J
De wereld rond met een vegetarisch paspoort
Enkele leden van de 90-jarige
Nederlandse Vegetariërsbond
hebben een vegetarisch
paspoort samengesteld. In dat
boekje staat kort en duidelijk
wat een vegetariër wel of niet
eet (niets waarvoor een dier
gedood is), en ook een variant
waarin wordt omschreven wat
s een veganist wel of niet eet
(niets van dierlijke oorsprong,
dus ook geen melk of eieren).
Die tekst is in vrijwel alle
talen van de wereld vertaald
en al die vertalingen staan in
het paspoort. Komt u dus in
het buitenland in een
restaurant en wilt u
vegetarisch eten, dan laat u de
ober dê bewuste tekst lezen in
zijn moedertaal.
GRONINGEN De tekst in het
vegetarisch paspoort is niet eens zo
lang, maar probeer die paar zinnen
maar eens te laten vertalen in alle
talen van de wereld. „Daarvoor
moet je eigenlijk een teckelmentali
teit hebben", geeft Guus den Bes
ten toe. De leraar pedagogiek en
psychologie aan de PABO (zeg
maar PA of kweekschool, dan weet
iedereen wat er wordt bedoeld) in
Groningen had die vasthoudende
instelling. Als eenvoudig, doch
meelevend lid van de Nederlandse
Vegetariërsbond was hij de initia
tiefnemer tot het vegetarisch pas
poort.
„Hoe het allemaal is begonnen? Ei
genlijk al een jaar of acht geleden.
We wilden naar Finland op vakan
tie. Het Fins levert natuurlijk pro
blemen op als je als vegetariër iets
uit het land zelf wilt eten. Mijn
vrouw en ik eten geen vlees, geen
vis, geen mosselen en geen garna
len. Ik heb toen een soort beginsel
verklaring opgesteld en die opge
stuurd naar het Fins Verkeersbu
reau met het verzoek, die voor mij
te vertalen. Dat hebben ze gedaan
en toen kon ik in Finland aan een
ober laten zien, wat ik per se niet
wilde eten".
Dat systeem bleek perfect te wer
ken. De ober ging met het briefje
van Guus den Besten de keuken in
en het vegetarisch echtpaar uit het
Groningse Noordbroek werd keu
rig geholpen.
Guus den Besten: „Dat was eigen
lijk het begin van het vegetarisch
paspoort. Het bracht me op het
idee: die tekst zou eigenlijk in al
lerlei talen in een boekje moeten
staan".
De Nederlandse Vegetariërsbond
werd deelgenoot gemaakt van het
wereldomspannende idee van Den
Besten en wilde (na enige aarzeling
vanwege de kosten) meewerken.
Op dat moment wist Guus den Bes
ten nog niet dat het bijna drie jaar
zou duren voor hij zijn „paspoort"
keurig afgerond kon inleveren bij
zijn opdrachtgever.
Den Besten: „Voordat we die tekst
in alle talen van de wereld hadden
vertaald, waren we inderdaad drie
jaar verder. Probeer bijvoorbeeld
maar eens een Mongoolse vertaling
te krijgen. Mongools wordt nergens
gedoceerd in Nederland, er is geen
Mongoolse ambassade, geen Mon
gools verkeersbureau en er zijn
hier geen Mongoolse gastarbei
ders".
Na enig speurwerk bleek er een
Mongoolse ambassade in Londen te
zijn. Den Besten: „Een briefje
schrijven dus. Geen reactie. Weer
schrijven. Geen reactie. Dan maar
bellen. Bleken ze geen tijd te heb
ben. Toen het Insituut voor Aziati
sche Talen in Leiden gebeld. Er is
niemand die daar Mongools do
ceert, maar ze wisten wel dat er op
de universiteit in Manchester een
leerstoel Mongools was, de enige ir
West-Europa. Briefje geschreven.
Geen antwoord. Weer een briefje
en tenslotte is het daar gelukt een
vertaling te krijgen".
Guus den Besten: „Het zal en moet me lukken al die vertalingen te pak
ken te krijgen".
Ander voorbeeld van de onmisbare
teckelmentaliteit van Guus den
Besten: de Somalische vertaling. In
Brussel is een Somalische ambassa
de, maar daar wilde men niet mee
werken. Daarna weer contact opge
nomen met de universiteit in Lei
den, waar een leerstoel Somalisch
bleek te zijn. De docent voelde ech
ter weinig voor het plannetje van
Den Besten. „De mensen daar zul
len u niet begrijpen", verklaarde de
man. „Ze eten daar allemaal vlees".
Via via kwam Den Besten toen aan
het adres van een geboren Soma
liër, die nota bene in Hoogezand
woonde, om de hoek dus bijna. Die
man zorgde een dag voordat alle
tekst moest worden ingeleverd
voor een keurige vertaling
Burgemeesterstruc
„Het zal en moet me lukken al die
vertalingen te pakken te krijgen".
Dat was voor Guus den Besten het
grote streven. Een van de middelen
was de „burgemeesterstruc", zoals
Den Besten het noemt. Gewoon
een burgemeester van een grote
stad een briefje schrijven met het
vriendelijke verzoek voor een ver
taling te zorgen. Op die manier
kwam Den Besten wel aan een
stuk of tien vertalingen. Alleen in
Cambodja faalde de burgemeesters-
truc, waarna Den Besten ijlings
besloot de directeur van het hoofd
postkantoor in Phnom Penh te
raadplegen. Die man zorgde dat er
een Cambodjaanse vertaling bij
Den Besten in de bus viel
Een politiek probleem bleek het
verkrijgen van een Namibische
vertaling. De Zuidafrikaanse am
bassade, die „snel en elegant" voor
een Zuidafrikaanse vertaling had
gezorgd, weigerde een Namibische
versie te leveren. „Dat was een bit
tere ervaring", vertelt Den Besten.
„Ik kreeg gewoon geen antwoord,
ook niet na drie of vier keer schrij
ven. Ik wil natuurlijk met niemand
ruziën, maar aan de andere kant
wil ik ook principieel zijn. Die Na
mibische vertaling hoort er ook bij.
Ik heb toen andere wegen gezocht
fl
ZATERDAG 27 OKTOBER 198L—
Verse waar, snel bereid. Daarop berust de formule van McDonald's.
DEN HAAG LEIDEN Neder
land is „in" voor de snelle restau
rants. Naast de aloude cafetaria's,
waar men^ allerhande gefrituurde
waren, slaatjes en frisdranken af
kan halen, dan wel ter plaatse op
een krukje of staande kan nuttigen,
blijkt er in de Nederlandse horeca
plaats voor zaken waar in een wip
eenvoudig, betaalbaar, maar kwali
tatief goed voedsel wordt neergezet
en waar men ook nog rustig aan ta
fel kan zitten.
In deze tak van de horeca, veelal
aangeduid met de wat onhandige
term „fast food", is de keten van
McDonald's verreweg de grootste.
Door de normale tafels en stoelen
vullen deze zaken een leemte op
tussen de snackbar-op-de-hoek
waar het meestal dringen is, en het
„klassieke" restaurant. Daar in alle
rust een diner van een aantal gan
gen savoureren, is een avondvul
lend programma. De prijzen zijn
daar ook naar.
Wie (bijvoorbeeld) „vandaag
McDonald's dag" maakt, haalt ge
makkelijk de eerste bioscoopvoor
stelling, heeft nog niet zijn laatste
oortje versnoept en heeft toch in
een restaurant gezeten.
Snelheid als basis
Die restaurant-gedachte is echter
niet de basis waarop het succes van
McDonald's gegrondvest is. Dat is
de snelheid, met name in de bedie
ning. De eerste McDonald's in San
Bernardino (Californië) was een af-
haalrestaurantje. Twee dingen on
derscheidden het van andere,
soortgelijke zaken: de goede kwali
teit van het voedsel en het hoge
tempo waarin de klanten hun be
stelling kregen voorgeschoteld. Dat
was aan het begin van de jaren
vijftig.
Op het menu van de gebroeders
McDonald stonden alleen milksha
kes, hamburgers en patat; haastige
zakenlieden waren de trouwste af
nemers. De gebroeders wilden geen
tijd verliezen door een omslachtige
bediening en daarom zetten zij niet
één, maar liefst zeven milkshakers
in hun zaak. Zo hoefde niemand op
zo'n drankje te wachten.
Ray Crock
Dat principe trok de aandacht van
een zekere Ray Crock. Niet omdat
hij ook een afhaalrestaurantje wil
de beginnen, maar omdat hij verte
genwoordiger was in milkshake
machines. „Als alle afhaalzaken
eens zeven van die apparaten neer
zouden zetten", bedacht hij, „zou
me dat zeker geen windeieren leg
gen". Crock vroeg dus de gebroe
ders McDonald of ze er niet voor
voelden nog meer afhaalrestauran-
tjes te openen. Het antwoord luid
de: „Nee, de omzet is groot ge
noeg". Bovendien was het bereiden
van vers voedsel zo arbeidsinten
sief alleen al met het schillen en
snijden van de verse aardappels
voor de patat gingen uren heen
dat de broers geen tijdzouden heb
ben ook nog eens andere vestigin
gen te leiden.
Crock deed de broers daarop een
ander voorstel: hij zou een aantal
gelijke restaurantjes beginnen on
der de naam McDonald, en zij zou
den in ruil daarvoor een bepaald
percentage van de omzet krijgen.
De forumule bleek aan te slaan.
Net als de gebroeders zette Crock
in zijn advertenties dat zijn ham
burgers van puur rundvlees wer
den gemaakt, want daar mankeer
de het in die dagen in de afhaalres-
taurants nogal eens aan. De zaken
gingen zo goed dat Crock de broers
na verloop van tijd kon uitkopen.
Dat was het begin van de omvang
rijke keten McDonald's-zaken.
Centrale inkoop
West-Europa was het tweede ge
bied waar de snelle hap in zwang
kwam. De eerste stap die McDo
nald's buiten de VS en Canada zet
te, dat was in het begin van de ja
ren zeventig, was een hamburger-
zaak in Nederland, waar nu 33 ves
tigingen zijn, met een jaarlijkse om
zet van zo'n 85 miljoen gulden. Sa
men kunnen zij jaarlijks rekenen
op zestien miljoen bezoekers. Over
de hele wereld heeft McDonald's
ongeveer zevenduizend zaken,
naast de VS in Canada, West-Euro
pa, Australië, Nieuw-Zeeland en
Japan.
en ben er tenslotte aan
via de verzetsbeweging van
bië in Amsterdam".
Ondanks al die
Den Besten en zijn
stellers (echtgenote Louky, de
ganiste Tineke Padmos en de
rantist Menno Abbas) zich
wringen, kwam het paspoort uit.
ruim negentig talen. Zelfs in
Fries. „Onder ons gezegd is dat
practical joke, want ik heb
lijk iets tegen het overdreven
se chauvinisme. Toch is Fries
of meer een officiële taal en
om hoort het er toch in thuis,
hebben het in Friesland ook
opgevat. De Friese vertaling
van de Fryske Akademie per ke
rende post. Daar gloeiden ze v
trots dat ze niet vergeten waren'
Verder helemaal geen taal verge
ten?
Den Besten: „Er ontbreekt er he
laas één: het Kirundi. Dat word
gesproken in Burundi. Die heb i)
nog steeds niet te pakken kunnen
krijgen. Dus ik hou me aanbevoleiv
En verder werd ik onlangs nog ge
beld door iemand, die zei dat ik hei
Welsh vergeten was. De man heeft
gelijk. Welsh is eigenlijk precies zo
iets als het Fries. Ik zal zorgen dal
het er bij de volgende druk in
komt".
GERRIT WOLTERS
Het boekje is voor 8,- verkrijg
baar in de boekhandel en voor
9,50 bij de Nederlandse Vegeta
riërsbond via postbus 9266.
maaltijd als de kok of
kookster een dag geen
tijd of geen zin heeft,
zo'n etentje dan geen
kapitalen mag kosten
ligt voor de hand.
veel mensen soms te
lang. Een
restaurantbezoek is
immers niet altijd meer
bedoeld als afsluiting
van een feestje dan is
er tijd genoeg maar
voor het nuttigen van
een vervangende
Echt
uit
eten,
maar
in
opzet van McDonald's
zijn voorlopig niet te
Het aanbod etenswaren blijft
perkt, omdat een menukaart
tachtig gerechten niet te
ren is met een snelle bereiding.
„De formule werkt in de T"
de Staten al zó lang" zegt
„die kan hier ook nog wel een
tempo
Wimpy
van
jaren
tachtig
Geen bediening
aan tafel, maar
afhalen en
betalen bij de
toonbank. Komt
de snelheid ten
goede.
De eigenaars van de McDonalds's
restaurants zijn niet in dienst van
McDonald's. Het is een franchise
systeem, zodat alle restauranthou
ders eigen baas zijn. Gijs Kijlstra,
marketing-manager van McDo
nald's Nederland: „Alleen voor de
know-how staat de eigenaar van de
vestiging een percentage van zijn
omzet af. Bovendien worden het
vlees, de broodjes en dergelijke
centraal ingekocht. Niet dat dat
verplicht is: een vestiging mag de
broodjes best halen bij de bakker in
de buurt. Als ze dan maar van goe
de kwaliteit zijn. Maar juist die
centrale inkoop maakt het mogelijk
voordelig te werken".
Het concept is na dertig jaar niet
veranderd. Er \yordt zuiver rund
vlees gebruikt en de frieten wor
den nog steeds van echte aardappe
len gemaakt, zij het dat de weg
aardappel-friet gemechaniseerd is.
De bediening is nog altijd gericht
op snelheid. Kijlstra spreekt overi
gens liever van „fast service" dan
van fast food („Voedsel kan uit
zichzelf niet snel zijn, de service
wel"). Er wordt niet aan tafel be
diend. De gasten halen hun gerech
ten bij de toonbank.
Zorgvuldigheid kan de hamburger-
gigant niet ontzegd worden. Kijl
stra vertelt dat de patat van lange
aardappels gemaakt wordt, omdat
lange patat in verhouding een min
der groot oppervlak heeft en dus
minder frituutvet opneemt dan
kleine frieten. Öm die brosse staaf
jes dan weer heel te kunnen opdie
nen, gebruikt het personeel een
speciale patatschep in trechter-
vorm.
Niet bijjcaarslicht
Romantisch tafelen bij kaarslicht is
er aan de formica tafels niet bij.
Kijlstra: „Er komen vooral gezin
nen met kinderen van tussen de
zes en twaalf jaar. Kinderen zijn
vaak ongeduldig, maar de snelheid
van de bediening overtreft de groei
van het ongeduld bij het kind. Je
vindt ook geen ober die zenuwach
tig wordt als een kind schreeuwt of
een liedje zingt. En mochten ze wat
omgooien: even een dweil erover
en verder niets aan de hand. Toch
supermarkt een
goedgevulde vriezer met
snacks,
diepvriesmaaltijden en
andere etenswaren die
aleen maar even door de
pan gehaald hoeven te
worden. Het etentje
buiten de deur duurt
Ray Crock, grondlegger van
vattende McDonald'a-keten.
Ook directeur M. Wellink van
Nederlandse vestigingen van
py, ziet toekomst in de snelle
ning aan de toonbank. Bij
waar de hamburger eveneens
hoofdschotel vormt, wordt
nog op de traditionele wijze aan
fel bediend. Dat is een beetje
strijdig met het streven naar
heid. Wellink: „De table
s en is een systeem op
waarvan wij franchise-con
met de eigenaren van de
rants zijn aangegaan. Zo zijn
twintig vestigingen die wel
food verkopen, maar niet
dat systeem". Hij weet ec
vertellen dat als de
tracten met de
zijn afgelopen, Wimpy ook op
fast-food-systeem zal
Een kwestie van afwachten
Noordzee Vis
zijn ze echt uit eten. Verder komen
er veel jonge volwassenen, van tus
sen de twintig en dertig jaar".
In de rustige ochtenduren kunnen
ouderen met een 65+ kaart tegen
een gereduceerd bedrag koffie en
chocolade drinken.
Die ouderen, die niet zo snel hun
kopjes omgooien, zitten dan wel
aan het wat kille formica. Dat is
volgens Gijs Kijlstra aan het veran
deren: „Er wordt geprobeerd om
meer met hout te werken. Binnen
kort gaat in Rotterdam een zaak
open waar ander materiaal is ge
bruikt. Uiteraard blijft voorop
staan dat het interieur praktisch
moet zijn. Ook dat komt de snelle
werkwijze ten goede".
Wezenlijke veranderingen in de
Bij fast food wordt allereerst
dacht aan de hamburger, maar
systeem is ook heel goed toe te
sen op visgerechten. Noordzee
restaurants met veertien
gen, is daarvan het bekendste
beeld. Aangezien veel
koud gegeten worden, liggen
Noordzee de meeste gerechten
klaar in de vitrine. In de
wordt ook de warme vis van
ren klaargemaakt. Op
drukke tijdstippen wordt er
minute" gebakken.
Bij Noordzee Visrestaurants
de klant net als bij McDonald's
gerechten af bij de toonbank,
kan er desgewenst een glaasje
bij bestellen.
Wel echt uit eten, maar met
snelheid van de jaren
DENISE
Het leven wordt steeds
gehaaster. Zeker nu ook
de vrouw des huizes een
(halve) baan of andere
bezigheden buitenshuis
heeft. Een uur of langer
in de keuken staan lukt
niet meer elke dag.
'"--'•■kkig heeft elke
