De Lorentzbrug: Herinnering
kan een eminent geleerde
)VerBru99eiï
.."sr
Zoeterwoude zit met varkens in de
maag
H
£n W Zoeterwoude niet bereid
beknibbelen op onderhoud
4 PAG IDEN/REGIO
QeidóO-Qounant
WOENSDAG 21 NOVEMBER 1984 PAGINA S
Bruggen, we maken er allemaal ge
bruik van. Zeker in een waterrijke
stad als Leiden zijn het onmisbare
schakels in het wegennet Veel aan
dacht is er nooit aan de Leidse brug
gen besteed. De stilte rond de Leidse
bruggen is met de presentatie van het
Bruggenboek al gedeeltelijk „ver
stoord". Het Gemeentearchief aan de
Boisotkade hoopt volgend jaar de ten
toonstelling „De Leidse bruggen" te
houden. Als inleiding op deze exposi
tie verschijnt in deze krant een serie
artikelen over Leidse bruggen. Het
zijn geen technische verhandelingen,
maar historische verhalen waarin een
brug als leidraad dient. De gegevens
zijn verzameld door een werkgroep
van historisch geïnteresseerden, die
veel van de geschiedenis van de Leid
se bruggen heeft uitgezocht. Samen
steller is de begeleider van deze werk
groep, de heer P.J.M. de Baar van het
Gemeentearchief. Kees van Herpen
tekent voor de eindredactie. De repro-
dukties zijn van fotograaf Wim van
Noort. Vandaag verschijnt het nege
nenvijftigste artikel in deze serie.
vederoit
?sternsi
I tie „Bi
uit Ca,
ie onc/qmende zaterdag zal het
itoonst^Qies vijftig jaar gele-
SJ z«n dat °Pz,chter B-
- fe7e/o#nstra en aannemer C.
18, of bi)dschalk hun handte-
Leïmuning onder een belang-
k stuk zetten: de „Staat
h Verrekening van de
leveren en te verwer-
n en de geleverde en
rwerkte hoeveelheden
lling,61 behoeve van het ma-
tewondfl van een vaste brug
•avinkeer de Stadsmolensloot
Vederlai het uitvoeren van
vogeiirbij behorende wer-
f uurzK^Volgens het bestek
tot vijf!5 de aannemer name-
l verplicht een post
n ƒ500,- voor onvoor-
ine uitgaven in zijn in-
irijvingssom op te ne-
»n. Voor zover dit be-
erheft hg niet echt verwerkt
rd, moest het van de te
LlpoeSplen aannemingssom
ir. getrokken worden.
l'Ade staat blijkt dat God-
fcak bij 9 aparte bonnetjes
|na 300,- aan onvoorziene
tart vriPaven declareerde, maar
^raa/#<rfrente6en »n plaats van 6
.vpn ^Dieke meter Zweeds gra-
■s van c* slechts 5,758 kubieke me-
0pme leverde. Dit graniet was
ww v ioorlijk duur (verreken-
is 140,- per kubieke me-
I en dus werd er ƒ36,- ge-
t. In totaal werd er
i0,47 minder verwerkt,
geen van de derde termijn
30% van de aannemings-
dagavoii afgetrokken werd. Toen
hen. Jfwchalk op 25 februari 1935
tal- laatste termijn ad 10% van
aanneemsom van 10.750,-
ving, was de zaak daarmee
ancieel afgedaan. De brug
toen al weer enkele
n a/ffejmden in gebruik en uit
uur f. feit dat er nu nog geen
uur. Cl fek ^at er nu noS ëeen
rkiezinP^emen mee zÖn- blijkt wel
ider ft® Godschalk kwaliteit gele-
Is aJiesP heeft-
gebruik e
ssief
Lorentzbrug is een typisch
lukt van vijftig jaar gele-
De ontwerper van bij-
rbeeld de brugleuningen
t wel geïnspireerd ge-
ff^st zijn door de schilderijen
racnt i p^et Mondriaan. Of deze
wetermi.
werd het uitbreidingsplan van
de gemeente door de gemeen
teraad vastgesteld, maar het
ontwerp ervan werd al jaren
voordien onofficieel gehan
teerd. In overeenstemming
hiermee was op 19 januari
1932 aan L. P. van der Geer
en A. Th. Stuifzand voor
f 11.337,- aanbesteed het dem
pen van een sloot en het ma
ken van een beschoeiing, rio
lering en bestrating ten zuid
oosten van de Cronesteinka-
de.
Aan H. Bunschoten uit Hille-
gersberg werd voor 16.668,-
op 28 februari 1933 aanbe
steed het aanleggen van stra
ten ten oosten en ten zuiden
van de Cobetstraat en op 20
juni van dat jaar kreeg E. van
den Berg te Leiden voor
f 10.230,- opdracht tot het
doortrekken van de De Laat
de Kanterstraat en de Thor-
beckestraat. Op 1 maart 1934
volgde voor de kapitale som
van 42.300,- de aanbesteding
aan A.J. de Later en H.P.
Meijers te Oegstgeest van het
uitvoeren van slootdempin-
gen, riolerings- en bestra-
tingswerken op terreinen ten
zuidwesten van de Van den
Brandelerkade tussen de
Stadsmolensloot en de tram
baan der NZHTM; dft is dus
het blok tussen de Lorentzka-
de en het voormalige Philo-
sophenpad of Studentenlaan
dat is de dienweg van de
Lammenschansweg.
Deze werkzaamheden werden
nog voortgezet met het maken
van een overweg over de
trambaan tegenover de Ko-
ninginnelaan (op 7 augustus
1934 aanbesteed aan P.J. Vis
ser te Wassenaar) en het uit
voeren van slootdempingen,
riolerings- en bestratingswer-
ken ten noorden van de Zee
manlaan en het maken van
een overweg over de tram
baan tegenover de Lelielaan
op 4 december 1934. Dit laat
ste was het gevolg van een
wijziging van het uitbrei
dingsplan: op 24 september
1934 stemde de gemeenteraad
in met het laten vervallen
van een straat parallel aan de
Lorentzkade in het verlengde
van de Van 't Hoffstraat en
het in plaats daarvan op die
plek bouwen van een nieuwe
kerk, de St. Petruskerk,
waarvan de eerste steen ge
legd werd op 23 april 1935.
Weiland
De meeste weilanden en tuin
derijen aan weerszijden van
de Stadsmolensloot waren op
gekocht door de N.V. Ge
meenschappelijk Eigendom,
Maatschappij tot Exploitatie
van Woon- en Winkelhuizen,
gevestigd te 's-Gravenhage.
Op 12 maart 1934 berichtten
B. en W. aan de raad dat deze
N.V. alle gronden bestemd
voor straataanleg, in totaal
zo'n 26.205 vierkante meter,
kosteloos aan de gemeente
wilde overdragen en boven
dien nog een bedrag van
f 179.000.- in de gemeentekas
storten voor de kosten van
straataanleg. Nadat de raad op
19 maart hiermee ingestemd
had, dienden B. en W. op 7
april het voorstel in om uit
dat bedrag ƒ18.000.- te be
stemmen voor de bouw van
de brug over de Stadsmolens
loot, aansluitende aan de
Thorbeckestraat. De aanbeste
ding van de brug, waarvan de
zuivere kosten op 12.000.-
geraamd waren, volgde op 17
april 1934. Tussen de hoogste
inschrijver, M. Konings te
Leiden met 14.740.- en de
laagste, C. Godschalk Co te
Hazerswoude met 10.760.-
zat een behoorlijk verschil. In
totaal schreven 15 bedrijven
in, waaronder ook de bekende
Leidse bedrijven van Th.L.J.
Zitman, H.C. Heemskerk,
Van der Geer en Stuifzand,
W.F. Marcelis en I.Th. Cor
net.
Voor de gelukkige, Cornelis
Godschalk, blijkt het feit dat
hij deze brug ging bouwen
■zo ideaal waren, kan be
held worden. Overigens
de brug met zijn wat
sieve uiterlijk wel bij de
mwing van de aangren-
le straten. De hele wijk is
Portret van prof. dr. H.A. Lorentz, gemaakt bij de viering van zijn vijftigjarig docto
raat, 1926.
teieur^e loop van een b*Perkt Gezicht op de Lorentzbrug vanaf de Lorentzkade naar het oosten. Foto ca. 1950.
ook privé nogal gevolgen ge
had te hebben. Kort na de
aanbesteding, al op 18 mei
1934, verliet hij zijn woon
plaats Hazerswoude en vestig
de zich in Leiden; op 4 de
cember 1935 betrok hij de
nieuwbouwwoning Van der
Waalsstraat 48. Na de Lo
rentzbrug nam hij ook nog
andere weg- en waterbouw
kundige werken aan, zoals
om maar een paar voorbeel
den te noemen de Utrecht
se brug en de verbreding van
de Hoge Rijndijk van de Wil-
helminabrug tot en met de
Roomburgerbrug in 1935.
Wellicht nadat deze in 1875 in
Oosterhout geboren aannemer
op 9 maart 1940 zijn even
oude en in Made geboren
vrouw verloren had, trok hij
zich uit zaken terug; in 1952
verhuisde hij weer naar
Noord-Brabant.
Lorentz
Zijn naam ontleent de brug
uiteraard aan de aangrenzen
de Lorentzkade. Hij had na
tuurlijk ook genoemd kunnen
zijn naar de Van den Brande
lerkade, de Thorbeckestraat
of de Zeemanlaan, of een nog
andere naam gekregen kun
nen hebben. Met alle respect
voor de burgemeester en de
twee hoogleraren moet het als
een daad van rechtvaardig
heid aangemerkt worden dat
B. en W. op 24 augustus 1934
aan de raad voorstelden de
brug naar prof. dr. H.A. Lo
rentz te noemen, waarmee de
raad op 4 september instemde.
Lorentz was ten slotte een
toen nog maar zes jaar tevo
ren overleden bijzonder be
kende hoogleraar.
De publieke belangstelling bij
zijn begrafenis was overwel
digend geweest en bepaald
niet iedere overleden hoogle
raar viel de eer te beurt dat
de Rijkstelegraaf voor enkele
minuten stilgelegd werd en
prins Hendrik aan de weduwe
een rouwbezoek bracht. Maar
deze hoogleraar in de theore
tische natuurkunde verdiende
dat volkomen.
Hentje Lorentz, geboren 18
juli 1853 in Arnhem, was een
superintelligent kind, duide
lijk het knapste jongetje van
de klas. De logarithmentafels
hadden voor hem al geen ge
heimen meer toen hij nog
maar tien jaar oud was. Na
zijn lagere school met aanslui
tend avondschool kwam hij
meteen in de derde klas van
de HBS. waar hij ook vrijwel
alleen maar enen op zijn rap
porten kreeg (toen het hoog
ste cijfer).
In september 1870 ging hij in
Leiden studeren, waar bij
voorbeeld prof. Frederik Kai
ser voor hem colleges theore
tische sterrenkunde hervatte,
die eerder bij gebrek aan be
langstelling gestaakt waren.
Na iets meer dan een jaar be
haalde het wonderkind zijn
kandidaats summa cum laude.
Daarna keerde hij in februari
1872 naar Arnhem terug,
waar hij les ging geven aan
een avondschool, waardoor hij
tijd beschikbaar had om
proefnemingen te doen en
zijn proefschrift „Over de
theorie der terugkaatsing en
breking van het licht" te
schrijven. Op dit baanbreken
de proefschrift promoveerde
hij op 11 december 1875. Twee
jaar later, maar net 24 jaar
oud, werd hij al hoogleraar.
In 1881 trouwde hij met een
nichtje van prof. Kaiser.
Hoe groot de invloed geweest
is die hij had op zijn leerlin
gen is maar moeilijk te peilen,
maar klein was die zeker niet.
De ene ontdekking volgde op
de andere, weer gevolgd door
uitvoerige publikaties. Nadat
hij in 1898 voor het eerst een
wetenschappelijk congres in
Dvlsseldorf bijgewoond had,
ontwikkelde hij zich tot een
vaste congresganger, die zeer
vaak in het buitenland ver
toefde. Door zijn verklaring
van een door prof. Zeeman
ontdekt verschijnsel kreeg hij,
samen met Zeeman, in 1902
de Nobelprijs voor natuur
kunde. Het is dus terecht dat
de Zeemanlaan uitkomt op de
Lorentzkade! In zijn woon
huis Hooigracht 48. waar nu
nog een gedenksteen de her
innering levendig houdt dat
hij daar van 1888 tot 1912 ge
woond en gewerkt heeft, zijn
heel wat vruchtbare gedach
ten aan het papier toever
trouwd. In 1909 legde hij zijn
gewoon hoog leraarschap neer
en werd curator van het Na
tuurkundig Laboratorium van
Teyler's Stichting te Haarlem;
daarom verhuisde hii naar de
Spaarnestad. Als buitenge
woon hoogleraar bleef hij
echter nog aan de Leidse Uni
versiteit verbonden.
Zijn grote gaven heeft hij ook
op andere wijze ten nutte ge
maakt. Toen in 1918 een com
missie ingesteld werd om be
rekeningen te maken over de
te verwachten waterstaatkun
dige gevolgen van de afslui
ting van de Zuiderzee, werd
hij voorzitter daarvan; het in
1926 verschenen eindrapport
was bijna geheel zijn werk.
Sinds 1920 was hij ook secre
taris van de Hollandse Maat
schappij der Wetenschappen
te Haarlem. Kortom, had de
brug over de Stadsmolensloot
een waardiger naam kunnen
krijgen dan die van de emi
nente geleerde, die Hendrik
Antoon Lorentz was?
bben
is haar
onderv
geen m
criterii
"ERWOUDE De eni
geleden door het col-
in B en W van Zoeter-
aan de raad aangebo-
rfgroting voor 1985 is
d met uiterst krappe
De fraktie van Pro-
Zoeterwoude, oppo-
rtij in de gemeente-
Vraagt zich daarbij af
college niet zelf de
s zo krap heeft ge-
door de post wege-
rhoud met zo'n 25% te
{en. In het antwoord
maakt het college
ijk dat verlaging van
isten van onderhoud
egen alleen maar bete
dat de lasten op een
ïrantwoorde wijze naar
ekomst worden ver-
?n.
Igressieven hadden vier
in aangegeven waarom
6t wegenonderhoud in
{en geen radicale verho-
ioodzakeliik zou maken,
eerste plaats heeft het
onderhoud zoals dat in
ffleden is gevoerd naar
ning van P.Z. geen on-
hneïijk problemen gege
ten tweede stellen de
progressieven dat, als het mo
gelijk is een onderhoudsplan
over 6 7 jaar uit te smeren
het ook mogelijk moet zijn dit
over 7 8 jaar te doen. Als
derde reden wordt opgegeven
dat de reserve voor het onder
houd momenteel praktisch één
miljoen gulden bedraagt en dat
is, aldus P.Z., voldoende om
mogelijke tegenvallers op te
vangen. Als laatste punt wordt
opgemerkt dat uit het meerja
renperspectief blijkt dat de fi
nanciële situatie in de toe
komst met name 1986
geen ruimte geeft voor een
verhoging van de uitgaven op
dit terrein.
Het ziet er overigens niet naar
uit dat de zienswijze van P.Z.
voldoende steun zal krijgen als
morgenavond (donderdag 22
november) de gemeenteraad
zich zal buigen over de vast
stelling van de begroting.
Het college wijst nadrukkelijk
op het „Meerjaren onderhoud-
sprogramma" voor de periode
1984-1989 dat in de diverse
raadscommissies positief is
ontvangen. De financiële ver
taling van dat programma is
vertaald in de begroting 1985.
Daarbij moet nog worden op
gemerkt dat in de jaren 1977
t/m 1981 gemiddeld ƒ350.00
werd uitgegeven. In de jaren
nè 1981 zijn hierop, in verband
met het ontbreken van een vi
sie op langere termijn ten aan
zien van het wegenonderhoud,
bezuinigingen toegepast c.q. is
onderhoud uitgesteld. Het hui
dige geraamde bedrag gaat
nauwelijks uit boven het ge
raamde bedrag ad ƒ350.000,
terwijl inmiddels het aantal
straten niet onaanzienlijk is
uitgebreid en de prijzen, met
name van het asfalt, flink zijn
gestegen. Een lager bedrag
zou, gezien de nauwkeurige
technische opname van de we
gen, naar de mening van bur
gemeester Houdijk en de wet
houders mevrouw Graniewski
en Van der Heijden beteke
nen, dat de lasten van het on
derhoud aan de we^en op een
niet verantwoorde wijze naar
de toekomst worden verscho
ven. In het onderhoudsschema
is vastgelegd welke werk
zaamheden in de komende zes
jaar uitgevoerd dienen te wor
den, doch dit betekent niet dat
van een cyclus gesproken kan
worden, aangezien in deze pe
riode t/m 1989 niet aan alle
wegen onderhoud zal worden
gepleegd.
SNEL OPTREDEN IN KORT GEDING GEEIST
ZOETERWOUDE De
gemeente Zoeterwoude
wilde vanmorgen een
aantal varkens verwijde
ren bij varkensfokkerij
Bolleboom aan de Sloot
weg in Zoeterwoude
Dorp. Dat bleek niet meer
nodig, omdat Bolleboom
eieren.voor zijn geld had
gekozen en zelf het aantal
fokzeugen tot het vereiste
aantal van vijftien had te
ruggebracht. Niettemin
werd daarmee eindelijk
uitvoering gegeven aan
reeds lang van te voren
aangekondigde maatrege
len tegen het bedrijf, dat
ondanks het weigeren van
een hinderwetvergunning
en het niet verlenen van
een bouwvergunning door
de gemeente de activitei
ten steeds verder uitbreid
de.
Ondanks de door de gemeente
ondernomen actie diende gis
teren een kort geding tegen
Zoeterwoude voor de Haagse
rechtbank, met de bedoeling
om het Zoeterwoudse college
te dwingen de varkensfokkerij
op zo kort mogelijk termijn te
sfuiten. Dat kort geding was
aangespannen door de heer A.
Steenwijk uit Zoetermeer, die
een plantenkas heeft nabij het
gewraakte bedrijf, en de neer
F. Versluis, die er naast woont.
Beiden ondervinden sinds vier
jaar veel overlast van de ille
gale fokkerij.
Onrechtmatig
Mr. J. Hinnen, advocaat van
de twee eisers stelde dat de ge
meente zich schuldig maakt
aan een „onrechtmatige daad"
door niet op te treden tegen de
varkensfokkerij. Eigenaar J.L.
Bolleboom uit Zoetermeer
vroeg begin 1981 een hinder
wetvergunning aan voor een
fokkerij. Die werd in augustus
van dat jaar door de gemeente
geweigerd, op grond van de
onvermijdelijke overlast die
het bedrijf zou gaan veroorza
ken. Bolleboom ging in beroep,
maar zijn beroep werd uitein
delijk in 1983 aoor de Kroon
afgewezen. Wel werd beslist
dat hij tot 1 mei 1984 de tijd
kreeg om zijn zaak af te bou
wen en de varkens te verwij
deren.
De Zoetermeerse varkensfok
ker trok zich daar echter niets
van die datum aan. In plaats
van af te bouwen werd het be
drijf uitgebreid. Er kwamen
meer varkens en er versche
nen illegale bouwsels, waar
voor geen bouwvergunning
was aangevraagd. Later wera
nog een nabijgelegen mel-
kloods opgekocht, verbouwd
en met varkens gevuld. Tegen
een sluitingsbevel van de ge
meente in juni van dit jaar
werd ook weer beroep aange
tekend. Een schorsingsverzoek
van Bolleboom bij de Raad
van State leverde nieuw uit
stel op: de varkensfokker
kreeg tot 1 september de tijd
om te vertrekken. Maar de
fokkerij bleef, waarna de ge
meente vanmorgen uiteinde
lijk voor het eerst in actie
kwam.
Beperkt
Het college is inmiddels echter
een iets andere koers gaan va
ren, dat bleek ook uit de woor
den van burgemeester ing.
A.J.M. Houdijk gisteren voor
de Haagse rechtbank. „Dit is
een gevoelige kwestie en wij
willen de belangen van alle
partijen afwegen. Wij sluiten
niet uit dat op deze plaats
voorheen op kleine schaal var
kens werden gefokt. Als dat
juist blijkt te zijn zou het Bol
leboom toegestaan kunnen
worden om een beperkt aantal
varkens te houden in de een
tot de oorspronkelijke staat te
ruggebracht gebouw", aldus de
heer Houdijk. Totdat er meer
duidelijkheid bestaat over de
oorspronkelijke situatie een
getuigeverhoor zou dat moeten
oplossen wil het college
vijftien fokzeugen toestaan.
Tot dat aantal werd het fok-
zeugenbestand vanmorgen te
ruggebracht.
De president van de recht
bank, mr. M.R. Wijnholt ver
weet het college niettemin een
passieve houding. „Eerst trad
de gemeente kordaat op en nu
is er dan die aarzeling over het
optreden tegen de varkensfok
kerij en is er sprake van een
gedeeltelijke atbouw", stelde
nij. Burgemeester Houdijk
sprak dat tegen. „Als U eens
wist hoeveel moeite het ons
heeft gekost om die varkens
weg krijgen en te herhuisves
ten. We hebben stad en land
afgebeld. Daarbij zaten we ook
met het vervoersverbod in
verband met de varkenspest".
Mr. Hinnen was zeer ontstemd
over de gang van zaken. „Ik
heb de indruk dat hier een
spel wordt gespeeld. De ge
meente onttrekt zich aan de
wettelijke verplichting om op
te treden tegen de varkensfok
kerij. Morgen zitten er dan
misschien viiftien fokzeugen,
maar volgende week zitten er
dan heel wat meer. Deze fok
ker gaat zijn eigen gang Die
varkens worden dan s'nachts
weer aangevoerd, en het gaat
dan letterlijk om activiteiten
die het daglicht niet kunnen
verdragen", aldus mr. Hinnen.
Gier
Plantenkweker A. Steenwijk
en bewoner F. Versluis ver
klaarden gisteren al ruim vier
jaar te lijden onder de activi
teiten van de illegale varkens-
fokkerij „Door de afvoer van
varkensgier via de omliggende
sloten zijn de omstandigheden
om planten te kweken zo
slecht geworden dat Ik al min
stens 100.000 gulden schade
heb geleden", aldus de heer
Steenwijk. „De sunk- en ge
luidsoverlast zijn nauwelijks te
harden", aldus de heer Ver
sluis die met zijn gezin vlak
naast de fokkerij woont. Beide
aanspannen van het kort ge
ding stellen dat het niet zo
maar om een paar varkens
gaat. „Het aantal fokzeugen
zou dan beperkt worden tot
vijftien, maar er zijn ook hon
derden biggen, waarvan een
gedeelte al weer bijna de leef
tijd van fokzeug hoeft bereikt
En verder zijn er schapen,
koeien en ganzen De enige
oplossing is om het alle var
kens daar wee te halenaldus
Steenwijk „Vroeger zijn daar
ook nooit varkens geweest", is
de stellige overtuiging van bei
de heren
