Lijdensverhaal van vrouwen
zowel als van mannen99
Gebroken spiegelsondanks
overdrijving een knappe film
Leone's epos van
joodse misdaad
CeidócSouomit
MARLEEN GORRIS OVER „GEBROKEN SPIEGELS
30
T
1
Drie Aziatische finalisten in Kondrashin-concours
Het Vrije
FILM/KUNST
VPTIDAH 7.8 SEPTEMBER 1984 PAGINA
„Niets te danken", zegt de
man, „ik zou voor een
hond hetzelfde hebben
gedaan". Bij hem in de
auto zitten twee prosti
tuees. Hij is hen behulp
zaam geweest een met een
mes bewerkte collega
naar het ziekenhuis te
brengen. De vrouwen zijn
hem dankbaar, maar uit
gerekend op dat emotio
neel geladen moment
worden ze door diezelfde
man gedegradeerd tot een
hond. Dat ene zinnetje is
het cruciale moment in en
de sleutel tot „Gebroken
Spiegels", de tweede
speelfilm van Marleen
Gorris.
Haar eerste film „De stilte van
Christine M." liet al vanuit
een sterk feministisch stand
punt de positie van de vrouw
in een mannenmaatschappij
zien en riep daardoor evenveel
weerstanden als toejuichingen
op. „Gebroken spiegels", waar
mee woensdagavond de Ne
derlandse Filmdagen afgeslo
ten werden, speelt in een mi
lieu waar de man-vrouw ver
houding verbijzonderd is, dat
van de prostitutie. Marleen
Gorris lijkt met de verhoudin
gen in haar sexclub „Happy
house" een veel algemener
maatschappijbeeld te willen
geven.
„Ik krijg altijd het verwijt van
eenzijdigheid, ik trek me dat
niet aan" zegt Marleen Gorris
over haar film tijdens een van
de vertoningen voor de heren
(inderdaad) van de pers.
„Chargeren bevordert de dui
delijkheid. Ik spreek ook niet
namens de prostituees, maar
ik spreek namens mijzelf. En
wie de film afwijst zal dat
doen om niet te onderkennen
dat de situatie vreselijk erg is.
Steeds meer vrouwen zonder
inkomen geven zich over aan
de prostitutie. De porno
springt de pan uit, sadomaso
chisme, kinderporno. Echt
griezelig. Iets van de laatste
tien jaar". Je eerste emotionele
opwelling als man is inder
daad Marleen Gorris die over
drijving kwalijk te nemen en
haar een ongenuanceerd femi
nisme te verwijten. Alsof ze in
„Gebroken Spiegels" haar haat
tegen de man en de mannen
maatschappij heeft laten gaan.
Je voelt je wat ongemakkelijk
en ongelukkig. Er is toch nog
wel een fatsoenlijke vent te
vinden op deze wereld, waar-
Marleen Gorris: Gewend aan onbegrip
mee het filmverhaal relative-
render en geloofwaardiger had
kunnen worden? Maar als de
afstand vergroot is bedenk je
dat chargeren in een ideeën-
film bepaald niet ongebruike
lijk is. Oorlogsfilms kunnen er
bijvoorbeeld wat van. Dan is
het voor een - vrouwelijke
zich feministisch noemende -
regisseur ook volstrekt legi
tiem zich af te zetten tegen de
helft van de mensen die sa
men een maatschappij vormen
om haar ideeën filmisch ge
stalte te geven. Kiezend voor
een zwart-wit opstelling met
de bedoeling „duidelijk" te
zijn.
Eigen feminisme
Hoe zit het eigenlijk met Mar
leen Gorris en de feministi
sche beweging? Op de vraag in
het blad Film en TV-maker of
de wortels van haar filmbe-
staan in de vrouwenbeweging
liggen, antwoordde ze: „Nee,
die liggen in mijn eigen femi
nisme. En dat heeft betrekke
lijk weinig te maken met de
Nederlandse vrouwenbewe
ging, want daar ben ik nooit zo
bij betrokken geweest. Die be
gon in '68 en pas in '78 merkte
ik dat er wat aan de hand was.
Ik maak films omdat ik ont
dekt heb dat het 't leukste is
dat ik ken en de manier waar
op ik het beste mijn denkbeel
den tót uitdrukking kan bren
gen". Die ideeën zijn in elk ge
val goed voor gespreksstof,
felle voors en tegens. Marleen
Gorris: „Er is een grote weer
stand tegen die filmns van mij
omdat men er vaak iets in zi'et
wat men helemaal niet wil
zien. Bij „De stilte van Christi
ne M." was ik een tijdlang ver
bijsterd over het onbegrip,
maar ik heb het op een gege
ven moment geaccepteerd als
een feit. Iedereen bekijkt na
tuurlijk heel erg een film met
zijn of haar leven achter zich
en dat kleurt de film. Ik denk
dat het ook niet mogelijk is
een volstrekt eenduidig werk
te maken."
Afweerhouding
De manlijke journalisten zitten
na afloop van „Gebroken spie
gels" dan ook enigszins be
duusd voor zich uit te kijken.
Het lijkt of Marleen Gorris net
een oorverdovend kanonsschot
naast hen heeft afgevuurd.
„Een film als een mokerslag"
probeert een van de collega's
het gesprek te openen. Mar
leen Gorris reageert beleefd,
maar enigszins afstandelijk en
neemt een onmiskenbare af
weerhouding aan. Ze zal steun
krijgen van hoofdrolspeelster
Edda Barends - ook al aanwe
zig in „De stilte van Christine
M.". Marleen Gorris: „Iemand
opperde het idee om een docu
mentaire te maken over pros
titutie. Ik vond dat zoiets door
een vrouw gedaan moest wor
den, maar documentaires lig
gen mij niet zo. Het onderwerp
is echter bij me blijven han
gen. Omdat het fenomeen
prostitutie iets zegt over de
hele maatschappij, vanwege de
parallellen met de machtsver
houdingen in de maatschap
pij". Hoofdrolspeelster Edda
Barends: „Wat Marleen ia de
film de hoeren laat zeggen dat
zullen ze zelf nooit zeggen in
een documentaire. Het gaat
niet om vrouwen die „een
vak" uitoefenen. Het gaat veel
verder dan een vak. Het gaat
om elementaire zaken, het
verkwanselen van je lichaam
en dat vreet toch aan je. Voor
de buitenwereld is er een ab
solute minachting voor de
prostituee. Het is niet verwon
derlijk dat ze zich zelf vaak
ook op die manier gaan zien.
Als prostitutie een beroep was,
zou er ook een status aan vast
moeten zitten. Het enige be
roepsmatigs aan prostitutie is
dat er belasting betaald moet
worden, maar voordelen zitten
daar niet aan vast. Geen ziek
teverzekering, opzegtermijn,
pensioen".
Macht
De vrouwen in het bordeel in
de film zijn met liefde gete
kend. De mannen zijn schof
ten, je geneert je dood voor ze.
Is dat de enige werkelijkheid?
Marleen Gorris: „Alleen al in
Amsterdam zijn 250 bordelen.
Per dag komen er in Neder
land ruim 40.000 mannen in
zulke huizen. Zo uitzonderlijk
is prostitutie dus niet". Edda
Barends: „De film gaat niet
over die andere mannen".
Marleen Gorris: „Er wordt een
duidelijke analyse gegeven
van de mannen die er komen,
niet van anderen. De film stelt
de vraag of mannen recht heb
ben op het vrouwelijk li
chaam. Tot het inzicht dat dat
niet zo is, komen twee van de
vrouwen aan het eind van de
film. „Gebroken spiegels" lijkt
misschien te gaan over het
driftleven, maar - en ik hoop
dat ik dat een beetje duidelijk
heb gemaakt - in werkelijk
heid gaat het over macht. Wat
mij interesseert is de machts
verhouding tussen mannen en
vrouwen. Daarom heb ik dit
thema gekozen".
Elders zei ze over de thema's
van haar beide films: „De
strekking van beide is denk ik
dat vrouwen bewustworden,
inzicht verwerven in de posi
tie die ze hebben en daardoor
in de mogelijkheid om be
staande situaties te verande
ren. Laatst zei Anja Meulen-
belt in een interview: „Inzicht
hebben maakt niet per se ge
lukkig". Maar het maakt wel
sterker, zeg ik er dan achter
aan. Aan inzicht is nog nooit
iemand doodgegaan".
„Gebroken spiegels" eindigt
met een (schitterend uitge
voerd) Stabat Mater. Gorris:
„Omdat dat het verhaal onder
steunt, omdat het een soort lij
densverhaal is. Van mannen
zowel als van vrouwen".
LIDO 1: „Gebroken apiegels" (16)
met Lineke Rijxman en Edda Ba
rends. Regie: Marleen Gorris.
„Gebroken spiegels" is het
verhaal van enkele vrouwen,
om welke reden dan ook zich
prostituerend, die voortdurend
vernederd worden door de
mannelijke bezoekers. Vrou
wen die onder liggen in de
maatschappij. Regisseuse Mar
leen Gorris situeert haar film
in de sexclub „Happy house"
en voert daar naast dames en
klanten ook een ogenschijnlijk
degelijke burgerman ten tone
le, die naast zijn keurig dag-
lichtbestaan nog een gruwelijk
duister bestaan leidt: dat van
vrouwenkidnapper en -mis
handelaar. Hij ontvoert wille
keurige huisvrouwen, sluit ze
op in een kelder en martelt ze
dood. In de film wordt een
,van die vrouwen „gevolgd":
Bea, gekluisterd aan een bed,
liggend in haar eigen drek,
sporen van mishandeling,
langzaam uitgehongerd, ten
slotte dood - vermoord; een
prachtige rol van Edda Ba
rends.
Accepteer je de overdrijving
van Marleen Gorris als haar
persoonlijke visie op de man
vrouw verhouding, dan blijkt
„Gebroken Spiegels" een
knappe film te zijn die aan
duidelijkheid niets te wensen
overlaat. Een film ook vol
mooie symbolische vondsten.
De prostituees van het „Kappy house": Slachtoffers.
Een merkwaardige „lijn" in
„Gebroken spiegels" is die van
een wat gekke man in een
houten kot levend en behept
met een godsdiensttic. Hoewel
hij een houvast is in het leven
van een van de prostituees,
lijkt hij er met de haren bijge
sleept. Maar Marleen Gorris
laat doorschemeren, dat ze zou
willen dat godsdienst op deze
wijze beleefd zou worden, in
tegenstelling tot de schijnhei
ligheid van andere bezoekers.
Zo wordt zijn optreden een na-
denkertje die hem plots in de
film-met-visie laat passen.
Wanneer de geketende en ver
nederde prostituee Bea besluit
te zwijgen tegen de psychopaat
die haar martelt, is zij psycho
logisch winnaar omdat hij zich
vernedeid voelt. Het lost haar
probleem wel niet op maar ze
kan met opgeheven hoofd
haar dood tegemoet.
Wanneer een van de gasten in
het bordeel de vrouwen na
een steekpartij behulpzaam is
geweest en hen dan met een
hond vergelijkt die hij in nood
óók geholpen zou hebben,
jaagt een van hen, Diane (de
tweede mooie rol, door Liene-
ke Rijxman) hem met een
pistool zelfverzekerd de sex
club uit. Een morele overwin
ning, die ze ondersteunt door
de spiegels in de sexclub kapot
te schieten. Ze besluit dan met
haar collega Dora (Henriette
Tol) uit „het leven" te stappen,
al is dat uitzichtloos - volgens
de film - omdat ze een onzeker
leven tegemoet gaan, zonder
verdiensten. Ook in de relatie
van die twee stopt Gorris nog
een ideetje: de suggestie (meer
ook niet) van een groeiende
liefde, dus een relatie zonder
mannen om zich te hand
haven. Naar mijn smaak iets
teveel van het goede.
Of je de ideeën kunt delen of
niet, de filmische voorstelling
daarvan gechargeerd vindt of
niet, over de technische aspec
ten van de film zal het gros
het wel eens zijn. Knap ge
maakt, goed scenario ondanks
de abrupte overgangen van
het ene naar het andere ver
haal, mooie fotografie, invoel
bare acteerprestaties, met
name van „de meisjes" en -
het klinkt gek - spannend bo
vendien.
ALPHONS B.TER BRAKE
(ADVERTENTIE)
Twee oud geworden misdaad-maatjes van weleer: Robert de
Niro als „Noodles" en James Woods als „Maxie".
Sergio Leone's „Once upon a time in America" zou je een tegen
hanger van „The Godfather" van Mario Puzo en Francis Coppo
la kunnen noemen. Daar was het de Italiaanse Mafia, bij Leone
is het de joodse. De film volgt Robert de Niro - heen en weer
springend door de tijd - en zijn maatjes uit de Lower East Side
in New York van straatschendertjes tot moordenaars en mis
daadbazen.
Maar de film is meer. Hij heeft weliswaar de opzet van een epos,
in z'n beeldrijke verheerlijking van het oude Amerika waarin
de „nostalgisch" gekleurde misdaad van de droogleggingtijd
over moet gaan naar de witte-boorden-misdaad, met De Niro's
vroegere maatje als „secretary of state", minister dus. Maar de
.film is ook het verhaal van die twee jongens die in de misdaad
mannen worden. De een (James Woods als Max) getruct, met
altijd wel een dubbele bodem achter de hand. De ander (De Niro
als „Noodles") zijn vriend bewonderend en met een zekere
rechtvaardigheid in zijn - .misdadige - relaties. De film blijkt dan
het verhaal van een machtsstrijd, waarbij kapitaal, leven en lief
de de inzet zijn en waarbij wie enig gevoel heeft de verliezer zal
zijn.
Leone, die zijn film baseerde op wat voor bij kenners als een
van de beste misdaadboeken geldt, Harry Gray's „The hoods",
zet dat knap neer in een soort puzzle-vorm: De oude De Niro
krijgt een raadselachtige uitnodiging voor een receptie bij een
minister en dat brengt hem er toe terug te blikken in zijn leven
van toen. De Niro is prachtig en intrigerend. Grijs, gehuld in
een net niet armoedige raglan-jas, met in zijn ogen voortdurend
het verdriet om wat er niet meer is en om wat hij nooit begre
pen heeft. Hij kijkt terug naar zijn jeugdliefde, Deborah, die
haar genegenheid opzij zette omdat ze een ster moest worden.
Naar Maxie, die zijn maatje „Noodles" die zijn spel met hem
speelde, hem zou dumpen zonder dat hij het zelf wist, en hem
een niet terecht schuldgevoel voor een heel leven bezorgde.
Er valt aan „Once upon a time in America" veel te genieten.
Ook al neigt Leone af en toe naar de al te makkelijke kitsch: te
zoetelijke beelden, het panfluitje van een van het misdadigers-
kwartet (het wel erg geoefende geluid van Georghe Zamfir).
Terwijl Leone de gruwelijke kanten van vele andere misdaad
films vermijdt, legt hij de nadruk op de relatie tussen misdaad
en sexueel geweld. Het machtsconflict tussen „Noodles" en
Maxie is achteraf steeds een sexueel machtsconflict. Dat soort
psychologie kan er dan nog mee door, de manier waarop Leone
het feitelijk - een aantal verkrachtingen, een scène waarin de
vier gangsters de broek laten zakken en een dame het mooiste
onder-deel laten kiezen - laat zien is nogal plat.
De film draaide in Amerika in een zwaar bekorte versie. Het
origineel duurt meer dan vier uur en de Nederlandse bioscoop
krijgt daar drie uur en drie kwartier van toebedeeld. Alleen aan
de aftiteling merk je dat er hier en daar rolletjes verdonkere
maand zijn. „Once upon a time in America" - de titel verwijst
naar Leone's succesfilm „Once upon a time in the west" - had
best wat kortere gekund, al dankt de film veel aan juist de keus
voor dat rustig-aandachtige tempo. Het is daardoor geen gang
sterfilm-zonder-meer die van de ene geweldtop naar de andere
springt. Leone neemt de tijd, durft milieus (prachtig) neer te zet
ten. Rijke totaalbeelden van de joods-New Yorkse wijk, van het
nachtleven tijdens de drooglegging. Daar doorheen mengt hij in
een overvloed van lange close-ups het persoonlijke verhaal.
Dat eindigt met de minister die zichzelf vernietigt. De Italiaan
Leone laat dan cynisch het „God bless America" klinken. Mis
schien dat daarom de reacties in de Verenigde Staten zo pijnlijk
afwijzend waren?
BERT JANSMA
Robert de Niro en zijn jeugdliefde, Elisabeth McGovern, die
een carrière boven hem zal verkiezen.
CINEMIEN
orsp
Cinemien bestaat tien jaar. H{
begon indertijd via een aant[
feministes uit het Amsterdamss
vrouwenhuis met wat finaL^e\
ciën uit het potje voor het ,,/iLr ui
ternationale Jaar van <|ng
vrouw". De bedoeling wive p
films te brengen die een „ro^rteii
doorbrekend" karakter drol
gen. Films die eerst alleéL,us
dienst deden als discussiematlar i€
riaal voor vrouwengroepen $erle
in het onderwijs. Maar in <fynen
tien jaar bestaan is Cinemiek
uitgegroeid tot een comple4
en professioneel distributieaf, Q0S[
paraat met een tweehondetbhe 1
filmtitels op het programn$et y,
en vijfenzeventig video-prt aan
grammes. WVC heeft /n/nifrhilt
dels structurele subsidie geg& eei
ven, dus Cinemien is een bl\
vertje. Cinemien wil niet
leen films vertonen, maar I
schrijven over films in een i
ministisch perspectief stimuli
ren en het aandeel van vroF
wen aan de filmcultuur vei-
groten. Cinemien organiseer4
in '81 de eerste feministisch
film- en videoconferentie
Amsterdam, twee jaar daai
voor kwam van de Verenig4
Naties het verzoek een filr^
festival in Kopenhagen te
ganiseren en in '85 mag Cr'n|i
mien dat in Nairobi doen.
nemien is nu op zoek naar eet
eigen theater in Amsterdam.n
GARBO
Wat je ook van de scheidiif
tussen een vrouwelijke en eet -
mannelijke filmcultuur mayg
denken, een feit is dat 4en
vrouw tot voor kort - en e.^.
genlijk nog - een te verwaarfjV®1
zen rol in filmland speeldl 5.
Hollywood kent nauwelijlf w<
vrouwelijke regisseurs, pas kr
laatste jaren zie je films
vrouwen in de onafhankelijk
resp. alternatieve sector. J, P
Nederland idem dito.
als Nouchka van Brakel, OlgiG
Madsen, Marleen Gorris, VLwi
viën Pieters zijn er pas sinfoer
enkele jaren. Het aanbod
er aan films is, van vroeger
nu, wordt inmiddels door C,
nemien onder meer via filitfA
huizen aan de man gebracDN,
voor een groter publiek. Ni$enl
schrikken, Cinemien bren^
absoluut niet alleen leerstellig
films, maar zoekt in heden e.
verleden naar verwaarloojva
werk dat om Cinemien-red(
nen de moeite waard is. In hl,
nabije verleden kwamen zo <T
films van Dorothy Artzn%_
(nog eens) hier Katheritt
Hepburn in Christoph
Strong") en die van G. W. v<?
Pabst (met Asta Nielsen
Greta Garbo). Gewoon g-oeerj'
interessante films die rgee
vrouw en haar leven een trJ,
zetten. d
")N 1
g4
Greta Garbo: ook Cinemien jms
De Italiaanse Lina Wertmülleur.
HAAGSFILMHUIS
Cinemien is inmiddels aan h<VR
vieren geslagen en de filmhuiQQ
zen profiteren daarvan. He
Haagsfilmhuis brengt eet a
week lang Cinemien- filmsam
Daarbij in de Cinematheek oW C
dere films. Onder meer va/fmf.
Lina Wertmüller („Swepidi
away" en „Seven beauties''fr t
het mooie „Hester Street" vatdsi
Joan Micklin Silver (ook dooBlg
de tv vertoond), van Nelly Ka'RC
plan (ooit medewerkster van
Abel Gance en maakster vamtU
een documentaire over henhph
het leuke, hier bijna niet ged
draaide „La fiancée du Piratebm
(met Bernadette La font etnht
Barbara's voor de film karakrrn
teristieke liedje „Moi, je m 'et At
balance" - vrij vertaald: heen
kan me geen donder schelen)ies
In het hoofdprogramm twetn I
films van de Duitse Uli2S
Stöckl: „Der Schlaf der ver
nun ft" (De slaap der rede), hel
verhaal van een vrouwenarts
die in haar werk tegenovefof
haar man komt te staan die bij
een farmaceutisch bed rijke
werkt, en „Ein ganz perfekteje
Ehepaar" waarin dat perfect«or
huwelijk een onhoudbare fierru
tie blijkt. fxt
BERT JANSMA
1no
\vji
(ADVERTENTIE)
VELSEN Twee Japanners
en één Chinees zullen van
avond, morgenmiddag en zon
dag ieder een concert van het
Radio Philharmonisch Orkest
in het Amsterdamse Concert
gebouw dirigeren. Daarmee
strijden zij in de finale van het
Kondrashin-concours om de
hoogste eer. Alle andere 114
deelnemers, die zich niet al
leen hadden aangemeld maar
ook inderdaad waren versche
nen, zijn bij,de voorselectie en
in de eerste en de tweede ron
de afgevallen. Dat de finale
hiermee een zuiver Aziatische
aangelegenheid is geworden,
vond jury-voorzitter Bernard
Haitink niet erg. „In de jaren
vijftig en zestig overstroomden
Europese musici Japan", zei
hij. „Is het dan een wonder dat
er nu een boemerangeffect
ontstaat?" De meeste Aziati
sche deelnemers kwamen ove
rigens niet rechtstreeks uit
hun vaderlanden, maar werk
ten of studeerden al geruime
tijd in Duitsland, Oostenrijk of
in de Verenigde Staten.
Haitink legde er de nadruk op
dat het beslist niet zo is dat er
onder de afvallers geen talent
zou schuilen. Voor de toeken
ning van de heel speciale prijs
.noest de jury er echter reke
ning mee houden dat de win
naar zich moreeel verplichtte
14 gastdirecties bij bekende or
kesten aan te nemen, 5 bij Ne
derlandse orkesten en verder
bij orkesten in Berlijn, Ham
burg, München, Rome, Göte-
borg, Budapest, Monte Carlo,
Montreal en San Francisco
(ADVERTENTIE)
>ebeeelteVv^Paar,szkr spannend."
