TAFEL
Bevrijdingstheoloog
Leonardo Boff
door velen gesteund
fïTïïTÏ
Met kunstgebit naar de psychiater
kerk
wereld
Feministische theologie vervreemdt man en vrouw"
£eidóe
Ontwikkelingshulp
en eigen belang
ACHTERGROND
£eidóC@otncuvt
DINSDAG 21 AUGUSTUS 1984PAGI!
Osservatore Romano mag Polen niet binnen Mgr. Gijsen: abortus altijd verboden
De Poolse autoriteiten hebben een invoervergunning gewei
gerd voor een nummer van de Poolse editie van de „Osserva
tore Romano". Dit meldt Keston College, het Engelse insti
tuut dat de godsdienst in Oost-Europa bestudeert. Een Pool-
stalige uitgave van het officiële dagblad van het Vaticaan
mag sinds een daartoe strekkende overeenkomst uit 1980 tus
sen de Poolse regering en het Vaticaan in het land worden
verspreid. De nu geboycotte editie bevat ondermeer een ver
slag van de reis die Johannes Paulus II naar Zuid-Korea
heeft gemaakt. De paus sprak hier over „de van buitenaf op
gelegde tragische scheiding van het land dat ooit in vrijheid
heeft geleefd". Aangenomen wordt dat ondermeer deze passa
ge tot het verspreidingsverbod heeft geleid.
Het is de onveranderlijke leer van de rooms-katholieke kerk
dat iedere ingreep, die de naam „abortus" verdient, in zich
verkeerd is en in geen enkele situatie goed is of kan worden
gerechtvaardigd. Dat schrijven de bisschop van Roermond,
dr. J. Gijsen, en zijn hulpbisschop A. Castermans in een ver
klaring aan ziekenhuizen en klinieken die een vergunning
overwegen aan te vragen voor zwangerschapsafbreking, zoals
vereist bij wet van 1 mei 1981. „Dit geldt ook wanneer abor
tus van een vrucht in de moederschoot zou worden doorge
voerd om het leven van de moeder te redden, abortus op
grond van de zogeheten „vitale indicatie", schrijven de bis
schoppen. Zij zijn van mening, dat katholieke ziekenhuizen
en klinieken de vergunning niet dienen aan te vragen.
Het heelal is alleen maar
één eindeloos groot
symbool van het
goddelijke.
Nadat eerder al de West-
duitse Franciscanen hun
solidariteit hadden be
tuigd, hebben nu ook de
Oostenrijkse Francisca
nen zich geschaard achter
hun ordegenoot Leonardo
Boff uit Brazilië. Deze be
vrijdingstheoloog moet
zich wegens zijn theologi
sche opvattingen op 7
september verantwoor
den voor de Vaticaanse
congregatie voor de ge
loofsleer.
De Oostenrijkse provinciaal-
overste van de Franciscanen,
pater Ulrich Zankella, noemt
Leonoardo Boff vertegen
woordiger van een zeer gema
tigde richting in de bevrij
dingstheologie. Verder is hij
een zeer vrome man, aldus
pater Zankella, die er verder
op wijst dat Boff's denken
wordt bepaald door de situatie
van de kerk in Brazilië. Het is
volgens de Oostenrijkse over
ste op vele plaatsen cateche
tisch en heeft de Braziliaanse
clerus dichter bij het volk ge
bracht.
Ook de Braziliaanse bisschop
penconferentie' heeft inmid
dels laten weten dat zij de be
vrijdingstheoloog moreel
steunt. Volgens de in Brazilië
verschijnende krant Folha de
Sao Paulo treft een groep Eu
ropese bisschoppen voorberei
dingen voor een document
waarin zij zich solidair ver
klaren met de Braziliaanse
kerk en haar theologen. Het
document zal voor 7 septem
ber worden overhandigd aan
de voorzitter van de Vati
caanse congregatie voor de
geloofsleer, kardinaal Joseph
Ratzinger. Een van de leden
van de congregatie, de Belgi
sche kardinaal Godfried Dan-
neels, heeft vorige week een
ontmoeting gehad met Boff,
welke volgens de Braziliaanse
theoloog zeer positief is verlo
pen. Kardinaal Danneels zei
dat men pas over het werk
van de kerk in Latijns Ameri
ka kan praten als men die
persoonlijk kent. Op het se
cretariaat van de Braziliaanse
bisschoppenconferentie sluit
men desondanks de mogelijk
heid niet uit dat het Vaticaan
de theoloog een verbod zal
opleggen om les te geven of te
schrijven. Een woordvoerder
van het episcopaat verzekerde
evenwel dat dit geen veran
dering zal betekenen in de
uitnemende relatie die men
met Boff onderhoudt.
Ook zal zijn eventuele veroor
deling niet worden opgevat
als een veroordeling van de
bisschoppenconferentie. „Als
een speler van het team het
veld wordt uitgestuurd, wil
dat nog niet zeggen dat wij
Bevrijdingstheoloog Leonardo Boff: als een speler het veld
wordt uitgestuurd, betekent dit nog niet dat de wedstrijd is
verloren.
daarmee de wedstrijd hebben
verloren", aldus de woord
voerder.
In december 1979 was Boff
ook al bij het Vaticaan op het
matje geroepen, samen met de
Zwitserse pater Hans Ktlng
en de Nederlander Edward
Schillebeeckx. Boff hoefde
toen op het laatste moment
toch niet te verschijnen. Kiing
weigerde naar Rome te reizen
en kreeg vervolgens een ver
bod opgelegd om als theoloog
te doceren aan katholieke on
derwijsinstellingen.
Schillebeeckx verscheen in
1980 wel voor de congregatie.
Na langdurig verhoor is hij
uiteindelijk vrijuit gegaan.
Vredesconferentie
van wereldreligies
Het staatshoofd van Ke
nya, Daniel Arap Moir,
zal overmorgen de vierde
algemene vergadering
openen van de „Wereld
conferentie der religies
voor de vrede" (WCRP).
De conferentie duurt tot
de 31ste.
In deze in alle werelddelen
werkzame interreligieuze
groepering die onder leiding
staat van de rooms-katholieke
aartsbisschop van New Delhi,
Angelo Fernandes, spannen
de tien wereldgodsdiensten
zich eenparig in om de vrede
te bevorderen.
Het thema van de conferentie
is ditmaal „Religies voor men
selijke waardigheid en we
reldvrede". De conferentiedo
cumenten tonen aan, dat het
zwaartepunt thans wordt ge
legd in Afrika, waar racisme,
de vluchtelingenstromen, de
grondrechten van de mens en
de inbreuken daarop, de be
scherming van de inheemse
cultuur en dat soort onder
werpen de aandacht zullen
vragen.
De beweging is in 1970 in de
Japanse stad Kyoto opgericht
als een samenwerkingsver
band tussen Buddhisten, Hin
du's, joden, volgelingen van
Confucius, moslims, shintoïs-
ten, sikhs en volgelingen van
Zoroaster.
n
„De feministische theologie
heeft zowel God van de
vrouw vervreemd als man en
vrouw van elkaar", aldus de
strekking van een betoog dat
Elisabeth Motschmann, de
woordvoerster van de Vereni
ging van belijdende evangeli
sche vrouwen in de Duitse
Bondsrepubliek, onlangs heeft
gehouden voor radio Saar
land. Toorn en woede strijden
volgens mevrouw Motsc
hmann om de voorrang bij
deze tien jaar geleden in de
Verenigde Staten ontstane
stroming in de theologie.
Naar zij stelt heeft deze stro
ming een sfeer teweeg ge
bracht van strijd, scheiding en
vijandschap tussen vrouwen
en mannen in de Kerk.
Motschmann kan geen verbe
tering van de situatie waarin
vrouwen zich bevinden ont
waren in de vervrouwelijking
van begrippen als God, Zoon
en Heilige Geest in God de
Moeder, de Dochter en de
Heilige Geest.
Elisabeth Motschmann keerde
zich tegen onder anderen de
Duitse feministische theologe.
Elisabeth Moltmann-Wendel
uit Tubingen, die de rol van
de vrouw als moeder afdoet
als „een dagelijks terugkeren
de schermutseling". Met grote
geringschatting spreekt deze
theologe over de „alles opof
ferende moeder" en eist als
tegenwicht een „strategie van
de zelfhandhaving". Elisabeth
Motschmann verklaarde het
maar een treurige wereld te
vinden, als ieder slechts uit
zou zijn op het eigen-ik en
niemand meer tot enig offer
bereid is.
Gehakt, kool met
paprika en ui,
aardappelen
yoghurt met
banaan
Voor twee: 1 sneetje brood,
150 g gehakt, 1 lepel losge
klopt ei, zout, uitje, kerrie,
30 g boter, mespunt bloem;
1 flinke ui, 1 lepel olie,
300 g spits- of bloemkool, 1
paprika, zout, selderij;
0,5 1 kg aardappelen;
0,5 liter yoghurt, 1 banaan,
vruchtenpuddingsaus of li
monadesiroop naar smaak.
Week het brood in weinig
warm water, druk er zoveel
mogelijk water uit en maakt
het sneetje fijn. Meng brood,
gehakt, ei, zout, fijngesneden
ui en kerrie en vorm van het
mengsel, met natgemaakte
handen, twee gladde ballen.
Leg de gehaktballen tenmin
ste een uur koel weg en bak
ze vervolgens in de boter
bruin en gaar in 20 minuten.
Maak de jus af, als het vlees
uit de pan is, door eerst de
bloem bruin te bakken en
dan weinig water en kerrie
toe te voegen.
Fruit grofgesneden ui licht
bruin in de olie. Bak al om
scheppende een paar minu
ten de in reepjes gesneden
spitskool of de in roosjes ver
deelde bloemkool mee. Voeg
vervolgens twee lepels water
toe en sluit de pan. Snijd de
paprika in gelijke stukjes en
smoor die mee met ui en
kool. Laat de groenten in to
taal 10 a 15 minuten opstaan
en breng ze op smaak met
zout en fijngeknipte selderij.
Snijd de banaan in plakjes,
meng er puddingsaus of li
monadesiroop door. Schep de
yoghurt luchtig door dit
mengsel.
Een receptje voor zelfge
maakte, houdbare puddings
aus: kook schoongemaakte
vruchten in weinig water
gaar, zeef ze desgewenst,
weeg ze en kook ze nog even
op met anderhalf maal zo
veel suiker. Doe de hete saus
in potten, die schoongemaakt
zijn met heet sodawater en
heet water. Sluit die potten
meteen.
JEANNE
Vooral ouderen zien het als begin van aftakeling
STADSKANAAL De
psychische problemen
waarmee mensen te
kampen hebben die een
volledig kunstgebit krij
gen aangemeten, worden
dikwijls onderschat. Als
tandarts en tandtechni-
cus zich op dit punt wat
meer in patiënt en cliënt
zouden verdiepen, dan
zouden heel wat klach
ten voorkomen kunnen
worden. Die conclusie
valt te trekken uit het
onderzoek van de tand-
technicus Coos Imminga
uit Stadskanaal. Hij ver
richtte zijn studie ter af
sluiting van een driejari
ge opleiding in Amers
foort.
De problemen onder de dra
gers van kunstgebitten zijn
niet gering. Naar schatting
hebben tussen drie a vier
miljoen Nederlanders een
prothese. Uit het onderzoek
dat de Consumentenbond het
vorig jaar instelde, bleek dat
maar liefst 750.000 mensen
klachten over dit hulpmiddel
hebben. Veel van die klach
ten, zo valt uit de scriptie van
Immiga af te leiden, hebben
geen technische oorzaken,
maar psychische.
Die psychische problemen
hebben voor een niet onbe
langrijk deel te maken met
de betekenis van het gebit.
Immiga geeft aan, dat het ge
bit eigenlijk drie hoofdfunc
ties heeft. Bij dieren is het
belangrijk als wapen. Bij
mensen geldt dat alleen nog
in noodsituaties of als liefdes-
beet. Daarnaast is het een
werktuig dat in staat stelt om
te kauwen en te spreken. Dat
laatste vormt een sociaal con
tactmiddel bij uitstek. Ten
slotte is er nog de esthetische
waarde. Een slecht en lelijk
gebit kan de waardering van
iemands persoonlijkheid be
ïnvloeden.
In oer-culturen wordt het ge
bit gezien als symbool voor
kracht en schoonheid. Tan
den in de vorm van amulet
ten en talismannen worden
gebruikt als afweermiddelen
tegen ziekten en pijn. Ook in
de taal zijn veel uitdrukkin
gen te vinden die met tanden
te maken hebben en dikwijls
iets zeggen over het karakter
van iemand. Tenslotte con
stateert Imminga nog „de
15«<i
Een kunstgebit op de bank van een psychiater, oftewel: hoe leer ik leven met een prothese.
erotische verleidingskracht,
die ondermeer in de reclame
sterk wordt uitgebuit: de
tandpastaglimlach als
schoonheidsideaal".
Het verlies van tanden en
kiezen wordt volgens Immin
ga dan ook vaak gezien als
een fysieke teruggang. Voor
al ouderen ervaren dat als
een begin van een aftake
lingsproces. Dat gevoel is bij
vrouwen vaker aanwezig dan
bij mannen. Opvallend is dat
over het algemeen jongeren
die aan een kunstgebit toe
zijn, daar minder problemen
mee hebben. Imminga geeft
als mogelijkheid aan, dat hun
psychische veerkracht groter
is. Meestal komt daar ook
nog een sociale factor bij.
Veel mensen die al op be
trekkelijk jonge leeftijd een
kunstgebit moeten nemen,
komen uit de milieus, die
niet zo zwaar tillen aan het
hebben van een goed gebit.
In zijn scriptie geeft Imminga
aan, dat het krijgen van een
gebit-prothese dikwijls tot
een zekere mate van stress
leidt. Hij noemt als voorbeeld
een plaat-prothese in de bo
venkaak. De bedekking van
het gehemelte met een laag
die heel anders aanvoelt dan
het slijmvlies wordt dikwijls
als hinderlijk evraren. De
dikte van die laag geeft het
gevoel dat het monddak
enorm wordt verlaagd en de
tong in de weg zit. Terwijl de
tong het tast-orgaan bij uitne
mendheid is en de tast-in-
drukken als het ware ver
sterkt naar het bewustzijn
doorgeeft.
Bij een compleet kunstgebit
zullen die ervaringen alleen
maar heviger zijn. Er ont
staat een soort alarmreactie,
die in de beginfase kan lei
den tot braakneigingen en
verhoogde speekselafschei
ding. De betrokkene kan het
gevoel krijgen van: „Waar
ben ik aan begonnen? En: Dit
houd ik nooit vol!". Dan is er
nog de aanpassing bij het
kauwen. Met name een on
dergebit kan in veel gevallen
niet redelijk stevig bevestigd
worden. Wel kan een zekere
stabiliteit worden bereikt, die
inhoudt dat de onder-prothe
se bij kauwbewegingen niet
verschuift of gaat kantelen.
De drager moet nieuwe
kauwbewegingen leren ma
ken en bewust spieren in
schakelen, terwijl het kau
wen voor die tijd eigenlijk als
in een automatische reflex
gebeurde.
Ieder mens zal op die erva
ringen anders reageren. De
een heeft meer doorzettings
vermogen dan de ander.
Daarom noemt Imminga het
ook van belang, dat voor het
aanbrengen van een prothese
de motivatie van de betrok
kene en de verwachtingen
rond de prothese gepeild
worden.
Opvallend is ook hoe mensen
met een gebit-prothese kun
nen reageren op hun omge
ving. Imminga: „Soms zijn
mensen zelf heel tevreden
over hun prothese, maar dan
worden er in hun omgeving
wat opmerkingen gemaakt,
waarna blijkt dat ze daar erg
vatbaar voor zijn. Vanaf zo'n
moment komen er dan ook
allerlei andere klachten over
het gebit, waarvoor dikwijls
geen technische oorzaken
aan te geven zijn".
Volgens Imminga kan een
goede begeleiding en een
goede nazorg veel problemen
voorkomen. Dat is dikwijls
een kwestie van aandacht en
tijd. Daarnaast is er een ont
wikkeling gaande, die om de
kosten van een prothese laag
te houden, gericht is op een
optimale produktie. Immin
ga: „Je loopt dan het risico
van een puur zakelijke en fa
brieksmatige aanpak".
„Je zou veel meer naar een
individuele aanpak toe moe
ten. Kijken welke wensen
men heeft. Esthetisch kun je
ontzettend veel doen en ie
mand die zo'n prothese mooi
vindt, zal niet veel techni
sche klachten hebben. Die
stapt veel gemakkelijker
over het ongerief van de eer
ste tijd heen. De aanpassing
komt sneller op gang, al zul
len er altijd wel problemen
blijven. Als je nieuwe schoe
nen koopt, dan knellen die in
het begin ook een beetje. Uit
eindelijk voelt de prothese
altijd anders aan, want hoe je
het ook bekijkt, het blijft een
hulpmiddel"..
Bij de formatie van het kabinet-Lubbers werd de l
ming van Eegje Schoo als eerste VVD-minister van °nf||*-|f
kelingssamenwerking met de nodige scepsis ontvangen*^£^
der een VVD-minister zou van het ontwikkelingsbelei
als Nederland dat sinds het begin van de jaren zeventig N
de, door bezuinigingen weinig meer overblijven. Bovel^ gen
zou Ontwikkelingssamenwerking, zo was de angst, o^t van
duur weinig meer worden dan een onderdeel van de e>, sprak
bevordering. Twee jaar later blijkt die vrees voor eerekdelen
ongegrond te zijn geweest. De begroting van minister Wille,
is tot nu toe als enige vrijwel ongeschonden door de beP stuc
gingsoperaties gerold. Bovendien heeft zij gekozen voo^ ^joete
meer realistische benadering van de Nederlandse ontken. I
lingssamenwerking, nu een groot aantal idealen uit den dat 1
zestig en zeventig onhaalbaar zijn gebleken. Iden g
jt derh
iren dc
UE gisteren door minister Schoo gepresenteerde nota crbekei
wikkelingssamenwerking en Werkgelegenheid" is de vdent I
en voorlopig laatste nota, waarin de minister dë de
touren aangeeft van haar „nieuwe beleid". Het is
omstreden beleidsstuk, omdat voor het eerst uitvoerig
ingegaan op een onderwerp dat jarenlang taboe is geii^en v,
de rol die het Nederlandse bedrijfsleven kan spelen liden. I
ontwikkelingshulp. Voor alle duidelijkheid: het gaat dk. Van<
met name om de bilaterale hulp, de hulp van land tot gulden
waaraan ongeveer de helft van de jaarlijkse vier en
miljard gulden ontwikkelingshulp wordt besteed. Uit re^ge'}lou
onderzoeken is gebleken, dat van de bilaterale hulpg|nt0nre
uiteindelijk ruim vijftig procent weer terugstroomt narst nog
Nederlandse economie. verdii
inex bt
j identer
IN haar nota schijft minister Schoo, dat het Nederlan<fcn na
drijfsleven een grotere aandeel moet krijgen bij het verlt de ve
van ontwikkelingshulp, die gericht is op het schepperferonth
werkgelegenheid in de Derde Wereld. Daar kan op zic£^-
niets tegen zijn. Het beter benutten van de kennis en ^maai
ring die ons land in huis heeft, is evenmin verwerpelijk 0p wj
als de Nederlandse economie daar dan een graantje van^nd en
pikt, is dat mooi meegenomen. Een absolute voorwaarturinge
een dergelijk beleid is echter, dat allereerst rekening vrschi-i1"
gehouden met de werkelijke behoeften in Derde-Werel'0
den en dat niet de belangen van van onze bedrijven v£ jout
komen te staan. Ontwikkelingssamenwerking is geen
delde exportbevordering.
|k tent;
BEHALVE de vermenging van export- en ontwikkeling on
leid, hangt de ontwikkelingssamenwerking nog een ar bekt
gevaar boven het hoofd. Het Nederlandse beleid heeft itroffei
twee „sporen" gekend: de verzelfstandiging van Derde word
reldlanden én aandacht voor de allerarmsten. De hulj!inerva
die laatste groep dreigt nu steeds meer in de verdrukki^ V°J
komen. Het gaat hierbij om mensen die op de eerste fechten
behoefte hebben aan directe (nood)hulp en kleinschalig^oodza
jecten. Pas op langere termijn hebben zij baat bij indusfcnd m
satie. estuur:
in te i
iudent«
DE Tweede Kamer moet daarom bij de behandeling ve stad.
nota's van minister Schoo de twee „sporen" opnieuw dudent
lijk afbakenen. Zij moet er voor waken dat het aandeel" altiï
het Nederlands bedrijfsleven in de ontwikkelingshulp
groot wordt. De dominee mag geen koopman worden. ^oet
uto
Moskou
iet vel
doeide
nestuur
m. j frullen.
Tip voor de Amsterdam g^ter
die in Moskou gaan lob,even
voor de Olympische Sj£e]den
van 1992: vraag, opdat eeds
weldige inspanningen m^erbaa<
tijd niet zinloos blijken tepn zej
geweest, meteen even of ëprobi
sterdam in 1992 nog besta^n^hefj
naar d
liet ve
W.v.d. \en v
DEN Hiuur 1
l\og warm
Ook morgen wordt het nog
een warme dag, met middag-
temperaturen rond 28 graden,
maar het wordt waarschijnlijk
minder zonnig dan vandaag.
Een hogedrukgebied boven
Midden-Europa neemt lang
zaam in betekenis af, en daar
door krijgen onweersstoringen
die in Frankrijk kunnen ont
staan de kans door te dringen
tot onze omgeving. Vooral
morgenochtend is er nog veel
zon, maar in de loop van de
dag kan de bewolking toene
men. In de middag of avond is
hier en daar onweer mogelijk,
het eerst in het zuiden van het
land.
Vooruitzichten voor
de vakantielanden
Zuid-Scandinavië:
Perioden met zon. Donderdag
van het zuiden uit bewolking
en enkele buien. Middagtemp.
van 19 gr vlak aan zee tot 24
gr in het binnenland.
Britse Eilanden:
Perioden met zon en vooral in
het zuiden enkele regen- of
onweersbuien. Middagtemp.
van 17 gr in Schotland tot 24
gr in het zuiden van Engeland.
Belgie, Luxemburg, Duits
land, Alpenlanden:
Perioden met zon en kans op
een regen- of onweersbui.
Middagtemp. 23 tot 27 gr.
Frankrijk:
Perioden met zon en enkele
regen- of onweersbuien. Mid
dagtemp. van 22 gr in Bretag-
ne tot 27 gr aan de Rivièra.
Portugal:
Perioden met zon. Vooral in
het noorden enkele regen- of
chrijv
luden
lechte
onweersbuien. Middagtf" ar
van 20 gr in hetnoorden t 7e
gr in het zuiden.
ereni
•oor d
ling
ugges
Spanje: d
Zonnig. Vooral in het noofend
kans op een regen- of ilaar
weersbui. Middagtemp. 2jo. U
in het noorden tot 32 gr iiiw au
zuiden. pder
lie d,
Italië en de Joegoslavië,,,^
kust: j,ga j
Zonnig, maar donderdagj,ner
het noorden kans op eenou n
weersbui. Middagtemp. oieren
veer 28 gr. Hi. u
ijk ni
)e kc
Weerrapporten van vanmorgen 07.006 ^a'
Weer Max Min ling
tamp tamp tetiti
Amsterdam onbew. 26 16 t Hu
De Bilt onbew. 29 15 |at i
Doelen onbew. 27 15 I
Eelde mist 24 13 Qr°°r
Eindhoven onbew. 28 14 laald
Den Helder onbew. 23 17 L^Uft
Lh. R'dam onbew. 28 16 l. 1
Twente onbew. 25 14 lie ei
Vlisslngen onbew. 27 17 L nj
Tiburg onbew. 27 O I
Barcelona onbew. 28
Bordeaux
Frankfort
onbew. 30 16
Helsinki
Innsbruck
Klagenfurt
Kopenhagen
onbew. 27 12
onbew. 26 20 I
onbew. 25 12 A
Stockholm mist
