,es: verwerking van „het nieuws",
ji al zn goede en slechte facetten
)e Utrechtse brug: Regelmatig geopereerde verkeersader
S>EN/REGIQ
CeidaeSowuvnt
WOENSDAG 26 SEPTEMBER 1984 PAGINA 5
rtiscerj*.
ntruiM
an deW
it. Wid
evorer
8. m
Hen. 1
enst in
ioudeh
i LisseI
sr. Mel
jssie. L
•rken i
spreek
ik en
SSENAARSEHA VO-ERS OP JUBILEUM- EXPOSITIE VAN
JARIGE LEIDSE COURANT
Op mijn omwegen do.or stad en land
kom ik graag mensen tegen. U kunt
mij telefonisch of schriftelijk vertellen
wie u graag in deze rubriek zou willen
tegenkomen.' Ik ben bereikbaar via 071
- 12 - 22 44 op toestel 10.
door Ton Pieters
maken. Op 7 juli 1820 nam
Johannes van der Gaag,
meestertimmerman aan de
Poelbrug onder Oegstgeest,
voor 2690,- aan om onder
meer de ophaalbrug op de Ho-
gewoertspoortbrug te vervan
gen door een vast dek op ze
ven eiken liggers.
De brug kende daarna weer
rust tot 1867. Toen werd de
buiten-Hogewoerdspoort afge
broken (gekocht voor afbraak
op 24 januari door H. Flippo
voor 1380,-) en werd de ron
de weg naar de binnenpoort
aan de kant van het Plant
soen veranderd; de hoge
muur werd vervangen door
een fraai ijzeren hek, gele
verd door Johannes Dee voor
447,-. Bleven de werkzaam
heden toen beperkt tot de
aanhechting van de brug aan
de straat (op dat punt kwa
men stenen pilaren met hard
stenen beplating en vier va
zen van gedreven zink op de
top), in 1874 vonden ingrij
pender zaken plaats. Na ein
deloze discussies besloot de
Gemeenteraad op 25 juni tot
de sloop van de binnenpoort
en het afgraven van de wal
tussen de poort en de Nieuwe
Rijn; met de vrijkomende
grond werd een deel van de
singel aangeplempt. De sloop
van de poort leverde nog bui
ten verwachting het hoge be
drag van 5482,- op, maar er
werden veel kosten gemaakt
voor het aanplempen, zelfs
aan weerszijden van de brug.
Daar die half cirkelvormige
brug nu erg uit de toon viel,
veranderde gemeentearchitect
J.W. Schaap de plannen in
grijpend. De nieuw te maken
brug raamde hij op ƒ9300,-.
Dit plan werd echter afge
stemd, maar enigszins gewij
zigd op 14 oktober 1874 toch
aangenomen.
Het vrijgekomen terrein werd
publiek verkocht en vond een
koper in J.J. Hasselbach, met
selaar, en H.M.D. van Gelder,
bouwkundige, beiden te Lei
den wonende. Deze waren
amper eigenaar geworden of
ze dienden al een verzoek in
om de binnenvestgracht langs
de Veerstraat en Vierde Bin-
nevestgracht te mogen dem
pen, zodat ook aan de westzij
de van wat nu de Plantage is
huizen gebouwd konden wor
den. Als ze de grond kosteloos
kregen, waren ze bereid zelf
de riolering te bekostigen. Na
opnieuw de nodige beraadsla
gingen werd tenslotte op 20
april 1876 door de Gemeente
raad hiermee ingestemd.
Voordien was reeds op 31 ja
nuari overgegaan tot de aan
besteding van de grondwer
ken en de bouw van de brug,
gegund aan resp. J.J. Hassel
bach voor 6574,- en D.A.
Schretlen Co voor 1320,-.
De brug, met fraaie gietijze
ren leuningen, kwam dus in
1876 gereed. Hij bleek zelfs
sterk genoeg om de paarden
tram te kunnen dragen, toen
die haar remise aan de Hoge
Rijndijk kreeg, net voorbij de
brug. Het daar later gekomen
garagebedrijf is nog slechts
enkele jaren geleden overge
gaan tot de sloop van de remi
segebouwen.
Automobielen
Niet het gewicht van de later
electrisch geworden tram
noopte in 1935 tot ingrijpen,
maar de verhoogde verkeers
drukte met automobielen. Het
Levendaal werd gedempt (in
werkverschaffing, uitgevoerd
door L.P. van der Geer en
A.Th. Stuifzand), waarbij de
Vestbrug, de Plantagebrug en
de Rustieke brug verdwenen.
De Utrechtse brug werd aan
beide zijden verbreed en om
dat er een kromming in de
singel zit, is deze ook in de
brug doorgevoerd. Op 5 maart
1935 nam C. Godschalk te
Leiden vóór 27.459,- aan om
dit karwei uit te voeren (niet
in werkverschaffing). Omdat
de bestaande pijler en land-
hoofden onvoldoende geacht
werden, werd besloten deze te
laten versterken, hetgeen op
21 juni voor f 4050,- onder
shands aan Godschalk werd
opgedragen. Er werd daarna
vaart gezet achter de werk
zaamheden. Een noodbrug
was niet nodig geacht, en
daardoor kon het gebeuren
dat raadslid F. Eikerbout op
29 juli 1935 de burgemeester
wees op de zeer gevaarlijke
toestand, „waardoor gisteren
juist een ongeluk gebeurde".
Hij bepleitte het aangeven
van een omleidingsroute,
waardoor het verkeer over de
brug tijdens de uitvoering van
de werken minder druk zou
zijn. De burgemeester beloof
de overleg te plegen met de
Commissaris van Politie.
De geschiedenis herhaalt zich:
ook al is de toestand thans
wat minder gevaarlijk, er
wordt weer wel het nodige
aan de brug verricht. Als het
leed eenmaal geleden is, blijft
er hopelijk een ideale ver
keersader het grote nut van
de brug bewijzen.
an en ter
uitslag
gen nat
8714
r-beeldj
jubileum-expositie
le 75-jarige Leidse
int, zo afrondend
binnen het carré
e World Press Pho-
14-uitstalling, is aan
laatste vederlichte
ers 677' ts toe. Nog steeds
haien b[end is de belang-
0171^\g die scholen uit
n en wijde omge-
voor al dat schoons
Waaggebouw ten-
breiden. Gisteren,
Neder na de lunch, was
word|de nagenoeg com-
1 de ftklas 4 H(avo) C van
°feu^delbert"college in
na feri?naar OP werkbe-
beschik Tijdens de schoolu-
sn, /cu/iwant het was een
nweg 2^e de knapen en een
meisjes te verwer-
kregen. Een les
kchappijleer, binnen
Uiste banen geleid
;t jonge Yera van Woer"
i willet die in Wassenaars
n in he)e dreven dit mo-
gdgroeg, soms gevoelige,
ie zafe/yoceert. Het was de
%n zanr*n£ ^at de schölie-
wt tentoonstelling
aar Jadp h verwerkten;
fcchappijkritisch der-
L Daartoe waren ze
ït bezit gesteld van
vragenlijst die later
e week op school
de3OuPS uitgewerkt" bij
moet worden inge-
b.
(roep trok in flarden
„Adelberters" van 4HC, met hun docente Vera van Woerkens
(rechts), bij het kuiken dat op de expositie de levensruimte
kiest.
hem of haar maaktep. De
uitgekozen foto's moesten
vervolgens omschreven wor
den. Verder diende geno
teerd, bij welk thema de foto
hoorde, wie de fotograaf was
en uit welk land hij kwam,
welke prijs de foto heeft ge
iangs het bekroonde gekiekte
nieuws van World Press
Photo '84. De jongelieden
moesten stuk voor stuk ten
hoogste twee geëxposeerde
prenten aanwijzen die de
leerling het meest aanspra
ken en de grootste indruk op
kregen. Zo nauwkeurig mo
gelijk moest beschreven wor
den wat de fotograaf met
deze foto het publiek heeft
willen laten zien, resp. aan
doen.
,,Sp.
tieren en zo
Andere vraag: „Waarom heb
jij juist déze foto uitgekozen?"
Een jongeman en de ande
ren deden dat ergens anders
trouwens ook drukte zijn
formulier verticaal tegen een
kleurenplaat (je moet toch
èrgens op kunnen schrijven)
met een Japanse atleet die op
de bok een „paardesprong"
maakt. En met veel kritisch
gevoel pende hij neer: „Om
dat hij veel op mij lijkt; spie
ren en zo". Vera van Woer
kens had me al gewaar
schuwd: „Je moet ze dwingen
tot kijken!" Er bestond veel
aandacht voor het thema
„sport"; het had de voorkeur
zelfs. Toen moest de knaap,
met zijn visie op de paarde
sprong, ook nog aangeven
welk nieuws de fotograaf de
kijker heeft willen laten zien,
en waarom de foto nieuws
waarde had. Joost en Adel-
bert mogen het weten. Maar
het was wel een machtige
sprong; daar niet van.
Wat verder op werden scho
lieren getroffen door de
wrange taferelen rond een
oeroud Amerikaans vrouwtje
van 106: een mensje, dat geen
kant meer uit kan, maar nog
steeds niet door de Good
Lord gehaald wordt ofschoon
ze reeds een skelet daar
de hele dag op zit te wachten.
Weinig visie-ontwikkeling
bij het „vierluik" met paus
Jan Paul II, wiens kalotje, op
één van 's pausen wereldrei
zen, het slachtoffer van een
rukwind wordt. Dat de kerk
vorst daar als een eng, wit
omhuld, spook te kijk staat
deerde dit jonge volkje blijk
baar niet.
Nee, de jongelui stonden eer
der stil bij de meer extreme
incidenten van het dagelijks
onopgesmukte leven. Ze von
den het kuiken, dat zich
grandioos uit een opengebar
sten ei worstelt, veel boeien
der dan bij het thema
„Happy Events" president
Ronald Reagan, esquire, die
aan tafel op z'n Amerikaans
zit te schateren om een droge
opmerking van zijn onver
stoorbare ere-gaste, Elizabeth
II, Reine en Queen van
Groot-Brittannië en derzel-
ver geslonken Gemenebest,
die best wel weet dat God
haar zal behoeden, omdat een
miljoenenvolk daar dagelijks
vragend om zingt.
Ook goed nieuws
Netzogoed een „gelukkige
gebeurtenis" is het World
Press Photo-beeldverhaaltje
van een excentrieke, bejaar
de en solitair levende Zweed
se, die langs een bosweg
het lijkt wel even buiten Ud-
del voor het eerst in haar
leven d'r bloedeigen mo
narch, koning Guus, de zo
veelste Bernadotte, in een ge
stroomlijnde limousine ra
zendsnel aan zich voorbij ziet
gaan. Ze heeft nauwelijks de
tijd om haar Zweedse vlagge
tje te zwaaien, maar hoopt
slechts dat „Kongen" haar
een seconde heeft zien staan.
Het lesformulier van 4 HC
wilde de leerlingen ook de
overtuiging bijbrengen, „dat
goed nieuws óók nieuws is".
Vera van Woerkens: „Te
veel heerst nog de opvatting
dat „het nieuws" voorname
lijk slecht nieuws is". Haar
pupillen zullen (in minimaal
15 regels) een uiteenzetting
moeten schrijven van „wat is
nieuws". De docente ging
daarbij van de solide veron
derstelling uit dat dit oordeel
helemaal niet zo moeilijk te
verwoorden is na alles wat
de leerlingen op deze ten
toonstelling gezien, gehoord
en gelezen hebben. Enfin,
nieuws hoort thuis in onze
maatschappij, en binnen de
„leer" daaromtrent neemt dit
verschijnsel een vooraan
staande plaats in. Toch vind
ik het knap om in minstens
15 regels „nieuws" te kunnen
definiëren. Dat zou de meeste
journalisten niet lukken. Al
worden ze er de gehele dag,
en ook 's nachts, mee gecon
fronteerd.
Uiteraard stond een uitge
breid bezoek aan de Linoty
pe, de gepensioneerde zetma
chine, ook op het programma
van deze gevorderde klas.
Men vertoefde even bij de
gedempt ratelende telex die
rusteloos, zonder al te veel
ophef, het nieuws uit alle
windstreken op eindeloos
schijnende vellen papier
drukte. Dat is ook typisch
voor „nieuws": het houdt
nooit op. Zelfs de markt- en
beursberichten niet.
„Het systeem
Ja, en dan wilde men natuur
lijk ook alles weten van „het
systeem". Dat systeem heet
bij Sijthoff Pers „ATEX".
Een computer, sneller dan
het licht of geluid. Geperfec
tioneerde, genadeloze scher
prechter, die riet met zich
laat spotten of zich ook maar
iets laat aanleunen. Die des
noods in het Engels zegt, dat
„je er niet in mag"; of dat
„het wachtwoord niet be
staat". Dan houdt alles op en
begin je weer opnieuw. Als je
op de Leidse Apothekersdijk
je verhaaltje met het onzeke
re gevoel van „God zegene
de greep" aan „het systeem"
hebt toevertrouwd, zit het
meestal een tiende van een
seconde later al in Rijswijk
om verwerkt en geplakt te
worden op een pagina. Of de
techniek laat je schromelijk
in de steek. Maar dan ben je
ook alles, in een tiende van
een seconde, helemaal kwijt.
Tweehonderd regels, drie
honderd. Werk van een paar
uur. Weg; helemaal verloren.
Dat is de af en toe nog hape
rende toekomst, die allang
geen muziek meer is maar
harde werkelijkheid.
Dit vertelde op de expositie
ook een doorgewinterde col
lega kranteman, een „lead
senior officer" van de L.C.,
aan de Wassenaarse bezoe
kers. „Het systeem is sedert
zeven jaar bij de Leidse Cou
rant geheel ingeburgerd.
Destijds was de journalist er
nog bang voor is-ie soms
nóg wel maar je hebt het
zó onder de knie. Een heer
lijk hulpmiddel" en de col
lega zette zijn stelling kracht
bij met een vlekkeloos spel
op verschillende druktoetsen
„met alle mogelijkheden
voor de verslaggever die niet
al te veel wil nadenken. En
dat moest-ie vroeger wél, met
z'n tikmachine", herinnerde
de chef zich nog.
De Wassenaarders verwerk
ten dit „nieuws" in stilte en
zullen hier, bij hun „evalua
tie", ongetwijfeld rekening
mee houden...
?int ori
de kle
toegangen tot de brug vier maanden later ge
van dienstad zijn voor alle
•n goeïn van levensbelang.
Bruggen, we maken er allemaal zijn geen technische verhandelin-
gebruik van. Zeker in een water- gen, maar historische verhalen
rijke stad als Leiden zijn het on- waarin een brug als leidraad
misbare schakels in het wegen- dient. De gegevens zijn verza-
net. Veel aandacht is er nooit aan meld door een werkgroep van
de Leidse bruggen besteed. De historisch geïnteresseerden, die
stilte rond de Leidse bruggen is veel van de geschiedenis van de
met de presentatie van het Brug- Leidse bruggen heeft uitgezocht,
genboek (waarvan de herdruk Samensteller is de begeleider van
momenteel te koop is) al gedeel- deze werkgroep, de heer P.J.M. de
telijk 'verstoord'. Het Gemeente- Baar van het Gemeentearchief,
archief aan de Boisotkade hoopt Kees van Herpen tekent voor de
dit jaar de tentoonstelling „De eindredactie. De reprodukties
Leidse bruggen" te houden. Als zijn van fotograaf Wim van
inleiding op deze expositie ver- Noort. Vandaag verschijnt het
schijnt in deze krant een serie ar- eenenvijftigste artikel in deze se-
tikelen over Leidse bruggen. Het rie.
ophaalbaar deel om
heel op te leveren, inclusief scheepvaart in de singel mo-
blijven dan ook
en van voortduren-
irg om ze optimaal te
en. Daar Leiden nog
[singels rond de bin-
d zeer gaaf heeft
rd, moeten alle toe-
jiverejswegen over brug-
iachti^e stad binnenleiden.
I bruggen hebben in
^Aee/r°P ^er eeuwen ette*
e/,eei) aanpassingen'aan de
ervuli van het verkeer on-
plaatiaan. Gezien de soms
fen a^grote beurten die an-
ining singelbruggen re-
lijk al gehad hebben
jog krijgen, valt dat
de Utrechtse brug
|s nog wel mee. Nu is
brug in 1935 aan-
i Caf$.ijk verbreed, zodat
jyeenjjpende constructieve
:om7t6Zieningen niet meer
•Camié ziin
•n van» J
jltrechtse brug is de ver
van de Hogewoerd-
tbrug. Bij de naamge-
lan bruggen in 1916 was
.boe om namen waarin
oordje poort voorkwam
ijl die poort al gesloopt
nog langer te handhaven
'aar er al een Hoge-
fdsbrug was, is toen een
il andere naam gekozen,
werd ontleend aan de
te stad in oostelijke
(ing waartoe de brug de
,r deiflsbasis vormde en wel-
Mom met een knipoog naar de
i socrtchtse trekvaart, ofschoon
neentf brug daar in het geheel
n gey rnee te maken gehad
de hitenpoort
ng. I
'ogewoerdspoortsbrug lag
1659 op de plek waar nu
*aat kierstraat en Levendaal
p ieder kruisen. In 1639 werd
tien de zogenaamde buiten-
iderm van de Hogewoerd-
dondlrt vernieuwd en tegelij-
klaviijd werd de brug ervoor
ten. Eaig vervangen. Aanne-
Dan was Bruyn Jansz. van
socieerwaert voor 1140.
?r is Een na de aanbesteding
rjastotóe hij te beginnen en de
er wl
het wachthuisje dat gedeelte
lijk op en naast de brug stond.
In 1659 werd de stad uitge
legd en aan het einde van de
nieuwe uitleg werd de nieuwe
(Zoeterwoudse)singel dwars
door de Hoge Rijndijk gegra
ven. De Hogewoerdspoort
werd gesloopt en voor wat be
treft de buitenpoort op de
nieuwe plek weer opgebouwd.
Het Levendaal werd verlengd
en er ontstonden straten als
de Haver- en Gortestraten.
Het binnen de stad getrokken
gedeelte Hoge Rijndijk ging
de nieuwe Hogewoerd heten.
De oude Hogewoerdspoort-
brug werd zorgvuldig gesloopt
en voor zover alles nog bruik
baar was op de nieuwe plaats
weer opgebouwd. Jan 'Jansz.
van Ackeren nam op 29
maart 1659 voor 1230 aan
om binnen vier maanden dat
karwei te klaren. Voor zover
er aan de brug of het wacht-
huisje hout tekort was, zou de
stad dat nieuw bijleveren.
Deze houten brug had een en-
gelijk te maken en om bij een
beleg het de vijand moeilijk te
maken.
Een beleg kwam er echter
nooit meer, al scheelde het
soms niet veel. Zo werd in
1672 bij de inval van de Fran
sen in ons land in recordtem
po de stad in verdedigbare
staat gebracht. Daarbij kwam
weer eens pijnlijk aan het
licht dat bij een werkelijk be
leg de singel aan de oost- en
zuidkant van de stad veel te
smal was. In 1681 werd daar
eindelijk serieus werk van ge
maakt: er werd een strook
grond onteigend en de weg
langs de singels verlegd.
Daardoor was uiteraard de
Hogewoerdspoortbrug niet
lang genoeg meer. In plaats
van een stuk aan de brug te
bouwen, werd besloten een
volledig nieuwe brug te leg
gen, niet meer van snel aan
verval onderheving hout
maar van duurzame steen. Op
18 juni 1681 werd aan Jasper
Staerling en Andries Faes
voor ƒ900 het metselen van
een brug met 13 openingen
aanbesteed, waarvan twee
overspannen werden met een
enkele houten ophaalbrug.
Tussen 23 juni en 16 septem
ber moest het werk verricht
worden. De steen en de hou
ten hulpconstructies om de
bogen te kunnen metselen (de
formelen) werden door de
stad geleverd, maar de aanne
mers moesten zelf zorgen
voor hun gereedschap, twee
kalkbakken, emmers, water
passen, bezems, draad, steiger-
hout en hun „drinckebier",
dus het bier dat op het werk
door de metselaars gedronken
werd. Het was toen nog geen
gewoonte dat deze zelf voor
hun drinken zorgden; koffie
en thee waren nog véél te
duur (en er waren nog geen
thermosflessen), terwijl het
water vaak van erg slechte
kwaliteit was. Daarom zorgde
de opdrachtgever voor bier
met den laag alcoholpercenta
ge, dat tenminste drinkbaar
en wat langer houdbaar was.
Omdat de stad het te be-
Gezicht op de Hogewoerdspoortbrug vanaf de Rijnkade; de twee ophaalbruggen bezitten nog de
gebeeldhouwde wapens. Gravure door Abraham Delfos, 1762.
De Utrechtse
brug voor de
verbreding in
1935; rechts is
zwaarlijk vond steeds weer
met vaten bier te moeten la
ten zeulen, werd dit aan de
aannemer overgelaten. Alleen
pannebier of bier bij een eer-
ste-steenlegging werd nog
door de stad afzonderlijk be
taald.
Gelijkheid
De fraaie stenen brug heeft
heel de achttiende eeuw naar
behoren gefunctioneerd; al
leen de twee houten ophaal
bruggen vereisten de nodige
zorg. De gebeeldhouwde wa
pens van de stadsbestuurders
die opdracht tot de bouw ge
geven hadden, werden bij de
rage van „vrijheid, gelijkheid
en broederschap" in 1795 ver
wijderd, als zijnde strijdig met
de gelijkheid. Toen in 1802
een van de twee ophaalbrug
gen slecht begon te worden,
werd deze vervangen door
een vast dek op zeven eiken
houten liggers. Op 10 juni na
men Jan Zuur en Pieter
Blommendaal dit met nog 16
andere werken in één perceel
aan. Omdat het verkeer niet
gestremd mocht worden,
diende er alléén 's nachts ge
werkt te worden, en zelfs dan
moest de „ordinaire post" nog
kunnen passeren; de posterij
en mochten immers geen ver
traging ondervinden. De ont
brekende leuningen moesten
de aannemers bijleveren.
De tweede ophaalbrug was in
1820 aan een beurt toe. Omdat
er toch geen grote schepen
meer in de singels kwamen
en ophaalbruggen uit militair
oogpunt geen functie meer
hadden, was al in 1816 beslo
ten op twee na alle bruggen
over de singels geheel vast te
