Gist-brocades: bedrijf met
miljarden „medewerkers"
kleine
feestjes
Gist in
cijfers
ZATERDAG 16 JUNI 1984
De omzet van Gist-brocades
kwam in 1978 voor het eerst bo
ven de 1 miljard gulden uit,
kwam eind '82 op 1,5 miljard en
steeg vorig jaar verder tot 1,563
miljard. In de afgelopen tien jaar
betreft het een stijging van bijna
140 procent.
De winst steeg in de afgelopen
vijf jaar van bijna 23 miljoen gul
den in '79 naar ruim 50 miljoen
in '83. Het laatste jaar betrof het
een stijging van ongeveer 25 pro
cent. Aangenomen wordt dat de
stijging zich voortzet.
Het eigen vermogen (aandelen
kapitaal en reserves), is sinds 1970
gestegen van ruim 228 miljoen
gulden tot 691 miljoen eind '83.
DELFT Dank zij meer
dan honderd jaar kennis en
ervaring en forse jaarlijkse
investeringen in research,
bekleedt Gist-brocades in de
toegepaste bio-technologie
momenteel een wereldwijd
erkende en vooraanstaande
positie.
De basis van het huidige concern
werd gelegd in 1967 toen de Ko
ninklijke Nederlandse Gist- en
Spiritusfabriek in Delft en de Ko
ninklijke Pharmaceutische Fa
brieken voorheen Brocades-
Stheeman Pharmacia in Meppel
samengingen. Brocades was opge
richt in 1801, de Gist- en Spiritus
fabriek in 1870. Gist-brocades is
dus ontstaan uit een fusie van een
geneesmiddelen- en een gistfa
briek. Burgers van Delft en omge
ving die niets aan hun neus man
keren, noemen het complex even
wel „De Gistfabriek".
Hoewel de onderneming werkt
met dingen die met het blote oog
niet te onderscheiden zijn, heeft
iedere Nederlander vrijwel dage
lijks met Gist-brocades te maken.
Het bedrijf levert namelijk de
grondstoffen voor de bakker, het
flesje bier van de brouwer, een
schonere was, betere medicijnen
voor mensen en dieren en grond
stoffen voor tientallen fabrikan
ten van onder meer kaas, koek,
soep, snoep, wijn, frisdrank, tex
tiel en schoenen. Gist-brocades
doet dat als enige in Nederland en
als één van de weinige in de we
reld.
Wie wil begrijpen hoe Gist-broca
des te werk gaat moet wellicht
eerst z'n biologielessen ophalen.
Als grondstof gebruikt de onder
neming namelijk micro-organis
men, zoals gisten, schimmels en
bacteriën. De micro-werknemers
voeden zich, hebben een stofwis
seling en afscheiding en ze plan
ten zich voort. Net als mensen, al
leen met dit verschil, dat ze on
danks hun formaat, tot grote bio
chemische prestaties in staat zijn
(zoals het eten van hout en benzi
ne).
Gist-brocades zet deze micro-or
ganismen aan tot een voor de
mens nuttige produktie. Het be
drijf beschikt zodoende over mil
jarden medewerkers.
Penicilline
Een van de beter bekende werk
nemers van het concern is de
schimmel die penicilline produ
ceert. Penicilline is een afweerstof
van de schimmel tegen vijandige
bacteriën, maar kan ook voor de
mens tal van ziekteverwekkende
bacteriën liquideren. Gist-broca
des maakt hier al bijna een
halve eeuw gebruik van en
vaart daar wel bij. Met een
marktaandeel van 20 procent, is
de onderneming veruit 's werelds
grootste producent van penicilline
en daarvan afgeleide geneesmid
delen. De onderneming verwacht
voor de komende jaren nog een
flinke groei op dit gebied. De Di
visie Farmacie beschikt over ei
gen produktiefaciliteiten in Enge
land, Frankrijk, Italië en Portu
gal.
Gistcellen
Een andere activiteit van Gist-
brocades is de produktie van gist.
Gistcellen kunnen deeg laten rij
zen en Gist-brocades was er als
één van de eerste fabrikanten bij,
om dat proces op grote schaal te
benutten. „Gist-brocades" is bijge
volg onder bakkers over heel de
wereld een begrip.
De Gist-Divisie heeft produktiefa
ciliteiten in diverse landen en ex
porteert naar meer dan honderd
landen. Deze divisie levert ook al
cohol aan distillateurs. GB denkt
er echter sterk over de produktie
hiervan te stoppen. De alcohol-
produktie levert nu al jaarlijks
enkele miljoenen verlies op. Dat
De afvalwater-indamp-installatie. Ala deze er niet zou zijn, zou de „hulsgeur" van Gist-brocades de Deiftenaren nog veel meer parten spelen.
wordt met name veroorzaakt door
de Franse concurrentie die dank
zij overheidssteun goedkoper kan
werken.
Bacteriën
Tot slot zijn er nog de bacteriën.
Deze micro-werknemers van het
concern produceren enzymen (ei
witten), die volgens een vast pa
troon bepaalde chemische reacties
teweegbrengen. De enzymen ko
men goed van pas, bijvoorbeeld
bij het verwijderen van jus- en
wijnvlekken uit het besmeurde
tafeldamast. Ook in zuivelproduk-
ten bewijzen enzymen hun nut.
En Gist opnieuw heeft zich
opgewerkt tot één van de grootste
enzymenproducenten ter wereld.
DNA
Enzymen krijgen hun opdrachten
van het „bevelvoerende" molecu
le in het organisme, het DNA-mo-
lecule. Gaandeweg is men zoveel
gaan begrijpen van dit proces, dat
mensen tegenwoordig door te
sleutelen aan het DNA-molecule,
de instructies kunnen veranderen.
Het is in feite een nieuw instru
ment voor de bio-technologie om
micro-organismen te dresseren.
Onlangs heeft Gist-brocades een
eerste succes geboekt met deze
techniek. Het concern slaagde er
in gistbacteriën „om te bouwen"
tot organismen die lebferment
(chimosine) produceren. Deze stof,
die gebruikt wordt voor het ma
ken van kaas, moest voorheen uit
de maagwand van pasgeboren
kalveren gehaald worden. Mo
menteel wordt een bloedstollings-
middel voor hemofilie-patiënten
ontwikkeld.
De verdere vooruitzichten van
deze techniek zijn veelbelovend.
Op termijn zou het zelfs een be
langrijke bijdrage kunnen leveren
aan de oplossing van het wereld-
voedsel- en energieprobleem. In
principe maakt de DNA-techniek
het bijvoorbeeld mogelijk speciale
eigenschappen van een bepaalde
plant over te brengen op een an
dere soort plant. Op die wijze is
een hogere eiwitopbrengst uitgra-
nen te halen, of een hogere suiker-
opbrengst uit suikerbieten. En
wat te denken van bacteriën die
afvalstoffen van de industrie om
zetten in eetbare eiwitten?
Baanbrekend
Ing W. de Witte, woordvoerder
van Gist-brocades noemt het „ze
ker niet onmogelijk" dat DNA
ook zal zorgen voor baanbrekende
nieuwe geneesmiddelen, bijvoor
beeld in de strijd tegen kanker.
„Daarvoor heeft de techniek de
potentie in zich. Maar het duurt
zeker nog tot in de jaren negentig
voordat we zover zijn. En dan
kost het nog veel tijd voordat tot
grootschalige produktie kan wor
den overgegaan, omdat de indus
trie dan in andere installaties
moet investeren". Tenslotte heb
ben we ook bij het lebferment ja
ren nodig gehad om te komen
waar we nu zijn".
Grote ontdekkingen door middel
van de DNA-techniek mogen dan
nog toekomstmuziek zijn, Gist-
brocades is alvast begonnen met
het stemmen van de instrumen
ten. In de afgelopen jaren is jaar
lijks meer dan 60 miljoen gulden
besteed aan research en ontwik
keling. Drie kwart van dat bedrag
is bestemd voor bio-technologie,
de rest voor het verfijnen van be
staande geneesmiddelen. Het ont
wikkelen van nieuwe medicijnen
rekent de onderneming niet meer
tot haar doelstelling.
Denk-tank
Teneinde het produktieproces
verder te verfijnen en uit te brei
den en de snelle (DNA)-ontwik-
kelingen in de bio-technologie bij
te kunnen houden, beschikt Gist-
brocades in Delft over een „denk
tank" van zeshonderd weten
schappers. Bovendien laat de on
derneming zich adviseren door
deskundigen in de wetenschappe
lijke wereld.
„Er komen steeds meer jonge we
tenschappelijke onderzoekers van
universiteiten, hogescholen en an
dere instituten naar ons toe", al
dus De Witte.
„Het zijn vaak promovendi die
hun specifieke kennis bij ons bin
nenbrengen. Nu en dan krijgen
we van ons bekende hoogleraren
een seintje als ze een student ken
nen die wat voor ons kan beteke
nen. Op die manier is een soort
circuitje ontstaan".
Ook wetenschappers uit het bui
tenland, die hun specifieke onder
zoek graag willen afronden, klop
pen geregeld bij Gist-brocades
aan. Volgens De Witte heeft GB
geen zorgen dat „cloning bouti
ques", de bedrijfjes in de VS die
zich op de bio-technologie toeleg
gen, een kennisvoorsprong opbou
wen. „Die kennis komt toch wel
naar ons toe. Ze verkopen die aan
ons, want wat moeten ze* anders?
Zij verrichten alleen onderzoek,
terwijl juist wij ook de produkten
op de markt kunnen brengen".
Buitenlandse beleggers
Sinds enkele maanden mogen de
aandelen van Gist-brocades zich
verheugen in een warme belang
stelling van vooral Amerikaanse
en Schotse beleggers. Enthousiast
over de goede vooruitzichten van
de bio-technologie en rekenend
op een flinke winststijging van
het aandeel, is nu 40 tot 50 pro
cent van de Gist-brocades-aande-
len in buitenlandse handen. Vol
gens de onderneming is de sprei
ding van het aandelenpakket ech
ter vrij groot. Bovendien heeft
Gist-brocades zich ingedekt tegen
een onverhoedse overname via de
beurs; in één dag kunnen prefe
rente aandelen worden uitge
schreven.
De vecht-divisie
Gist-brocades verwacht dat de
grootste groei zich zal voordoen
bij de enzymen, de „vecht-divisie"
van de onderneming. Behalve uit
breiding van de omvang van de
markten, ziet het bedrijf zeer veel
nieuwe toekomstmogelijkheden
voor nog onbekende produkten op
dit gebied. De produktiecapaciteit
van het bedrijf in Kingstree in de
VS (enzymen voor de zetmeel- en
wasmiddelenindustrie) zal ver
groot worden. Verder worden op
het terrein in Delft laboratoria en
proeffabrieken ingericht ten be
hoeve van biotechnisch onder
zoek.
T - Wie voor het eerst Gist-
<des m Delft bezoekt, zal z'n
zing nauwelijks kunnen on-
ukken. De barakken, grauwe
wen en vettige steegjes op
ige delen van het terrein ade-
log de sfeer van een negen-
eeuwse fabriek. Dit antieke
staat evenwel in schril con-
iet de nieuwbouw en het ei-
te beeld van Gist-brocades:
n een succesvolle, technolo-
vooruitstrevende en finan-
rachtige Nederlandse speer-
ndustrie met een omzet van
xnderhalf miljard gulden en
rerknemers (3600 in Neder-
ran wie 2500 in Delft),
en beetje fantasie lijkt een
Igang over het 40 hectare
fabrieksterrein op een tocht
inwendige van het menselijk
n. De verschillende fabrieks-
lelen zijn onderling als door
ledbaan verbonden door een
van buizen en pijpen: hon-
i meters lang en enkele me
tven de grond. Onzichtbaar
oorbaar stromen daar gezui-
lucht, afvalwater, schoon
stoom, gas en vloeistoffen
e grootschalige gist- en peni-
l trod uk tie.
sis van ontsnappende stoom
e grond, de zoete weeë gist-
de stille aanwezigheid van
adsilo's, immense drukvaten
jj ewikkelde installaties doen
i aan een monstrueuze spijs
ing. Er is grote activiteit,
xiets te zien. Pas als een ge
lman in witte doktersjas en
zen kolf in z'n hand plots
ihoek verschijnt, worden tijd
its weer reëel.
het produktieproces bij
I ocades zo kwetsbaar is, ge-
de grootschalige produktie
ior stap, dat wil zeggen van
I (laboratorium) naar steeds
(de fabriek). Alleen zodoen-
worden voorkomen dat een
i zo'n 150.000 liter gistvloei-
or één foutje meteen waar-
is. Ook daarom sturen com-
het centrale zenuwstelsel
list-brocades, het produktie
proces en waken over de kwaliteit,
terwijl de mens toekijkt.
Aangezien GB in Delft evenveel
wQter vervuilt als de gehele stad
Rotterdam en dat water tot voor
enkele jaren nog in zee geloosd
werd, moesten eigen „nieren" uit
komst bieden. Gedwongen door
strengere milieuwetten werd een
anaerobe zuivering ontwikkeld,
een uniek proces van water-zuive
ring waarbij geen zuurstof wordt
gebruikt. Belangrijkste medewer
kers van het systeem zijn speciale
bacteriën die het vuil opeten. Hier
bij komt methaangas vrij waarmee
Gist-brocades 20 procent van de ei
gen energie-behoefte kan dekken.
Bij Gist-brocades is klein: erg klein
en groot: zeer groot. De lift moet
drie etages stijgen voordat het bo
venste gedeelte van een van de
150.000 litervaten bereikt wordt
waar gistvloeistof in beweging
wordt gehouden. Aan de opper
vlakte drijven grote luchtbellen
omdat aan de onderkant gezuiver
de lucht is aangevoerd, teneinde de
levende organismen niet te verstik
ken. Via weer dat buizenstelsel
gaat de vloeistof van het ene ge
bouw naar het andere, terwijl im
mense centrifuges en even buiten
proportionele „droogtrommels" on
derwijl de meeste gistvloeistof aan
de massa onttrekken. Als het verse
gist betreft, blijft uiteindelijk een
klei-achtige substantie over die ma
chinaal van een soort reuzen-
deegroller wordt geschraapt. De
gist komt in een bak terecht en zo
als frietjes uit de aardappelbak ko
men, komt het spul aan de andere
zijde van de installatie te voor
schijn in de vorm van één lange
cake. Deze staaf wordt dan automa
tisch om de circa twintig centime
ter in mootjes gehakt. De keurig af
gemeten gistbrokken worden dan
automatisch verpakt en via de lo
pende band op stapeltjes van twin
tig stuks verzameld. Een kartonnen
doos vouwt zich eromheen, het
pakket passeert de plakmachine en
verdwijnt vervolgens in het kelder
magazijn.
Voor de bakker.
HENK ENGELENBURG
9»
rusten
el op de
grond.
De produktie-
processen
worden met
behulp van
computers
bestuurd en
bewaakt De
Centrale
Controle
Kamer op
deze foto lijkt
veel op de
werkruimte
van professor
Barabas.
voor penicillinebereiding en voor het afvalprodukt
Gist-brocades aan de veevoederindustrie levert.
dr. Gijs Bresser, topman van Gist-brocades, dinsdag de Ko-
I prijs in ontvangst neemt, zal hij geen verlegen dankbe-
stamelen. Zijn gehoor in de Haagse Ridderzaal, onder wie
Centrale-bankpresident Duisenberg en premier Lubbers,
een voldane voorzitter te horen, dat het succes van de on-
te danken is aan het voltallige personeel. Bovendien, zo
aanvoeren, heeft zijn bedrijf de wind mee. Bio-technolo-
terrein waarop Gist-brocades werkzaam is, prikkelt de fanta-
is de wereld van haast onzichtbare beestjes, waarvan de dres-
belooft als de huidige ontwikkeling van de chip.
