In januari struikelde
het nucleaire kalf
SleidóvOowtcmt
BEVEILIGING KERNCENTRALE WERKTE NIET BIJ STORING
■voer,
wijze
t/m t,
171-9
hogedruk
stoom
naar
van
water
ZATERDAG 23 JUNI 1984
Borssele gaat door voor een
van de meest veilige
kerncentrales ter wereld.
Maar is dat werkelijk zo? In
januari van dit jaar zorgde een
samenspel van storingen,
nalatigheid en bijzondere
omstandigheden bijna voor
een groot ongeval.
Veiligheidskleppen bleken
vastgeroest, meetgegevens
werden te laat doorgespeeld
en het koelwaterkanaal kwam
droog te staan. De directie van
de centrale is de schrik
evenwel pas 48 uur na de
bedrijfsstoring in de benen
geslagen, toen bij een
inspectie bleek dat de centrale
mogelijk negen maanden lang
met vastgeroeste
veiligheidskleppen heeft
gedraaid.
Nu minister Van Aardenne
plannen heeft gelanceerd voor
de bouw van drie nieuwe
kerncentrales in ons land,
nemen we de veronderstelde
veiligheid van Nederlands
grootste kerncentrale nog
eens onder de loep. „Met de
techniek is het zo: alles wat
maar fout gaan kan, gaat ooit
eens een keertje fout", zegt
een inspecteur van de
controlerende Dienst voor het
Stoomwezen," die ressorteert
onder het ministerie van
sociale zaken en
werkgelegenheid. Hieronder
een reconstructie van zo'n
onwaarschijnlijk ongeval.
Er zijn in een kerncentrale allerlei
veiligheden ingebouwd die dit
„worst possible accident" moeten
voorkomen. Zo wordt de reactor
kern allereerst gekoeld door een
(gesloten) koelsysteem waarin een
radioactieve vloeistof circuleert.
Deze vloeistof staat op zijn beurt
zijn warmte af aan een tweede ge
sloten systeem, dat gevuld is met
ontzout en niet-radioactief water.
In dit systeem wordt via een
stoomgenerator en stoomturbine
elektriciteit opgewekt. Duizenden
tonnen Scheldewater zorgen ten
slotte in een derde systeem voor de
koeling van het tweede systeem.
Versteeg: „Nu was het derde koel
systeem door het droogvallen van
het koelwaterkanaal uitgevallen.
De turbine en de waterpompen
moesten daardoor worden uitge
schakeld. Om te voorkomen dat de
kern oververhit zou raken, werd
de reactor afgeregeld. Omdat die
nog een hele tijd blijft nagloeien,
liep de druk in het tweede koelsys
teem vervolgens op".
Pijp geblokkeerd
Normaal gesproken wordt het te
veel aan stoom in zo'n situatie via
een pijp. om de eerder genoemde
turbine heen, afgevoerd. Deze weg
was echter geblokkeerd.
„Er was een elektrische storing,
waardoor het afblazen van stoom
via de turbine niet lukte", vertelt
Versteeg. „Een klep was blijven
hangen en dan wordt zo'n pijp au
tomatisch afgesloten. Het enige al
ternatief is dan: afblazen via het
dak, zoals ze dat bij de PZEM noe
men. Op het dak van de centrale
wordt dan een afblaasklep openge
zet, waarlangs de stoom kan ont
snappen".
In de regelzaal van de centrale
trekt een werknemer de juiste con
clusies uit de gegevens die zich
voor zijn ogen afspelen. Hij ziet de
druk in enkele minuten oplopen tot
85 atmosfeer en besluit via een
druk op de knop de (met de hand
te bedienen) afblaasklep op het dak
van de centrale open te zetten. Zo
begint de nucleaire fluitketel rond
kwart voor twaalf te fluiten.
Het tij keert
In een kerncentrale gaan de ont
wikkelingen snel. Zo rap als een
crisissituatie kan ontstaan, zo snel
is die ook weer uit de wereld. Al
enkele minuten na het afblazen
lijkt het avontuur van het wegval
lende Scheldewater ten einde. De
druk in de nucleaire stoomketel is
weer op een veilig niveau en de re
actorkern is afgekoeld. De Kernfy
sische Dienst en de Dienst voor het
Stoomwezen in Den Haag worden
gebeld met de mededeling dat er
een storing is geweest en dat alles
tot een goed einde is gebracht. Het
tij is inmiddels gekeerd, de centrale
wordt dezelfde avond nog opge
start. De volle omvang van de sto
ring wordt echter pas de volgende
dag duidelijk, als een nieuwsgierige
ingenieur van de PZEM in de re
gelzaal de meetstroken van zondag
nog eens naleest
Het is dinsdag 24 januari. In de di
rectiekamer van de centrale komen
de meetstroken op tafel. Uit die
boude gegevens blijkt dat tijdens
het „met de hand" afblazen van de
stoom de druk toch nog was opge
lopen tot 93 atmosfeer. Bij dat ni
veau hadden de automatische vei
ligheidskleppen op het dak van de
centrale al lang open moeten gaan.
Maar de twee noodkleppen bleven
hermetisch gesloten.
Korff zegt: „Een stoominstallatie,
en zeker een kerncentrale, mag
niet in bedrijf zijn als de veilig
heidskleppen niet perfect werken".
De kerncentrale wordt stilgelegd.
Voor een grondige inspectie.
In een persbericht dat de volgende
ochtend wordt verstuurd heet het:
„In verband met een uitvoering
van een inspectie in het secundaire
(niet-nucleaire) gedeelte van de
kerncentrale Borssele, is deze dins
dagavond om circa 22.00 uur uit be
drijf genomen. De wenselijkheid
van deze inspectie is afgelopen zon
dag aan het licht gekomen toen de
koelsystemen van de centrale enige
tijd geen Scheldewater konden in
nemen. Bij deze gebeurtenis
hebben bepaalde kleppen in het se
cundaire systeem niet goed gefunc
tioneerd".
Borssele gaat door voor een van de veiligste kerncentrales ter wereld. Maar bij gure oostenwind eind januari dit jaar zorgde een combinatie onvoorziene omstandigheden en
storingen bijna voor een groot ongeval.
Wat niet in het persbericht ver
meld wordt, is dat het mankement
aan „bepaalde" kleppen, pas 24 uur
later werd ontdekt. Bovendien, zo
blijkt bij de uitvoerige inspectie,
zijn alle zes de stuurkleppen vast
geroest.
Versteeg: „Hoe vast die kleppen
precies zaten is niet te zeggen om
dat we ze uit elkaar hebben ge
haald. Bij welke druk ze uiteinde
lijk toch open waren gesprongen
valt moeilijk te berekenen. Wel
waren in alle zes de stuurkleppen
zuigertjes in de cilinders vastge
roest".
Zes is veiliger
In de kerncentrale zijn uit veilig
heidsoogpunt zes stuurkleppen aan
gebracht. Omdat de veiligheids
kleppen een wezenlijk onderdeel
van de beveiliging van de centrale
vormen, wilde men niet volstaan
met twee stuurkleppen. Zitten er
twee, of desnoods vijf kleppen vast,
zo was de gedachte, dan is er nog
niets aan de hand. Maar met de
mogelijkheid dat alle zes de stuur
kleppen vast konden roesten was
geen rekening gehouden. De ver
antwoordelijke ingenieurs hebben
zich er dan ook het hoofd over ge
broken hoe het onvoorziene toch
kon gebeuren.
Versteeg heeft twee lezingen: „Bij
een lekkage van een condensor in
april 1983 is wat zeewater in het se
cundaire systeem terechtgekomen",
herinnert hij zich. „Dat kwam
doordat bij de steigerbouw een paar
leidinkjes werden lek gestoten.
Hoewel het systeem een paar maal
met schoon water werd doorge
spoeld, kunnen er toch zoutresten
in zijn achtergebleven. Dat zout
heeft dan vervolgens het metaal in
de stuurkleppen aangetast".
De tweede verklaring voor de
roestvorming in de stuurkleppen
gaat terug tot maart 1983. Toen
werden bij de splijtstofwisseling in
de centrale ook de kleppen gecon
troleerd en schoongemaakt. Ver
steeg: „Mogelijk zijn daarbij ver
keerde, chloorhoudende, middelen
gebruikt. Chloor, dat is bekend, tast
chroom aan. Het heeft eigenlijk
hetzelfde effect als zeewater".
Negen maanden stuk
Hoe dan ook: in beide gevallen
heeft de kerncentrale mogelijk ne
gen maanden lang van april
1983 tot dinsdag 24 januari 1984
met niet werkende veiligheidsklep
pen gedraaid. Het hangt er maar
van af hoe snel de zuigertjes aan
het roesten zijn gegaan. Korff: „Het
is niet te zeggen of dat een lang
zaam of snel proces geweest is.
Hadden we eerder geweten dat die
kleppen vastzaten, dan had de cen
trale niet mogen draaien, dat is wel
duidelijk".
Hoe riskant een centrale met vast
zittende veiligheidskleppen kan
zijn, laat zich wellicht het best il
lustreren met onze fluitketel-va
riant. Deze ketel staat lekker op
het vuur te sissen, maar er klinkt
geen schrille toon. De dop op de
fluitketel is namelijk dichtgeroest.
Een ingenieur van het stoomwezen
zou zeggen: de veiligheidsklep zit
vast. Wat gebeurt er? Al na korte
tijd knalt de dop eraf. De druk in
de fluitketel is te hoog geworden.
Dat de gebeurtenissen in de kern
centrale eenzelfde loop hadden
kunnen nemen, is niet zo onwaar
schijnlijk. Stel: de werknemer in de
regelzaal had te laat of helemaal
niet op de knop van de afblaasklep
gedrukt. Of laten we eens veron
derstellen dat de knop had gewei
gerd wegens een elektrische sto
ring. Korff: „Op het dak klimmen
om met handkracht die klep open
te zetten, dat zou niet snel genoeg
kunnen. Bovendien is het fysiek zo
goed als onmogelijk".
En wat gebeurt er? De „stoomke
tel" van de kerncentrale kan zijn
druk niet kwijt. Totdat er ergens
een pijp of een bocht in het tweede
koelsyteem barst. In dat geval is de
centrale al twee van zijn koelsyste
men kwijt. Zo'n verloop van de ge
beurtenissen lijkt veel op Harris-
burg, waar het wegvallen van de
secundaire koeling bijna een ramp
veroorzaakte.
Noodkoeling
Versteeg geeft toe: „Als dat met de
hand afblazen niet was gelukt en
de veiligheidskleppen waren door
de hogere druk niet alsnog openge
gaan, dan was er ergens in het
koelsysteem een balg, deksel of
pakking stukgegaan. Dat is dan wel
een heel ernstige storing. Toch is
ook met deze mogelijkheid reke
ning gehouden. De kerncentrale
heeft nog nood-voedingwater om te
voorkomen dat de kern dan over
verhit raakt. De centrale in Borsse
le heeft wat dat betreft meer incas
seringsvermogen dan een centrale
van het type Harrisburg".
Het ligt evenwel niet in de bedoe
ling die noodkoelsystemen ooit in
werking te laten treden. Op het
Europese continent is een kerncen
trale nog nooit in deze gevarenzone
gekomen. Theoretisch moet een
kerncentrale ook met twee defecte
koelsystemen nog in veilig vaarwa
ter kunnen komen. Maar in de
praktijk is zo'n storing nooit uitge
test. Mocht het fout gaan met de
(nood)koeling van de nagloeiende
reactorkern, dan zijn de rapen im
mers pas goed gaar. De kans is dan
groot dat de kern zo oververhit
raakt dat hij uiteindelijk door de
betonvloer van de centrale heen
smelt. Dat zich daarmee een ecolo
gische ramp van formaat voltrekt,
behoeft geen betoog.
„Zo ver zijn we bij lange na niet
gekomen", menen de heren Ver
steeg en Korff. „Door met de hand
stoom af te blazen is zeker niet het
laatste redmiddel gebruikt. De cen
trale was ver af van de situatie
waarin er gevaar bestond voor de
kern. Achteraf blijkt uit de rappor
ten dat de druk in het reactorvat
tijdens de storing nauwelijks is op
gelopen".
Kostbare aanpassingen
De directie van de kerncentrale
heeft niettemin vergaande conse
quenties getrokken uit de bedrijfs
storing van januari. Werden de
stuurkleppen voorheen eens per
jaar gecontroleerd, nu gebeurt dat
eens in de twee maanden. Via de
Nuclear Energy Agency (een on
derafdeling van de Organisatie
voor Economische Samenwerking
en Ontwikkeling, OESO), zijn de
autoriteiten in alle landen waar
kerncentrales van het type Borssele
staan, gewaarschuwd. In verschil
lende Europese landen zijn inspec
ties uitgevoerd en gegevens uitge
wisseld.
Na de bijna-ramp in Harrisburg
werden alle centrales van hetzelfde
type aangepast om herhaling van
de gebeurtenissen te voorkomen.
Na de ervaringen in januari staan
er ook bij de centrales van het type
Borssele kostbare aanpassingen op
stapel. Saillant is overigens dat de
uiteindelijke kernsmelting in Har
risburg het gevolg was van een op
het oog onschuldige samenloop van
storingen in het niet-nucleaire deel
van de centrale.
Versteeg: „Bij de splijtstofwisseling
in maart volgend jaar worden alle
veiligheidskleppen vervangen door
kleppen van een ander type. Bo
vendien is de PZEM-directie van
plan nog een extra veiligheid in te
bouwen die de reactor automatisch
afregelt als de druk in het secun
daire systeem boven een bepaalde
grens komt. Zo voorkom je dat je
überhaupt stoom moet afblazen. In
de nieuwe centrales gebeurt het
stoomafblazen overigens automa
tisch. Dat is in Borssele nu ook al
het geval".
Storingsrapport
Sedert het ongeval in Harrisburg
stuurt het ministerie van sociale za
ken en werkgelegenheid jaarlijks
een overzicht van alle storingen die
in de kerncentrale zijn opgetreden
aan het parlement. Op deze manier
kan de volksvertegenwoordiging
achteraf controle uitoefenen op
de bedrijfsvoering. Over ongeveer
een maand wordt weer een lijstje
storingen doorgebriefd. In welke
categorie deze storing dan is onder
gebracht?
Versteeg: „Ik geloof de hoogste. Dit
is zeker een van de meer ernstige
storingen die in de centrale zijn op
getreden".
Vertrouwen
Zowel Korff als Versteeg heeft nog
volop vertrouwen in de veilige be
drijfsvoering van de kerncentrale
te Borssele. De techniek kent zich
zelf, zo is de redenering. Er kunnen
veel dingen fout gaan, maar daar
wordt juist rekening mee gehou
den.
Versteeg: „Het hele idee achter de
kernenergie is dat een combinatie
van storingen nooit tot een ernstig
ongeval mag leiden. Wel: dat is ook
nu niet gebeurd".
Aan het begin van het gesprek met
de beide technici werd wat onkun
dig een bandrecorder geïnstalleerd.
„Laten we maar vertrouwen op de
techniek", zo voerde de verslagge
ver daarbij aan.
Korff: „Als ik u was, dan zou ik dat
maar niet doen".
Versteeg: „Als je helemaal zeker
wilt zijn, dan moet je niet één,
maar drie bandrecorders meene*
men". PAUL KOOPMAN
- eerste koelsysteem tweede koelsysteem derde koelsysteem/
stoomgenerator
turbine
westerschelde
primaire pomp
kern met splijtstof
q elementen
r^.Jdische voorstelling van een kernreactor en de drie koelsystemen. In Borssele was het derde koel*
'n, waardoor per uur 60.000 kubieke meter Scheldewater stroomt, uitgevallen. Van het tweede
steem weigerden de automatische veiligheidskleppen. De tweede koeling is de eigenlijke „stoom-
van een kerncentrale. In de Stoomwet is geregeld dat de beveiliging van dit circuit onder alle
4Didigheden perfect moet werken.
AAG „Als ik straks naar
n d en de schijfremmen van
ze ii° bliJken vast te zitten, dan
Irdefk me natuurlijk een hoedje.
sntriijn auto zal ik er niet voor
iet in. Zo'n mankement kun je
reafg repareren".
iprek over een storing in de
(ïtrale te Borssele is bijna ten
®!®jn de heer B. Korff, plaats-
662penc* van de Dienst
et Stoomwezen, talmt nog
N jie deuropening van het mi-
b J! van sociale zaken en werk-
300iheid. Het mankement in de
192 htrale te Borssele is gerepa-
jzo heeft hij eerder tijdens
|RB|erview gezegd. Er is dan
jen reden om je verder druk
;en? Maar een kerncentrale
St<|astzittende remmen? Dat
en toch enige toelichting.
lOgrijven zondag 22 januari. Er
een stormachtige en ijzig
Oostenwind. De windmolen
terrein van de PZEM in
b is om veiligheidsredenen
gd. De kerncentrale draait
door, schijnbaar ongevoelig
(eer en wind. Toch zijn het
lurelementen die de centrale
tedagochtend in de problemen
l,in(menspel van zon en maan,
er"j en een forse oostenwind
leer voor dat het Scheldewater
"gebruikelijk ver terugtrekt.
1VQf uur is het waterpeil in het
fanaal van de kerncentrale al
,eJvvee meter onder NAP ge-
„flZelfs een dijkbreuk zou het
ire fort niet kunnen deren,
iet terugtrekkende zeewater
evenwel complicaties: de
uniterbron van de centrale
?nel op te drogen.
tvens niet
r gespeeld
t. \éh zou een springlaagtij geen
dfm mogen vormen", zegt J.
leltf^ van Kernfysische
rs „Bij de bouw van de centra-
3,kening gehouden met derge-
225)xtreem lage waterstanden,
j die zeer zelden voorkomen.
omi pompen geïnstalleerd, die
spfelwater op grote diepte aan
n zuigen. Maar het vervelen-
dat er voor het inlaatka-
t(6Por zandverplaatsingen een
omrempel was komen te liggen.
l5Z)or onstond een bassin, dat
UI? een half uur werd leeggezo-
p^e kerncentrale slokt voor
s Reling namelijk ruim zestig-
d kubieke meter Scheldewa-
A uur. Achteraf blijkt dat de
g<{ ervoor de diepte in het ka-
,17bg werd gemeten. De betrok-
ispecteur heeft zich echter
|ijk niet afgevraagd wat hij
b gegevens moest doen. Wa
r—meetgegevens doorgespeeld,
gjas er onmiddellijk gebag-
ijsi
rerft koelwaterkanaal zitten
avnde roosters, die het zeewa-
ïetyeren van wier, schelpen en
;°u' ongerechtigheden. Maar bij
én|en van het waterpeil wordt
rads meer blubber aangezogen.
Via elf uur beginnen de roos-
in ook vast te lopen.
1 ^gesnelde PZEM-werknemer
j'ren later tot zijn ontzetting
^)t waterpeil in het kanaal
|erf gezakt. In de regelzaal van
valtrale is al een alarm afge-
dede druk in de bijkoelsyste-
1 i sterk teruggelopen.
ggjBg: „Als dat gebeurt, dan
de elektrische waterpompen
^tisch af. Via dieselpompen
rc( dan nog een tijd verder met
Nter dat in de buizen zit, maar
3 "h bepaald moment was dat
|^oende. Toen is gezegd: we
'®4i de centrale. Half twaalf
;Naat besluit genomen en tien
se?n later was de centrale hele-
_jfgeregeld".
-iketel fluit
vergelijken met het uit-
i van het gas onder een
tel met heet water. Het gas is
^ar daarmee is het water nog
■gekoeld. Bij een fluitketel le-
Jat geen problemen op. omdat
Rter zijn warmte aan de bui-
■ht kwijt kan. Maar een uitge-
*lde reactorkern moet nage-
Bworden. Anders zouden daar
[in temperatuur steeds verder
l*n, totdat de kern uiteindelijk
