Viditel: van
kindje tot
finals
H Het nut van
nutteloos
onderzoek
?edaan. Viditel? Ben
vi-di-tel? vroegen c
IS 199
DEN HAAG „Over Viditel is
ange tijd alleen maar meesmuilend
Wie loopt er
tegenwoordig nog warm
voor Viditel, de
elektronische databank
van de PTT Na vijf jaar
actieve werving heeft
Viditel immers nog maar
10.000 abonnees, terwijl
voor 1985 was gerekend
op een ten minste
tienvoudig aantal
Ger Versteeg, directeur «en het
viditel-servicebuceau AAAA in Den
Haag: „We staan nog maar aan het
begin". (Foto: Milan Konvalinka).
téét dat dan nog? Het kost me
verstand te praten dat Viditel
ongekende mogelijkheden biedt".
Ger Versteeg, directeur van het Vi-
|ditel-publiciteitsbureau AAAA in
Den Haag, vecht nog steeds tegen
ongeloof en scepsis. Hij vergelijkt
dat graag met de entree van de te-
Jlèfoon. De Haagse gemeenteraad
dehield begin deze eeuw lange verga
deringen over de vraag of een
nieuwe centrale voor de vinding
van de heer Bell wel wenselijk
was. Versteeg: „De telefoon werd
geiien als een speeltje voor rijke
^xcentriekelingeft, die zo graag
„hallo" in een hoorn riepen. Viditel
v^ordt vaak in dezelfde sfeer ge
zien. Dat inmiddels een heel nieuw
'införmatiemedium is ontstaan, net
zo wezenlijk als de krant of de ra
dio, wordt gewoon niet opge
merkt".
Evenals de telefoon, had ook Vidi
tel een moeizame geboorte. De PTT
begon in 1978 met hoge verwach
tingen aan de exploitatie van een
„elektronische informatiedienst",
nd na Via een speciale televisie zouden
l...h5). binnen vijfjaar ruim 100.000 parti
culieren informatie uit de centrale
2...fxe6PTT_comPuter op hun beelscherm
en wit kunnen toveren. Een soort elektro
nische encyclopedie dus, maar dan
KdflWn. encyclopedie die dagelijks met
de jongste gegevens wordt aange-
Txh2|*"ld.
Txgl Maar het viel allemaal een beetje
nt wit anders uit. Als „huishoudapparaat"
in ie- kwam Viditel nooit goed van de
grond. Zes jaar na het begin zijn er
18.Pe3nog geen 11.000 gebruikers van het
?6 Pe7 Viditelsysteem en de meeste ge
il^. bruikers zijn geen huisvaders of
e. -moeders met een „tic" voor de
Kd6 beeldbuis, maar managers, onder-
Lxg2 nemers, directeuren, accountants,
middenstanders...
Speeltje
Aanvankelijk had Viditel daarom
inderdaad iets van een speeltje
voor rijke excentriekelingen. Men
sen uit het bedrijfsleven wisten
van redelijk goed te informeren
var via Viditel en konden het systeem
n ter v®r£^er gebruiken om mee te doen
lestijcïs
lotto en toto (een
politie AAAA) of om elektronisch
e bur- sP£e'ale gelukwensen naar collega's
rieten te sturen. Verder waren er aardige
nst od ri*fc>rieken zoals een bioscoopagenda
n varien vlekkenwijzer (tips voor het
verwijderen van vlekken). Echt
een sebpkkend is dat allemaal niet te
n van Toch heeft Viditel zich geruisloos
paard ontwikkeld tot een medium dat
a n g c zich ook voor meer professionele
twee toepassingen leent. Zo kunnen ge-
de bruikers tegenwoordig via Viditel
beeld bestellingen doen en betalingen
De zé- v®rrichten, vanuit de huiskamer of
bet kantoor reizen boeken, boek-
boudgegevens verwerken of
elektronisch post versturen naar
zegels medegebruikers. Voor deze en nog
Tonv ve*e anc*ere mogelijkheden van
in beeldscherm-communicatie is een
edrukt verzamelnaam gevonden: videotex.
If" T" 1 i "1
Spraakverwarring
„Computers zijn wonderen van
vernuft, maar het vervelende is dat
ze allemaal hup eigen taal spreken,
procedures kennen en naar ver
schillende commando's luisteren",
vertelt drs. R. Kolijn, hoofd van de
afdeling voorlichting van het Eco
nomisch Instituut voor het Midden-
en kleinbedrijf (EIM). „Deze
spraakverwarring maakt de com
municatie met grote computers van
bedrijven en instellingen er niet
eenvoudiger op. Je kunt namelijk
maar met één centrale computer
communiceren als je een daarbij
passende terminal in huis hebt. Bo
vendien: computers van een ver
schillend type kunnen niet met el
kaar praten. Ze begrijpen eikaars
taal niet".
Volgens Kolijn rekent „videotex"
voorgoed af met deze spraakver
warring. Kolijn, die voor het EIM
een studie heeft gedaan naar de
mogelijkheden die videotex biedt
voor ondernemers meent: „Video
tex is uniek omdat het moderne
computertechnieken en grote com-
putèrsystemen toegankelijk maakt
voor zelfs de meest hardnekkige
computeranalfabeten. Met videotex
kun je namelijk binnen een half
uur leren omgaan. Je hoeft er bo
vendien geen tienduizenden gul
dens in te investeren. Wat dat be
treft zou je kunnen zeggen dat er
een democratisering vap het com
putergebruik op gang komt".
Om van videotex gebruik te kun
nen maken, heb je niet meer nodig
dan een telefoon, een televisie met
Viditel-aansluiting, een elektro
nisch toetsenbord (kosten: circa
2000 gulden) en een zogenoemd
„modem": een apparaat waarmee
de telefoon als computerlijn ge
bruikt kan worden. Zo'n „modem"
is voor tien gulden per maand bij
de PTT te huur. Met dit setje appa
raten openen zich voor de kleine
ondernemer mogelijkheden die
voorheen alleen aan grotere con
cerns voorbehouden waren.
Hoe dat mogelijk is?
Viditel bestaat tegenwoordig niet
meer alleen Viit de centrale compu
ter van de PTT, waarin allerlei ge
gevens opgeslagen zijn die de ge
bruikers dan „op kunnen roepen".
Het Viditel-project van de PTT
biedt veel meer mogelijkheden. Via
bepaalde toegangscodes kunnen de
aangeslotenen bijvoorbeeld recht
streeks contact met elkaar opne
men. Zo werkt Viditel als een soort
elektronische post. Maar via codes
kunnen de gebruikers ook „door
kiezen" naar andere computers, bij
voorbeeld van hoofdkantoren of le
veranciers, die met de centrale vi-
ditel-computer in verbinding staan.
Via dit videotex-netwerk kunnen
de gebruikers dan bepaalde zaken
afhandelen, zoals het boeken van
reizen, het bijhouden van de voor
raden of het doen van de boekhou
ding.
Vooral dat laatste is een erg be
langwekkende ontwikkeling. Om
dat de „taal"'die de videotex-com
puter spreekt juist ontworpen is
voor computeranalfabeten (men
communiceert met de computer via
een eenvoudig vraag- en antwoord
spelletje) wordt het gebruik van
meer geavanceerde computers ook
voor de leek mogelijk. AAAA-di-
recteur Versteeg: „Sinds we een
Het
baliepersoneel
kan via $en
druk op de
knop op elk
gewenst
moment
nagaan welke
hotelbedden of
vliegtuig-
stoelen nog vrij
zijn.
klanten. Dat is toch niet
bepaald een successtory.
Het was dan ook met
enige aarzeling dat de
Tweede Kamer onlangs
groen licht gaf voor een
verdere uitbouw van dit
informatiesysteem.
Daarmee werd de
experimenteerperiode
Drs. Kolijn: „Videotex rekent
voorgoed af met de
spraakverwarring onder de
computers". (Foto: Milan
Konvalinka).
administratie-computer op Viditel
hebben aangesloten kan een wille
keurige middenstander nu binnen
een half uur leren hoe hij via vi
deotex zijn administratie kan doen.
De computer vraagt hem om de cij
fers, die de middenstander dan via
zijn toetsenbord keurig intoetst.
Maandelijks krijgt hij, tegen een
vergoeding uiteraard, een compu
teruitdraai van zijn balans, winst
en verliesrekening, debiteuren,
crediteuren en dergelijke".
Nog kamers vrij?
Dat deze vorm van computerservi
ce een hoge vlucht gaat nemen is
nu al te merken, bijvoorbeeld bij
reisbureaus en platenzaken. Zo ex
perimenteert Holland International
met een videotex-systeem voor zijn
boekingskantoren. Het balieperso
neel daar kan via een druk op de
knop op elk gewenst moment na
gaan welke hotelbedden of vlieg-
tuigstoelen nog vrij zijn. Dubbel
boeken of minutenlang wachten op
een telefoonverbinding met een
touroperator is er niet meer bij.
Ook de papieren rompslomp is er
een stuk eenvoudiger op geworden.
De rekeningen, reispapieren en
passagierslijsten worden automa
tisch door de computer opge
steld.
Hitparade
officieel afgesloten.
Voor ons aanleiding eens
te onderzoeken hoe het
met Viditel nu gesteld is.
Een econoom uit
Zoetermeer en een
kleine ondernemer in
Den Haag schetsen een
optimistisch beeld. De
econoom: „De
deotexsysteem, voor de grammo-
foonplatenhandel. Voor zo'n 500
gulden per jaar kunnen aangeslo
ten ondernemers in deze branche
via Begotel informatie opvragen
over nieuwe titels, hitparades en
dergelijke en ook rechtstreeks be
stellingen plaatsen bij de leveran
cier. Verder is voor educatieve
doeleinden door de uitgeverij Edu-
caboek een „bibliotheek" met com
puterprogramma's voor middelbare
scholen opgericht. Via Viditel kan
de gebruiker een verbinding ma
ken met de computer van Educa-
boek en het computerprogramma
overnemen („laden") op zijn eigen
micro-computer. Beter bekend ti
slotte is het „teleshopping" dat
Kijkshop in Amersfoort begin dit
jaar introduceerde. Klanten kun
nen in deze zogenoemde Tele-Kijk-
shop via een computer spullen ko
pen. Kolijn: „Een stap verder is dat
dit vanuit de huiskamer gebeurt".
Wat in feite aan I
vertelt drs. Kolijn, is een enorm
netwerk van computers die allerlei
verschillende soorten gebruikers
specifieke diensten en informatie
verlenen. „Begin vorig jaar waren
er nog maar drie computers op Vi
ditel aangesloten. Nu zijn het er al
ruim tien en dat aantal zal eind dit
jaar wel rond de twintig liggen".
Videotex wordt, naarmate het aar
tal aangesloten computers verder
toeneemt, steeds geschikter
het doorgeven van reserveringen,
het doen van bestellingen en bere
keningen, aanbestedingen en offer
tes en het informeren over voorr.
den en levertijden. Leveranciers
dochterbedrijven kunnen namelijk
via een bepaalde aanpassing ook
hun computers op videotex aanslui
ten. De zakenrelaties moeten dan
wel over de benodigde toegangsco
des beschikken.
AAAA is het eerste bedrijf in Ne
derland dat zich geheel heeft toege
legd op het leveren van speciale
diensten voor videotex-gebruikers.
Zo heeft AAAA een programma
ontworpen, waarmee transportbe
drijven hun vraag naar en aanbod
van lading in Europa op elkaar af
kunnen stemmen. Verder experi
menteert AAAA met een compu
tersysteem voor het samenbrengen
van aanbod en vraag naar tweede
hands auto's. Ook dat gaat via het
bekende vraag- en antwoordspelle
tje. De gebruiker vertelt de compu
ter bijvoorbeeld wat voor type auto
hij zoekt en in welke prijsklasse.
Op het beeldscherm verschijnt ver
volgens een lijstje van bedrijven en
ZATERDAG 4 AUGUSTUS 1984.
disch of ander gebied gebaseerd is
op fundamenteel onderzoek. Dat
wil zeggen, op onderzoek waarvan
op dat moment het praktisch nut
meestal niet vaststond. De medi
sche wetenschap heeft daarvan
voorbeelden te over.
Een willekeurig voorbeeld: de car
diologie, de ziekteleer van het hart.
In de 17e eeuw ontdekte William
Harvey dat het bloed niet heen en
weer gaat van hart naar lichaam,
maar een rondreis maakt. Harvey
ontdekte dus de bloedsomloop en
dat was toen wereldschokkend
nieuws zonder enig praktisch nut.
Goed, oude koek, we slaan drie
eeuwen over en belanden in onze
eeuw. Willem Einthoven, een land
genoot van ons, slaagde er in 1903
in met zijn beroemde snaargalva
nometer elektrische ontladingen
van de hartspier vast te leggen.
Tien jaar later leverde hij er een
nog steeds geraadpleegde theorie
bij. Nog een landgenoot van ons,
Karei Frederik Wenckebach, deed
in het Utrechtse Oude Mannen
Huis baanbrekend onderzoek over
hartritme-stoornissen. Werner
Forssman, geen landgenoot, lever
de in 1929 het huzarenstukje een
catheter via een armvene recht
streeks in zijn hart te schuiven.
De moraal. De moderne cardiologie
zou onder de theorie van de
bloedsomloop, ondet het door Eint
hoven ontdekte cardiogram, het
fenomeen van Wenckebach en de
door Forssman op eigen lijf toege
paste hartcatheterisatie, geen poot
hebben om op te staan. Toch bad al
dat denk- en doewerk op dat mo
ment geen enkel praktisch nut. „Ik
herinner me nog goed", aldus de
cardioloog H. A. Snellen in een on
langs gehouden feestrede, „dat ik
bij-patiënten met een hartinfarct
soms voorzichtig de deur van de
ziekenkamer opendeed om te zien
of ze nog in leven waren". Kennis
werd pas tientallen jaren later
macht.
Geldgebrek
Eind goed, al goed. Het nutteloze
onderzoek van Harvey, Einthoven,
Wenckebach, Forssman en vele,
vele anderen heeft na jaren toch
nog het vak cardiologie opgeleverd.
Maar hoe zit het met het nutteloze
medische onderzoek anno nu? Vol
gens mensen die het weten kunnen
tamelijk slecht, want het leerstuk
dat onderzoek onmiddellijk nuttig
moet zijn is >veer in andere vorm
opgedoken. Dit keer is niet het stu-
dentenidealisme van tien jaar gele
den de reden, maar het geldgebrek
van tegenwoordig. Ook nu is de re
denering weer zeer verleidelijk.
Wat is het geval? In de gezond
heidszorg gaat per jaar 34 miljard
(34 met 9 nullen) gulden om, en
daar moet volgens iedereen het
mes in. Hoe? Door van elke gulden
rekening en verantwoording te
vragen. Geen wonder dat de zie
kenfondsen steeds luider morrend
geld beschikbaar stellen voor expe
rimentele en daarbij ook nog pe
perdure transplantaties van lever
en beenmerg. Hooguit een paar
honderd mensen zijn daarmee ge
holpen en de ziekenfondsen den
ken de daarvoor nodige miljoenen
beter te kunnen besteden aan nut
tiger zaken als pak-weg de kraam
zorg, bestrijding van geslachtsziek
ten of de voorlichting van het pu
bliek.
Kosten-batengewijs hebben ze ge
lijk. Maar wat zijn die baten nu
precies? Het grootste probleem bij
transplantaties is het voorkomen
dat het afweersysteem van het li
chaam een totale oorlog begint te
gen het ontvangen orgaan. Dat af
weersysteem staat op het moment
in het brandpunt van de weten
schappelijke belangstelling. Men
neemt aan dat het een beslissende
rol speelt bij onderling weinig ver
gelijkbare ziekten als reuma', schi
zofrenie, multiple sclerose, de ziek
te van Parkinson, kindsheid, sui
kerziekte, enzovoort, enzoverder,
en niet te vergeten kanker. Als de
rol van het afweersysteem bij een
ziekte ontrafeld wordt dan werpt
dat ook een licht op tal van andere
ziekten.
Bestrijdbaar
Vandaar dat met name de resulta-
ten van de beenmergtransplantatie
voor veel meer mensen nut kun-;
nen hebben dan voor die enkele
honderden die er daadwerkelijk
mee geholpen worden. Bij nogal
wat wetenschappers leeft zelfs de
verwachting dat we aan de voora
vond staan van een „Tweede The
rapeutische Revolutie'. Kanker en
de hele reeks van boven gemelde
ziekten zouden volgens het Engelse
„Office of Health Economics" bin
nen twintig jaar bestriidbare ziek
ten kunnen zijn. Sleutel daarvoor is
de ontrafeling van het afweerappa-
raat van het lichaam en daar dra*
gen peperdure hixe behandelingen
als beenmerg- en levertransplanta
tie hun steentje toe bij.
ontwikkelingen gaan zo
snel dat er tegenwoordig
elke dag wel
toepassingen bijkomen".
De ondernemer: „Wat
men niet in de gaten
heeft, is dat er stilaan
een heel nieuw medium:
is ontstaan, net zo
wezenlijk als de krant of
de radio".
particulieren die dergelijke auto's
in Nederland te koop aanbieden.
Europees netwerk
Kolijn: „Dagelijks komen er wel
nieuwe toepassingen bij en er is
nog enorm veel méér mogelijk. De
infrastructuur is al grotendeels ger
reed, ook internationaal gezien. Zo
is het al mogelijk om via Viditel
verbinding te maken met compu
ters in Duitsland en Engeland".
Versteeg: „We staan nog maar aan
het begin. Eerst werd videotex nog
al eens gezien als een doodgeboren
kindje, maar inmiddels kun je beter
spreken van een gezonde baby. Een
baby die nog zal uitgroeien tot een
volwassen mens".
Videotex: zal dat binnen afzienbare
tijd bij winkels, horecabedrijven,
transport- en handelsfirma's, reis
bureaus en dergelijke net zo'n
gangbaar artikel zijn als de tele-
Kolijn: „Ik denk dat het aantal vi-
deotex-toepassingen in het midden-
en kleinbedrijf snel toeneemt. Maar
het hangt er per sector van af hoe
snel die ontwikkeling zal zijn. Som
mige branches, zoals de levensmid
delenhandel, zijn natuurlijk al re
delijk geautomatiseerd zodat er
misschien weinig behoefte bestaat
aan nieuwe systemen. Andere on
dernemers zijn nog niet op de
hoogte met de mogelijkheden van
videotex-systemen of kunnen het
niet eens worden over een geza
menlijke videotex-dienst.
Dan is er nog het probleem dat be
paalde programma's pas ontwik
keld worden als er duidelijk vraag
naar is. Maar die vraag ontstaat
vaak pas als de programma's al
ontwikkeld zijn. Een soort kip-en-
ei-probleem dus. De overheid zou
wat dit betreft een stimulerende rol
moeten spelen in de systeemont
wikkeling e'n voorlichting over toej
passingen. Kijk maar eens naar
Frankrijk, waar de overheid 1,6
miljoen terminals bij particulieren
heeft uitgezet ter vervanging van
de telefoonboeken".
Versteeg ziet de toekomst niet som
ber in. In drie jaar zag hij zijn om
zet groeien van enkele tonnen naar
ruim zestien miljoen gulden. Van
zijn flatwoning kon hij verhuizen-
naar een ruim bedrijfspand tegen
over het Haagse Binnenhof. Voor
volgend jaar rekent Versteeg op
een verdere omzetgroei met 50 60
procent.
Versteeg daarover: „Ik ben een
doorzetter en dat zullen ze weten
ook".
PAUL KOOPMAN
Een verleidelijke stelling. In ruwe
vorm kom je hem tegen in de op
merking dat de techniek wel een
maanraket kan maken, maar nog
steeds geen betrouwbaar achter
lichtje voor de fiets. Een deftiger
formulering van die opvatting is
het alweer bijna vergeten leerstuk
dat onderzoek „maatschappelijk re
levant" moet zijn. Tijdens de op
standjes van vijftien jaar geleden
maakten studenten zich daar zeer
druk over. Er is een hoop concrete
ellende op de wereld, aldus het
leerstuk, het zou de eerste zorg van
de wetenschap moeten zijn daar
een eind aan te maken. Wie alles
wil weten over pak-weg de kniege
wrichten van de duizendpoot moet
dat maar in zijn vrije tijd uitzoe
ken. Aan hobbyisten vakidioten
hebben we niets, wetenschappe
lijk onderzoek moet nuttig zijn.
Op het eerste gezicht is daar geen
speld tussen te krijgen. Op het
tweede gezicht u raadt het al
is er op die verleidelijke stelling
een boel af te dingen. Het belang
rijkste bezwaar is dat een meerder
heid van alle „doorbraken" op me-
Op de universiteit van de armen, het
café dus, hoorde ik van een
buitengewoon nutteloos onderzoek.
Een of andere Piet Molecuul had
uitgezocht dat tranen van verdriet
anders zijn samengesteld dan tranen
van geluk. Belachelijk, aldus mijn
gesprekspartner een barkruk verder
op. Er zijn waarachtig wel
belangrijker zaken om uit te zoeken.
Astma, suikerziekte, kanker en noem
maar op, de medische wetenschap
heeft daar nog steeds geen echte
oplossing voor gevonden.
I. Paalman
