Gelakte nag-
boven de nne
atoomknop fel
meer vast of hij de top zal halen.
Het komt voor een groot deel ook
op bekwaamheid aan".
Geeft het dan geen voorsprong
meer uit de elite geboortig te zijn?
Toch wel. Alleen de naam al. Van
Hezewijk probeert een bescheiden
gezicht te zetten. „Mijn vader is
hier gemeentesecretaris geweest.
Als ik aan het loket kom, hoor ik
wel eens: uw vader heeft me nog
aangesteld. Je krijgt op grond van
je naam een zekere voorkeursbe
handeling. Vaders uit de elite ken
nen ook altijd wel iemand die er
gens voor een goede baan kan zor
gen. Alle topfunctionarissen die ik
heb ondervraagd, geven het vol
mondig toe. Er zijn duizenden
mensen die op mijn post even goed
zouden voldoen als ik, zeggen ze, ze
misten alleen die kruiwagens. Wat
ook een rol speelt is de opleiding.
In het buitenland hebben topmen
sen vaak bedrijfseconomie gestu
deerd, maar bij de Nederlandse eli
te is rechten favoriet, met een
voorkeur voor de universiteit van
Leiden. De contacten die daar wor
den opgedaan met name in stu
dentenvereniging, in tennis- of
golfclubs bepalen het verloop
van een latere carrière. Er worden
vriendschappen gevormd die zich
over lange jaren uitstrekken. Pro
fessoren zijn bekenden van hun va
der en vormen prachtige opstapjes
naar functies binnen de universi
taire wereld of in het bedrijfsle
ven".
Geen spruitjeslucht, maar wel de
gelijk hokjesgeest ademt de elite
uit. Alle lijnen komen steeds weer
samen in hetzelfde informele cir
cuit van cocktailparties, sociëteiten
en clubs. Van Hezewijk somt op:
„De Lions Club voor de plaatselijke
notabelen, de landelijk erg belang
rijke Rotary, De Witte en de Haag
se Schouw in Den Haag, het ge
nootschap Onder Ons en diverse
zeer selecte clubjes van oud-minis
ters". Speelt de Vrijmetselarij een
rol, vaak verdacht immers van eli
tair gekonkel? Die is Van Hezewijk
bij zijn navorsingen niet tegengeko
men. „Je moet eerder denken aan
de Johanniter Orde en de Maltezer
Orde". In dat informele circuit
worden sollicitaties afgetast en za
ken gedaan. Cohesie en solidariteit
staan er borg voor dat niemand
zich ooit een buil valt. „Daaraan
kun je zien dat Stikker van de RSV
niet tot de elite behoort", improvi
seert Van Hezewijk. „Omdat het de
top niet beliefde iemand uit eigen
kring aan het debScle op te offeren,
hebben ze de ambitieuze Stikker
aan het hoofd van de RSV gezet".
Hecht vlechtwerk
Huwelijken. Ook daarmee houdt
het informele circuit zich naarstig
bezig. „Vrouwen in de elite", zegt
Van Hezewijk cynisch, „zijn alleen
belangrijk voor vers bloed en om
financiële allianties tussen families
te beklinken. Hoe onwaarschijnlijk
het ook klinkt, er wordt flink bin
nen de kleine kring van de eigen
elite getrouwd. Juist de onderlinge
te danken heeft aan de groep en
nergens anders aan. Dat zijn din
gen die de elite heel belangrijk
vindt om Nederland het hoofd bo
ven water te doen houden. Nou:
hoe groter de groep, hoe moeiza
mer de interne communicatie en
hoe losser de samenhang. Dan
dreigt het gevaar dat een klein
land als het onze achter gaat lo
pen".
Het zijn er dus geen tweehonderd,
meent Van Hezewijk gevonden te
hebben. „Maar je moet wel de ver
schillende niveaus onderscheiden.
Er wordt geput uit een reservoir
van ongeveer tienduizend families
die lokaal in aanzien staan. Daar
binnen heb je een hechte groep van
tweeduizend families die al een
paar generaties meedraait in het
circuit, maar die op zich te klein is
en dus regelmatig de voorraad van
de tienduizend moet aanspreken.
Binnen die tweeduizend families
bestaat weer een groep van zeven
honderd vijftig families die op dit
moment daadwerkelijk hoge func
ties bekleden. Maar de echte top?
De families waarin drie criteria
verenigd zijn, namelijk het hebben
van belangrijke relaties, het bekle
den van topfuncties en het beschik
ken over een rijkdom van meer
dan tweehonderd miljoen gulden?
Tot nu toe heeft mijn computer
niet meer dan negenenvijftig na
men opgeleverd die er echt ver uit
springen qua functies, relaties en
vermogen. En daar springen er
weer vijf of zes boven de rest uit.
Die draaien ook echt mee in de in
ternationale elite. De namen? Lou
don, Jiskoot, Sickinghe, Van Beu-
ningen, Krayenhof en Nelissen".
Goede wijn
Stuk voor stuk namen die nauwe-
lijke bellen doen rinkelen. Van He
zewijk beaamt het niet alleen, maar
acht het zelfs een kenmerk van de
ware elite. Goede wijn behoeft
geen krans, toch? De top timmert
niet aan de weg. „Ik denk dat Ver-
olme daarom bij de elite uit de boot
is gevallen. Hij roerde de grote
trom. Hij zou het wel even maken.
Hij kon het op eigen kracht. Hij
conformeerde zich niet en daar
heeft de elite een hekel aan". Noch
kan iemand met geld de weg naar
de elite kopen. „Ik heb gemerkt dat
acceptatie niets met geld te maken
heeft. Ook schiet je er niejts mee op
wanneer je tot de vriendenkring
van de koninklijke familie behoort,
al durf ik zeggen dat negen van de
tien mensen die ik tot de top-elite
reken, bij belangrijke diners van
koningin Beatrix aanzitten. Waar
het heel sterk mee te maken heeft,
dat zijn omgangsvormen. Etiquette.
En afkomst. Je moet minstens twee
generaties topfuncties aan kunnen
tonen om erbij te horen. Hoewel.
Heineken kan dat niet, maar hij
hoort er duidelijk bij. Heineken is
een snelle geweest".
Geen machtscomplot
De tweehonderd van Mertens kon
den met name zo vermaard worden
een begrip omdat zij het zou
den zijn die achter de schermen
aan alle touwtjes trekken. Hoe
moet het dan wel niet staan met de
negenenvijftig van Van Hezewijk?
Verrassend genoeg denkt hij op
geen enkele manier in termen van
een sinister machtscomplot. „De
macht in Nederland ligt volgens
mij nog steeds bij de bevolking. Die
bepaalt in grote lijnen wat er ge
beurt. Echte macht heeft de elite
niet. De top kan slechts opereren
binnen een beperkte marge en wel
ke die is, beslist de democratie. De
elite weet trouwens dat ze geen al
te rare bokkesprongen kan maken,
want dan wordt ze onherroepelijk
onderuit gehaald. En dat zo'n klei
ne kaste van negenenvijftig fami
lies riekt naar oligarchie, bestrijd ik
ook. Dat was vroeger zo toen va
ders in hoge functies automatisch
werden opgevolgd door hun zonen.
Tegenwoordig staat van niemand
Toen bij de RSV de grote klap viel, zaten bij de aandeelhouders alleen nog
maar tandartsen en dokteremensen, die niet over de primaire informatie
beschikten.
Rode oortjes
Noch is zijn interesse voor de Ne
derlandse top een negatieve, hoe
zeer men dat ook zou denken van
een student in Nijmegen, dat roze
rode bolwerk. „Ik vind dat het be
staan van een elite de beste garan
ties geeft voor de bestuurbaarheid
van ons land. Mits ze dynamisch
blijft en nieuw bloed binnenlaat. Ik
kan er, in tegenstelling tot de
meesten in Nijmegen, niets verwer
pelijks aan ontdekken. Daarom is
het voor mij ook gemakkelijk aan
gegevens te komen. De topfunctio
De echte top. Van Hezewijk stoot
een schamper lachje uit als geop
perd wordt dat hier wellicht de
vermaarde tweehonderd van Mer
tens in het geding komen. „Ik heb
altijd al gedacht dat die tweehon
derd er veel te veel waren. Ik
vond: zo'n groep is te groot voor de
interne communicatie die je nodig
hebt om je als top-elite te kunnen
handhaven. De elite bestaat bij de
gratie van zijn samenhang, zijn co
hesie. Sterke groepskenmerken zijn
een eerste vereiste. Onderlinge so
lidariteit. De ondergeschiktheid
van het individu aan de groep, om
dat iedereen aan de top die functie
ZATERDAG 4 AUGUSTUsfj^
iarg
WASHINGTON Jammerlu p,
van die Mondale. Die heeft aV
gen graf gegraven zei de mapg
de bar in San Francisco. I
Ik besloot het ei aan te ne/nellUS
hij blijkbaar kwijt wilde: „lUof,
om?" ..non
„Nou, door die vrouw, die Gel
ne Ferraro, als vice- preside,
kiezen. Dat overleeft hij niet'|9 aug
„Je bedoelt dat hij daarmee zaar 1
mannen afschrikt dat ie de vas ou
zingen gaat verliezen?" n Dr<
„Nee jongen, juist niet", zei de nog
hoofdschuddend om zoveel ook li
nul bij zijn gesprekspartner. vuil
dale gaat er juist door winnen, is da
vrouwen gaan op Mondale sneer
men om Ferraro in het Wftelpaal
te krijgen. En de meeste maingrij
vinden haar ook prima. Ran". l
houdt geen kiezers meer overisie. c
„Maar hoezo graaft Mondale leeg
zijn eigen graf?" naar
„Nou, gewoon, letterlijk. Hij vpakt
als president natuurlijk verm< een
Er zijn wel Amerikaanse prési favo
ten voor minder om het leveikl ee
bracht". 7 na;
Ik kreeg een bang voorvermoetipje
maar vroeg kwasi argeloos: tenve
wie gaat 'm dan vermoordenUyl
De man zette zijn gezicht op Ken i
hoop, maar zijn ogen verriedeiiDroek
doening over de op handen Zier sl<
climax in zijn verhaal. trouv
„De feministen, begrijp je wek in
is maar één welgemikt schot itie z;
nodig om de Verenigde Stateis nie
eerste vrouwelijke president ten", z
ven. Stel je voor, zomaar ini siga;
een vrouw als leider van de m tot
wereld. Een gelakte nagel boved au|
atoomknop. Dat is voor een btwee
feministe toch een on weerst, in
baar idee? En voor een beetje ouwe
feministe een historische
dracht".
„Tja", antwoordde ik, zoekend i
zinniger woorden. BedenkyQ 1
kreeg ik van een passerende Jca^^m
tram, waarvan het geluid vaf^^
bel de openstaande deur vang zov
café binnenrinkelde. Tienta var
passagiers hingen als uitgéstóld? V
vlaggen aan het rammelende v geru
tuig. Toen beeld en geluid ih Uy
waren verdwenen, zei ik: „M het
dat zou betekenen dat geen ehfóver
president ooit een vice- presi<ctieb(
kan nemen die tot een achtefeninj
stelde groep behoort. Als Monfle
een neger had gekozen, zou-ien Uy
worden vermoord door een hfwijl
die het lot van de wereld in zwicht
handen wil zien?" kom
„Precies", antwoordde de mani een
gelucht, „en als ie een negerin fchikt
gekozen, dan had-ie de /ceuzefgeüjl
had tussen drie moordenaars: jvóór
zwarte man, een zwarte vrouwleme
een witte vrouw". were
„Okee, volgens jou wordt Monter zc
nu dus president en vervolg vele
vermoord en dan hebben we pjj Den
dent Geraldine Ferraro. Wat tfi sne
iemand moet zij dan als vice-pil dru
dent nemen?", zo testte ik ft- „D
theorie. ;t elk
„Als haar leven haar lief is, ntwooi
niet alleen dan, ook als de del heri
cratie haar lief is, moet ze lopen
eveneens blanke vrouw als plégenot
vervanger nemen. Zodat het tfgen
geen enkele Amerikaan die is
wapen heeft, en dat zijn we bg"- E
allemaal, de moeite loont hetj het
haar te richten". r te v
„Maar", wierp ik tegen, „dat Ippen
toch nooit door de bevolking t*iatie
den geaccepteerd. Een vrouw It reg
president zou al heel erg wenfln eij
zijn. En dan meteen ook twee vr W»1
wen in het Witte Huis om het /k nie'
sidentschap exclusief te reserve^ ge tv,
voor het vrouwelijk geslacht,
pikken de kiezers nooit".
„Inderdaad. Daarom is het ook",
jammer dat Mondale de geest uilim
fles heeft gelaten. Van nu af aaW^l
het niet meer mogelijk twee mu
sen van hetzelfde soort in het W. e
Huis te laten". 'JP,
„Geen twee van hetzelfde, wh de'
die verliezen de verkiezingen, gi d
twee verschillende, want dat tycLjA-
een bloedbad, het einde dus \.yai
_gj«
te kondigde zich de volgende tr^r-
aan, die ik niet mocht missen. 7 j
wijl ik aanstalten maakte, vroeg* d
man: „By the way, waar kom je JLj.
genlijk vandaan?"
„Uit Nederland, dat ligt in Eu'-.,
pa", antwoordde ik. w(
„Is dat niet een monarchie?" ?n g6
„Nou, de groeten dan maar aanr^dc
koning", zei hij op afgunstige to<
„Koningin", verbeterde ik. p
„Okee, de groeten aan je iconin^trejj
en aan je vice- koningin". da
Ik moest glimlachen om zov _eci
Amerikaans onbenul van het JAj
derlands bestel en zei: Wij hebt yat!
geen vice- koningin". »chts
Wie is dan haar opvolger?", wif
hij weten. D
Ik had gehoopt dat die vraag q,
zou komen, zocht in begrippen
kroonprins, troongerechtigde le
tijd en regent vergeefs_ naar £a[
fak
antwoord en bekende: „Dat weef
niet precies". t
n-s je weet niet wie morgen juL.-
tshoofd zou zijn als jullie koni
gin vandaag werd doodgeschoten
vroeg hij ongelovig.
„Eh, nee, maar de kans is niet. L
groot dat dat gebeurt. De mee*
Nederlanders hebben geen pistocL
De man begon te slikken en te a,
zen van verbazing. „Hoezo g/.
pistool? Hoe verdedigen jullie 1__.
dan?" Jhe'
,De tegenstander heeft vaak <lensJ
geen pistool. En als hij, of zij, ssje_
wel heeft, dan hopen we dat zij,
hij, niet schiet", zei ik met ex
nadruk op het geslachtelijk ev< tw
wicht. Nu moest ik rennen om uin„
tram te halen. "^ei,
„Maar dat is levensgevaarlijkr
hoorde ik de man nog roepen, t c j
wijl ik op de tram sprong, die i
een langzame val door de sti
straat begon. J_t
MARC DE KONIN j
Jos van Hezewijk: „Tot nu toe heeft
mijn computer niet meer dan
negenenvijftig namen opgeleverd
die er echt ver uitspringen qua
functies, relaties en vermogen".
UDEN „Die RSV-verhoren
op de televisie waren natuur
lijk enorm spannend, maar als
de kijker denkt dat hij nu
weet hoe het werkelijk toe
gaat aan de top, heeft hij het
mis", meesmuilt Jos van Heze
wijk met de krullende lippen
van de beterweter.
„Welnee. De echte, zakelijke elite
van Nederland kwam in het hele
spel niet voor. Die had zijn geld al
uit de RSV teruggetrokken, lang
voordat de ineenstorting begon.
Waarom? Omdat de werkelijke top
wist dat de Nederlandse scheeps
bouw tegenover die van het Verre
Oosten geen enkele kans maakte.
Hetzelfde heb je kunnen zien bij de
OGEM. Toen daar de grote klap
viel, zaten bij de aandeelhouders
alleen nog maar tandartsen en dok
tersmensen die niet over de primai
re informatie beschikten. Verolme
en de RSV? Verolme hoorde hele
maal niet bij de top. Een dame uit
Wassenaar zei laatst tegen me:
„Cornelis Verolme zou ik nooit zelf
de thee hebben ingeschonken; dat
liet ik het dienstmeisje doen". Nou,
neem van mij aan dat je er dan
echt niet bij hoort".
Jos van Hezewijk is doctoraalstu
dent sociale geografie aan de Nij
meegse universiteit. Niet uit dien
hoofde echter interesseert hij zich,
met iets dat op kille hartstocht lijkt,
voor het hooggebergte waar de Ne
derlandse topfunctionarissen tro
nen. De achtergrond is eerder een
politieke. Hij doet er vaag over. Wil
slechts kwijt: „Door mijn politieke
belangstelling ben ik de lijnen gaan
zien. Als er voor een of ander doel
twintigduizend gulden nodig was,
had iemand altijd wel ergens een
vriendje die snel wilde schokken".
narissen weten dat ik niet tegen
ze ben".
Om zijn onderzoek handen en voe
ten te geven, heeft Van Hezewijk
de Stichting CIOD opgericht.
Hoofdkwartier is een nederig rij
tjeshuis in het Brabantse Uden.
Slechts een draadloze telefoon en
bundels computer-uitdraaien ver
raden dat hier een databank gebo
ren gaat worden, waarvan iedereen
die zich erop wil abonneren rode
oortjes zal krijgen. Terwijl drie
honden de bezoeker besnuffelen,
legt Van Hezewijk uit: „CIOD bete
kent Centrum voor Informatieve
en Organisatorische Dienstverle
ning. Mijn afnemers moetje zoeken
bij de media, het grote bedrijfsle
ven, de ambassades, onderzoekin
stellingen. Onze manier van docu
menteren biedt schitterende moge
lijkheden. Welke topmensen zijn in
het nieuws geweest? Waardoor?
Positief of negatief? Heeft het
koersstijgingen of -dalingen tot ge
volg gehad?"
Onderliggende filosofie, terwijl de
thermoskan met koffie ten tweede
male opengaat: „Wanneer men
praat over maatschappelijke macht
en invloed, wordt altijd de struc
tuur van instellingen en bedrijven
als uitgangspunt genomen. De
macht ligt bij Shell, zegt men dan,
bij Unilever, bij de multinationals.
Maar we hebben inmiddels gezien
Ogem, RSV dat een paar
foutjes van mensen voldoende zijn
om een zaak razend snel naar de
knoppen te laten gaan. De manne
tjes achter die bedrijven en instel
lingen zijn dus veel belangrijker.
Daar moet je naar kijken als je wilt
weten hoe het netwek van macht
en invloed werkt. In het buiten
land gebeurt dat al veel meer dan
hier. Bij ons hangt er nog steeds
een waas van geheimzinnigheid
over. Dus krijg je die verhalen over
de elite als een samenzwering waar
niemand een vinger tussen kan
krijgen. Een glad geoliede machine.
Nou, dat is helemaal niet zo. De
topmensen smullen van die verha
len, want ze weten donders goed
dat de werkelijkheid anders ligt.
Wat je bij de RSV-verhoren hebt
gezien, dat was het niveau van ma
nagers. Niet echt belangrijk. Maar
de echte top is zich ervan bewust
dat ze onderhevig is aan precies de
zelfde onvolkomenheden en men
selijkheden".
Solidariteit
familierelaties geven de top zijn
saamhorigheid en continuïteit, in
tegenstelling tot functies die steeds
wisselend en onzeker zijn". De elite
bestaat niet voor niets grotendeels
uit adel en uit families die zijn op
genomen in het zogenaamde patri-
ciaatsboekje, een overzicht van de
1000 meest gegoede burgerlijke fa
milies in Nêderland. Door een
hecht vlechtwerk van familierela
ties kan de elite blijven wat ze is en
hoeft er niet gerecruteerd te wor
den uit parvenu's en nieuwe rijken.
Toch is de kaste van de managers
aan het binnendringen, heeft Van
Hezewijk gemerkt. „Dat zie je aan
veranderingen in de familierela
ties. Het valt op dat dochters van
de oude elite trouwen met zonen
van managers. De jaren zestig heb
ben voor een doorbraak gezorgd.
Managers die tot de elite wilden
gaan behoren, kregen toen hun
kans. De elite was in die tijd bang
voor een klap. Provo, de PPR, het
waren angstaanjagende verschijn
selen voor de top. Men kreeg het
gevoel: als we onze koers niet wijzi
gen en de rijen niet openen, wor
den we aan de kant gezet. En dat
rommelt nog steeds. Maar wanneer
straks de gevestigde stellingen
weer zijn ingenomen, wanneer dui
delijk geworden zal zijn welke be
drijfstakken belangrijk zijn voor de
toekomst en welke niet, dan zullen
aan de basis van de elite de mana
gers weer worden tegengehouden
als zijnde bedreigend voor de
nieuw verworven posities. Dan
sluiten zich de rijen weer. Het is al
aan de gang. Je zou eens moeten
weten hoeveel managers er bij het
Koninklijk Genootschap voor Ge
nealogie aan het snuffelen zijn om
zich straks in de Rotary te kunnen
laten ontvallen: „Mijn oud-oom was
graaf zus en zo". Maar of ze het ha
len?".
PIET SNOEREN
