dodelijk 3
spel
tussen
oorlog
en
vrede
LUCHTSPION AGE:
Gek cadeautje
ZATERDAG 4 AUGUSTUS
kEC]
[s Ni<
td Ff
te a
?nsg<
r di
rikop
r ei[
ande
tken
te brengen. De verdwaalde Russen
vlogen dan meestal over Neder
landse militaire vliegvelden. Soms
speelde een Russische vlieger het
klaar om boven Winterswijk de
grens te passeren en helemaal via
de vliegbasis Leeuwarden Schiphol
te bereiken".
Voorts bedrijven de Russen volgens
Van der Aart luehtspionage onder
de dekmantel van internationale
hulpverlening. „In geval van grote
rampen kunnen meestal zonder
veel politieke problemen overvlieg-
rechten worden verkregen (ook
van landen die normaal nooit Rus
sische militaire vliegtuigen in hun
luchtruim zouden accepteren) en
kan voor bijtanken gebruik worden
gemaakt van luchthavens die an
ders gesloten zijn. Zo heeft Moskou
in 1970 een luchtbrug naar het door
zware aardbevingen getroffen Peru
aangegrepen voor een omvangrijke
spionage-operatie boven Zweden,
IJsland en Groenland".
Verbazing?
Van der Aart signaleert in dit ver
band enige verbazing bij de Ko
ninklijke Luchtmacht over het feit
dat in een tijdperk waarin spiona-
gesatellieten bijna alles evengoed
kunnen fotograferen als vliegtui
gen, de Russen nog steeds Aeroflot
benutten als dekmantel voor spio-
nagevluchten, met alle risico's van
dien. „In sommige luchtmachtkrin
gen", onthult hij „bestaat de indruk
dat Russische inlichtingendiensten
of afdelingen daarvan soms langs
elkaar heen werken. In de Mos-
kouse bureaucratie zouden KGB en
GRU (de inlichtingendienst van de
strijdkrachten) opdrachten ver
strekken over het vergaren van in
lichtingen over tamelijk onbenulli
ge zaken die al uitgebreid in de
westerse pers zijn gepubliceerd. Ze
vertrouwen de westelijke defensie-
publikaties kennelijk niet, aldus
een luchtmachtdeskundige; ze den
ken voortdurend misleid te worden
en willen alles zelf duidelijk gecon
stateerd hebben". Maar als dat zo
is, waarom bedienen dan ook de
Amerikanen zich ondanks hun ar
senaal aan spionagesatellieten ndg
steeds van dekmantels in lager sfe
ren? Die vraag laat Van der Aart in
zijn boek helaas onbeantwoord.
Hij beperkt zich tot de vaststelling:
„De ontwikkeling van geavanceer
de spionagesatellieten heeft het ge
bruik van vliegtuigen voor verken
ningsdoeleinden niet verminderd.
Integendeel, zelfs meer landen ver
trouwen hun buren niet en bouwen
transport- of verkeersvliegtuigen
om teneinde ze geschikt te maken
voor heimelijke afluistervluchten.
Frankrijk gebruikt de DC8, Zwe
den de Caravelle, Israël de Boeing
707, om er maar een paar te noe
men. En de legendarische Ameri
kaanse U-2 die in de jaren vijftig,
bemand met vliegers van de CIA,
jarenlang ongestraft boven de Sov
jet-Unie vloog, is sinds kort weer in
West-Europa gestationeerd om on
der een gewijzigde naam en niëi^
radarverkenningsapparatuur
staten van het Warschaupact te st'uur
spieden. Boven de Oostzee vliei ts p
dagelijks zoveel spionagevliegy ee
gen van zoveel nationaliteit:^ 1
rond, dat het neutrale m^ wc
daarom zelf niet minder nieuws^ WQ|
rige Zweden spreekt over <i.eer;
spinneweb van luehtspionage". je n
Vliegtuigspionage blijft een uitt^je
schimmig en gevoelig onderwy^^
waarover zelfs in militaire krin^jf a
niet openlijk gesproken kan w,.-
den, concludeert Van der Aart' c
zijn nabeschouwing. Het voorlong
toppunt van schimmigheid lijkt
onzichtbare luchtspion te zijn |eten
Amerika de afgelopen drie jaar.
het diepste geheim heeft ontw
keld. Stealth luidt de codena^n
voor het project. Dat is Engels
ons goed vaderlandse beg
„steels, geniepig" en zelden zal
naam meer toepasselijk zijn gei
zen. Er zouden al twintig toesteLTtlg
van dit type bestaan (bouwkosBBi
een miljard dollar), maar g^ens
mensenoog buiten dat van enk^ergi
ingewijden heeft ze ooit ai,ssep
schouwd en er zijn ook geen fokst pï
van. Toch vallen deze Stea^j
vliegtuigen met het menselijk fce'd
wel degelijk waar te nemen, rfey té
men kans zou zien het waterdicL Ee
bewakingscordon eromheen I 'wee
doorbreken. De onzichtbaarheid! op
hem in een dusdanige construe.^ c
dat radargolven er bijna nietdt wor
worden weerkaatst. Deze verzwLar
king van de elektromagnetis£s y(
reflecties waardoor op de radgert
schermen geen echo meer te.zjheid
is, heeft men bereikt door een sL en
ciale vormgeving zonder sche^ h
hoeken en door het gebruik Vresu
composiet materialen (niet-mey ge
len) die radarstralen absorbert wa<
Ook de infrarode warmte-uitstf van'
ling via de uitlaten van de motoi|uffei
is zoveel mogelijk beperkt om |en
frarood-detectoren buiten spel En
zetten. rkeer
Volgens de schaarse berichten zcezet
den de toestellen gestatioriefang
worden in een zuidwestelijke woyjgn
tijn van de Verenigde Staten j vai
met reusachtige C-5 Galaxy trai verl
portvliegtuigen vervoerd wórcLe
naar gebieden in de wereld waar cjiai
hun taak moeten uitvoeren.. !mac|
kardinale vraag voor zo'n gehej in c
en kostbaar project is natuurli
welke taak? Van der Aart:
schoon de Amerikaanse luchtmat
altijd de term verkenningsaan^U^
heeft gehanteerd bij de omschP*®
ving van het tactische Stealhiddt
vliegtuig, houden alle luchtvaavihd
deskundigen het er op dat de eer
en voorlopig enige taak van de
zichtbare vogel luehtspionage
Want wat is er idealer voor cl£5 c
destiene fotoverkenningsraiss._pi
dan een vliegtuig dat door de F
genstander niet kan worden wailtO(
genomen?" PIET SNOERIt O)
Spionage vanuit de lucht; autenni=
Dick van der Aart; Uitgever I
men Luchtvaart, Weesp; prDSl(
39.50. o hot
Een paar jaar geleden gaf iemand
me een heel gek cadeautje. Een
stukje dik plastic van een centime
ter of tien ,lang, heel gek gevormd.
Het leek nog het meest op de lel
van een boerehaan. Maar het was
felwit. En er zat een grote haak in.
En probeer het nou écht maar, zei
de gulle gever, want ik heb met
zulke dingen mirakels veel baars
gevangen.
Inderdaad: magnifiek kunstaas.
Twisters heten die dingen. De laat
ste jaren zijn zij in snelle opmars, in
vele kleuren en vormen en afme
tingen en het is zulk fantastisch
kunstaas dat ik er nu we zo
langzamerhand echt weer »an het
kunstaasvissen beginnen graag
eens speciaal de aandacht op wil
vestigen.
Eigenlijk heb ik me pas veel later
gerealiseerd dat ik de twister al
lang kende, voordat ik dacht hem
te kennen. Wie naar Ierland gaat
om te vissen neemt in zijn viskof-
fertje een aantal Red-gills mee, het
is bijzonder vangnamig visaas voor
met name pollack en koolvis, maar
voor nog vele andere soorten ook.
Wel, die Red-gill is volgens hetzelf
de beginsel als de twister gebouwd:
een stuk plastic, ongeveer in de
vorm van een visje, maar met een
heel vreemd gevormde staart. In
die staart zit het geheim, net als bij
de vele, vele modellen twisters die
nu in de handel zijn. Zoals een
spinnertje al draaiend door het wa
ter bewegingen maakt die de vis
aantrekken (door trillingen zegt
men, maar vissen praten daar zel
den uitvoerig met ons over; als
mensen gissen we er dus maar
naar), zo maakt die vreemd ge
vormde staart van de twister blijk
baar zulke bewegingen in het wa
ter als er goed mee wordt gevist
natuurlijk dat vele vissen er
achteraan jagen en er gaarne op
klappen.
In een paar jaar zijn er nu zoveel
soorten twisters verschenen, in zo
veel vormen en afmetingen en
kleuren, dat ik het wel uit mijn
hoofd laat om er zelfs maar een op
somming van te geven. Ik heb er
laatst een gezien dié'45 centimeter
12
renrammer en een zeemolen npOS
40-00 nemen, maar een gewo
snoekhengel en een molen rr'
pak-weg 25-00. Ennegeef kt r
niet op na een dozijn worpen. OD€
De techniek schrijdt voort mens^
ook ter zake van hengelspullen.
heb in die toch maar enkele jarlect
dat twisters op de markt zijn al eQ
hele reeks van nieuwe twistervr
men zien komen en het einde OU
nog wel niet in zicht zijn. Onder Iqi
hand zijn er twisters met tW
staarten verschenen en twisters (i SU
zich kronkelen als een hysterisch op
regenworm en ik heb ook al comfma
naties van spinner en twisters fi.
zien en imitatie-inktvisjes.diè ijda
twisters zijn gebouwd, enzovoaj^
Maar tot dusverre bevalt mij c
witte twister aan een jigkop h
best. Overigens, u weet zelf_o[ 11
wel dat die dingen waar je eens e|rpp.
keer goed mee gevangen hëbt,
vertrouwen blijven inboezeiWinti
dat is nu eenmaal zo. jag^
Over de verhouding tussen l^rk'
werpvermogen van de hengel l
de zwaarte van de jigkop nog er*"-
als u een twaalf grams hengel hel
kunt u er een jigkop van twa(
gram aan hangen en dan gooit'
wel zeer ver maar u vist niet
zijn zuiverst. Met wat „onderbeU
ting", dus een jigkop van bijvoa
beeld 7 gram, vist u veel scherpe
voelt u de aanslagen veel bete
Voor lichtere hengels geldt dat nl
ituurlijk navenant. 4,
A. C. W. VAN DER VF
mat; die wordt op de Atlantische
Oceaan gebruikt voor dat heel gro
te werk. En vorige maand zag ik in
een Zuidhollandse polder iemand
bezig met twistertjes van een paar
centimeter lang, gemaakt van fluo
rescerende kunststof en als het
ware bedekt met een huid van
kleine lovertjes. Hij zei dat ie er
aardig ruisvoorn mee ving, maar
op die dag dat ik hem zag kon hij
mij het bewijs niet leveren, wat hij
ook probeerde. Ik geef dit dus on
der voorbehoud aan u door.
De meeste twisters zijn zo gemaakt
dat je ze op een loden kop met een
haak moet zetten; zo'n kop heet
een jigkop. Ook (vooral rondom
Amsterdam) een jakoppie wordt er
veel voor gebruikt. U moet zich
zo'n jigkop voorstellen als een stuk
je) lood, dat zo ongeveer is ge
vormd als een voorloper boven een
spinner, met een haak erop gemon
teerd. Met jig en jakoppie wordt
ook wel zo maar gevist, maar de
gewoonte om die dingen als ver
voerders van de twister te kiezen
wint snel terrein. Terecht trou-
De vismanier is doodeenvoudig.
Zover mogelijk werpen, zover laten
zakken als u denkt dat gezien de
diepte van het water kan en lang
zaam indraaien. Hoe langzamer hoe
beter, vindt menig twisterofiel. In
ondiepe polderwateren kiest u na
tuurlijk een lichte jigkop (er zijn er
al van 3 gram),' op diepe plassen
AMSTERDAM Toen de
Russen bijna een jaar geleden de
Zuidkoreaanse Boeing 747
afschoten alsof het om een
schadelijke vogel ging 269
passagiers en bemanningsleden
begravend in de ijskoude
wateren rond het eiland
Sachalin dachten ze dat ze een
RC-135 te pakken hadden. Zo
luidt althans hun officiële
verklaring. En misschien was een
lugubere wens de vader van hun
gedachten. Want hoezeer ze sinds
1965, toen de eerste RC-135's met
hun spionagevluchten begonnen,
ook op het toestel hebben geaasd,
nooit zijn ze er in geslaagd zo'n
vliegende afluistercentrale naar
beneden te dwingen om hem zijn'
elektronische geheimen te
ontfutselen. Dat moet het
Kremlin knap hebben
gefrustreerd, gezien de grote
aantallen RC-135's (er zijn ten
minste elf verschillende
uitvoeringen van gebouwd in
series van rond de twintig)
waarmee Amerika het Oostblok
en andere onrusthaarden dag en
nacht, jaar in jaar uit beloert.
Wel is het de Russen ooit gelukt
een voorganger van de ongrijpbare
R-135 uit de lucht te plukken: de
zesmotorige Boeing RB-47H Strato-
jet. Bijna een kwart eeuw geleden
was dat, op 1 juli 1960, boven het
schiereiland Kola. Hoe ze dat klaar
speelden? Het hardnekkige verhaal
gaat dat de gigantische verken
ningsmachine die in de richting
van Archangelsk koerste, naar de
kust werd gelokt doordat de Rus
sen met opzet bepaalde vooruitge
schoven waarschuwingsradars uit
schakelden. Omdat bijgevolg de
verwachte elektromagnetische sig
nalen uitbleven, zou de spioneren
de bemanning in verwarring kun
nen zijn geraakt en verder kunnen
zijn doorgevlogen dan de bedoeling
was teneinde niet zonder elektroni
sche buit op de thuisbasis Alaska te
hoeven terugkeren.
„In het kat- en muisspel van de
elektronische oorlogvoering is in
derdaad alles mogelijk", tekent
Dick van der Aart bij deze veron
derstelling aan. Hij is de auteur van
het zojuist verschenen boek „Spio
nage vanuit de lucht", dat uitput
tend ingaat op de geheime verken
ningsvluchten over en weer waar
mee Oost en West eikaars machts-
potentieel bespieden. „Een dodelijk
spel tussen oorlog en vrede", noemt
Van der Aart het. Immers: „Sinds
de Tweede Wereldoorlog zijn tien
tallen spionagevliegtuigen aange
vallen en neergeschoten. Meer dan
honderd bemanningsleden verlo
ren daarbij het leven". Noch wordt
het dodelijke spel louter vanuit mi
litaire vliegtuigen beoefend. Van
der Aart, al 20 jaar luchtvaart- en
defensiespecialist voor kranten, ra
dio en televisie, somt-legio voor
beelden op van spionagegevallen
waarbij misbruik is gemaakt van
burgertoestellen. Helemaal onge
rechtvaardigd was het wantrouwen
dus niet toen de Russen in septem
ber vorig jaar tien straaljagers ach
ter de- Koreaanse Boeing 747 aan
joegen die twee uur lang spookach
tig boven verboden terrein bleef
vliegen met het fatale gevolg
van dien.
„maar het was de Caravelle verbo
den af te wijken van de voorge
schreven, uiterst smalle luchtwe
gen. Door allerlei problemen te si
muleren (uitvallen radiokompas,
enzovoort) slaagden de bemannin
gen er toch in geregeld te verdwa
len. Volgens Franse bronnen zou
den de Caravelles van Air France
meer dan honderd fotovluchten
hebben gemaakt en vijf nieuwe
Russische raketbases hebben ge
vonden".
Nog driester hebben de Amerika
nen boven Zuid-Afrika gehandeld.
„Een schrijver van een spionagero
man had het niet zo mooi kunnen
bedenken", verbaast Van der Aart
zich in zijn boek. „Een onschuldig
tweemotorig toestelletje voor het
persoonlijk vervoer van de Ameri
kaanse ambassadeur en andere di
plomaten, voorzien van een ver
borgen luchtcamera voor heimelij
ke spionagevluchten, gemonteerd
onder de stoel van de tweede pi
loot".
Totdat de Zuidafrikaanse regering
het spel door kreeg en krachtig
protesteerde, vloog deze C-12A die
plaats bood aan elf personen, tij
dens officiële diplomatieke missies
naar omliggende staten als Zimbab
we, Zambia, Angola en Mozambi
que opvallend vaak over strate
gisch belangrijke gebieden of in
stallaties in het gastland.
„De Amerikaanse luchtmacht heeft
over de hele wereld totaal ten min
ste twintig van dergelijke C-12A's
rondvliegen voor diplomatieke
transporten", tekent Van der Aart
hierbij aan. „Hoeveel daarvan zijn
uitgerust met een geheime camera,
blijft een niet te beantwoorden
vraag, maar het staat vast dat de
machine in Zuid-Afrika niet de
enige was met een verborgen foto
installatie. Tijdens de bezetting in
1980 van de Amerikaanse ambassa
de te Teheran verklaarden twee
Amerikaanse gijzelaars voor de
Iraanse televisie dat Amerikaans
pesoneel verkenningsvluchten
maakte met een speciale C-12A,
voorzien van camera's onder de
stoelen van de cockpitbemanning".
Fotovluchten
Integendeel: het Kremlin wist uil
de praktijk dat de Amerikanen in
dit opzicht allerminst schuldeloze
lammeren zijn. Breedvoerig be
schrijft Van der Aart in zijn boek
hoe de CIA in de jaren zestig de
toestemming heeft uitgebuit die de
Franse luchtvaartmaatschappij Air
France had gekregen als eerste
westers vliegbedrijf een geregelde
dienst op Moskou te mogen onder
houden met zijn toen splinternieu
we Caravelle. In opdracht van de
Amerikaanse inlichtingendienst
maakten de zorgvuldig geselecteer
de piloot-spionnen van Air France
met een verborgen losse camera fo
to's vanuit de cockpit. „De CIA had
vooral belangstelling voor de nieu
we Russische bases met nucleaire
raketten", aldus Van der Aart,
Uitvergroting van een op 20 km hoogte genomen spionagefoto. Geoefende analisten kunnen de dieren op een
veehoudersbedrijf afzonderlijk tellen en zelfs de merken van de auto's onder aan de foto bepalen.
Hetzelfde spel
En de Russen? Die spelen natuur
lijk hetzelfde spel. „Op de onder
grondse radarschermen van de Ko
ninklijke Luchtmacht in Nieuw-
Milligen worden de vluchten van
de Russische luchtvaartmaatschap
pij Aeroflot boven Nederland altijd
met argusogen gevolgd", weet Van
der Aart bijvoorbeeld, „want sinds
de eerste Tupulev van dit bedrijf in
1958 op Schiphol neerstreek, heeft
Nederland (net als zoveel andere
westerse landen) van tijd tot tijd te
maken gehad met Russische vlieg
tuigbemanningen die een luchtha
ven slechts na veel omzwervingen
konden vinden. Geregeld gingen er
van Leeuwarden of Soesterberg
straaljagers de lucht in om Aero-
flot-kisten weer op het rechte spoor
kunt u veel verder gaan. Jigkoppen
van zelfs een paar ons bestaan; zij
worden op de oceaan gebruikt. U
moet dus eerst weten waar u gaat
vissen eer u jigs en twisters kiest.
Aan en op zee (wel wis en donders
is ook aan onze kust de twister zeer
bruikbaar, met name op makreel
en zeebaars en ik denk ook op zee
forel, maar dat is tot nu toe slechts
een vermoeden) neemt u zware jigs
en grote (witte) twisters. Voor
snoek neemt u fikse. Voor baars
kleinere.
U behoeft de twister niet altijd met
een loden kop te bevissen. Ik heb
aan het Hollandsch Diep mensen
met succes laaars zien vissen met
paternosters van witte twisters.
Een onderlijn met 35 gram lood,
daaraan drie grote witte twisters,
met nogal forse haak (nee, nee,
geen dreg, altijd een haak) en maar
werpen en pompend terugvissen.
Bijna elke worp leverde aan een
van die blijkbaar onweerstaanbaar
wapperende staartjes een baars op.
Ook kun je, in water met sterke be
groeiing, de twister met een wartel
op een zijlijntje monteren. Dan
sleurt dat loodje door het vuil,
maar de twister blijft nu ja, niet
altijd, moet ik erkennen, want het
hangt natuurlijk ook wel een beetje
van de handigheid des lozen vissers
af dan netjes boven het vuil
door hét water huppelen.
Het werken met de twister is overi
gens het best te leren als u die twis
ter inderdaad op een jig monteert.
Zover mogeljk uitwerpen, de jigkop
ietsjes laten zakken (hoe diep, dat
hangt uiteraard van de diepte van
het water af) en dan met rukjes
binnenvissen. Nee, nee, nee, ik zei:
met rukjes en niet met wilde halen.
Als we die hengeltop driftig laten
knikken, een, twee of drie keer
achter elkaar en dan weer even
rust, dan schijnt de twister zich het
verleidelijkst voor de vis door het
water te bewegen. Voor binnenwa
ter en zout water is er wat dat be
treft geen verschil. Oh ja, als u met
twisters op zout water gaat vissen,
moét u natuurlijk geen zware pie-
De RC-135 die de
Russen nooit
hebben kunnen
onderscheppen
en die vorig jaar
per vergissing tot
het neerschieten
van de Koreaanse
Boeing 747 zou
hebben geleid.
die wordt op de oceaan gebruikt voor dat heel grote werk
De nieuwe
generatie
luchtspionnen
zoals deze Britse
TR-1 wordt
dusdanig
geconstrueerd
dat ze voorde
vijandelijke radar
onzichtbaar
blijven.
