Langs
Omwegen
JJfo udekerkse familie Lemstra
slaat de vleugels verder
uit
J[)e Kikkerbrug: Over De LeidseHout en de communist Knuttel
r
tuiden/regio
overBrug9e|)
CddaeSou'KHii
WOENSDAG 28 NOVEMBER 1984 PAGINA 5
Op mijn omwegen door stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen. Ik ben bereikbaar via 071
- 12 22 44 op toestel 10.
eg om wat dieper c
an, vooral daar het
speech door uitgever Gotmer
(Haarlem) aan gretige Amber
aangeboden die meteen haar
tanden in het boek zette. Dat
was mooi gesigneerd meteen:
met Ambers eigen tanden
erin. Pien Lemstra's vriendin
Mieke van Tilburg (kunsta
cademie), die zo langzaamaan
illustratrice aan het worden
is, verluchtte Piens verhalen
met tere, kostelijke aquarel
len, die Amber ook visueel
gestalte hebben gegeven. De
originele „Amber-aquarel-
len" gaan in den lande ver
schillende boekwinkels langs
om er geëxposeerd te wor
den. Pien Lemstra: „Mis
schien wordt het boek in het
Engels vertaald; dat zou een
geweldig goede markt voor
Amber kunnen betekenen..."
For ever Amber.
Jochems „1st
Edition
Het bruist maar door bij de
familie Lemstra, Koudekerk
a.d. Rijn. Zowat alle leden
zijn door de publicistische ba
cil besmet. Dank zij moe, die
haar talenten met in acht
neming van eigen lijfsbehoud
in dienst der gemeenschap
heeft gesteld. Nu weer echt
genoot Jochem Lemstra, die
zijn zeer redelijke broodwin
ning heelt gecombineerd met
het beheren van een boek
winkeltje in Leiden. Pien
vertelt daarover: „Jochem
had allang een hobby: het
sparen van en snuffelen in
oude boeken. Die liefhebberij
is nu uitgemond in een win
keltje aan de Zonneveldstraat
in Leiden, met het politiebu
reau als naaste buur. Hij is
daar een antiquariaat begon
nen dat gerund wordt door
onze zoon Derk en dochter
AnneKarine, resp. rechten
en kunstgeschiedenis stude
rend en op zoek naar een
baantje om in de studiekosten
te kunnen voorzien. Manlief
heeft natuurlijk nog meer
aan z'n hoofd en houdt zich
hoofdzakelijk bezig met het
inkopen (hij loopt boeken
markten af) en met catalogi".
Welnu, „Antiquariaat 1st
Edition" is een algemeen
boeken-antiquariaat. met als
specialisatie Engelse litera
tuur. Een winkeltje voor lief
hebbers. waar ook specialis
ten op af kunnen komen. Jo
chem spaarde al heel lang
eerste edities van Engelse
boeken en hij slaat, op enige
hoogte, nu zijn vleugels uit.
Het winkeltje is genesteld in
de schaduw van de Pieters
kerk. Het is een wijk waar
„oude winkeltjes" overal aan
het groeien zijn. In het voor
malige sigarenwinkeltje
heerst nu een echt „boekens-
feertje". „Men kan er op z'n
gemak snuffelen, lezen, over
boeken praten en. natuurlijk,
boeken kopen. Daar is het
tenslotte om begonnen",
vindt ook Pien. First Edition
hoopt er een lange levensa
dem te hebben Ik krijg sterk
de indruk, dat bibliofielen
met een vooral angelsaksi-
sche voorliefde hier hun ge
droomde slag kunnen slaan.
Men kan er terecht van dins
dag tot en met vrijdag van
een tot zes uur, zaterdags van
elf tot vijf uur. en, uiteraard,
op de donderdagse koop
avond. Ik ga beslist eens kij
ken wat Charles Dickens
hier heeft in te brengen, met
uitgaven uit de tijd dat David
Copperfield, in wanhoop, van
Londen via Canterbury naar
Dover liep waar z'n tante
gade geslagen door niet ge
heel toerekeningsvatbare
commensaal mister Dick (in
een hoogstvreemde. „hok
kende" situatie) ander
mans ezels van haar grond
gebied wegjoeg en. aanvan
kelijk. betreurde dat David
geen meisje was. Maar ja. zo
ging dat. bij Dickens. Tot zo
ver dan, op een geheel ander
vlak, Pien met Amber, en
Jochem. Derk en AnneKari
ne met hun „eerste uitgave".
uur. I
schonken had. Deze Van Wa-
veren, geboren in februari
1866 te Hillegom, was bekend
als bezitter van de laatste
Leidse brouwerij (De Post
hoorn aan de Oude Vest naast
het hof Meermansburg, geslo
ten in 1918), eigenaar van In
den Vergulden Turk op de
Breestraat en later Posthof
aan de Rijnsburgerweg en had
zijn vermogen wellicht ver
gaard in de huizenbouw (en
speculatie?). Vooral ten oosten
van de Haarlemmerweg heeft
hij veel gebouwd; zo droeg hij
in 1905 de verlengde Hansen
straat van de Groenoordstraat
tot de zogenaamde Brugstraat
(wellicht thans de Van Mus-
schenbroekstraat) aan de ge
meente over. Zijn laatste cent
zal hij niet weggegeven heb
ben, want hij overleed in
maart 1935 in een buitenver
blijf te Gardone aan het Gar-
dameer. De overheid heeft
hem en De Koster, die overi
gens wel vaker als weldoener
optrad, bijvoorbeeld als op
richter van de Vereeniging
Herstellingsoord „De Leid-
sche Buitenschool" te Kat
wijk, willen eren met in dit
blok, waar alle straatnamen
naar staatslieden genoemd
waren, een paar straten hun
namen te geven.
Op 20 december 1926 ging de
Raad akkoord met het ter be
schikking stellen van de per
celen weiland aan de War-
monderweg ter grootte van 23
hectare. Over de rechtsvorm
daarvan werd nog het nodige
afgepraat, zo op 27 augustus
vatte een comité het plan op
om door zijn vriendenkring
een bank te laten schenken.
Aan giften werd 400,- ont
vangen, waarvan 184,- aan
de Ambachtsschool betaald
werd voor het maken van de
bank. De overdracht van de
B.F. Krantz-bank aan het be
stuur van De Leidsche Hout
vond plaats op 18 mei 1934.
Ofschoon met meer reden
hier ook het portnt v.m
Knuttel, De Koster of zelfs
Van Waveren afgebeeld had
kunnen worden, was slechts
van Krantz een bruikbaar
portret beschikbaar (voor be
zitters van portretten van de
andere drie is het Gemeente
archief een zeer dankbaar
adres om ze aan te schenken)
Ook in De Leidse Hout zijn er
bruggetjes. De eerste proble
men ontstonden al in 1933
met de provincie over de
doorvaarthoogte van de brug
gen over de Maredijksloot,
maar ook in 1936 dienden er
al enige vernieuwd te wor
den. vanaf 1962 werden in
korte tijd alle brugdekken
vernieuwd en ook vorig jaar
vond er nog een vernieuwing
plaats Zou als straks de
stichting door de gemeente
opgeslokt is en de bruggetjes
eigendom van de gemeente
geworden zijn - niet één van
de 33 bruggetjes in de Hout
genoemd kunnen worden
naar Knuttel? Dat is toch wel
het minste wat men ter ere
van deze felle, soms wel onge
naakbare, communist-met-
goede-plannen kan doen
Bruggen, we maken er allemaal
gebruik van. Zeker in een water
rijke stad als Leiden zijn het on
misbare schakels in het wegen
net. Veel aandacht is er nooit aan
de Leidse bruggen besteed. De
stilte rond de Leidse bruggen is
met de presentatie van het Brug-
genboek al gedeeltelijk „ver
stoord". Het Gemeentearchief
aan de Boisotkade hoopt volgend
jaar de tentoonstelling „De Leid
se bruggen" te houden. Als inlei
ding op deze expositie verschijnt
in deze krant een serie artikelen
over Leidse bruggen. Het zijn
geen technische verhandelingen,
maar historische verhalen waar
in een brug als leidraad dient. De
gegevens zijn verzameld door een
werkgroep van historisch geïnte
resseerden, die veel van de ge
schiedenis van de Leidse bruggen
heeft uitgezocht. Samensteller is
de begeleider van deze werk
groep, de heer P.J.M. de Baar van
het Gemeentearchief. Kees van
Herpen tekent voor de eindredac
tie. De reprodukties zijn van foto
graaf Wim van Noort. Vandaag
verschijnt het zestigste artikel in
deze serie.
Krantz jr.
In totaal bedroegen de kosten
van aanleg 136.241,01, waar
tegen aan giften 114.790,89
binnengekomen was. Het te
kort werd door een donatie
van de gemeente van
27.000,- aangevuld Na de
aanvankelijke krenterigheid
van het gemeentebestuur ver
anderde de houding sterk: ie
der jaar werd 10.500,- subsi
die verleend (tegen Oegst-
geest slechts 100,-), terwijl
de laatste jaren het negatieve
saldo geheel aangezuiverd
werd De financien werden in
de eerste jaren verzorgd door
de secretaris-penningmeester
Boudewijn Franciscus Krantz
jr., die zich voor de realisatie
van de Hout sterk ingespan
nen heeft. Toen hij op 10 april
1933 vrij plotseling overleed.
en parkplan wordt niet be
doeld een aanleg in het be
lang der omwonenden, gelijk
op het Kooiterrein, maar een
van ongeveer 20 ha., op een-
igen afstand van de bebouwde
kom".
Hoewel nu achteraf vastge
steld kan worden dat Knuttel
volledig gelijk had met zijn
voorstellen, waren deze wel
licht al bij voorbaat kansloos
alleen al omdat ze van een
communist afkomstig waren.
Deze weldenkende, warmvoe
lende en met een groot
schrijf- en spreektalent geze
gende communist mocht zich
als een leeuw weren om van
zijn voorstellen toch zoveel
mogelijk gerealiseerd te krij
gen, het lukte hem niet. Zo
vonden B W op 4 mei 1920,
nadat de twee andere voor
stellen al getorpedeerd en
door de Raad afgestemd wa
ren, „hoewel zij het denk
beeld wel sympathiek achten"
het plan voor een bos weinig
zinvol: naast het probleem
van de lege gemeentekas
moest alle grond in productie
zoveel mogelijk opleveren.
Dit laatste argument werd
door Knuttel op 5 juli 1920 in
urenlange discussie fel bestre
den: „Dit argument getuigt
van een zoodanige engheid
van opvatting omtrent de eco
nomie en het productiever
mogen van den grond, dat het
niet de moeite waard is er
veel tijd aan te besteden". In
derdaad zat toen de wereld
markt niet op 20 hectare
Leids weiland te wachten.
Hoe dan ook: met 20 tegen 9
stemmen werd het plan ver
worpen. Nadat het later nog
weer eens in afgeslankte
vorm door een van de college
partijen opnieuw ingediend
was en in verband met de
grote kosten (Knuttel ging al
uit van twee ton) opnieuw
verworpen, leek een dos bij
Leiden nog slechts een vrome
wens. Uit een onverwachte
hoek kwam echter redding
opdagen.
De Koster
Waar de overheid faalt, wil
het particulier initiatief nog
wel eens helpen. Burgemees
ter De Gijselaar kon op 24 au
gustus 1925 aan de Raad me-
t*
voor
ignifit
r Li&sègelijk met de Lorentz-
muzie\Ug gaf de Gemeente-
[™*®ijad op 4 september 1934
00 )k een andere nieuwe
rug zijn naam: de Kik-
frbrug over de sloot tus-
jn de Maredijk en de
?>eug<putlaan. Deze naam
tijdeiBrd ontleend aan de in
verefo* onmiddellijke nabij-
i &waljd geiegen Kikkerpol-
ïr, zij het dat die polder
in de andere kant van
i (Groene) Maredijk ligt.
aterl# nu dus viJftiê Jaar
g L/sJde brug werd op 17
ouw «ril 1934 aanbesteed,
Maribarbij G. Bakker en C.
immerman uit Haarlem
i laagste inschrijvers
aren. Zij vroegen voor
let maken van een hou-
n brug over de Mare-
CtGksloot met opritten ten
»ordoosten van de Hout
en" 1.250,-, daarmee
Qgiim onder de raming
°|n 1.400,- blijvend. Het
prd een geheel houten
en Zofug, rustende op 8 hei
ten e<!len van 8 meter lengte
n datj 16 van 6 meter. Met
emberjn wijdte van 2.55 meter
1 een breedte van het
tot van 3.50 meter werd
ontvalt een klein bruggetje,
nstelliiornamelijk bedoeld
1 lor fiets- en voetgan
gersverkeer.
rijven
/er dejt eenvoudige bruggetje was
"t vi^08^ om een betere ont-
ie iting van de stadswijk rond
Vkh keidse Hout via de in 1928
,e J T volgende jaren gerealiseer-
50 Houtlaan te bewerkstelli-
"e De Zweilandlaan is pas
OZ8" el later als ontsluiting voor
t autoverkeer tot stand ge-
0 an& men. In de twintiger jaren
f ivt rc^ e€n f>root deel van de
«atsliedenbuurt bebouwd en
opry oral ook de nieuw aange-
^°r 1de Leidse Hout begon ver-
lT n er aan te trekken. De ge-
6zi ''eckn*s van die Leidse
"d" pi 'ut 's belangwekkend ge.
fstandige stichting „Fonds
'"gsi*
1928, toen 15 hectare voor 75
jaar op erfpacht uitgegeven
werd, en op 11 december
1931, toen het voorstel om de
Leidsche Hout in eigendom
over te dragen aan de ge
meente met 23 tegen 12 stem
men afketste, inmiddels was
op 11 maart 1927 aan tuinar
chitect K.C. van Nes te Apel
doorn ƒ500,- betaald voor de
kosten van opmeting, water
passing, enz.; er zouden nog
vele duizenden guldens rich
ting Apeldoorn gaan, niet al
leen voor „salaris", maar ook
voor geleverde bomen en het
maken van een plan tot elec-
trische bemaling van de pol
der Marendijk.
ingi 1. J
Lii
en vat
Acadian de hand der inmid-
ie is landelijk bekend ge-
vJfv.Jorden Pien Lemstra uit
loudekerk aan den Rijn,
je steeds doorkneder ra-
nde auteur van boek-
irkjes over „wat je al-
aal met deeg kunt
n", is onlangs ver
lenen: „Amber Be-
enissen met een jonge
rador". Voor een
•erstapje van „beeldig
:g" naar een „familie-
iman", waarin haar ei-
wollige huisgenote
•n vooraanstaande rol
elt, draait Pien die
irijvende hand niet
Gisteren was de t.v.-
•esentatie van „Amber"
r KRO's programma
;udio Vrij van Tineke
e Groot. Maandag liet
e anderhalf jaar oude
mber, gecoached door
7 aan zich even door mij
>rt moiewonderen tussen het
r ondff)slorpen van enkele
ese/1< ikjes drinkwater door.
e, roodgele Amber zo-
bzegd, gaf haar eerste
fficieuze persconferen-
i rijdaf en als een keurig op-
de «opvoede hond van stand
verkingt ze, alvorens een ver-
We" utiidelijkende woef te
n °*yfeven, steeds even het
^JJjunstbot uit haar bek
e„\,gallen. Een te knuffelen
De *o#s-actrice.
rer Lemstra, gewezen gym-
Bstieklerares maar nu zo
tuk doende met deeg en
jhrijven haar briefhoofd
prmeldt: „auteur/deegplas-
16 ",^pken" dat ze haar gedi-
istelliniorneer(j métier eraan gege-
t Woui
tencen
ven heeft, vertelde dat Am
bers oor nog getatoeëerd
moet worden. Dat is haar
„stamboeknummer" dat wijst
op haar edele staat. „Dan pas
mag er een röntgenfoto van
haar heup genomen worden.
Zie je, bij inteelt van het ras
krijg je als labrador al gauw
slechte heupen en afwijkin
gen. Dat kan dus niet. Enfin,
een goede foto waarborgt een
goede aanschaf, zodat je geen
kat in de zak koopt. En ach,
Amber, als een ras-labrador,
is een waterwild-jager, een
echte, soms druipnatte, ap-
porteur. Een rustige eenden-
jager die niet opjaagt maar
graag opspoort. Een labrador
zoals Amber heeft een plezie
rig karakter, is ideaal voor
gezin en huis, is absoluut niet
agressief en is ook geen
waakhond".
Pup in Frankrijk
Het boek vertelt de geschie
denis van Amber; vanaf de
geboorte in Schotland, bij
kennissen die labradors fok
ken. „Het begint al met de
eerste drie weken als pup in
Frankrijk op vakantie. Ge
rieflijk en wel, tweede klas
reizend", aldus Pien; „de eer
ste verhalen gaan over die
prille Franse jeugd van Am
ber. Het geheel is het verhaal
van het eerste levensjaar van
een hond, met allerlei cala
miteiten die zich kunnen
voordoen. Men vindt hier
geen richtlijnen voor de be
handeling van een labrador,
maar gewoon: hoe is het om
een jonge hond in je gezin te
Portret van B.F. Krantz, een der drijvende krachten achter
het park De Leidse Hout. Foto ca. 1915.
De aanleg
van de
Houtlaan
door de
weilanden
ongeveer
waar nu het
Sportpark
Leidse Hout
ligt. Foto ca.
1930.
dedelen dat een brief van Da
niel Jacobus Johannes Johan,
voor vrienden zelfs Jo) de
Koster, directeur van de
Meelfabriek, ingekomen was.
Deze schreef aan B W „ten
einde na verloop van jaren tot
verwezenlijking van het
denkbeeld (van een wandel
park) te geraken, heb ik be
sloten een bedrag van
ƒ11.500,- aan de gemeente te
schenken, als een kleine bij
drage voor aankoop en aan
leg". Het bedrag moest in een
fonds gestort worden, te behe
ren door een stichting waar
van het bestuur zou bestaan
uit B W en een tweetal in
gezetenen dezer gemeente. De
burgemeester vond dat „dit
mila geschenk getuigt van
waren burgerzin' en hoopte
dat het fonds door giften
spoedig zou toenemen. Knut
tel vond het prima en stelde
meteen voor dat de gemeente
als eerste het voorbeeld zou
geven en 10.000,- in het
fonds storten. Na lange en fel
le discussie tijdens de begro
tingsbehandeling op 8 decem
ber 1925 werd het voorstel
met 23 tegen 8 stemmen
(Knuttel en de SDAP'ers) af
gestemd.
Maar toch was er wel wat los
gewoeld. Op 12 februari 1926
stemde de Raad in met de sta
tuten van de stichting en gin
gen de giften binnenstromen.
Op 30 november 1926 kon De
Gijselaar de Raad mededelen
dat de vroegere stadgenoot de
heer M.H. van Waveren
ƒ20.000,- aan het fonds ge-
tot aanleg, onderhoud en be
heer van wandelparken te
Leiden" zweeft: B W heb
ben aan de Gemeenteraad
voorgesteld de zorg voor de
Leidse Hout door de gemeen
te over te laten nemen en de
stichting op te heffen. Daar
mee zal aan het welbestede
leven van de 58-jarige unieke
stichting een eind komen.
Knuttel
kozen raadslid beëdigd. Reeds
op 23 september 1919 diende
hij een drietal voorstellen in.
Hij wenste dat de Raad aan B
W zou opdragen „ten spoe
digste met een plan te komen
voor den bouw van gemeente
wege van duizend aan alle re
delijke eischen voldoende wo
ningen, onder leiding van ar
chitecten, wier vroegere pres
taties waarborgen geven voor
een aesthetisch geheel", dat B
W opgedragen zou worden
plannen te doen ontwerpen
„voor openbare badinrichtin
gen op 5 6 punten der stad
in de nabijheid der volkrijkste
arbeidersbuurten" en een
commissie te benoemen „die
ten spoedigste een plan zal
ontwerpen voor bosch- en
parkaanleg op ruime schaal".
Knuttel meende dat „ten aan
zien van de dringende be
hoefte aan elk der genoemde
zaken mag elke toelichting als
overbodig worden be
schouwd". Hij voegde er nog
aan toe dat „met het bosch
hebben, hoe kinderen er op
reageren. Het gaat ook over
lieve en stoute dingen die
zelden of nooit beschreven
zijn. Het is geen kinderboek,
maar een lollig boek om door
iedere (honden)liefhebber ge
lezen te worden. En helemaal
geschikt voor de labrador-
amateurs. Ik heb pas al ho
ren zeggen door iemand die
het boek gelezen had: „het is
net mijn hond!"
Het eerste exemplaar (met
een grote kluif erop) werd
eind september met een
Hoewel er in het verleden
wel vaker wilde plannen ge
maakt zijn om in de nabijheid
van de stad Leiden een vrij
groot en fraai aangelegd bos
aan te leggen, komt de eer om
de geestelijke vader- van de
Leidse Hout te zijn toe aan
het communistische raadslid
dr. J.A.N. Knuttel. Deze Jo
hannes Adrianus Nelinus
Knuttel, geboren 14 mei 1878
in Delft, redacteur van het
Woordenboek der Nederland-
sche Taal, overleden 5 februa
ri 1965 in Leiden, was op 2
september 1919 als nieuwge-.
Pien Lemstra
(links)
etaleert haar
praktische,
maar
netzogoed
romantische,
labrador-
verhaal.
Rechts zit
aquarelliste
Mieke van
Tilburg op
het
hoogpolige
karpet.
Amber zelf
ligt uitgeteld
als de deugd
in het
midden. Wat
mensen
allemaal niet
met een
hond kunnen
doen... Zalig
tochl
