f§g®2S^"'
Gabor Demszky:
oppositie in „rode
welvaartsstaat"
P81I3
J
Het
ongrijpbare
waterpokken-
virus
ZATERDAG 231'
Zonoagmiadag in een amusementi
BOEDAPEST De hoofdstad van
Hongarije, Boedapest (spreek uit:
Boedapesjt) is nog steeds zoals
het al voor de Tweede Wereldoor
log heette het „Parijs van Mid
den-Europa". Ook 35 jaar proletari
sche revolutie hebben de hoofdstad
van de Hongaarse Volksrepubliek
(tot 1918 tweede metropool van het
koninklijk-keizerlijke Habsburgse
rijk) haar zwier en elegantie niet
kunnen ontnemen. De cafés waar
je uren luxueus kunt zitten raison
van een enkel kopje koffie en waar
je gratis een aan een stokje geregen
krant kunt lezen, de zwart-besnor-
de heer die een dame decent met
een handkus begroet, het onopval
lende „servus" van het hotelperso
neel alles doet denken aan de
Habsburgse levensstijl. Dat geldt
ook voor de livreiers die in elk ho
tel dat een beetje eer wil inleggen
in rijen gereed staan om taxi-por
tieren of hoteldeuren te openen
dan wel de lift te roepen of de weg
naar het restaurant te wijzen.
In de vijf-sterrenhotels zijn de li
vreiers zelfs van witte handschoe
nen voorzien en de hal van het bes
te hotel van de Hongaarse hoofd
stad, Forum, lijkt dan ook een wat
bizarre plaats om een afspraak te
maken met Gabor Demszky, die,
omdat we elkaar niet van gezicht
kennen, evenals ik, een kwartier
lang alle passanten langs de witge
handschoende livreiers aandachtig
bekijkt, totdat we allebei op het
zelfde ogenblik het idee krijgen dat
we op elkaar staan te wachten.
Het adres en het telefoonnummer
waren eigenlijk van Laszlo Rajk,
de zoon van de Laszlo Rajk, de
Hongaarse minister van binnen
landse zaken, die in 1949 tijdens
een monsterproces wegens „ver
raad in dienst van Tito'" en als
„imperialistische agent" ter dood
veroordeeld werd. In oktober 1956
vyerd Rajk met een staatsbegrafenis
gerehabiliteerd en die gebeurtenis
was de directe aanleiding tot de
Hongaarse opstand die in bloed ge
smoord werd.
De jonge Laszlo Rajk heeft van het
tark in Boedapest: meer interesse
lot van zijn vader geleerd en is echt
in de oppositie gegaan, zij het in
een beduidend milder klimaat.
Hetgeen overigens niet betekent
dat hij altijd gerust thuis kan sla
pen. De dame die zijn telefoon aan
neemt vertelt althans dat hij niet
meer op dit adres woont en dat hij
ook de flat die hij daarna betrok
ken heeft weer heeft verlaten.
Waar hij zich nu bevindt weet ze
niet, maar ze kan zich voorstellen,
dat hij vanavond bij Gabor Dems
zky is. die ,.'s middags immers zijn
proces heeft gehad". Waar Dems
zky woont weet de dame overigens
ook niet, maar ze heeft wel een te
lefoonnummer.
De man die opneemt heeft een
zachte stem, bevestigt dat hij Gabor
Demszky is en 's middags tot zes
maanden voorwaardelijk met een
proeftijd van drie jaar is veroor
deeld. Hij is bereid voor de volgen
de middag in het hotel Forum een
afspraak te maken.
N ieuws-verteller
In het hotel-café, omringd door
keurige Hongaarse dames en heren
die van hun melange en dobos-, es-
terhazy- of andere taart genieten
buitenlanders zijn er nauwe
lijks vertelt Gabor Demszky
over zijn proces, het eerste sinds
tien jaar dat tegen een dissident in
Hongarije is aangespannen.
Gabor Demszky, 32 jaar, doctor in
de rechten, startte twee jaar gele
den samen met Jeno Nagy de ille
gale uitgeverij AB. hetgeen staat
voor „onafhankelijke uitgever".
Sindsdien heeft Demszky vijftig ti
tels van verboden boeken op de
markt gebracht. Zijn nieuws-perio-
diek „Hirmondo" (Nieuws-vertel-
ler), genaamd naar de eerste onaf
hankelijke Hongaarse krant, be
leefde in april haar vijfde afleve
ring.
Wie behoren er tot de oppositie in
Hongarije? „We zijn met ongeveer
200 mensen, praktisch allemaal in
tellectuelen. De helft is aan een
wetenschappelijke instelling of uni
tor welvaart dan voor ideologie.
versiteit verbonden, de rest, zoals
ik bijvoorbeeld, wordt niet meer tot
de wetenschap toegelaten".
Wat hun program betreft zijn de
Hongaarse dissidenten bijzonder
realistisch. „Ook voor ons bestaan
er taboes, zoals het eenpartijsys-
teem en het Warschaupact. Het zou
erg gevaarlijk zijn om daartegen
iets te ondernemen en het biedt
ook geen realistisch perspectief.
Wat wij willen is niet meer dan
wat eigenlijk iedereen wil: verwer
kelijking van de mensenrechten.
Natuurlijk staan wij er in vergelij
king met de andere socialistische
landen nog niet zo slecht voor,
maar wij vinden wel dat het tijd
wordt, dat de verschillende sociale
groepen in het parlement, in de ge
meenteraden en in de vakbonden
meer vertegenwoordigd moeten
worden. Het gaat ons om een meer
pluralistische socialistische verte
genwoordiging".
Een van de voor de Hongaarse re
gering pijnlijkste punten die de op
positie voortdurend aansnijdt is het
lot van de Hongaarse minderheden
in Roemenië (ruim anderhalf mil
joen) en in Tsjecho-Slowakije (rond
600.000). Gezien de „broederlijke
verhoudingen" tussen de socialisti
sche landen kan Janos Kadar te
genover zijn collega's in Boekarest
en Praag moeilijk met de vuist op
tafel slaan. „En juist op dat punt
hameren wij, omdat onze landgeno
ten in Zevenburgen en in Slowa
kije van hun mensenrechten be
roofd zijn".
Mensenrechten
De mensenrechten en met name
het lot van de verschoppelingen,
die ook in de socialistische samen
leving nog volop aanwezig zijn,
vormen een belangrijk onderdeel
van Gabor Demszky's belangstel
ling. Hij maakte een uitvoerige so
ciologische studie en ook een docu
mentaire film over het leven van
de zigeuners in Hongarije. Hij was
een van de oprichters van de SZE-
TA, het „Hulpfonds voor de ar
Hongarije is een open
huis geworden. Partijlei
der Janos Kadar, in zijn
buitenlands beleid trouw
aan Moskou, heeft met
zijn voorzichtige doch
consequente hervor
mingspolitiek op econo
misch gebied zijn tien
miljoen Hongaren een
redelijke mate van wel
vaart en welzijn bezorgd.
Verslaggever Leo van
Vlijmen nam een kijkje
in deze Oosteuropese
oase en schreef hierover
een serie van vier artike
len. De eerste twee ver
schenen op de zaterdagen
9 en 16 juni. Vandaag, in
het derde artikel, aan
dacht voor de oppositie.
men en in de zomer van 1981 or
ganiseerde hij een vakantiekamp
voor Poolse kinderen.
„Er is nog steeds veel armoe in
Hongarije; die willen wij actief be
strijden. Dat is niet eenvoudig om
dat, ik moet dat toegeven, een hele
boel Hongaren momenteel erg te
vreden zijn. Dat is toegenomen met
het historische compromis dat Ka
dar indertijd met de intellectuelen
gesloten heeft. Ze hoefden niet
voor hem te zijn, als ze maar niet
tegen waren en in ruil daarvoor
mochten ze naar het buitenland
reizen, enzovoort. Toen kwamen de
economische hervormingen met als
uiteindelijk resultaat de zogenaam
de tweede economie, waarvan een
we oriëntatie zoeken'
De veroordeling van Gabor
zky, de vorige middag, vont
in hoger beroep. In novemt
hij. op weg naar zijn vriend
Rajk. aangehouden door twe
ten die na lijfvisitatie eet
confisqueerden. Toen Gabor
zky de brief wilde terug]
sloegen de agenten er op los
Demszky moest met een lich
senschudding in het ziel
worden opgenomen. De bes
ging tegen hem luidde: verzt
het openbaar gezag. „Ik was
tegen twee, dus ik ben vanzi
kend niet begonnen met v
Gistermiddag heeft de red
feite ook toegegeven, dat hel
lijk een politiek proces w,
eerste sinds tien jaar. Ik be
dat het niet het laatste is.
overlijden van Brezjnev is 1
maat in heel Oost-Europa ze
killer geworden, ook bij onS
Aan de tafeltjes in het Hal
uitgedoste café van hotel
wordt nog steeds fors dobi
gegeten en melange ged
wanneer Gabor Demszky 1<
witgehandschoende livreier
en wat schichtig voor de h
poseert. De socialistische wel
staat zou wel eens zijn groo
genstander kunnen blijken.
LEO VAN VL
Dr. Gabor Demszky, illegaal uitgever en oppositie- voorman, voor het Forum-hotel in Boedapest. Op
tergrond een witgehandschoende livreier.
zeer brede middenklasse profiteert.
Die mensen hebben het goed en
voelen geen behoefte aan verande
ringen. En degenen die het werke
lijk slecht hebben, die bijvoorbeeld
in verschrikkelijke woonomstan
digheden leven, die hebben een
dergelijk laag cultureel peil dat je
ze niet kunt bereiken. Ik denk dat
dit in elke maatschappij het geval
is. Maar het bemoeilijkt ons werk
wel".
Toch is Gabor Demszky, de enige
officiële Samizdat- uitgever in het
hele Oostblok, niet pessimistisch
wat de resultaten betreft. „Onze in
vloed is op twee fronten duidelijk
aanwijsbaar. Op de eerste plaats op
de universiteiten. Met name op het
stuk van de Hongaarse geschiede
nis voorzien wij in een lacune. De
gebeurtenissen van 1956 behoren
officieel nog steeds tot de taboe
sfeer. Er wordt wel iets verteld, dat
er een opstand was en dat er ik
geef het toe, op een wrede manier,
en dat was verschrikkelijk com
munisten zijn vermoord, maar over
de oorzaken van de opstand, over
het program van de regering-Nagy
en over het feit dat het inderdaad
een nationale revolte tegen de Rus
sen was, daarover wordt in alle ta
len gezwegen".
„Wij publiceren de waarheid over
die gebeurtenissen, met bronnen en
alles, en de studenten gebruiken
dat materiaal voor hun scripties.
Sommige professoren stellen een
aantal van onze publikaties over de
Hongaarse geschiedenis zelfs als
verplichte lectuur. En we schrijven
ook over de bewegingen in andere
socialistische landen, Charta-77 in
Tfjecho-Slówakije, Solidarnosc in
Polen, hét lot van "Sacharov. We
willen onze mensen informeren,
meer vertellen dan de officiële or
ganen doen, en dat vindt aftrek. De
oplage van onze nieuwsperiodiek is
vijftienduizend. Dat wil beslist niet
zeggen dat we vijftienduizend aan
hangers hebben, maar wel dat er
heel veel mensen in ons land geïn
formeerd willen worden".
„En dan hebben we nog op een an
dere, eigenlijk heel grappige ma
nier invloed. De officiële uitgevers
beschouwen ons langzamerhand als
concurrenten en zij beginnen nu
contacten te leggen met de schrij
vers die bij ons met veel succes pu
bliceren. Dit heeft ongetwijfeld tot
resultaat dat een aantal boeken, die
anders niet officieel hadden kun
nen verschijnen, nu toch door de
grote uitgeverijen op de markt
wordt gebracht. Het concurrentie-
-begrip dat nu weer in ons 1
hanteerd wordt, speelt di
onze beweging in de kaart"
Killer klimaat
Alles wat Demszky uitgeeft
nenkort Orwells „1984" e
boerderij der dieren", beide
op de socialistische samenlei
gebeurt echter illegaal. „Eu
het vinden wordt het g<
queerd, We moeten onze pei
voorraden voortdurend vi
ene adres naar het andere b
ook zelf wijzigen we trouwei
ons adres. We hebben veel
van Solidarnosc. Ons hele d
tiesysteem is op dat van de
Poolse vakbond geënt Solic
was ook onze hoop, maar w
ben begrepen dat de partij
is dan zelfs een massabe
Doch we blijven doorgaan, c
het kleinschalig, zoals bijvc
met onze vliegende univ
waar we geregeld tussen di
en tweehonderd mensen
ten. vaak ouderen die 1956
hebben meegemaakt, die da
renlang in de gevangenis
gezeten, die elkaar daarvan
en die nu samen met ons ee
T3CÏÜK l«R A JIElïÜBSf
"...mlndan m'-'rolun c mlndon ldS'c
lfJüoLgr az'-'m-'iT. totonrc-
liivCu h(Snnpj."i riulkor ca olèiJ ntir»
clua az&nonk'ii'i cz üj ndroluM^rt.11
A'.ovtjoa ImrV/
i. locószlntjb'u óll.-jl miraluflt
ia IJ'M-bcn littrr.i.
Eldttc, 72-ben» 73—üo.n,-y mc-
ty.r fintrlo'.: fUscotlcn oaoportjol
':l8iirlotoat»It« I xflprtjbiltdl: oa al*.
lmtdl ulvólnaatoit türaadnloa ii«-
vübcn noglddaol 1343 oaldUoaatat.
i Till kordu J8frtoI:«
Deel van de voorpagina van het aprilnummer van Hiri
oplage van 15.000.
A tcrtoloabitt
HhdnÓti Séndori tioaog-e c vllag
Bill Loaax rooonaiójo
Paogratz Corgoly kSnyvërdl
Coadolpto'.: o» Iatvdn n !:lri£ly m-r-
gó J tra
UJbdl Jeleatlcazlk ïdlVBJC-EtlEH-iltVK:,
o. vltafdriaraaU.
Az Erddlyl Hogyar HlrUgyn8!:«iS>j h!.~
rsl
Ianertotéc ét dakuaaatunol: nz üj
■zlovdi: lakolnUgyl tBrvdoyról y
ondo (Nieuws-verteller), Illegaal tijdschrift met ee
Aprllla
Na lang gezoek heeft men dan eindelijk
een vaccin ontwikkeld tegen waterpok
ken. Voordat u nu in gejuich uitbarst
even een paar kleine dompers op de feest
vreugde. Het vaccin werkt, maar men
weet nog niet of het blijvende bescher
ming biedt. Domper twee: als het naar be
horen werkt, geeft het bescherming tegen
een wel bijzonder goedaardige infectie
ziekte. Geen wereldnieuws dus. Toch is
het bericht niet zonder belang. Soms kan
waterpokken wel degelijk faliekant ver
keerd uitpakken, vooral bij patiënten met
een verminderde weerstand. Leukemie-
patiëntjes zouden zeer gebaat kunnen
zijn met het vaccin.
Normaal is waterpokken een niets-
aan-de-hand-ziekte. Loop je als
kind tegen het varicella-zoster vi
rus op. en bijna ieder kind doet dat,
dan gebeurt er aanvankelijk niets.
Pas na 10 tot 21 dagen begint de el
lende. De temperatuur loopt op tot
38 graden of meer, terwijl op de
romp rode pukkeltjes verschijnen
die snel overgaan in met vocht ge
vulde blaasjes. Die blaasjes gaan ta
melijk gauw kapot en drogen uit
met achterlating van donkere
korstjes. Zolang de koorts duurt,
een dag of drie, vier, schuift de uit
slag steeds meer op naar de „rand"
van het lichaam. Dus naar gezicht
(ook achter oren en behaarde
hoofd) en naar armen en benen. Na
een dag of wat gaat de koorts lig
gen, er komt geen nieuwe uitslag
bij en dat is dat. De korstjes vallen
een kleine twee weken later af
zonder een litteken achter te laten.
Tegen eenmaal opgelopen water
pokken is weinig te doen. Het be
langrijkste is misschien wel een
anti-jeukmiddel. want die uitslag
jeukt als de hel. Kinderen kunnen
daar moeilijk van afblijven en de
huisarts heeft diverse middeltjes
om die jeuk wat te laten luwen.
Maar goed. Eenmaal waterpokken,
nooit meer waterpokken; na één
keer ben je immuun. Hoewel, de
ziekte heeft een uiterst merkwaar
dig staartje.
Waterpokkenvirus is een bezit voor
het leven. Heb je eenmaal die kin
derziekte doorgemaakt, dan ver
dwijnt het virus niet uit het li
chaam, maar duikt onder in het
centrale zenuwstelsel. Telkens als
het virus zich buiten dat schuilhol
waagt, wordt het normaal gelijk
weggepatst door de in het bloed
circulerende antistoffen. Wat als de
weerstand van het lichaam af
neemt door ziekte of „zenuwen"?
Goede vraag. Dan ziet het virus
zijn kans schoon en slaat toe in de
vorm van een heel ander ziekte
beeld: herpes zoster, beter bekend
als gordelroos.
Gordelroos
Dat is een doorgaans niet gevaarlij
ke, maar wel buitengewoon cha
grijnige kwaal. Het virus komt dan
uit de onderduik en tast dan een
naar de huid lopende zenuw aan.
Het door die zenuw verzorgde
huidgebied wordt uiterst pijnlijk en
gaat uitslag vertonen. Het verve
lende is dat gordelroos wel over
gaat, maar op de meest ongelegen
momenten weer kan toeslaan. Wa
terpokken en gordelroos zijn dus
eigenlijk twee gezichten van het
zelfde virus. Vandaar de chique
dubbele naam: varicella-zoster vi
rus, want varicella staat voor wa
terpokken en (herpes) zoster voor
gordelroos. Nu begrijpt u ook waar
om een ouder iemand die aan gor
delroos lijdt een kind waterpokken
kan bezorgen.
Nu dan dat vaccin. Laten we er
eens van uitgaan dat het probaat
werkt. Wat zou je er theoretisch
van kunnen verwachten als ieder
een er van kindsbeen af mee zou
worden ingeënt? Dan zouden de
enkele gevallen waarbij waterpok
ken echt gevaarlijk uitpakt, kun
nen worden voorkomen. Soms,
heel soms, gaat waterpokken ge
paard met hersenontsteking en bij
ouderen vooral met een lang niet
ongevaarlijke ontsteking van de
longen. Daar is wel wat tegen te
doen, maar ook het tamelijk nieu
we middel acyclovir drijft het virus
niet het lichaam uit en sluit het op
in de onderduik van het centrale
zenuwstelsel. Van daaruit kan het
in de vorm van gordelroos alsnog
toeslaan. Een vaccin tegen water
pokken zou, op het eerste gezicht,
in één moeite door ook gordelroos
kunnen uitbannen, want per slot
worden waterpokken en gordelroos
door een en hetzelfde virus veroor
zaakt. Helaas is de praktijk wat
weerbarstiger.
Optimistisch
Op de eerste plaats is nog steeds
niet bewezen dat het vaccin ook op
de langere termijn veilig is en af
doende bescherming biedt. Van
daar dat fabrikant Merck Sharp
and Dohme, de firma die ook het
baanbrekende hepatitis B-vaccin
ontwikkelde, een paar jaar nodig
denkt te hebben om het vaccin op
de markt te brengen. Ondanks dat
is het negenkoppige team dat een
paar weken geleden in het Ameri
kaanse artsenvakblad „The New
England Journal of Medicine"
meldde dat het vaccin op korte ter
mijn in elk geval bescherming
biedt, tamelijk optimistisch. Vol
gens hen zou het vaccin zi<
sterfte ten gevolge van wa1
ken kunnen doen vermii
Als dat zo is, voor wie zou
cin tegen een tamelijk onscl
kinderziekte uitkomst kunn
den?
Prof. dr. J. van der Noordi
cialist in virusziekten en wei
in het Amsterdams Medisc
trum: „Ik denk niet dat het
dedigen is dat iedereen met
cin zou moeten worden i
Daarvoor is het belang v
vaccin al te zeer beperkt. M
heeft wel degelijk zin voor
ren die lijden aan leukemie,
kan een onschuldige infecl
waterpokken fataal toeslaa
zou zuur zijn omdat juist bij
genezingskansen door nieu>
wikkelingen in de behande
laatste tijd aanmerkelijk stij
Zou het vaccin een eind 1
maken aan gordelroos?
„Dat weten we niet. Het
wordt toegediend in de voi
een verzwakt, maar levenc
Ook dat verzwakte virus k
eindelijk in het centrale zen
sel gaan zitten. We weten
het dan, als de omstandighi
naar zijn, op kan duiken
vorm van gordelroos".
