Honderd
Russen
maand op
ijs na
schipbreuk
in Poolzee
u
buitenland"
RAMP MET TSJELJOESKIN
VUFITG JAAR GELEDEN
Precies vijftig jaar
geleden leefde de gehele
wereld intensief mee met
het lot van 104 Sovjet
burgers, die op de
Noordelijke IJszee bijna
twee maanden op een
ijsschots doorbrachten.
Tijdens een spectaculaire
reddingsactie, die onder
persoonlijke leiding
stond van partijleider
Stalin, werden ze
allemaal gered. In
afwachting van hun
bevrijding verdiepten de
schipbreukelingen zich
in de besluiten van het
zeventiende congres van
de communistische partij
én kregen ze lessen in
dialectisch materialisme.
De ramp met de
Tsjeljoeskin is intussen in
de vergetelheid
verdwenen, het
idealisme van het Sovjet
communisme heeft
geduchte knauwen
gekregen en de verering
van kameraad Stalin is
niet meer wat hij geweest
is. Een van onze
redacteuren, André
Horlings, ontdekte op de
planken van een
tweedehands boekhandel
een tweedelig werkje,
uitgegeven in 1935 door
de „Boekengemeenschap
der Vereeniging van
Vrienden der Sowjet-
Unie", met als titel „Een
Zonder ijs zou de Noordelijke IJs
zee al eeuwenlang een drukbeva
ren handelsroute zijn. De reis van-,
uit Europa naar de handelscentra
in Oost-Azië en de westkust van de
Verenigde Staten is „om de Noord"
immers aanmerkelijk korter dan
langs Zuid-Afrika of door Suez- óf
Panamakanaal. Het gebied vormt
dan ook al honderden jaren een
uitdaging en onze eigen vaderland
se geschiedenis heeft er de avontu
ren van Willem Barendtsz (1596-
'97) met zijn overwintering op
Nova Zembla aan overgehouden.
Na de revolutie van 1917 zag de
jonge Unie van Socialistische Sov
jet Republieken het openen van die
„noordelijke doorvaart" als één van
zijn belangrijkste prioriteiten. Als
de mondingen van Siberische rivie
ren als Ob, Jenissel en Jena min of
meer permanent voor de scheep
vaart bereikbaar zouden worden,
zou de industrie van Siberië daar
van een enorme stimulans onder
vinden. Voor het eerst was de
doorvaart in 1878 en 1879 gelukt,
door de Zweedse ontdekkingsreizi
ger Nordenskjöld, maar hij had met
zijn schip de „Vega" in het Poolijs
moeten overwinteren. En een over
wintering deed de economische be
tekenis van de zeeweg teniet.
In de zomer van 1932 slaagde voor
het eerst een doorvaart in één keer.
De expeditie, van Archangelsk
naar de Bering Zee, met de iisbre-
ker „Sibirjakov" duurde van 28 juli
tot 1 oktober en verliep niet zonder
moeilijkheden. Maar ijsbrekers zijn
ongeschikt voor de handelsvaart en
daarom werd in Denemarken een
speciaal voor het bevaren van de
IJszee geschikt schip besteld van
3600 ton, dat de„Tsjeljoeskin" werd
genoemd, naar de noordelijkste
kaap van het Russische vasteland.
Professor Otto Joeljewitsj Schmidt,
die ook al de tocht van de „Sibiija-
kov" had geleid, kreeg de verant
woording over de expeditie.
De tocht leek een triomf te worden.
Op 5 november 1933 lag tussen
scnip en ijsvrije Beringstraat nog
slechts vijf kilometer drijfiis. Toen
echter dreef een storm de Tsjeljoes
kin terug en hoopte het ijs ervoor
zich op. Met de zeestroming werd
het schip ver naar het noorden ge
dreven. Op 13 februari 1934 was
zijn lot bezegeld: „Langzaam, maar
onweerstaanbaar zette het ijs zijn
aanval voort. De ijzeren platen van
de scheepsromp werden bij de na
den van elkaar gescheurd. Kra
kend vlogen de koppen van de na
gels eruit. In een oogwenk was het
schip aan bakboord van de boeg tot
aan de achtersteven weggescheurd.
Een nieuwe stormloop van het
ijs brak door de wand tussen het
eerste en het tweede ruim in de
voorsteven. Het water stroomde
ook daar binnen en de boeg van
het schip begon snel te zinken.
Nog een ogenblik en het water zou
van bovenaf, vanaf het dek, de
achtersteven overstromen. Daarop
werd het bevel gegeven: alle hens
aan het ijs", zo schreef Schmidt in
zijn logboek.
Barre tocht
De „Tsjeljoeskin" was op 12 juli
1933 uit Leningrad vertrokken.
Uitgewuifd door leden van de
Komsomol, de communistische
jeugdbeweging, die de bemanning
haa toegezongen: „Draagt over de
aarde, draagt over de zeeën, het
vaandel der axbeidersmacht". Op
13 augustus, bij Nova Zembla, kwa
men de eerste ijsbergen in zicht.
Daarna verliep ae tocht bijzonder
moeizaam. Maar met behulp van
begeleidende ijsbrekers en een aan
boord meegenomen watervliegtuig
I
CcidócSouAant
DINSDAG 27 NOVEMBER 1984 PAGINA
•WW—
Een van de reddingsvliegtuigen boven het kamp.
land redt zijn zonen".
Het is een mengeling van
een spannend verslag
van een schipbreuk,
ontberingen en
heldenmoed en de
overtuiging, dat de
gedurfde reddingen
per vliegtuig! een
bewijs vormden van de
superioriteit van het
communistische systeem.
Behalve een goed
gedocumenteerd
werden steeds ijsvrije, of slechts
door drijfijs bedekte, wateren be
reikt. Zelfs veronderstelde de be
manning even een nieuw eiland te
hebben ontdekt. Dat bleek echter
het al in 1878 door een Noors schip
ontdekte „Eenzaamheidseiland" te
zijn, waarvan de coördinaten ver
keerd waren opgegeven.
Op 17 oktober meldde de marconist
aan het vasteland: „Tot aan de Be
ringstraat liggen nog slechts 70 ki
lometer voor ons. Vaart gaat door
zwaar ijs. Maken menigmaal ge
bruik van de drift, waar deze in
voor ons gunstige richting gaat.
Zestien graden koude. Nog slechts
een laatste inspanning en we zijn
aan het doel. Schmidt". Op 3 no
vember liet de expeditieleider we
ten: „Tsjeljoeskin in Beringstraat
bij kaap Desjnev, straat echter met
ijs verstopt. Nog veel werk nodig
om einddoel te bereiken".
Twee dagen later sloeg het noodlot
toe. Later zou een bemanningslid
vertellen dat nog slechts drie en
een half a vijf kilometer ijsbarrière
moest worden overwonnen, voor
dat open water zou zijn bereikt.
overzicht van de
gebeurtenissen is het
vooral ook een
idealistische getuigenis
van de verwachting dat
de communistische klasse
zoals de laatste zin
luidt „niet alleen
moed en
vastberadenheid genoeg
bezit, maar ook de wil en
het vertrouwen om de
gehele werkende
bemanning der aarde uit
nacht en ijs te bevrijden".
I illllli
Expeditieleider Schmidt
De Tjseljoetkin in het ijs.
De expeditieleiders in gesprek met Stalin na de redding.
„Maar een plotseling opstekende
tyfoon uit de Japanse wateren
dreef het water de nauwe Bering
straat in. Een snelle zeestroom be
gint de ijsvelden naar het noorden
te dragen. De storm en de snelle
stroming dreven het schip noord
waarts. Een onafgebroken Pooldrift
begon. Van alle kanten door het ijs
ingesloten, verwijderde de Tsjel
joeskin zich langzamerhand uit de
nabijheid van het open water".
De bemanning bereidde zich voor
op een overwintering, maar
Schmidt was er, ondanks de tegen
slag, van overtuigd dat de expeditie
als geslaagd kon worden be
schouwd: „Ten eerste is de noord
oostelijke doorvaart voor goede
vrachtschepen mogelijk. De
scheepvaart kan en moet zich ont
wikkelen. Ten tweede moeten er
hier aan de moeilijke gedeelten van
de weg. in het gebied van Sewerna-
ja Semlja en de Tsjiektsjenzee, zwa
re ijsbrekers worden gestationeerd.
De aanwezigheid van ijsbre
kers zal het overwinteren van
schepen tot een zaak van het histo
risch verleden maken".
Dat de overwintering toch nog ein
digde met de ondergang van het
schip kwam door een zware
sneeuwstorm, met windkracht 7,
bij een temperatuur van 30 graden
onder nul. „De ijsmassa's schoven
over elkaar als ae koppen van de
golven der zee. De hoogte der ijs
massa's bereikte hier en daar acht
meter boven de zeespiegel". Het
schip werd ontruimd; de voorraden
op het ijs gezet. Kapitein Woronin
stelde vast: „Ik heb nooit gedacht,
dat er bij een schipbreuk zulk een
orde en organisatie mogelijk is",
maar hij moest ook één dodelijk
ongeval vermelden: „De purser
van de Tsjeljoeskin, de jonge com
munist Boris Mogilewitsj, sprong in
plaats van op het ijs op het reeds
sterk hellende bovendek en werd
door omlaag rollende vaten en bal
ken verpletterd". Honderd vier
mensen maakten zich op voor een
langdurig verblijf op het ijs".
Bolgewistische«Tergi^
Van wrakhout en andere over
blijfselen was al de tweede dag een
barak gebouwd, voor vijftig man.
Keuken en seintoren waren in op
bouw. Ook een tweede barak zou
spoedig verrijzen op die ijsschots,
130 km van het vasteland.
De bemanning was allerminst uit
het veld geslagen. Via een muur-
krant werden de aanwezigen op de
hoogte gesteld van de ontwikkelin
gen. De eerste vermeldde de tekst:
„Wij zijn op hét ijs. Maar ook hier
zijn wij burgers van de grote Sov
jet-Unie. Ook hier zullen wij de ba
nier van- de Radenrepubliek hoog
houden. En onze staat zal voor ons
zorgen. Wij kunnen er zeker van
zijn, dat onze redding met bolsje
wistische energie wordt georgani
seerd en tot een snel en succesvol
einde zal leiden".
Op de zesde dag na de ramp vond,
in een tent op het ijs, de eerste ver
gadering plaats van de leiding van
de partijcel van het schip. Expedi
tieleider Schmidt roemde de eens
gezindheid van de bemanning.
„Deze schitterende eigenschappen
van het gehele collectief zijn het
resultaat van de zeven maanden
lange politieke arbeid, die de cel
van de CPSU (communistische par
tij van de Sovjet-Unie), de scheeps
raad en de andere maatschappelij
ke organisaties der Tsjeljoeskin-ber
manning planmatig heeft verricht".
En als een vanzelfsprekendheid
vermeldt het verslag: „Direct de
tweede dag van ons verblijf op het
ijs werd aan elke tent een partijge
noot toegevoegd. Enkelen van hen
zijn hier aanwezig. Laten die ka
meraden mededelen, hoe het leven
en denken in elke tent en bij iedere
inwoner afzonderlijk is. Zo zullen
we een meer of minder volledig
beeld krijgen van de stemmingen
in het gehele kamp en op grond
daarvan zullen wij ons dan nog
over eventueel te nemen maatrege
len kunnen voorbereiden".
Was de geheime dienst hier aan het
werk? Diende dit spelen van luis
tervinkje slecht ter bevordering
van de coördinatie en ter stimule
ring van het moreel? Of was het
een controlemaatregel, om „anti-
bolsiewistische krachten" te ont
maskeren? Het besluit op de verga
dering, dat de secretaris van de
partijcel, kameraad Sadorov en de
voorzitter van het scheepscomité,
kameraad Roemjanzev, zich dien
den in te kwartieren „in de barak,
waar partijlozen in groot getal,
waar vrouwen en kinderen en de
in politiek opzicht zwakke groep
der bouwvakarbeiders zijn onder
gebracht", doet het laatste vermoe
den.
Reddingsplannen
Het lot van de 104 schipbreukelin
gen op'het ijs maakte in elk geval
in de Sovjet-Unie een golf van
meelevend enthousiasme los. De
door partijleider Stalin in het leven
geroepen reddingscommissie werd
overstroomd door een golf van
voorstellen en uitvindingen. Vele
mensen stelden zich beschikbaar
om aan een reddingsoperatie deel
te nemen.
„Door mij is uitgewerkt en be
proefd een middel om vliegtuigen
met behulp van een katapult op
korte afstand te doen opstijgen.
Stijgen na 11,4 meter in plaats van
150-200 meter". „Ik stel voor naar
het kamp enkele uitneembare
vouwboten, riemen, roeispanen,
peddelstokken te brengen. Die
voorwerpen kunnen uit een vlieg
tuig geworpen worden". „Red de
Tsieljoeskin-bemanning met lucht
ballons". Het laatste voorstel werd
afgewezen. Motivatie: „Het is niet
van tevoren vast te stellen hoe de
wind van richting zal veranderen".
Intussen liet de bemanning op 24
februari telegrafisch weten: „Teza
men met het gehele land heeft ook
het Tsjeljoeskin-kamp de Dag van
het Rode Leger feestelijk gevierd.
Zenden onze vlammende groeten
aan het alle werkenden zo dierbare
Leger, aan de leider der wereldre
volutie, kameraad Stalin en aan de
leider van het Rode Leger, kame
raad Worosjilov. Vierden deze dag
met de voltooiing van een toren,
waarop een grote, op 30 kilometer
afstand zichtbare vlag van het
Rode Leger der Sovjets wappert".
De Sovjetvlag wappert boven het kamp van Schmidt.
Studieprogramma
Intussen werd besloten het stimule
ren van de studiezin van de gevan
genen van het ijs. „Wat verhin
dert", stelde de tweede muurkrant,
„het houden van een serie lezingen
over onderwerpen van algemene
ontwikkeling, aardsrijkskunde, al
gemene geschiedenis, natuurweten
schap?". Hoe dat gebeurde, blijkt
uit een telegram aan Stalin. „Wij
werken de nog op het schip per ra
dio ontvangen en uitvoerig opgete
kende redevoeringen van het par
tijcongres door, in het bijzonder de
rede van kameraad Stalin. Wii we
ten en voelen, dat ons gehele leven
en al onze toekomstige arbeid het
antwoord moeten zijn op uw groet
en uw hulp. Onder uw leiding is
onze afdeling bereid tot verdere
strijd voor de voltooiing van de ge
stelde taak".
En die taak werd geestdriftig opge
vat. De gevolmachtigde van de re
geringscommissie, Oesjakov, poog
de eens radiografisch contact met
expeditieleider Schmidt op te ne
men. Hij kreeg van de telegrafist te
horen: „Ik zal het direct gaan zeg
gen. maar ik weet niet of het ge
lukken zal. Schmidt is bezet. Hij
houdt op het ogenblik zijn voor
dracht over het dialectisch materia
lisme
Reddingsacties
Op 5 maart, bij 38 graden vorst, be
reikte vlieger Ljapidevski als eerste
de schipbreukelingen. Hij landde
op een ijsvlakte van hooguit 400 bij
100 meter, maar tussen landings-
Pas op 7 april kwam de
reddingsactie op gang. Vijf
ningsleden, van wie de gezond^ g
heidstoestand sterk was verslechiaar
terd, werden in veiligheid gekenki
bracht. Maar tegelijk was ook hefordt
ijs heftig in beweging gekomen® sti
terwijl het kamp herhaaldelijk docfccbi
sneeuwstormen werd geteisterJc/J/'ei
Ook expeditieleider Schmidt v/evfechi
ziek, maar stond erop het kamp i&tonó
laatste te verlaten. Pas na een bDoor
vel uit Moskou liet hij zich bewffistei
een zich eerder te laten transpo«*»a/e
ren. 13.30
Tot 11 april was het vliegweer uii
stekend. In verschillende vlucht*
werden bijna alle overgebleven 1
manningsleden, op zes na, naar 1
vasteland overgebracht. De vluclj
ten waren riskant, maar verliep
zonder ongelukken.
Haast geboden
Het was nog net op tijd. Dat haa
was geboden bleek tijdens de laat
ste nacht. Die was, aldus een oogg*
tuigeverslag, „zeer onrustig. Stee*
vormden zich nieuwe scheuren i 1
het ijs. Het ijs kraakte en be woo
zich dreigend". Een van de laatst
reddingsvluchten moest 's morger t
worden afgebroken, omdat plots* f
ling mist kwam opzetten. Later o
de dag werden de zes gered en all i
tijdens de ijsdrift verzamelde docu
menten over de dooltocht in d
Noordelijke IJszee, met de kostbar
radiografische en meetapparatuu
in veiligheid gesteld.
Expeditieleider Schmidt werd in
tussen verpleegd in een ziekenhui
in Nome, in (het Amerikaans*
Alaska. Hij verwoordde de resulta
Landing op de ijsschots.
plaats en kamp zat een metersdik
ke scheur in het ijs. Scheepsmachi-
nist Petja Petrov kon z'n enthou
siasme niet bedwingen, waagde
zich op een primitief geslagen brug
en viel in het ijskoude water. Wat
later bereikten de inzittenden van
het vliegtuig het kamp per boot.
Tien vrouwen en twee kinderen
de jongste, Karina Wassiljewa,
was zes maanden eerder op het
schip geboren waren de eerste
gereddenen. In de nacht die volgde
brak een scheur in het ijs het kamp
in tweeën.
Verdere reddingspogingen werden
voorlopig opgehouden, doordat het
weer omsloeg. Een tyfoon spoedde
zich over het oostelijk deel van de
Sovjet-Unie. Alleen al in Wladi-
wostok „klemden de mensen zich
ademloos aan de planken van de
trottoirs vast om niet weggeveegd
te worden". In het kamp was het
toen nog helder weer. Op een van
zijn vluchten verdween vlieger
Ljapidevski spoorloos. Dagen later
bleek dat hij een noodlanding had
moeten maken; hij overleefde het
avontuur.
ten van het avontuur later me£00
„De tocht van de Tsjeljoeskin ij ve
haar geheel, evenals de schittereiF'25
de vluchten der vliegers, die ort (1)
hebben gered, vermeerderen o| ar
buitengewone wijze onze kennis el Af
praktische ervaring bij het ontslui N<
ten van het Poolgebied. Wij zijn b#M0
langrijk beter toegerust om de laai KI
ste hinderpalen te overwinnen, dN-28
ons van het ontsluiten van d sp
Noordelijke Zeeweg voor de prakt) dc
sche zeevaart scheiden". Ht
Stalin kreeg van bemanning «1-55
vliegers een telegram, waarin we£30
medegedeeld „dat wij het als onf mi
eerste plicht beschouwen, opniew w*
bereid te zijn te strijden om mach ke
roem en onschendbaarheid van oil
machtig land".
Nu, vijftig jaar later, is de noord* m
lijke doorvaart nog steeds een bij
onneembare barrière. De econor
sche noodzaak om haar te ontsW se
ten is echter aanzienlijk vermtf «i*
derd. Vliegtuigen zijn, in Noord-4» W
berië, het belangrijkste transport N*
middel geworden. De industrialist Ht
tie van het gebied heeft daardoa w*
geweldige vormen aangenomen. W
ANDRE HORLINGS
