VPRO en
EO varen
wel bij demasqué
van Nederland
ik ben de
Jezus
- -
-
Spiraaltje: niet ideaal,
maar tamelijk veilig
ZATERDAG 25 AUGUSTUS 1984
lo verre van tere schade als
zeer vrij naar de dichter We-
(umeus Buning) de breedst
fewortelde zuilen in de Gooi-
e omroepjungle vrezen van
Ie zure regen, waarmee con-
lurrentie en commercie het
iestel vervuilen, zo frank en
jiverveerd botten de VPRO
de EO uit. Per 1 oktober
btstijgen ze het kreupelbos
kn de C-status en verheffen
(ch hun kruinen in de bla-
Jende biosfeer van de B-wor-
■ïng. Maar alle beeldspraak
to een stokje: hoe valt die te-
tondraadse groei van twee ei-
enzinnige dreumesen te ver-
Uaren Welk mechanisme
[erschuilt zich achter de mag-
eetwerking van het doordom
ende duo, dat in zijn bena-
Jering van het kijk- en luis-
Irvolk meer van elkaar ver-
fhilt dan de dikke van de
het komt", denkt drs. L. de Vries,
j$mdat zowel de VPRO als de EO
derland ten voeten uit zijn. Ui-
rst herkenbaar gedragen ze zich
larin, allebei. De andere omroe-
Jln kun je onderling verwisselen
op het stuk van principes, van
iïogramma's en van medewerkers.
Jat laatste gebeurt zelfs vaak met-
jrdaad. Willem Ruys van de KRO
fear de VARA. Ted de Braak van
NCRV naar de KRO. Mies wip-
j van de VARA via de AVRO
i de TROS terug naar de AVRO.
a zo maar door. Of zet Dallas, Dy-
ksty, de Doornvogels, Falcon
est en de Parel naast elkaar,
ar welke omroep kijk je De
ftizzen. Welke omroep Bij de
PRO en de EO hoef je jezelf dat
•oit af te vragen".
De Vries is van huis uit psy-
jjoloog. Werkend voor de VARA
TROS deed hij omroeperva-
hg op. Nu leidt hij het Instituut
or Sociale Communicatie en
ïrktonderzoek te Amsterdam.
|)ommunicatievraagstukken vor-
arbeidsterrein. Wij kijken
a dingen op anderen overkomen,
jjiderzoeken voortdurend hoe van-
de maatschappij allerlei zaken
de mensen worden overge-
facht en uitgelegd". Voorts heeft
te Vries op grond van zijn deskun-
feheid zitting in menig forum of
fnel dat zijn licht laat schijnen
fer ontwikkelingen bij de media,
j weet waarover hij praat als hij
PRO en EO Nederland ten voe-
i uit noemt. Maar er zullen meer
Irklaringen komen voor de eigen-
Jijze groei van het tweetal. Diepe-
I. Uiteindelijk zal De Vries belan-
fen bij wat hij kenschetst als „het
pmasqué van Nederland". De gro-
ontmaskering die zijn (voorlopi-
te climax heeft bereikt met de
Haires van de RSV en het Alge-
leen Burgerlijk Pensioenfonds,
paardoor hebben de mensen weer
hoef te gekregen aan zuiverheid,
i houvast. En die vinden ze bij
VPRO of de EO".
Volkskarakter
het echter nog niet. Eerst
acted1 oer"Hollandse. „Ze zijn vooral
v-facJ Nederlands", parafraseert De
Ties, „omdat ze samen ons hele
ilkskarakter vertegenwoordigen,
ik het theologische kantje ervan
k m je zeggen, want ze staan voor
Teniet} twee t"tersten binnen het pro-
k hisfantisme: ^et behoudende,
-v d rechtlijnigheid in onze volksziel
.J de VPRO het vrije onderzoek,
zijn I
r het I
Fau|
film. I
bezig
l con^
/an h«
!riaal,|
acteu
een fl
ïel v|
net z'l
films)
hreven
- is eei
niet
mtagel
I het p
m oes tl
ra wat
■hterdè
i zij dé
n nog
'isterei
dat ee
tra-pl.
iets v
heeft,
icy Jo
g dan
eperdi
t van
in de,
i gooie
■a zicH
ooit vo
hebbel
i daar
kan I
onze tolerantie wortelt. We
zijn een volk van tegenstellingen
en dat willen we door zowel een
EO als een VPRO mogelijk te ma
ken weten. Ach, P. C. Hooft
heeft al geschreven dat alle wezen
lijke dingen uit twee tegengestelde
stromen bestaan die op elkaar in
vloeien".
Onderbreking. Een assistent komt
bloemen op tafel zetten en het
theewater kookt. Het wordt nog
knus. Hollands. Dan nestelt De
Vries zich diep in de dikke kussens
en spint verder aan zijn betoog.
„Ook belangrijk is, dat ze geen van
beide last hebben van hun gewe
ten. De EO niet vanwege de rots
vaste overtuiging het rechte pad te
bewandelen en de VPRO niet om
dat daar het geweten verhard is.
Dus kunnen ze zeer eigenzinnig
hun gang gaan. Niet gehinderd
door de smaak van de massa. Heel
bijzonder. De EO verantwoordt
zich alleen tegenover God en niet
tegenover de mensen zoekt zijn
verantwoording niet bij de kijkcij
fers, maar bij de Heer. En de
VPRO verantwoordt zich louter te
genover een kleine incrowd van
intellectuelen, probeert door dik en
dun nieuwe dingen. Dat versta ik
onder de verharding van het gewe
ten daar. De VPRO wil ontdekkin
gen doen, grensverleggend bezig
zijn. Die laat zich dus niet door zijn
geweten hinderen, want een gewe
ten is een beperkende zaak".
Principieel
Het grote verschil tussen VPRO en
EO en de andere omroepen (De
Vries sluit daarbij de NOS niet uit:
„Die is ook een omroep geworden")
ligt in het feit, dat zij als enige wei
geren hun verantwoording bij de
massa te zoeken. „En ik denk dat
de manier waarop de VPRO en de
EO zich verantwoorden, samen
hangt met interne criteria, innerlij
ke normen. Het betekent dat ze al
lebei een principieel gedrag verto
nen. En zoiets vindt altijd waarde
ring, zelfs als het principiële gedrag
slecht zou zijn. Dat is een vast gege
ven in de psychologie. Ze zijn geen
van beide hypocriet. De andere
omroepen buigen voortdurend hun
knieën voor de tijdgeest. Je zou
kunnen zeggen: waar de EO ons
verleden en de VPRO onze toe
komst belichamen, daar komt de
rest niet verder dan tijdloos en
kleurloos vermaak".
Hinken o
ip drie po
Geldt dat ook voor de VARA De
blik gaat op treurig. „De VARA is
net zo dolend als heel het socialis
me. Een groot compromis. De soci
alistische voortrekkers zijn rijk ge
worden, die houden zich in hun
tweede woning bezig met naden
ken over compromissen. Bij de
VARA heerst ook de grootste per-
soneelsspanning en dat is begrijpe
lijk. Ze hinken daar op drie poten:
de zuiverheid van het oorspronke
lijke socialisme, de onzuiverheid
van het eigen materialisme en het
verlangen naar de gunst van de
massa. Toch willen ze pedagogisch-
didactisch zijn. Nou, daar heeft het
publiek geen zin in".
De VPRO belichaamt de toekomst,
heeft De Vries gesteld. „Het is de
omroep van de toekomst", vult hij
nu aan, „vooral de toekomst van
het werken met het medium. En
dat geldt ook voor de EO. Ze heb
ben een andere benadering van het
medium dan de andere omroepen.
Het is een vrij puur medium-ge
bruik. Ze willen de mensen iets la
ten zien. Nou, daar heb je een ca-
Drs. De Vries: „De andere omroepen zoeken het allemaal in
verstrooiing; verslingeren zich aan kijkcijfers".
mera en een verbinding voor no
dig. Verder niets. En zo doen ze het
ook. De andere omroepen proberen
narcistisch aan alles een andere
kleur te geven. Neem dë uitzending
van een kerkdienst. Zo'n glijdende
camera over die ernstig gebrilde
vrouwengezichten. Andere omroe
pen zouden het niet kunnen laten
snel een commentator het woord te
geven over de belangrijkheid van
het koor dat daar staat te zingen.
Als ze een minister interviewen,
gaat het om de interviewer. Dit
narcisme geeft verschrikkelijk veel
overbodigs. EO en VPRO ontsnap
pen daaraan".
Wel verstaan ze uitnemend de
kunst van het ergernis zaaien. De
tussenwerping dezerzijds maakt de
psycholoog in De Vries klaar wak
ker. „Jawel, maar vergeet niet dat
ergernis een belangrijk onderdeel
vormt van het intellectuele genie
ten. Het geeft een soort meerwaar
de. En je kunt de VPRO en de EO
alles vergeven, omdat je weet dat
ze principieel zijn. De VPRO is de
gekke neef, die een verjaardag in
de war schopt, maar op wie je on
mogelijk boos kunt blijven. En de
EO, dat is de degelijke oom uit
Kampen, die je waardeert om zijn
rechtzinnige houding en zijn fraaie
gewoonten, zijn eeuwige wandel
stok en zijn gang naar de kerk, pre
cies om vijf voor half tien de voor
deur uit. Ergernis? In wezen zien
ze kans om je te confronteren met
je eigen slechtheid. Wie bijvoor
beeld kritiek heeft op de houding
van de EO jegens homofielen, ziet
over het hoofd* dat discrimineren
eigenlijk vrij normaal gedrag is.
Kinderachtigheid
Hoe je er ook naar streeft jezelf
niet aan discriminatie schuldig te
maken, je voelt je onbewust aange
naam gekieteld als je een ander ziet
discrimineren. Discriminatie is zeer
ergerlijk, maar het zou voor een
psycholoog onjuist zijn te loo
chenen, dat het waarnemen ervan
niet iets toevoegt aan jezelf, zo van:
zie je wel hoe goed ikzelf ben".
Bij de VPRO een verwant ver
schijnsel. „Ik denk dat de VPRO je
confronteert met je eigen kinde
rachtigheid. Zo'n Sjef van Oekel.
Dat vlegelachtige. Het appelleert
aan de Pietje Bel in ons. En het is
in wezen ook nog een beetje een
vorm van herkenning. Je ziet: kin
derachtigheid en vlegelachtigheid
komen ook elders voor. Jij bent
niet de enige. Ik denk dus dat de
groei van de EO en de VPRO niet
aan hun wervingscampagnes te
danken is. Het graan was rijp en
dan moet er geoogst worden. Hun
campagnes hebben geoogst op rijpe
velden. Natuurlijk hebben ze alle
bei een duidelijke eigen achterban.
Maar zoals politieke partijen het
moeten hebben van randkiezers, zo
geldt dat voor hen ook. Ik ken zeer
rechtse mensen een Haagse jon
ker met het meest versteende ambt
dat je je voor kunt stellen die
zich vol geestdrift uitlaat over de
VPRO".
De EO en de VPRO raken de Ne
derlander dieper dan de andere
omroepen, die alleen maar ver
strooiing willen bieden. De Vries
durft zelfs de stelling aan: „Als er
een volksreferendum zou komen
over wat we in de ether wel en niet
kunnen missen, dan zouden ze alle
bei met de A-status uit de bus ko
men. Aan beide kun je je hechten,
terwijl je bij de andere omroepen
een abonnement hebt op een blad.
En je kunt in Nederland je ver
draagzaamheid symboliseren door
te zeggen, dat je zowel de EO als de
VPRO goed vindt. Het siert de
mens. Samenvattend vind ik het
dus een goede zaak dat ze nu alle
bei'de B-status krijgen. Persoonlijk
heden hebben recht op ruimte.
Maar misschien zijn ze op een kwa
de dag zo groot geworden dat het
fout gaat. Aan groei kun je jezelf
verslingeren. Dat gebeurt in Hil
versum. De verslingering aan kijk
cijfers. Wanneer de VPRO en de
EO daaraan niet weten te ontsnap
pen, krijg je concessies, compromis
sen. De bekende series die je zon
der risico evengoed in Turkije als
in Zuid-Afrika kunt vertonen. Dan
zijn ze weg".
„De Nederlander heeft niet alleen
behoefte aan oppervlakkig ver
maak, maar ook aan principiële
stellingname", rondt De Vries af.
„Het houdt, volgens mij verband
met het feit dat we weer op zoek
zijn naar waarden. We hebben de
laatste tijd erg veel onechtheid zien
passeren, mensen door de mand
zien vallen. Twintig jaar geleden
kwam het nog voor dat mensen ge-
wetensgeld aan de belastingen be
taalden. Nu wordt de zaak van
hoog tot laag gefles* We beleven
het demasqué van Nederland. Zo'n
Slavenburg-affaire, de RSV, het
ABP, dat hadden we toch niet voor
mogelijk gehouden. De politicus
van vandaag is de zakenman van
morgen en de oplichter van over
morgen. Ordinaire vormen van
flessetrekkerij blijken opeens
schering en inslag te zijn in de
hoogste kringen, die vroeger model
stonden. Omkopen doen ze in Zuid-
Amerika en zakkenrollen in Italië,
dachten we. En plotseling zijn we
tot de ontdekking gekomen dat
heel ons eigen land zindert van de
criminaliteit. Dat heeft elke grond
onder onze voeten weggeslagen.
Dus groeit er een behoefte aan
nieuw houvast en manifesteert zich
een hang naar terug, naar oprecht
heid, naar zuiverheid, principes.
Ach, het is net als hij het Oude
Volk. Dat gleed ook regelmatig af
en dan kwam er weer een profeet,
die het terugvoerde naar het rechte
spoor en dan ging het weer een
tijdje goed. Zo zou je kunnen zeg
gen dat de EO en de VPRO funge
ren als de stemmen van profeten.
De oude en de nieuwe profeet".
PIET SNOEREN
„Er
is
weer
behoefte
aan
e ga, houvast
'e "Vmrechtheio
^«zuiverheid,
'\:i principes
-
s#'' -s T K
-V
1 VT f-
1955: Pincus vindt de pil uit. Het
zou me niet verbazen als dat jaar
tal in de geschiedenisboeken net
zo'n plaats krijgt als pakweg 1492:
Columbus ontdekt Amerika. Pin
cus maakte het met zijn pil moge
lijk dat grote groepen vrouwen
zelf konden beslissen of ze kinde
ren wilden en zo ja, hoeveel. Een w T
revolutie. Pas in de jaren zeven-
tig werd duidelijk dat „Liefde I
zonder vrees" een prijs heeft. De
pil kwam in opspraak. Vrouwen I. Po
werden pilmoe. Er volgde
prompt een sterilisatie-golf die nu aan het wegeb
ben is. Ook sterilisatie bleek niet altijd ideaal, net
zo min als het steeds populairdere spiraaltje.
Het spiraaltje is een tamelijk
oud voorbehoedmiddel. Men be
weert zelfs, dat kameeldrijvers
het principe ervan toepasten bij
hun kamelen. Als spiraal diende
een forse kei. Hoe dan ook, het
eerste moderne spiraaltje da
teert van 1909. Toch zou het tot
diep in de jaren zeventig duren
voordat vrouw en dokter het als
voorbehoedmiddel accepteer
den. In 1975 werd bij 92.000
vrouwen een spiraal ingebracht.
In 1981 was dat aantal vervier
voudigd tot 352.0Q0.
Met zoveel ervaring zou je kun
nen denken dat men precies
weet hoe het werkt. Dat is niet
het geval. Jawel, men heeft ver
moedens, maar zeker weten
doet men niet. Men neemt aan
dat het spiraaltje de baarmoe
derwand licht irriteert zodat de
bevruchte eicel er zich niet in
kan nestelen. Koperhoudende
spiraaltjes en bijna alle spira
len bevatten tegenwoordig ko
per versterken die werking
nog, maar hoe dat precies zit is
ook al niet duidelijk.
Nog vreemder is, dat men nog
steeds ijiet nauwkeurig weet
hoe betrouwbaar het spiraaltje
is en hoe veilig. In Nederland
was er zelfs tot voor kort geen
onderzoek over bekend. Om dat
gemis goed te maken volgde de
arts D. Dukkers van Embden
van het Amsterdamse Aletta
Jacobshuis meer dan 500 vrou
wen een jaar lang. Dat gebeurde
tussen 1979 en 1980. Het is een
beetje vreemd dat ze er, samen
met de sociaal geneeskundige
prof. P. van der Maas, nu pas
over publiceert.
Vreemd lichaam
Hoe pak je zo'n onderzoek aan
Je kunt in- oude medische dos
siers gaan snuffelen hoe het
vrouwen met een spiraaltje is
vergaan. Je kunt ook een pros
pectief, ofwel vooruitziend on
derzoek doen. Je plaatst dan bij
een aantal vrouwen een spiraal
tje en dan kijk je na een jaar
hoe het met die vrouwen gaat.
Zo gebeulde het in Amsterdam.
Hoe liep dat met die 523 vrou
wen af
Meestal heel goed en soms niet
zo best. Na een jaar was bij 22
procent het spiraaltje weer ver
wijderd, in 18 procent om medi
sche redenen. Dat is te begrij
pen. Het spiraaltje is een corpus
alienum, een vreemd lichaam,
dat niet altijd goed door de
baarmoeder wordt verdragen.
Hevige pijn in onderbuik en
toegenomen bloedverlies zijn
vooral in de eerste weken niet
zeldzaam. In 8 procent van de
gevallen moest vanwege deze
klachten het spiraaltje verwij
derd worden. Geen ongewoon
hoog percentage. Overigens
blijft de helft van de vrouwen
last houden van toegenomen
bloedverlies bij het dragen van
een spiraaltje.
Dan de bijwerking zwanger
schap. In de vakliteratuur schat
men, ondanks het spiraaltje, de
zwangerschapskans op 1 tot 3
procent. Amsterdam scoorde
met 0,6 procent niet slecht,
maar toch. Een spiraaltje is
minder betrouwbaar dan pil of
sterilisatie.
Infectie
Afgezien van die kleine, maar
toch tamelijk sportieve kans op
zwangerschap is er nog een vrij
vervelende bijwerking: een op
stijgende infectie naar het klei
ne bekken. Ook dat is te begrij
pen. Een spiraaltje is een
vreemd lichaam en volgens de
medische wetten bespoedigt een
vreemd lichaam een ontsteking.
Vroeger dacht men dat bacte-
rieën via de touwtjes de baar
moeder in konden klimmen,
maar over dat „bacterie-trapje"
hoor je niet meer. Waarschijn
lijk worden bacteriëen bij het
inbrengen met het spiraaltje de
baarmoeder ingeschoven. >Pat
kan kloppen, want een ontste
king van het kleine bekken
komt vooral de eerste weken
voor. Trouwens, bijna alle ellen
de met het spiraaltje komt voor
al in de eerste weken voor.
De Amsterdamse onderzoekers
waren erg geïnteresseerd hoe
vaak zo'n ontsteking voorkomt
en bij wie. En met reden. Als
ook de eileiders mee ontsteken,
is de kans op onvruchtbaarheid
niet ondenkbeeldig. Buitenland
se onderzoekers houden het er
op, dat ongeveer 2 procent van
de spiraaldraagsters een ontste
king van het kleine bekken
(koorts, buikpijn, afscheiding en
uitblijvende menstruatie) krij
gen. In Amsterdam kwam men
tot ongeveer hetzelfde percenta
ge, maar alleen als de diagnose
op zekerheid werd gesteld. Han
teerde men ruimere normen
dan kwam men op een veel ho
ger (7,7) percentage uit Niet
niks. Tot nu toe dacht men dat
dat vooral jonge vrouwen onder
de 25 overkomt die nooit eerder
zwanger zijn geweest Daar
blijkt niets van uit het Amster
dams onderzoek. Het overkomt
juist vrouwen met sterk wisse
lende seksuele contacten.
Tamelijk veilig
„Het spiraaltje kan geen ideaal
voorbehoedmiddel genoemd
worden", aldus de onderzoe
kers. Bedoelen ze dat het spi
raaltje verboden zou moeten
worden Welnee. Geen enkel
voorbehoedmiddel is zonder na
delen, de pil niet, sterilisatie
niet, condoom niet en spiraaltje
ook niet. Het nadeel van het
spiraaltje is, dat het bij één op
de zes vrouwen niet aanslaat.
Zijn de eerste acht weken zon
der al te nare bijverschijnselen
verstreken, dan kunnen vijf op
de zes vrouwen rekenen op een
tamelijk veilig en gemakkelijk
voorbehoedmiddel.
