finale
itll
Huwelijks-
bemiddeling
moet in het
ziekenfonds"
ZATERDAG 3 NOVEMBER 19
De vader is de dader. Het
staat niet expliciet in de uitno
diging, maar deze aanklacht
zal het hoofdthema vormen
van een symposium over in
cest (bloedschande) dat minis
ter van justitie Korthals Altes
woensdag 7 november zal ope
nen in het congrescentrum
Evert Kupers te Amersfoort.
Een keur van sprekers zal
vanuit verschillende invals
hoeken de schijnwerper zetten
op het laatste taboe dat de
seksuele revolutie nagenoeg
onbespreekbaar heeft gelaten.
Zo zal de Utrechtse hoofdofficier
van justitie mr. A. Herstel een be
spiegeling houden over het beleid
dat het openbaar ministerie in za
ken van bloedschande (maximum
straf zes jaar) pleegt te voeren.
Maatschappelijk werkster Carla
van Lichtenburcht (één van de op
richtsters van de Vereniging tegen
seksuele kindermishandeling bin
nen het gezin, nu als ervaringsdes
kundige werkzaam bij de zedenpo
litie te Utrecht) zal de knelpunten
blootleggen die de opvang van alle
betrokkenen bij incest bemoeilij
ken. En dr. Woet Gianotten, als
medisch seksuoloog verbonden aan
de Rutgersstichting, zal, jawel, het
daderschap van de vader centraal
stellen. Dit alles onder leiding van
prof. J. E. Doek, kinderrechter te
Den Haag en hoogleraar jeugd- en
jeugdbeschermingsrecht.
Rechtvaardigt de omvang van het
verschijnsel incest zoveel sprekers-
geweld? „Ja", vindt Carla van
Lichtenburcht die het initiatief tot
de studiedag heeft genomen. „Ik
denk dat bloedschande waanzinnig
veel voorkomt. Exacte gegevens
ontbreken. Maar als ik zo'n schat
ting van een onderzoeker hoor, dat
er in één op de acht gezinnen wel
eens incest gepleegd wordt, acht ik
dat ^een gek cijfer. Zelf heb ik hier
in éen jaar 73 meldingen gehad. Uit
Utrecht. Nou, dat noem ik veel. En
in acht van de tien gevallen betrof
het vaders die seksueel misbruik
hadden gemaakt van hun dochters.
Uit alle lagen van de bevolking. Er
heerst een hardnekkige mythe dat
incest alleen voorkomt in milieu's
die laag op de maatschappelijke
ladder staan. Ik had er zelfs een
dominee bij. Hoewel onder bloed
schande ook seksuele relaties ver
staan worden tussen broers en zus
ters, zonen en moeders, grootvaders
en kleindochters en zelfs neven en
nichten, overheerst sterk de ver
houding vader-dochter".
Meldingspunt
Maar veel blijft giswerk. Wat speelt
zich af onder de waterspiegel?
Daarom zal Carla van Lichten
burcht tijdens het symposium met
name aandringen op het instellen
van een landelijk meldingspunt.
„In Amerika zijn hulpverleners
zelfs verplicht om gevallen van in
cest aan te geven. Ik vrees dat zo
iets in Nederland niet lukt. De mel
dingsplicht voor geslachtsziekten
komt al nauwelijks van de grond.
Maar een landelijk meldingspunt
dat louter dient ter registratie,
moet toch kunnen? Het bestaande
Bureau Vertrouwensartsen zou die
taak op zich kunnen nemen. Ze
doen het al voor kindermishande-
Ze telt af: „Bij de politie wordt een
melding van incest vaak onder
schat. Men heeft geen oog voor het
slachtoffer. „Is het wel echt ge
beurd?", krijgt zo'n meisje te horen.
Of: „Besef je wel wat het voor de
carrière van je vader betekent als
je aangifte doet?". Dat laatste heb
ik onlangs nog meegemaakt. Pot
verdorie, het wordt hoog tijd dat de
politie de slachtoffers van incest
eens serieus gaat nemen. Vervol
gens jusitie. Daar ontbreekt besef
voor de ingewikkeldheid van het
probleem. Men denkt te gauw dat
men van alles af is door de vader
naar de gevangenis te sturen. Men
ziet niet dat incest het hele gezin
raakt. Misschien is het in sommige
gevallen wel beter om te volstaan
met al dan niet gedwongen hulp
verlening. En wanneer een officier
van justitie een zaak seponeert, laat
hij dan in elk geval praten met het
slachtoffer. Als zo'n dochter niet
wordt uitgelegd waarom vader
geen straf krijgt, is dat voor haar
psychisch erg schadelijk. De sepo
nering kan door haar familie zelfs
tegen haar gebruikt worden. Het
kind krijgt het verwijt te horen: zie
je wel, zo erg is het allemaal niet
geweest".
Eenzijdig
Dan is er nog de reclassering. „Die
zit helemaal aan de andere kant
van de lijn", constateert Carla van
Lichtenburcht. „Die vertegenwoor
digt alleen het belang van de va
der. Die wil al heel snel weer ge-
zinsgesprekken op gang brengen
zonder zich af te vragen wat een
confrontatie met de dader bij het
slachtoffer kan aanrichten. Voor
mensen van de reclassering is het
juist uiterst belangrijk dat ze op één
lijn zitten met de hulpverlening
aan de dochter of de moeder en dat
ze niet uitsluitend met de vader
aan de gang gaan. Anders kunnen
er verschrikkelijke dingen gebeu
ren. Ik had laatst het geval van een
vader die de brieven van zijn doch
ter aan de reclassering controleer
de; hij liet haar schrijven dat alles
prima ging en bleef ondertussen
rustig doorgaan met de incest. Dat
meisje was doodsbang. Hetgeen me
op de kinderbescherming brengt.
Ik loop regelmatig tegen schadelij
ke bezoeksregelingen op. Dan is in
cest de reden voor echtscheiding
geweest en wordt zo'n kind toch
gedwongen van tijd tot tijd naar
haar vader te gaan. Ik ken een
meisje dat van angst asthma-aan-
vallen krijgt wanneer ze naar haar
vader moet".
Eigen normen
De hulpverlenende instanties ten
slotte. „Hulpverleners", aldus Carla
van Lichtenburcht, „worden in ge
vallen van incest geconfronteerd
met hun eigen waarden en normen
omtrent huwelijk, gezin en opvoe
ding. Met de eigen opvattingen
over seksualiteit ook. Dan kan blij
ken dat het gezin voor de hulpver
lener een heilig huisje is, de hoek
steen van de maatschappij. Hij kan
vinden dat het gezin waarin seksu
ele kindermishandeling plaats
vindt, kost wat kost intact moet
blijven. Ook kan hij opzien tegen
de machtspositie van de vader of
zelfs bang voor hem Zijn" Dan krijg
je reacties in de trant van: „Je moet
je niet zo aanstellen"; „zoek maar
een vriendje, dan vergeet je het
ling. Waarom niet voor incest? Of
Volksgezondheid zou een meldings
punt in kunnen richten. Kijk, je
moet ergens ondergebracht zijn bij
een computer zodat je op elk ge
wenst moment een uitdraai kunt
maken. Nu zit er niet eens lijn in
wat er bij de verschillende politie
bureaus in het land aan meldingen
binnenkomt. Het is verschrikkelijk
belangrijk dat we beter zicht krij
gen op het vraagstuk. Want zolang
we de juiste omvang ervan niet
kennen, kunnen we blijven zeggen
dat het niet bestaat of dat het zo'n
vaart niet loopt".
Praktisch probleem
Bloedschande is vooral een prak
tisch probleem. Maar de benade
ring ervan loopt meestal via theo
retische wegen. „Het slachtoffer
van incest heeft een onbewust
dwangmatig-masochistische per
soonlijkheidsstructuur", heet het
dan, wat in gewoon Nederlands zo
veel wil zeggen als: ze wilde het
zelf. Ofwel „het slachtoffer ver
toont een onbewust pre-oedipaal
wraakgevoel jegens de moeder
door een seksueel bondgenootschap
met de vader aan te gaan".
Heel anders, maar even theore
tisch, wordt in de feministische
hoek gedacht. Daar legt men het
misbruik van dochters door vaders
uit als een gevolg van het heersen
de sexisme, als onderdeel van de
totale onderdrukking van de
vrouw. Hoezeer zo'n theorie op los
zand is gebouwd, heeft de Leidse
hoogleraar seksuologie prof. J.
Frenken al eens duidelijk gemaakt.
„Elke vader", stelde hij nuchter,
„staat in een machtsongelijke rela
tie tot zijn dochter, maar toch
pleegt niet elke vader incest. De
verschillen tussen vaders die wel
en die niet seksueel misbruik ple
gen, zijn niet puur willekeurig. Ge-
zinsgeweld is niet toevallig of luk
raak".
Daarom is het krijgen van inzicht
zo geboden. En omdat het een
praktisch vraagstuk betreft, heeft
Carla van Lichenburcht ditmaal al
lerlei mensen uit de praktijk naar
Amersfoort opgetrommeld, verte
genwoordigers van politie, justitie,
kinderbescherming, reclassering en
vertrouwensartsen. Het is voor het
eerst dat een dermate gemeleerd
gezelschap zich over het probleem
incest buigt. „Ons symposium van
vorig jaar kreeg alleen half hulp
verlenend Nederland over de
vloer. Dat was niet genoeg. Maar
bij de brede groep van nu is het on
derwerp veel moeilijker aan te
zwengelen. Het ligt te ingewikkeld.
Zelfs wanneer incest louter afge
handeld wordt als een strafbaar
feit, zie je dat er in de justitiële mo
len vaak iets fout gaat. Er is geen
beleid. Je mist de lijn. De actie die
het openbaar ministerie onder
neemt, loopt uiteen van seponeren
terzijde leggen tot het eisen
van de zwaarste straf. En er wordt
niet verder gekeken. Er wordt niet
over nagedacht dat zo'n vader op
een goed moment weer terugkomt
jn het gezin".
Mentaliteit
Carla van Lichtenburcht hoopt met
het symposium een mentaliteits
verandering op gang te brengen.
Wat er schort aan de mentaliteit?
ril*
wel; misschien hield je vader
veel van je, was je niet blij mef
aandacht?". Als medewerkster
de Vereniging tegen seksuele
dermishandeling binnen het
heb ik meer dan tweehonderd
cestgeschiedenissen gehoord. Dj
ren er misschien vijf bij
i het slachtoffer de gel
hulpverlening als positief had
Triest dus".
Eng blikveld
Wat Carla van Lichtenburcht
bereiken, is dat alle hierboven J
noemde groepen, zoals z<
Amersfoortse symposium i
woordigd zijn, de bereidheid
wikkelen om samen te gaan 1
ken. „Ik vind dat ze moeter
erkennen: van onszelf
te weinig over incest; hetl
zaak dat we te rade gaan bij i
r verstand van hebben. 1
aan deskundigheidsbevj
dering gaan doen. Nu zit iedew
vaak op zijn eigen eilandje 1
denkt vanuit dat enge blikvl
over incest. Het gevolg is, dat al I
verschillende opvattingen doqr
kaar heenlopen. Er zouden
veel meer samenwerkingsver!
den moeten komen tussen polil
justitie, reclassering, kinderf
scherming, vertrouwensartsen
hulpverleners. Steden als Leeuw
den en Enschede kennen
menwerking al. Den Haag i
Maar het dient veel meer i
breid te worden".
Naast een landelijk melding!
en een netwerk van samer
kingsverbanden heeft Carla
Lichtenburcht nog een derde v
op haar verlanglijst. BloedschaiP
moet in het opleidingspakket v
alle hierboven genoemde groept
„Ik wijt de onwetendheid en DEL]
macht op het gebied van inqende
mede aan het feit dat er bij vrij^jch
geen enkele opleiding aandaLni,p
voor is. Neem artsen. Die leren F
leen dat er van incest zieke kind|Vari
tjes kunnen komen. Of juristpenta
Die leren alleen dat het een stiether
baar feit is en horen niets vanPapej
psycho-sociale kant. Het hjkuch
woord incest komt trouwens in TuoU,
wetboek van strafrecht niet vtf'
Je moet in allerlei artikelen
zoeken om strafbaarheid te c&how
strueren. Artikel 249 bijvoorbedlliter!
Dat spreekt alleen over mindeij^keeri
gen. Jonger dan 21 dus. Laatst üancje
ik een geval van een vrouw bij
de incest door de vader begon t4r-
ze twaalf was. Het ging door )luut:
haar zevenentwintigste. Pas toweet
durfde ze aangifte te doen, maarlke S1
officier van justitie zei: „Tja, u b^aa]
meerderjarig, u had kunnen wei)moe|
ren; ofwel u moet aangifte van v Jen»
krachting doen, maar dan moet
sprake zijn geweest van gewei
Zelfs de opleidingen voor nuTl."e'
schappelijk werk besteden g®10'"
aandacht aan het verschijnsel K"30^1"
eest. Ja, heel af en toe wordt er fiestoi
genwoordig om voorlichting kenni
vraagd, maar dan denken ze datKien-
aan twee uur genoeg hebben fie pl;
deskundig te zijn. Bijna niema100^
durft incest te benoemen, bang|J3>
men is voor de gevolgen die nP3311
losmaakt. Ik hoorde het laatst d#Tieer
een arts aardig samenvatten. J°ver-
eest", zei hij, „daar moet je je \£how
gers niet aan branden". voor
PIET SNOEB?ettei
UTRECHT Alleen in het
leven te moeten staan, terwijl
je liever een partner zou heb
ben, is geen ziekte, maar wel
een handicap. Daarom zouden
de honderden guldens die een
alleenstaande kwijt is als hij
zich inschrijft bij een relatie
bemiddelingsbureau door het
ziekenfonds vergoed moeten
worden.
Deze suggestie deed Jan Wilms van
de stichting Vrij en Blij eerder deze
maand op een congres te Utrecht,
waar organisaties die de belangen
van alleenstaanden behartigen bij-
De naam Vrij en Blij suggereert dat
de stichting nu juist niet de bedoe
ling heeft om alle alleenstaanden
het huwelijk in te praten. „Dat
klopt", zegt Wilms, maar er zijn
nu eenmaal mensen die een vaste
partner als absolute voorwaarde
zien om normaal te kunnen func
tioneren in de samenleving. Als ze
niet slagen worden ze ongelukkig,
en in extreme gevallen zijn ze zelfs
hun omgeving tot last. Dus past de
relatiebemiddeling in het zieken
fonds-pakket. Als een zieke zou
moeten adverteren om te vragen
om genezing, zou dat toch ook ab
surd zijn?".
„Een staaltje van onzindelijk den
ken", zo noemt Joke Kuijlman van
de Raad van Toezicht op de Dienst
verlening bij Huwelijkscontacten,
het plan van Vrij en Blij. De raad
controleert de bemiddelingsbu
reaus. Joke Kuijlman vindt dat als
de kosten van relatiebemiddeling
in het ziekenfondspakket opgeno
men moeten worden, hetzelfde zal
moeten gelden voor de kosten van
televisie en krant. „Voor bejaarden
en alleenstaanden is dat vaak de
enige bron van informatie. En de
wasmachine moet dan ook maar in
het ziekenfonds, want wie geen
wasmachine kan kopen, moet op de
hand wassen en de handwas gaat
ten koste van de sociale contacten".
Zielig
Het ergste vindt Joke Kuijlman dat
de alleenstaande op deze manier
weer in een bepaalde hoek gestopt
wordt. „Op het congres werd nu
juist benadrukt dat het alleen zijn
positief benaderd moet worden. Als
huwelijksbemiddeling in het zie
kenfondspakket wordt opgenomen,
is de alleenstaande toch weer zielig.
Zoiets werkt negatief stigmatise
rend".
Dat de bemiddelingsbureaus, voor
veel alleenstaanden onbetaalbaar
zijn prijzen van f 800,- tot
f 1.000,- zijn geen uitzondering
hoeft volgens Kuijlman geen pro
bleem op te leveren. Vaak krijgen
bijstandmoeders de kosten van de
gemeente vergoed. Logisch, want
uit een nieuwe relatie volgt in veel
gevallen samenwoning en dan ver
valt de bijstandsuitkering. Maar
Idee van Vrij en Blij: Via het ziekenfonds op naar het stadhuis.
mensen zonder uitkering
oog
valt er nog wel
passen. „Er zijn er die gratis bij het
bureau ingeschreven staan en ook
mag men weieens in termijnen be
talen. Ik vind het een goede zaak,
als de gemeente, of een of ander
rijksfonds, de kosten op zich neemt.
Maar het ziekenfonds moet dat niet
doen. Ook al omdat het fonds dan
veel te duur zou worden. Iedereen
moet daarvoor hogere premies
gaan betalen. Bovendien, welke ga
rantie op geluk biedt een partner?
Onder gehuwden komt toch ook
stress voor?", aldus Joke Kuijlman.
Notoire klagers
Er kleven trouwens ook grote na
delen aan, als er ineens een grote
stroom alleenstaanden op zoek naar
een levensgezel(lin) bij de bureaus
zouden komen. Joke Kuijlman is
althans niet erg enthousiast over de
mensen die op dit moment al gratis
meelopen. „Die zijn eigenlijk hele
maal niet zo gemotiveerd. Het zijn
voor negentig procent notoire kla
gers die veel te veel eisen stellen.
Want hoe gaat dat: ze schrijven
zich maar in, want het wordt toch
wel vergoed. Als ze iemand ont
moeten gaan ze er een paar keer
mee uit, en verder blijven ze inge
schreven staan. Op dezelfde wijze
is het toch met de medicijnen ge
gaan? Doordat alles in het zieken
fondspakket zat, werd er veel te
veel voorgeschreven. Zo zouden ;arc
bemiddelingsbureaus horden mfclat
sen krijgen, en ik denk dat ze d om
helemaal niet mee gediend zoui
nog
:arc
Voordelen
Vrij I
Wilms mogen geloven, gloren 1
echter grote maatsehappeli lis)
voordelen aan de horizon wann ,sto
de bemiddeling wel in het ziek 0os
fondspakket wordt opf
Niet alleen zouden veel
leenstaanden via de bureaus 11.
I J Ir
jk *k(
Jacob(a) tegenkomen e
gaan voelen,
gunstige uitwerking op de woni
markt. „Immers, het doel van n
zoeken naar een partner is v r°(
om ermee samen te gaan wonen
dan komen er weer wat hui^'Jn
Van de twee miljoen alleensU
den zijn er ongeveer
zoek naar een partner. Ondert^
sen hebben we 30.000 echtsehek ^a'
gen per jaar, waar dus 60.000 m
sen bij betrokken zijn. Er kol
steeds meer mensen die vere€l^e!
men in hun huwelijk en op een
paald moment liever vrij er 1
zouden ziin. Misschien een
idee om de kosten van een
scheiding in het ziekenfondsp;
op te nemen?
DENISE DAN!
