Aardgasbel zwelt aan als
een monsterlijk gedrocht
aardgas aan Shell en Esso
Shell en Esso verkopen het
Wie trom
profijt vafnj
het gas? jj»
Kwart eeuwgeleden: Sloch teren spuit
;en h
/an h
iet ui
In de afgelopen 25 j'aajway
veel verdiend aan hflhrijv<
Het meeste geld ging /izijn s
schatkist, die sinds i^es?
liefst 115 miljard rijkeisucce
worden van het gas.
clubhuis, sociaal fonds\.,
vesteringspremie kon
financierd worden. Slf ove
Esso hebben met he»tnrrn
minder genoegen moe den n;
men: 30 miljard „s®n en
verdienden zij de a/gfening
kwart eeuw aan het c0]
landse gas. Toch zijn dig
jarden voor de foekomC
de energievoorziening
langrijker dan al het gtf v1
de overheid ontving. r,c
en Esso investeren he|d, dl
gens het zogenaamde het
renakkoord") in projeciteinc
flexicockers en kolen v
sers: de nieuwe energi^ van
nen wanneer het gas ajn voo
belangrijk is ge worde nu A
stellen Shell en Esso dep rijs,
gievoorziening èn hun% wat
positie daarin voor d<waarc
komst veilig. ïssen,
Voor Groningen schoofai
energiegebied niet veelover
DSM bouwde geen f^er'
kraker in de Eemshavt i
kwam geen aanlanr
plaats voor vloeibaar
rijns gas. De kolen verL ik
nodig voor het handireeg
van de Slochterenkwi,ork i
van het aardgas gin$e g
door. Recentelijk giii dat
luch tscheidingsinstallati 0mg
van de Gasunie aan d^viel i
van Groningen voorbijtrant
Op slechts drie punteiin eei
Groningen te profitereat voi
de ondergrondse rijitiek -
men. De Gasunie kwan
circa 1000 hoogwaardi[
beidsplaatsen, naar Grarr:
gen. De aluminium-infa^M
Delfzijl (Aldel) krijgt i wa
gen een spotprijs (5 eet1
kuub). En de elektricit\en n
drijven in Groningen, maar
land, Drenthe en
van Overijssel krijgen iOWn
genaamde noorderko0wn
een kwart cent per aansei
men kubieke meter gae ik
i ziet
en. I
miljard gulden rijker f-r
van z'n gasleveranties aar'vrii
tenland.
Spierenburg moet z'n
lingspartners in het
vanzelfsprekend wel een
gemoet komen om de pf-erjk£
ging geaccepteerd te kri^.
liefst zou hij hun nog een L
iard kuub gas extra hebbi
ooden maar dat zit er in
laas niet in. Overigens lijï.
>p, gezien de recente berif ancj€
Nederland goedkoop gas a^,e tl
gaat leveren, dat die schai^ jar
ingehaald wordt. Ook vo\n
land, Frankrijk en Ita'gde
nieuwe onderhandelingen^^
prijzen en leveranties op'5 VQ{
gramma. afzet
Een heel klein maar bijzo£
nijnig addertje onder heteni
het buitenlands overleg
renburg is de toezegging dju'
middelde prijs die zij voöt, staF
betalen nooit boven de geLtter
Nederlandse prijs zal uitko
die toezegging raakt direct! oacj,
houdboekjes van de Neogroa
gezinnen. Jurt'
ordai
—toch
Giganten^^^L1^
Ook in Nederland zijn er,an j
afnemers die minder tolpr 0j
voor het aardgas betalen. on
het „aardgaspotje" voor enban:
slindende bedrijven. Er zij,nfrc
kele die gas krijgen voorak v
van vijf cent per kubieke f
1986 zal die prijs, zo wist j» er
derland vorig jaar te meld' ik
zakken tot het oorspronkderi
veau van 3,1 cent per e
drukt het „Nederlandse gjense
de". Daarnaast betalen tui&cjes
producenten van stikstof, yerc
dustrie minder voor het g<y n
slot de elektriciteitscentrl
korting krijgen voor de str.
duktie ten bate van de eleTOU
ganten". Dat zijn bedri^®
meer dan dertig miljoen Vige
uur per jaar aan electra gefer n
Dat alles doet het „Nederlan p
middelde" verder zakken. n wi
Het gevolg van dat alles i% vc
lijk dat er een groep moet het
zo veel voor het gas betaal!» cor
Nederlandse gemiddelde lier
gaat. Die groep heet de II
bruikers" waarmee gedoeben.
op de gezinnen en huishouFra
aardgasprijs voor hen is slan
gekoppeld aan de prijs Vèng
brandolie, de meest voor iet
liggende vervangende h:
Huisbrandolie is behoorlM
duurder dan aardgas, dus'
gasprijs de laatste jaren per
In 1965, zo blijkt uit cijferO
Gasunie, betaalt een gezin L*
kuub gas bijna een kwartje
is die situatie nog nauwelL
anderd. Daarna schiet de ril
omhoog en in 1982 f
gas een gezin al 46,91
clusief 18 procent btw en
milieubelasting). Daarmee i
kei rond: de burger gaat b
Nederland kan langer mei
uit, er worden nieuwe
ontdekt, dus k
teerd worden,
een laag peil
burger meer betalen. Ga te!
„af.
PETER Dl
Links: Interieur van
een compressorhal
van de Gasunie.
Onder: Slochteren in
de beginjaren
Het is net Koninginnedag: het
verjaardagsfeest is niet op de dag
zelf gevierd, vorige week zondag,
22 juli, was het precies 25 jaar ge
leden dat een boorput in Slochte
ren aardgas begon te spuiten. De
vinder van toen, de Nederlandse
Aardolie Maatschappij, viert het
feest echter op 25 augustus, de
dag waarop een kwart eeuw gel
den alle stempels en handteke
ningen gezet werden onder het
document, waarin de vondst offi
cieel erkend werd. Bij het jubile
um een terugblik op 25 jaar Ne
derlands gasbeleid: de „bel" van
Ten Boer, het touwtrekken ach
ter de schermen over de vraag,
wie er van de gasvondst mochten
profiteren, de miljarden die ver
loren werden op de export, de
geheugenstoornissen van de Gas
unie en de prijsstijgingen voor de
gezinnen.
SLOCHTEREN Het is
koud. Een scherpe, trekkende
wind teistert de mannen die
midden in het open veld aan
het werk zijn. December 1955
in Ten Boer. De al in wat
mindere staat verkerende
boortoren van de Nederlandse
Aardolie Maatschappij (NAM)
stuit opeens op aardgas op een
diepte, waar men het in het
geheel niet had verwacht. La
boratoriumproeven bewijzen
later het unieke karakter van
de vondst: dit is het moment
waarop voor het eerst onom
stotelijk vast komt te staan,
dat er onder de Groningse bo
dem kostbaar aardgas zit. Het
vermoeden van de aanwezig
heid van de energiebron be
staat al sinds het begin van de
eeuw, maar nu is het vermoe
den bewaarheid. En dan ge
beurt er iets opvallends: de
boorput wordt /gesloten. De
kans dat de Groningse „gas
bel" naar Ten Boer vernoemd
zal worden, is verkeken.
Twee zinnen, goed verstopt temid
den van het wereldnieuws, beste
den de kranten op 5 augustus 1959
aan de zaak onder het kopje „Aard
gas gevonden bij Slochteren": „De
Nederlandse Aardolie Maatschappij
heeft in haar exploratieboring bij
Slochteren (Gron.) aardgas aange
troffen. Er zullen produktieproe-
ven worden genomen". Deze keer
wel produktieproeven, maar het zal
nog meer dan een jaar duren voor
er bij geruchte iets bekend wordt
over de omvang van de vondst. In
het voorjaar van 1961 wordt de bel
op zestig miljard kubieke meter be
meten, in juni is ze gegroeid tot 180
miljard kuub. Februari 1962: 400
miljard kuub; september 1963: 1.100
miljard kuub. Als een monsterlijk
gedrocht zwelt de bel aan. De
meest recente schattingen van de
ondergrondse rijkdom belopen
2.500 miljard kuub, waarvan onge
veer 1.000 miljard kuub gas in de
loop det jaren in vlammen is opge
gaan.
Dat het na 1955 nog zo lang moest
duren voor er meer zicht komt op
de omvang van de gasvoorraden in
de Groningse bodem, heeft een
aantal redenen. De meest voor de
hand liggende is die van het men
selijk ongeloof: zo groot, het kan
niet waar zijn! Voorzichtig aan, lie
ver te pessimistisch dan te optimis
tisch, redeneren de ministers, die
de cijfers in hun bureauladen hou
den. Stel je voor dat het later alle
maal toch tegen zou blijken te val
len. Een door het gas gedode mus,
geen plezierig politiek vooruitzicht.
Eigenbelang
Een tweede, waarschijnlijk belang
rijker reden voor het in acht geno
men stilzwijgen, vormt het welbe
grepen eigenbelang van de vinders.
De NAM was, en is, eigendom van
de oliemaatschappijen Esso en
Shell. Vooral Esso ziet wel brood in
transporteert en verkoopt het gas
in Nederland. De maatschappij
NAM-Gasexport verzorgt de ver
koop naar het buitenland.
De zaak wordt overigens nog wat
ingewikkelder gemaakt dan het
ogenschijnlijk lijkt. Dat er aan het
transport van het gas geen droog
brood is te verdienen is al snel dui
delijk. De Gasunie betaalt dan ook
niet de rekening voor het ontvan
gen gas aan de NAM (Esso en
Shell) maar aan een speciale
„maatschap", waarin de NAM (60
procent) en de Staatsmijnen (40
procent) zitten. Een ingewikkelde
constructie, bedacht door de juridi
sche afdeling van de Shell. In het
buitenlandkan de NAM nu de
schijn ophouden dat de NAM het
gas uit de grond haalt en dat de
Staat daar niets mee van doen
heeft. De indruk van overheidsbe
moeienis moet in het buitenland,
de sjeiks!, koste wat kost vermeden
worden. De bijzonder ondoorzichti
ge constructie staat er verder borg
voor dat zowel de Staat als Esso en
Shell meeëet uit de ruif.
De Tweede Kamer vindt het alle
maal allang best: de gasnota-^van
het kabinet wordt „voor kennisge
ving" aangenomen, op- en aanmer
kingen zijn er nauwelijks. De par
lementariërs zingen de lofzang op
de schone toekomst die dank zij het
gas in het verschiet ligt. Economi
sche bloei, hogere lonen, een schat
kist die volop meeprofiteert! Wat
willen we nog meer? Een enkele
afgevaardigde waarschuwt voor
bodemverzakkingen. Een ander
vraagt of het kantoor van de op te
richten Gasunie niet in Groningen
kan komen?
Nog één keer zal het debat over de
staatsbemoeienis in de gaswinning
herleven, wanneer de minister van
economische zaken, drs. J. M. den
Uyl, in 1966 tracht meer greep te
krijgen op de boringen in het Ne
derlandse deel van de Noordzee.
De minister wil dat de Staat daad
werkelijk deelneemt in de winning
van om het even wat voor delfstof,
en tevens een vetorecht krijgt in
alle belangrijke beslissingen. Den
Uyl zal overal weerstand ontmoe
ten: bij een meerderheid in de Ka
mer, bij het totale Nederlandse be
drijfsleven, en natuurlijk bij de
oliemaatschappijen. Wat Den Uyl
krijgt, kan de sjeiks immers niet
onthouden worden? De Nacht van
Schmelzer redt de minister van een
verpletterende nederlaag.
Eindelijk kan Nederland massaal
overschakelen op het aardgas. De
oude plaatselijke gasfabriekjes gaan
een voor een tegen de vlakte, de
-kolenkit wordt verwijderd, de for
nuizen worden omgebouwd op
aardgas. Aan alle kanten wordt het
aardgas gepropageerd: overvloedig
aanwezig! Schoon! Goedkoop! 't
Moet op!!
Export
In allerijl worden in de jaren zestig
ook de fameuze contracten voor de
export van gas afgesloten met
Duitsland, België, Frankrijk en Ita
lië. De ons omringende landen ver
krijgen het gas tegen een officieel
geheime, maar alom uiterst laag ge
noemde prijs. Waarom? De NV Ne
derlandse Gasunie geeft in een an-
de winning van het gas, maar beide
maatschappijen willen tegelijk
vastgesteld zien, dat het gas niet te
zeer hun oliebelangen gaat bedrei
gen. Daarnaast zijn de oliebaron
nen er beducht voor dat de Staat
der Nederlanden hen met niet
meer dan een bekaaid vindersloon
tje zou afschepen.
Ook de laatste groep die in een
vroegtijdig stadium duidelijkheid
zou kunnen verschaffen over de
vondst bij Slochteren zwijgt in alle
talen. De aardkorstonderzoekers,
geologen, wetenschappers waren,
en zijn, stuk voor stuk gebonden
.aan een zwijgplicht als ze op de
loonlijst van Shell, Esso of de Rijks
Geologische Dienst voorkomen.
Overigens is de geheimzinnigheid
rond de gasvoorraden een van die
zaken, die de afgelopen jaren nau-
gehoor, hoezeer zijn pleidooi ook
voor de hand ligt onder socialisten.
Het betreft hier immers een bo
demschat die miljoenen kan op
brengen, die beslissend kan zijn
voor de te voeren energiepolitiek
en waarmee de economie gestuurd
kan worden.
De harde praktijk dringt de politici
echter een andere kant op. Sinds er
enkele kleinere gasvelden zijn aan
geboord vlak na de oorlog, bestaat
er tussen de Staat en de NAM een
leveringscontract. Die overeen
komst bevat de cruciale bepaling
dat de Staat verplicht is binnen een
jaar te betalen voor ongeacht wat
voor hoeveelheid gas de NAM aan
biedt. Niet: „daadwerkelijk levert",
maar „aanbiedt". Dat dat contract
herzien moet worden nu de ener
giesituatie met de vondst van
derhalf jaar oude brochure de vol
gende uitleg:
„Men ging er toen al van uit dat de
ontdekking van de aardgasvoor
raad in Groningen de mogelijkheid
opende Nederland langdurig van
aardgas te voorzien. De verwach
tingen over kernenergie waren-
hooggespannen. Alen dacht toen
niet alleen aan een snelle toene
ming van het gebruik van kern
energie, maar ook dat kernenergie
omstreeks het jaar 2000 in prijs zou
kunnen concurreren met de tradi
tionele energie, opgewekt met be
hulp van fossiele brandstoffen. Met
andere woorden: het was in de toen
bestaande visie denkbaar dat we
met een deel van onze aardgasrijk
dom zouden blijven zitten".
Om die redenen, zo vervolgt de
Gasunie dan de verdediging van
het gevoerde beleid, is toentertijd
besloten dat de Groningse „bel" in
30 tot 35 jaar leeggezogen zou moe
ten worden. Voor eigen huishoude
lijk en industrieel gebruik kon met
de helft van de voorraad worden
volstaan- De andere helft moest
daarom naar het buitenland ver
kocht worden.
De Gasunie is helaas onvolledig in
de geschiedschrijving. Zeker, anno
1965 heerst er een uitverkoopstem
ming op de vaderlandse gasmarkt.
Maar dat verklaart nog niet waar
om het buitenland dat gas voor een
prikkie krijgt. Hoewel de gascon-
tracten nog steeds strikt geheim
zijn, kan uit de cijfers van de Gasu
nie zelf berekend worden dat in
1981 een kuub gas die de grens
over gaat gemiddeld 31,3 cent kost,
terwijl de gemiddelde prijs in Ne
derland bijna ,twee cent hoger ligt.
Volgens geheime Gasunie-notities,
waarop het weekblad Vrij Neder
land vorig jaar de hand wist te leg
gen, betaalden de Italianen in 1981
zelfs gemiddeld niet meer dan een
cent of 27 per kubieke meter. En
het verschil van een paar cent per
kuub kan oplopen tot miljoenen of
miljarden guldens wanneer het om
een omvangrijke levering gaat.
Het is de latere NAVO-secretaris
mr. J. Luns die het contract met de
Italianen afsluit. Het „politiek-stra-
welijks veranderd zijn. Geregeld
duiken er berichten op dat Neder
land over veel en veel meer gas
kan beschikken dan officieel wordt
aangenomen. De enige vraag daar
bij is dan, wanneer en met welke
technieken een economisch renda
bele winning mogelijk is. Degenen,
die het antwoord (wellicht) weten,
zijn tot zwijgzaamheid veroordeeld.
Bankroet
Terwijl het Nederlandse volk zich
nog op grote schaal warmt aan de
kolenkachel en het fornuis ge
stookt wordt met stadsgas, breekt
achter de schermen de strijd over
de verdeling van de nieuwe gasbel
los. Pas in 1962, met het verschij
nen van de kabinetsnota inzake het
aardgas, wordt het stilzwijgen ver
broken. En pas dan, wanneer de
strijd gestreden is, begint de NAM,
tien dagen voor het verschijnen
van de nota, weer te boren in de
Groningse bodem.
Een enkele hartstochtelijke socia
list, zoals Anne Vondeling, heeft in
die periode van geheime onderhan
delingen wel eens gepleit voor na
tionalisatie van de aardgaswinning.
Hij blijkt een principieel roepende
in de woestijn en ontmoet zelfs bij
zijn eigen fractie weinig tot geen
tegische verlangen van Amerika"
ligt aan de overeenkomst ten
grondslag. Een deftige uitdrukking
voor het feit dat de Russen al lan
ger gas leveren aan Italië en dat er
binnen de NAVO enige vrees is
ontstaan dat de Sovjets niet meer
met tanks, maar via de gaspijp het
Westen zullen binnenstromen. De
Gasunie heeft dat argument, veer
tien jaar nadat de handtekeningen
gezet werden, vergeten.
Geheugenstoornis
Vreemd is die geheugenstoornis
van de Gasunie niet, want het be
drijf onderhandelt in de jaren zes
tig niet zelf met het buitenland. Die
zware taak wordt overgelaten aan
In laboratoria wordt
veel speurwerk
verricht o.m. naar de
kwaliteit van het gas.
NAM-gasexport, eigendom van
Esso en Shell. Vervelende bijkom
stigheid in die onderhandelingen is
wel dat NAM-gasexport telkens
aan tafel schuift met Duitse of Bel
gische bedrijven die zelf voor een
goed deel eigendom van Esso en
Shell zijn. Via een wat ingewikkel
de omweg zitten de beide oliemaat
schappijen zo te onderhandelen
metzichzelf.
Tot 1975 voert NAM-gasexport de
buitenlandse onderhandelingen.
Vanaf het moment dat de Gasunie
de zaak overneemt zijn er vrijwel
geen contracten meer afgesloten.
Nu vergeet men in de geschied
schrijving dat de toen gekozen on
derhandelingsconstructie er de oor
zaak van was dat de prijzen wat
laag uitvielen. Per slot van reke
ning maken de oliemaatschappijen
zelf wel uit waar ze de wjnst willen
opstrijken.
Pas de laatste drie jaar is er wat
veranderd aan het exportfront. In
1980 stuurt minister Van Aardenne
zijn onderhandelaar mr. D. P. Spie
renburg naar het buitenland om de
bindende contracten open te bre
ken en een hogere prijs te bedin
gen. De reden voor die missie is
simpel: Nederland krijgt te weinig
voor zijn gas. Want als de conces
sies waarmee Spierenburg huis
waarts keert vanaf 1970 zouden
hebben gegolden, dan was Neder
land tot en met 1982 in totaal 48,1
Sjeiks
Uiteindelijk wordt na veel touw
trekken een compromis gesloten
tussen de regering en Shell en Esso.
De NAM (50 procent Esso, 50 pro
cent Shell) mag het gas uit de bo
dem halen en verkopen aan de
nieuw op te richten Gasunie. Die
Gasunie wordt bestuurd door Esso
(25 procent), Shell (25 procent), de
Staat (10 procent) en de Staatsmij
nen (DSM 40 procent). De Gasunie
Slochteren in de
jaren zeventig. Op de
voorgrond een
gasputafsluiter met
op de achtergrond
een deel van de
gasdrooginstallatie.
Slochteren een beslissende wen
ding heeft genomen, is duidelijk.
De vraag is alleen: hoe?
Door die ene bepaling staat de re
gering feitelijk bij voorbaat mach
teloos tegenover de NAM. Want als
de regering al te moeilijk gaat doen
over de opbrengsten van winning,
inkoop, transport en verkoop van
het gas, dan dreigt de NAM in één
keer de hele bel van Slochteren
inmiddels geschat op 60 miljard
kuub aan te bieden. Een natio
naal bankroet zou het gevolg zijn
geweest. Het enige wat de regering
daar tegenover kan stellen, is dat
zij nog altijd beslist over de uitgave
van vergunningen voor de winning
van een gasveld. En zonder zo'n
vergunning kan de NAM in Gro
ningen niet aan de slag.
