Centrale registratie
brengt politiestaat
angstig dichtbij
COriPUTER
29
c;
Dn
ZATERDAG 24 NOVEMBER 1984
ttssecretaris Van Amelsvoort van binnenlandse zaken heeft deze
:ek aangekondigd dat hij werkt aan de invoering van een perso-
*icelsnummer voor iedere burger. Deze nummers gaan een belangrij-
Ie rol vervullen in de Geautomatiseerde Bevolkings Administratie
fsj GBA) die de gemeenten in ons land binnen acht jaar willen invoe-
Id 20 fc.n om uitwisselinS van persoonsgegevens tussen overheden moge-
l *e maken. De registratie van persoonsgegevens in overheidscom-
•s is overigens steeds meer een onderwerp van zorg. Onder meer
koppeling van deze computers aan die van de politie mogelijk
>rdt. Deze wordt daardoor in staat gesteld (te) veel gegevens over
trsonen (te) lang te bewaren. Wie remt deze ontwikkeling af,
gt de Stichting Waakzaamheid Persoonsregistratie zich in de
oon van voorzitter Holvast af in een vraaggesprek met onze ver
ben oqfcggever Piet Snoeren.
ilnnensti i<
c/je*am(MSTERDAM „Minister
^JJJjJJtorthals Altes? Als je die
'het ms bezig hoort, krijg je de
druk dat hij de grenzen van
rechtsstaat niet meer in de
iten heeft". Voorzitter Jan
olvast van de Stichting
'aakzaamheid Persoonsregi-
atie staat bij vriend en vij-
id bekend als de rust en re-
ilijkheid zelve, maar nu acht
Ij toch even termen aanwezig
uit zijn slof te schieten.
'anleiding is de aap die de be-
'indsman van Justitie zojuist uit
v heeft laten komen tijdens
met de Vaste Kamercom-
3or de Politie. „De bescher-
j/eeMra/jing van de persoonlijke levens-
er valt nauwelijks meer te ga-
ideren wanneer de politie door
met het in computers opslaan
persoonsgegevens", stelde
irthals Altes losjes vast. „De snel-
ontwikkelingen van de techniek
en niet worden bijgebeend
privacy-wetgeving. Die tech-
tk blijft ons voortdurend inhalen,
hebben geen pasklaar ant-
rd als het gaat om de bescher-
van de persoonlijke levens-
Waarschijnlijk zullen we
ïee moeten leren leven",
minister kraamt onzin uit
straat Pll,ieer hiJ dit ze6l". briest Hol-
woonhist "cbting Binnenhof terug.
en öo/if ant de bescherming van de per-
mooie ppnlijke levenssfeer is juist afhan-
enWlijk van wat je in die computers
er, uit&pt. Het is dus de taak van de
toilet, 'erheid heel goed te kijken wat
"^"ïïgeslagen mag worden en wat
ft. In de opmerking van Korthals
zolderbies Proef >k ee" vrijbrief voor de
litie. Hij legt zich als het ware
19.000.-ker bij de gedachte dat de politie
p staat in de staat mag worden,
ring >t als de Binnenlandse Veilig-
j _jids Dienst dat al een beetje is.
eer je accepteert dat de
staat in de staat wordt,
it eigen regels en normen, dan
je hael dicht bij een politiestaat,
l! ik vind dat de politie met de au-
,N natisering van de Centrale Re-
aat 22'Brcbe en Informatie Dienst in
met ftJn Haag die grens gevaarlijk is
ilnstadwipaderd'
/oonkami
met da
Ikamer ntCFl JSSF
Jt toeval wil dat de Stichting
Waakzaamheid Persoonsregistratie
op het moment van dit gesprek
juist tien jaar bestaat. De kiem er
voor werd gezaaid door de beruch
te volkstelling van 1971. Omdat ze
aantasting van de persoonlijke le
venssfeer vreesden, saboteerden
250.000 Nederlanders actief of pas
sief die vorm van registratie. Er
kwam een Comité Waakzaamheid
Volkstelling. Maar dat ontsliep snel
toen het tellen eenmaal was afgelo
allemaal bekaf",
herinnert Holvast zich die hecti
sche dagen. „En we dachten: jon
gens, we kunnen rustig de oogjes
toe doen, want de regering heeft in
elk geval toegezegd dat er een wet
op de privacybescherming zal ko-
Maar toen ons na drie jaar
Jan Holvast: „Het is de taak van
de overheid heel goed te kijken
wat opgeslagen mag worden en
wat niet".
bleek dat er nog steeds geen zicht
was op zo'n wet, hebben we de
Stichting Waakzaamheid Persoons
registratie opgezet. We begonnen
met enkel een bestuur dat eens in
de twee, drie maanden bijeen
kwam. Nu beschikken we op ons
kantoor in Amsterdam over twintig
medewerkers. Maar die wet is er
nog steeds niet. Dat is het trieste".
Wanneer Holvast in het Orwell-
iaar 1984 de situatie overziet, moet
hij vaststellen dat die ten opzichte
van het vertrekpunt 1971 danig is
verslechterd. Somt op: „Steeds dui
delijker wordt hoe registratiesyste
men, of meer in het algemeen de
De kiem voor de Stichting Waakzaamheid Persoonsregistratie werd gezaaid door de beruchte
informatietechnologie, een hulp
middel bij uitstek zijn ter controle
en beheersing van de burger. De
angst voor controle begint zich bij
groeiende aantallen mensen af te
tekenen, zij het om verschillende
redenen. Bij de een is het de angst
steeds met zijn verleden achter
volgd te worden; ik denk aan ex-
delinquenten of ex-psychiatrische
patiënten. Voor de ander is het de
vrees niet meer anders te kunnen
of te mogen zijn - homofielen,
drugsgebruikers, krakers. Voor
weer een ander is er het schrik
beeld bij herhaling lastig gevallen
te worden; ik noem het afluisteren
van de telefoon of de camerabewa
king. Voor juristen tenslotte begint
te tellen dat er ten gevolge van de
informatietechnologie zoals de poli
tie die gebruikt, een omkering van
de bewijslast gaat plaatsvinden.
Was men tot voor kort onschuldig
totdat het tegendeel is bewezen, ten
gevolge van de registratiesystemen
worden hele bevolkingsgroepen die
aan bepaalde kenmerken voldoen,
plotseling van iets verdacht en is
het aan hen om het tegendeel te
bewijzen".
In de computer
Dit behoeft enige toelichting. In de
computers van de Centrale Recher
che en Inlichtingen Dienst te Den
Haag en in de afzonderlijke bestan
den van een twaalftal steden of re
gio's liggen de gegevens opgeslagen
van alle Nederlanders boven de
twaalf jaar die ooit met de politie in
aanraking zijn geweest. „Let wel",
preciseert Holvast, „het beperkt
zich dus niet tot mensen die we
gens een strafbaar feit zijn veroor
deeld. Ook wie is vrijgesproken of
wiens zaak is geseponeerd, zit in
die computers. De bewaartijd van
de gegevens loopt uiteen van vijf
jaar bij minder ernstige feiten via
vijftien jaar bij misdrijven waarop
minder dan tien jaar gevangenis
staat tot dertig jaar bij misdrijven
met tien jaar gevangenisstraf of
Inzagerecht bestaat niet. Het bete
kent dat geen enkele Nederlander
weet of hij misschien in de politie
computer is gestopt, tenzij hij een
ingewikkelde procedure aanspant
bij de Commissie van Toezicht. Dan
nog is het onmogelijk aan de weet
te komen welke redenen er zijn
voor het feit dat men staat geregi
streerd en welke gegevens precies
in de computer terecht zijn geko
men. „Met die redenen is het vaag
heid troef", smaalt Holvast. „Vol
gens de reglementen mogen bij
voorbeeld degenen geregistreerd
worden ik citeer uit wier ge
dragingen ernstig gevaar blijkt
voor het begaan van enig misdrijf.
Nou, wie beoordeelt dat? Maar met
de landelijke meldingsformulieren
die de gegevens voor de registratie
aandragen, is het helemaal een dol
le boel. Daar begint het al heel du
bieus te worden. Als je ziet wat zo'n
politieman ten behoeve van de
Centrale Recherche en Informatie
Dienst allemaal moet invullen.
Kleedt de persoon in kwestie zich
opvallend? Alweer: wie beoordeelt
dat?"
Lombroso
Holvast zou geen waakzame voor
zitter zijn als hij niet zo'n landelijk
meldingsformulier had bemachtigd
en bij de hand heeft. „Hier, moet je
kijken. Ras- en typekenmerken.
Neger, negroïde, tot en met „overi
ge mongolen", wat dat ook moge
volkstelling van 1971.
betekenen. Jood heeft er ook nog
ooit gestaan, maar dat is na een ac
tie van ons verdwenen. Hier, laag
voorhoofd, puisterig, oorlel vastge
groeid, terugwijkende kin, dieplig
gende ogen, uitstekende jukbeende
ren, boksersneus. Het lijkt potdorie
Lombroso wel". (Lombroso was een
Italiaanse psychiater wiens opvat
tingen dat bepaalde lichamelijke
kenmerken kunnen wijzen in de
richting van aanleg tot criminali
teit, hebben bijgedragen tot de min
derwaardigheidstheorieën van Hit-
Ier en zijn trawanten).
Dat alles en nog veel meer (trave
stiet?, geestelijk gehandicapt?)
wordt op gezag van iedere wille
keurige politie-ambtenaar die een
proces-verbaal opmaakt, in de com
puter gestopt. Om met Holvast te
spreken: „De politie gebruikt dit
soort subjectieve gegevens als aan
grijpingspunt voor het opsporen
van criminelen. Stel: er is ergens
een bankoverval gepleegd. De poi-
tie komt ter plaatse en vraagt aan
een ooggetuige: hoe zag de dader er
uit? Nou, die was negroïde, droeg
opvallende kleding en had wijd uit
staande oren. Hup, een uitdraai van
de computer en alle personen die
aan zo'n beschrijving voldoen, zijn
automatisch verdacht. Ze moeten
maar zien te bewijzen dat ze niet de
dader zijn".
Die neiging om de bewijslast om te
keren baart Holvast grote zorgen.
Hij noemt en passant het voorbeeld
van Stedebrouck in de kop van
Noord-Holland waar de politie van
alle inwoners vingerafdrukken
verlangde teneinde een moord op
te kunnen lossen. „Ik vind die af
faire met name zo belangrijk omdat
er inderdaad een dader uit de bus
is gekomen. Dan kan een sfeer ont
staan van: dat moesten we maar
eens vaker doen. Nou, als zoiets
een gebruik wordt, vrees ik dat we
steeds verder van onze ideale
rechtsstaat af komen te staan. Ge
lukkig heeft de procureur-generaal
in Den Haag de betrokken Alk-
maarse officier van justitie duide
lijk laten vallen. Dat vind ik erg
moedig van de man in deze tijd
waarin iedereen er maar op zit te
hameren dat we meer moeten doen
aan de bestrijding van de criminali
teit".
Moet dat dan niet van Holvast?
Juicht hij het niet toe dat de politie
„steeds beter wordt toegerust om
de misdaadgolf te keren"? Bedacht
zaam, weer rust en redelijkheid
zelve: „Wij hebben absoluut niets
tegen misdaadbestrijding. De vraag
is alleen: mogen binnen de grenzen
van onze rechtsstaat alle middelen
worden ingezet voor dat ene heilige
doel? En dan zeggen wij: nee, niet
alles is geoorloofd. Wanneer je die
grens niet trekt, beland je in een
politiestaat. Het gaat er mij geens
zins om dat de politie niks meer
zou mogen. Neem de protesten die
ie hoort tegen het koppelen van po
litiecomputers aan die van bevol
kingsregisters. Dat wordt in het
hele land doorgevoerd en ik vind
het op zich niet zo kwalijk. Welnee.
Het is redelijk dat de politie snel na
kan gaan waar iemand woont. Het
behoort tot de taken die we de poli
tie hebben gegeven. Een en ander
betekent ondertussen wel en nu
zijn we er weer dat je heel be
hoedzaam moet omspringen met
wat je in die computers van het be
volkingsregister stopt. Komen er
ook gegevens over uitkeringen in?
Over een psychiatrisch verleden?
Maar vooralsnog zijn er die plan
nen niet".
Er ligt een dilemma, schetst Hol
vast Enerzijds mag de politie het
werk niet onmogelijk worden ge
maakt; anderzijds echter mag de
politie ook weer geen vrijbrief krij
gen. „En ik vrees dat de uitspraken
van minister Korthals Altes in de
richting van het laatste gaan. Hij
legt zien erbij neer dat hij geen pas
klaar antwoord heeft als het gaat
om de bescherming van de per
soonlijke levenssfeer. Wanneer je
politiestaat, want dan ontken je dat
de politie in de hand gehouden kan
worden. Dan ontken je de kracht
van de democratie die nu juist ge
baseerd is op controle en tegencon-
trole".
Onbehagen
Holvast is dan ook opgetogen
ivacygolf" die hi
zijn Stichting Waakzaamheid i
de „tweede priv
deining van 1971 op
„De belangstelling voo:
de
komen.
voor ons ijveren
ageren is gigantisch toegeno
men. Er blijkt uit hoezeer de men
sen onbehagen voelen over de da
tabanken die maar over je heen
hobbelen zonder dat je weet wat ze
achter ie rug met je doen. Onbeha
gen ook over het steeds maar uit
blijven van wettelijke tegenmaatre
gelen. Overigens is een wet voor de
privacybescherming niet iets wat
wij bij ons tienjarig bestaan het
hoogst in het vaandel hebben staan.
Nee, want als zo'n wet er eenmaal
is, heb je de kans dat de mensen
weer gaan indommelen. Precies zo
als wij ons na die volkstelling van
1971 in slaap hebben laten sussen.
Het hoogst in ons vaandel staat dit:
die met al die compu-
dat ze met iets erg gevaar
lijks bezig ziin. Op dat terrein is er
nog ongelooflijk veel werk aan de
winkel'
PIET SNOEREN
Klein, kleiner, kleinst. Dat is in het
kort de trend in computers. Had de
eerste computer, een dikke veertig
jaar geleden, nog een behoorlijke
flatwoning aan ruimte nodig, gelei
delijk aan kon worden volstaan
met een koffertje met de afmetin
gen van een draagbare schrijfma
chine. En nog waren de fabrikan
ten niet tevreden: de computer
moest nog kleiner. Osborne werd
er groot door, Epson kreeg er even
eens een bekende naam door. Be
zwaar blijft, dat de machines dan
wel klein zijn, maar de prijs be
paald niet.
Vooral dat laatste maakte de intro
ductie door Casio (vooral bekend
van zijn rekenmachines) van de
schootcomputer FP-200 interessant.
Een complete computer in dit gen
re voor een prijs van 1.785,- in
clusief btw, is verrassend te noe
men. En eigenlijk is de computer
dat ook, afgezien van een paar ei
genaardigheden. Maar welke com
puter heeft niet van <'c eigenzinni
ge trekjes?
De testcomputer die ik een tijd ter
beschikking had, was stevig ver
pakt. Er hoort een lichtnet-adaptor
bij, zodat de machine ook thuis te
gebruiken is. Maar primair is de
draagbare computer bedoeld voor
onderweg. Omdat ik de batterijen
niet zag, sloot ik hem aan op het
stopcontact. Overigens bleken die
batterijen er wel te zijn. Ze waren
echter zo ingenieus in de verpak
king weggewerkt, dat ik ze pas bij
het inpakken voor retourzending
tegenkwam.
Het stekkertje van de lichtnet-
adaptor dient aan de zijkant in de
computer te worden gestoken.
Groot was de teleurstelling toen de
FP-200 elke dienst weigerde. De
stop was niet doorgeslagen, zodat
de oorzaak ergens anders moest lig
gen. Ondanks het verbod in de ge
bruiksaanwijzing toch maar het
deksel opengeschroefd. Daarna was
het euvel snel verholpen: het con
tactdoosje bleef niet goed achter
het gaatje in het computerhuis zit
ten. Na bevestiging werkte de ma
chine wel, al bleef het bezwaar dat
voor elk nieuw gebruik de schroe-
vedraaier weer moest worden ge
hanteerd. Importeur Remidex in
Zaandam (tel. 075-350751) vertelde
dat men voor het eerst met een
dergelijk euvel werd geconfron
teerd.
Een woord van lof voor de docu
mentatie, die nogal eens onvol
doende wil zijn. Casio levert twee waardig toetsenbord dat vooral bij
fikse en overzichtelijke boeken. En minder geoefende gebruikers in de
of dit nog niet genoeg is heeft Re- smaak zal vallen. Met de toets
midex er ook nog een in het Neder- „GRAPH" kan gebruik worden ge-
lands vertaald. maakt van de grafische tekens die
De FP-200 is uitgerust met een vol- de computer in huis heeft. Die
staan overigens niet op de toetsen
zelf, daarvoor moet men in de ge
bruiksaanwijzing kijken.
Helemaal bovenaan is het scherm
pje (LCD Liquid Crustal Display)
geplaatst. Het scherm, dat een knop
heeft om de helderheid te regelen,
is 20 kolommen breed en acht re
gels hoog. Vrij klein; gezien de
ruimte die ernaast overblijft had
het best wat breder kunnen zijn.
Dat is vooral nuttig omdat het in
gebouwde spreadsheet-programma,
dat CETL (Casio easy table langua
ge) heet, dan beter zou kunnen
worden gebruikt. Dit programma,
ook wel het electroniscne kladblok
genoemd, maakt het mogelijk over
zichten uit te werken en dan te be
kijken wat er gebeurt als één varia
bele verandert. Vooral managers
en daarop lijkt Casio te hebben ge
mikt maken daar gretig gebruik
van om bijvoorbeeld de gevolgen
van veranderende prijzen te bekij
ken. Door de compactheid van het
scherm is echter steeds maar een
stukje ervan te zien.
De programmataai die wordt toege
past is BASIC. Daar wordt altijd
fiks mee gerommeld, zodat het ene
BASIC het andere niet is. De uit
voering die Casio heeft gebruikt is
goed verzorgd. Het rekenwerk en
ae technische toepassingen krijgen
veel aandacht en dat is geen won
der gezien de afkomst van de fabri
kant. Onderin de computer kunnen
uitbreidingen van het geheugen
worden geschoven zodat er nog
meer mee mogelijk is. Er z(jn aan
sluitingen voor randapparatuur als
een afdrukker, een plotter (voor te
keningen), een disk-drive, een cas
setterecorder en een modem om de
computer met soortgenoten te kun
nen laten communiceren.
Wie een schootcomputer leuk vindt
en er mogelijk ook nog een zakelij
ke toepassing voor heeft bijvoor
beeld verkopers die veel onderweg
zijn heeft aan de Casio een leu
ke, niet dure machine Voor thuis
gebruik zijn er natuurlijk betere en
uitgebreidere machines te koop, die
ook nog voorzien zijn van geluid
dat in de FP-200 ontbreekt.
Tot slot aandacht voor het Poly au
tomatiseringszakboekje van onder
wijsinstituut PBNA. Voor wie zich
op enigerlei wijze bezighoudt met
automatisering of geregeld in aan
raking komt met termen uit die
wereld, een handig naslagwerk met
een schat aan informatie. Pnjs
f 59.50. PIETER TAFFIJN
