LIECHTENSTEIN
vorstendom tussen republieken
Straatarm
in 1918,
welvaart
in
4IUI
ZATERDAG 14 JULI 1984
bben de bakens wèl weten te verzet-
brst en volk van Liechtenstein. Toen
(sliep met het Keizerlijke Oostenrijk
>n ze uit de chaos van 1918 snel hun
■^sies. Ze zegden de verdragen, waar
een douane-unie, met dat land op en
i daarmee oude banden rigoureus
Het in de Eerste Wereldoorlog neu-
rebleven Liechtenstein zocht toenade-
jt het eveneens neutrale Zwitserland,
jkte, want al in 1919 ging het westelij-
lirland de diplomatieke belangen van
Brstendom in het buitenland verzor-
.ïechtenstein stelde overigens zijn on
gelijkheid niet ter discussie. In 1920
de postunie een feit. waardoor de
jrse PTT de Liechtensteinse post- en
unicatieverbindingen verzorgt, met
dering van de uitgifte van postzegels,
een puur Liechtensteinse zaak geble-
Bie het kleine land aan belangrijke
pkomsten helpt, als gevolg van de
buitenlandse populariteit van de ze-
Sigen radio-omroep en televisie ont-
langrijkste
|nkomst
He douane
met Zwit-
U in 1923.
lien maakt
lenstein
inisch fei-
deel uit
iet Eedge-
hap. Zwit-
douane
Ie controle
g> ie Oosten-
T> grens.
die over-
"~™Vist tussen
^^^enstein
je niets,
nsequentie
|)0^n is wèl,
Liechten-
niet alleen
Zwitserse
alleeiewetgc-
derlrioet wor-
weet toegepast,
en o ook de
en nje nationa-
étten van
is hejand, voor
Igewe de doua-
e hanie die toe-
(b-Mg vereist.
>ok rti
kenefenstc>n
)an zhgt daarte-
dik*r van
a genland een
3alnu^ngeko"
?ze r^an£iee' uit
ops" nvoerrech-
lornaP accijnzen
t te p a*s 'J:t de
jurlijtclasting.
Vani_
da™
2erd i al in 1924 Liechtenstein éénzijdig de
hebierse frank tot wettig betaalmiddel had
ipartpard, ontstond door de steeds heftiger
nake^rule verstoringen op de internationale
zie limarkt behoefte aan een duurzame re-
van deze kwestie. Hieruit kwam in
'een valutaverdrag voort. Op grond
^pryan zijn de Zwitserse voorschriften op
^reYiied van geld-, krediet- en valutapoli-
id thans ook in Liechtenstein van toepas-
^jjjQen heeft de Zwitserse Nationale Bank
incipe in het vorstendom dezelfde com-
ities als in Zwitserland. Daarmee is de
tie-unie werkelijk tot een economische
J' peworden
atenstein kreeg in 1921 de huidige
ipegeling. Deze voorziet in een constitu^
1 je monarchie, waarin dus de ministers
°itwoordelijk zijn, met een direct geko-
)r(j rolksvertegenwoordiging van 15 leden.
ru indien heeft de bevolking het recht van
tief en referendum, zoals dat ook in
ch erland geldt.
Het vorstendom was in 1918 als gevolg van
de oorlog totaal verarmd. Pas na de Tweede
Wereldoorlog kwam een sterke ontwikke
ling industriële op gang, die heeft geleid tot
de huidige welvaartsstaat. De sterkste tak
daarvan is de metaalverwerkende industrie,
terwijl verder de textiel-, keramische en
voedingsmiddelenindustrie van belang. En
hoeveel tienduizenden Nederlanders zijn er
met, die zonder het te weten, permanent
met Liechtensteinse produkten in hun
mond lopen. Het land herbergt namelijk één
van de grootste bedrijven ter wereld voor de
fabricage van kunsttanden uit porselein en
kunststof, die gebruikt worden voor het ma
ken van kronen en bruggen, oók door Ne
derlandse tandtechnici.
Toerisme
Ook het toerisme nam na 1945 een grote
vlucht. Op dit gebied zorgt de Zwitserse
Verkeerscentrale voor de vertegenwoordi
ging in het buitenland. Uiteraard bestaat
veel dagtoerisme
naar Vaduz, dat
goede winkels
heeft en een
paar uitstekende
restaurants
Maar er zijn za
ken. die een lan
ger verblijf de
moeite ward
maken. In het
Liechtensteini-
sche Landesmu-
seum wordt bij
voorbeeld de in
teressante wa
penverzameling
van de vorst
tentoongesteld.
Er zijn onder
meer nog wa
pens als gewe
ren, sabels en
dolken, gebruikt
door het vroege
re Liechten
steinse militaire
contingent. Deze
tachtig man om
vattende een
heid werd in
1868 ontbonden.
Sindsdien kent
het vorstendom
geen leger meer.
Daarnaast is de
vorstelijke
kunstverzame
ling beroemd.
Deze zomer
biedt men een
tentoonstelling
van werken van
de Vlaming Pe
trus Paulus Rubens. In het Postmuseum be
vindt zich een unieke verzameling postze
gels met originele ontwerpen en drukproe---
Door de toegenomen welvaart is een ver
hoogd politiek zelfbewustzijn ontstaan. Dat
uit zich in het lidmaatschap van het vor
stendom van verschillende internationale
organisaties, waarvan de Raad van Europa
de bekendste is. Een Zwitserse kenner van
de verhoudingen in Bern zei daarover on
langs: „De Liechtensteiners worden voor
ons wel wat lastiger dan vroeger, maar hier
voor moet men begrip hebben. De „grote
mogendheid" Zwitserland moet het „kleine"
Liechtenstein behandelen, zoals de kleine
mogendheid Zwitserland door de grote mo
gendheden zelf wil worden behandeld". Dit
mag dan wat idealistisch klinken, ook in het
gesprek met erfprins Hans-Adam van
Liechtenstein, dat onze correspondent Fred
Hoogezand had, bleek dat beide partijen re
delijk tevreden zijn met de gang van zaken
en, realistisch gezien, er baat bij hebben.
<v
Erfprins Hans-Adam
cing
UZ „Een half uur onge-"
meer liever niet", suggereert
lp vriendelijke, efficiënt wer-
- heer perschef van Liechtenstein.
ïrfprins zal het niet laten blij-
?r- *maar hij heeft er een hekel
als een vraaggesprek te lang
jrL naar zijn gevoel, dus..."
ijn op weg naar het interes-
middeleeuwse slot hoog bo-
raduz, door de smalle straatjes
tZ6!et Stad tie, zoals de Liechten-
«rs hun hoofdstad liefkozend
Vlcllen. Bijna steekt de brand-
onverwacht bezig met een
oefening, met een afgesloten
1 Isli nog een spaak in het wiel.
c de het lukt toch, we zijn op tijd
tuinpoort. Onzichtbare han-
Öpenen grote stalen hekken
et air een middeleeuwse ophaal-
vlees We lopen verder, de hekken
itgefcn zich weer, even mysterieus,
i-eilafleeuwse spookverhalen lij
loop iverkelijkheid te worden op
en vlichte dag met behulp van on-
;elanlende televisiecamera's; iede-
iat hjp van de vreemdeling wordt
uit \fcrveerd.
nier dus, als overal, komt d.e
kijkpnica de veiligheid te hulp
;rkir*die door een klassieke tech-
coccals van metersdikke en hoge
a te h alléén niet meer kan wor-
ilantgewaarborgd. Romantisch is
ten. liet voor publiek toegankelij-
en lot zeker. In de rug gedekt
erkille steil oplopende flank van
hetjebergte, biedt het naar het
ten, n toe een wijds uitzicht over
ordt rede Rijndal tot waar de Zwit-
Voor-Alpen de horizon vor-
gen ^Loodrecht beneden ons, hon-
ierermeter lager, lijkt het kleine
voon de bescherming te zoeken
ndenet weerbare kasteel van de
a piichtige familie, die al sinds
in zals soeverein het vorstendom
i zelrt. En die, anders dan je ver-
het len zou, haar naam aan het
tten,gegeven heeft toen de vroege-
stanferlijkheden Vaduz en Schel-
Td-g in dat jaar werden vere-
fw betrokken
vorsten hebben sindsdien
Pariet hoofd van Liechtenstein
Zij komen uit een oud
pël"rijks geslacht. Hun vorsten-
B|jibelette hen tot 1918 toe niet
^^tegelijkertijd aan de Oosten-
politiek deel te nemen. In
4-S'z kwamen ze toen weinig, lie-
gebied door een landvoogd
ren In 1938 kwam de nog
fungerende vorst Franz Josef II
aan het bewind. Hij was de eerste,
die zich permanent in Vaduz ves
tigde. Als krachtig stimulator op
economisch, sociaal en cultureel ge
bied had hij een groot aandeel in de
moderne ontwikkeling van Liech
tenstein. Tevens lijkt hij een man
met groot gevoel voor succesrijk za
kendoen. Nu 78 jaar oud, gaat
Franz Josef in juli zijn oudste zoon,
erfprins Hans-Adam (39), als zijn
plaatsvervanger belasten met de
uitoefening van de vorstelijke ta
ken. Aftreden doet Franz Josef nog
niet; hij blijft staatshoofd.
In een besloten vergaderkamer van
het slot, voor de open haard, komt
in een huiselijke sfeer het gesprek
op gang. Hans-Adam is afgestu
deerd econoom aan de Economi
sche Hogeschool te St. Gallen.
Sportief gekleed, blauwe ogen, grij
zend haar. Z'n vrouw, prinses Ma
rie Aglae, is een gravin van Tsje
chische afkomst. Het paar heeft
vier kinderen, van 11 tot 16 jaar
oud.
Hans-Adam kiest zijn woorden
zorgvuldig, wat aarzelend soms,
nog weinig geroutineerd. „Lange
jaren was Zwitserland het enige
land, waarmee we intensieve bui
tenlands-politieke betrekkingen
onderhielden. Nu is de band met
Oostenrijk ook weer wat hechter
geworden. Wat de toekomst betreft
zou ik zeggen, dat het deze twee
landen zijn, met wie we op deze
manier zullen doorgaan".
Hoe ziet u in deze tijd de rol van
een klein neutraal land tussen de
beide blokken in Europa? Kunt u
zich waar maken?
„Ik geloof, dat de neutrale landen
van Europa zich bewust zijn, dat
hun neutraliteit waarschijnlijk
slechts door het bestaan van een
zeker machtsevenwicht tussen de
blokken mogelijk is. En men heeft
er dus belang bij, dat dat evenwicht
blijft voortbestaan. Natuurlijk pro
beert men de spanningen, indien
mogelijk, te verminderen. Daaraan
kunnen de grotere neutrale landen,
Zwitserland, Zjveden en Oosten
rijk, natuurlijk wezenlijk meer bij
dragen dan wij. Zij doen dat dan
ook op bijeenkomsten als thans
weer de Europese veiligheidsconfe
rentie. Wij zijn daar overigens ook
aanwezig en hebben, binnen het
kader van ónze mogelijkheden, ge
tracht zo actief mogelijk mee te
werken.
Een politiek heet hangijzer is in
Zwitserland op het ogenblik het
vraagstuk van het al of niet lid
worden van de VN. Volgend jaar
wordt daarover een volksstemming
gehouden. Ook Liechtenstein is
geen lid. Bent u voorstander van
het VN-lidmaatschap.
Geen directe invloed
„Ik geloof niet, dat het resultaat
van de Zwitserse volksstemming op
ons besluit daarover een directe in
vloed zal uitoefenen. Naar mijn
mening zijn bij ons ook de redenen
om al dan niet lid te worden anders
dan in Zwitserland het geval is. Wij
zijn, en dat is een verschil, niet vol
gens de grondwet verplicht een be
sluit om yN-lid te worden te on
derwerpt a een volksstemming.
In principe gunnen regering, parle
ment en vorst dat zelfstandig be
slissen. Als het volk het daar dan
niet mee eens zou zijn, kan het een
referendum verlangen. Die moge
lijkheid bestaat en de uitslag daar
van is dan bindend. Mocht die ne
gatief zijn, dan kan de hele proce
dure opnieuw begonnen worden.
Maar in principe beslissen wij onaf
hankelijk van wie dan ook over
een eventueel lidmaatschap".
Zijn de economische betrekkingen
met Zwitserland langzamerhand
niet zó sterk geworden, dat Liech
tenstein, als het dat zou willen, zich
eigenlijk nauwelijks meer van
Zwitserland zou kunnen losmaken?
„Ik zou zeggen, dat in verband met
de vele verdragen, die wij met
Zwitserland hebben, het voor ons
zeker erg moeilijk zou zijn zelfstan
dig te worden op valutagebied. De
Zwitserse frank is hier wettig be
taalmiddel. Wij zijn een klein land
en om dan een eigen betaalmiddel
te hebben, dat vrij inwisselbaar is,
dat zou zeker moeilijkheden met
zich meebrengen. Ik geloof, dat de
andere verdragen, die wij met ons
buurland hebben, tegenwoordig
niet meer van zo beslissend belang
zijn als enkele decennia geleden.
De tariefreducties die in de hele
wereld zijn toegepast en in het bij
zonder in de Europese Vrijhandels
Associatie en de EG, hebben ge
maakt, dat het douaneverdrag met
Zwitserland niet meer zo'n grote
betekenis voor ons heeft. Dat land
is voor ons als afzetmarkt de laatste
jaren steeds minder belangrijk ge
worden. Naar het hele EVA-ge
bied, dus inclusief Zwitserland,
gaat minder dan 30 procent van
onze export. De markt buiten Eu
ropa is belangrijker voor ons ge
worden. Vorig jaar ging daar ruim
30 procent naar toe en naar de EG
ging het meeste, rond 40 procent.
Ook het postverdrag heeft voor ons
niet meer dat belang dat het vroe
ger had. Daarom zou ik zeggen dat
als het werkelijk noodzakelijk zou
zijn geheel op eigen benen te staan,
de voorwaarden voor een kleine
staat als wij zeker beter zijn gewor
den dan vroeger".
Nederland wordt wel eens een eco
nomische buitenprovincie van
West-Duitsland genoemd. Kan men
zeggendat Liechtenstein een ecq-
nomisch buitenkanton is van Zwit
serland?
Zwitserse invloed
„De Zwitserse economische invloed
bij ons is zeker groot. In de afgelo
pen 10, 15 jaar is het Zwitserse aan
deel in het aantal buitenlanders
hier gestegen tot 50 procent. Dat
betekent, dat zo'n 15 procent van
de totale bevolking uit Zwitsers be
staat. Enige bedrijven hier zijn ge
heel of grotendeels in Zwitserse
handen. Verder is bijvoorbeeld Zu
rich als financieel centrum van
groot belang voor onze banken. Ja,
de Zwitserse invloed is groot".
Wat zijn tegenwoordig de belang
rijkste componenten van de Liech
tensteinse economie? In het buiten
land is uw land nog steeds op de
eerste plaats bekend om de brie
venbusfirma's...
„We hebben het grote geluk, dat
onze economie zeer gediversifi-
ceerd is en dat onze industrie sterk
ontwikkeld is. Daardoor hebben we
niet die grote tegenslagen gehad,
die andere landen ervaren hebben
in de laatste jaren. Het werkloos
heidsprobleem doet zich bij ons niet
voor.
Ik heb er dan ook vertrouwen in
dat dat zo blijven zal.
Als overheid hebben wij gepro
beerd zo weinig mogelijk in de eco
nomie in te grijpen. Tegelijkertijd
hebben we de belastingen van de
hier aanwezige ondernemingen zo
laag mogelijk gehouden.
Onlangs hebben de vrouwen in
Liechtenstein het kiesrecht verkre
gen. Wat is uw reactie hierop
„Ik ben blij dat het kiesrecht voor
vrouwen er eindelijk door is. Hier
over is in 1972 ook al een referen
dum gehouden. Een kleine meer
derheid van de vrouwen was toen
voor, terwijl een kleine meerder
heid van de mannen tégen was.
hetgeen toen doorslaggevend was.
Maar op het punt van het vrou
wenkiesrecht is er sprake van een
zeker traditionalisme bij de man
nen. Gelukkig is dat nu geleidelijk
aan het verdwijnen!!
FRED HOOGEZAND
Het middeleeuwse slot hoog boven Vaduz.
