonnen
jaar of zes dat plotseling dood was
gegaan. Maar het mag niet al te
persoonlijk worden. Aan een ge
dicht van Marietje of Pietje heb je
niks, tenzij je Marietje en Pietje
kunt vervangen door duizenden
anderen. Dan wordt het weer inte
ressant. Meestal zijn het mooie ge
dachten, door iemand vertolkt in
regeltjes. Het hoeft niet eens te rij
men".
Sommige mensen vinden Candle
light komisch. Niet Van Veen.
„Komisch is het zeker niet. Mag
het ook niet zijn want dan wordt
het huichelarij. De mensen zouden
voelen dat ze belazerd werden. Het
enige komische van Candlelight
vind ik, dat het programma er nog
steeds is. We zitten nu al in de
buurt van de zevenhonderd uitzen
dingen. Wil ik de duizend halen
dan moet ik nog zes jaar doorgaan.
Er zullen echt niet veel radiopro
gramma's zijn die ouder zijn. Ar
beidsvitaminen natuurlijk, maar
dat wordt niet gepresenteerd".
„De gedichten zijn in de loop der
jaren wel van inhoud veranderd.
Vroeger waren het puur liefdesge
dichten, nu kom je vaker wereld
leed tegen. Honger, oorlog, bewape
ning. Die dingen sluit ik niet bij
voorbaat af. Zeker niet".
Oorsprong
Over het verleden van Candlelight
moet je niet bij Jan van Veen zijn.
„Ik zou het echt niet meer weten",
klinkt het als er wordt gevraagd
naar de oorsprong van Candlelight.
„Ik denk dat we er in 1967 of 1968
mee zijn begonnen. Bij Veronica.
Daarna kwamen Radio Noordzee
en de AVRO. Ja, dat is heel plezie
rig dat het programma aan één per
soon is gebonden. Dat houd je nog
een beetje overeind".
„Wie heeft het bedacht? Ikzelf. Dat
denk ik tenminste. Ik weet het al
lemaal niet precies meer. Misschien
hebben we het ook wel in een team
bedacht. In die begintijd van Vero
nica waren er zoveel mensen met
goede ideeën. Noem maar op: Krijn
Torringa, Harmen Siezen, Wil Lui-
kinga, Eddy Becker, allemaal jon
gens van de piratenzenders. Ferry
Maat, Peter Holland, Chiel Montag-
ne, Tom Mulder, Cees van Zijtveld,
Tineke, Rob Out".
„Heimwee naar die tijd? Dat heb je
natuurlijk altijd wel. Toch zou ik
morgen geen piraatje meer willen
spelen. Voor een weekje, ja, maar
niet langer. Het is natuurlijk een
fantastische tijd geweest. Heel
