Help, er staat
een computer in
de bibliotheek
jonden exposeert Europees verzet tegen nazi-Duitsland
INFORMATIEJUNGLE MOET
WANDELBOS WORDEN
DEN Nu de wereld op
)Fi punt staat de veertigste
ardag van de geallieerde
ling in Normandië te her
en, probeert het Rijks-
togsmuseum van de Britten
e. graantje mee te pikken
e ij een grote tentoonstelling
an r het verzet tegen, de nazi's
dhje landen, die tussen 1939
5eju945 zuchtten onder het
e»ke juk.
ndi
ssikare bezettingstijd is een perio-
enfie de Britten nog steeds fas'ci-
1 maar wat ze ervan weten, is
t een door de media en hun ei-
■rlogspropaganda sterk verte
beeld, waarin ze alleen met
moeite waarheid van fictie
ien onderscheiden. Vooral de
lie hun eigen land erin ge
beid heeft, enerzijds door via de
het verzet Van weerloze bur-
itegen militairen gevoelig aan
Dmkkkeren en anderzijds door on-
.Gfondse organisaties vanuit de
t ai te bevoorraden met wapens,
tie en ander oorlogsmaterieel,
om een objectieve beoorde-
ts i de expositie „Resistance" in
hellmperial War Museum van
pen wordt echter nog steeds
A( poging gedaan het verzet ein-
15 )c ook eens anders te bekijken.
(gewoon een verzameling van
>Mfinks en rechts bij elkaar ge-
[relde herinneringen aan de
loen de Duitsers ons land „be
rmden" en de Britten lang-
I aanstalten maakten ons te ko-
bevrijden. Herinneringen
U, want de epauletten van SS-
tgruppenführer Arthur Seyss-
brt, die tijdens de bezetting
Commissaris van Nederland
kunnen bezwaarlijk een brok
tt genoemd worden, tenzij ie-
ze in die periode van zijn
>rm gejat heeft.
triand is trouwens op deze ten
ttelling niet uitgebreid verte-
Coordigd. De Nederlandse aan-
feheid blijft beperkt tot enkele
p, waaronder een van koningin
[STERDAM „Kennis
ikt macht", luidt een door
computerdeskundige prof.
van Oorschot gekoesterde
ling. Immers: „Informatie
georganiseerde kennis
rden steeds meer gezien als
nieuwe geestelijke ener-
waaraan macht kan wor-
ontleend. Computers, met
i immense capaciteit om
kennis te organiseren,
inen macht brengen bij de
ger, de bedrijven, de over-
en het militaire apparaat,
nneer Karl Marx nu had
fd, zou „Das Kapital"
licht „Die Information"
eten hebben".
irom? „Omdat kennis van het
ruik van computers de sleutel is
steeds meer informatie", aldus
Oorschot, die aan de Vrije
ersiteit te Amsterdam het vak
uurlijke informatica doceert,
it in de computermaatschappij
afstand tussen de bezitters en
liet-bezitters steeds groter wor-
Er dreigt een informatieprole-
at te ontstaan: groepen mensen
zijn buitengesloten van infor-
e, de machtsbron bij uitne-
dheid, zeker gezien de techno-
che ontwikkelingen die vye
mogen verwachten".
inleiding was even nodig om
«grijpen wat kamervoorzitter
i Dolman op vrijdag 1 juni in
libliotheek van de Amsterdam-
Weervaart komt doen, u weet
het sociaal-cultureel centrum
nationale bekendheid geniet,
at Sonja er haar televisiepro-
jma vandaan laat komen. Dol-
geeft daar niets meer of min-
dan het beginsignaal van de
1 tegen het computer-analfabe-
e. Zo wordt het tenminste aan-
>ndigd door drs. Carel Elde-
1 secretaris van het te Deventer
jstigde Samenwerkingsverband
iotheken met Regionale Steun-
rtie, maar meer in het bijzonder
ect-coördinator van een initia-
dat de naam heeft gekregen:
rmatie zoeken in binnen- en
enlandse computers via de bi
theek. Wat Dolman op l juni in
Meervaart komt openen, blijft
rlopig een experiment. Minister
ikman van WVC heeft er vier
ifbibliotheken voor aangewe-
Behalve Amsterdam de pro-
:iale bibliotheek te Leeuwar-
de gemeentebibliotheek te
erdam en de Zeeuwse biblio-
'k te Middelburg. „Maar het is
«doeling", aldus drs. Elderink,
„in de loop van het experiment
ds meer lokale bibliotheken
de proef mee gaan doen".
iddelen
esterse landen verkeren in de
•gang van een industriële sa-
.deving naar een informatie-
h^tschappij. „Er korpen, ook in
?nderland, steeds meer computer-
h'itanden boordevol met litera-
rergegevens en andere informa-
t\f, verduidelijkt Elderink. „Die
j «n zich goed voor iemands stu-
beroep of interessegebied. Wat
ht logischer dan dat openbare bi-
\|theken die er voor iedereen
id^ in bijna alle plaatsen hier-
it.bemiddelen? Want we moeten
inrkomen dat er gigantische in-
orfiatienetwerken ontstaan, waar-
'de doorsnee Nederlandse bur-
t. i geen toegang heeft. Daarom
ZATERDAG 26 MEI 1984
Het Deense
verzet ging
vaak
gepaard met
geweld. Op
deze
clandestien
gemaakte
foto wordt in
Kopenhagen
een
celwagen
omver-
geduwd.
Wilhelmina in 1941 voor de
BBC-microfoon en een paar
boeken van de NSB, met op hun
kaft een foto van de op Orson Wel
les gelijkende Anton Mussert.
„Voor Volk en Vaderland" ligt
naast het „Nationaal Socialistisch
Jaarboek van 1942". Een en ander
wordt geëxposeerd onder het
hoofdstuk: collaboratie.
Wat België betreft ligt in de colla
boratie-kast een schouderinsigne
van de SS-troep Langemark. Het
ziet er gloednieuw en ongebruikt
uit. Veel aangrijpender en daardoor
ook beter passend bij de opzet van
deze tentoonstelling, zijn de onheil
spellende aanplakbiljetten van de
bezetters. De grote zwarte letters,
met links een Duitse en rechts een
tekst in je eigen taal, geven je kou
de rillingen. De naam van de Duit
se commandant, die heerste over
leven en dood, staat onderaan. Het
gevleugelde wapenschild van de
Wehrmacht, versierd met het ha
kenkruis, bezegelt elk document.
Represaille
Een van deze aanplakbiljetten, ge
drukt op inmiddels verkleurd oor
logspapier, is gedateerd: Arlon, 7
juillet 1944. Naast de Duitse prijkt
een Franse tekst. In alfabetische
volgorde staan acht namen ver
meld. Namen van mannen, woon
achtig in het Belgische Arlon, Vir-
ton en Neufchateau, die op deze
dag gefusilleerd werden bij wijze
van represaille voor de moord op
een Duitse sergeant in de Ardenner
bossen.
De tentoonstelling in het Imperial
.War Museum in Londen besteedt
veel aandacht aan het gewelddadi
ge verzet, dat in Denemarken te
gen de Duitsers gepleegd werd. De
onbevreesde Denen maakten gere
geld clandestiene filmopnamen van
woeste rellen in Kopenhagen,
waarbij met rookbommen gegooid
werd en de betogers er zelfs niet
voor terugdeinsden voertuigen om
ver te duwen.
Een kleine stand herdenkt de be
roemde valse editie van het Brus
selse dagblad „Le Soir", die in
50.000 exemplaren gedrukt werd,
zonder dat de Duitsers er tijdig
lucht van kregen. „Een meester
werk van de clandestiene pers",
zeggen de organisatoren van „Re
sistance" bewonderend. Op 9 no
vember 1943, 's middags rond vier
uur, werd die valse krant per fiets
in Brussel besteld.
Een groot deel van de tentoonstel
ling „Resistance" is gewijd aan de
merkwaardige rol van de radio in
verband met de oorlogvoering. Be
halve voorbeelden van gewone en
zelfgemaakte radiotoestellen, waar
mee tijdens de oorlog naar het door
de Duitsers zwaar gestoorde Lon
den geluisterd werd, krijg je ook
primitieve draagbare zenders en
ontvangers van het verzet te zien.
De lange geheime codelijsten, die
men nodig had om berichten naar
Engeland over te seinen, liggen er
bij. Ook de logge, door Telefunken
gebouwde apparatuur, waarmee de
Duitsers dergelijke geheime zen
ders probeerden op te sporen, is het
bekijken waard.
De bezetters plaatsten zulke kan
jers in gesloten voertuigen, waar
mee ze rondtoerden en steeds dich
ter bij de bron van de geheime ra
diosignalen probeerden te komen.
Zwaar water
De tentoonstelling „Resistance"
staat ook even stil bij de intense po
gingen van de Britse luchtmacht en
het Noorse verzet om in Noorwe
gen de Norsk Hydro-fabriek te ver
nietigen. In Londen werd gevreesd
dat de Duitsers met het Noorse
zware water een atoombom zouden
fabriceren. De eerste aanval op
Norsk Hydro in 1942 mislukte jam
merlijk. De Britten, die er bij be
trokken waren, werden door de
Duitsers gevangen genomen en op
Hitiers bevel vergiftigd.
Ook het Belgische spionagenet
„Service Clarence" wordt op de
tentoonstelling in Londen grondig
doorgelicht. „Service Clarence" be
schikte over 1.580 geheime agen
ten, verspreid over geheel bezet
Europa. Sommigen opereerden
zelfs vanuit Duitsland. Zij bevon
den zich letterlijk in het hol van de
leeuw.
Hoe het Franse verzet Duitse trei
nen uit de rails deed lopen, wordt
door middel van foto's, spoorstaven
en (niet echte) dynamiet duidelijk
gemaakt. Een ander belangrijk on
derdeel van de tentoonstelling is de
aanslag, die op 27 mei 1942 in
Praag door leden van het Tsjecho-
slowaakse verzet gepleegd werd op
SS-Obergruppenführer Reinhard
Heydrich. Het Londense museum
exposeert een kopie van het SS-
dossier over die zaak. Heydrich
stierf op 4 juni 1942 aan zijn ver
wondingen. De daders werden door
ongeveer 800 SS-mannen belegerd
in een kerk van Praag en na ver
loop van tijd doodgeschoten.
Een van de laatste historische ge
beurtenissen uit de bloedige perio
de 1939-1945, die op deze speciale
tentoonstelling in het Imperial War
Museum van Londen herdacht
worden, is de opstand in de Poolse
hoofdstad Warschau tijdens de zo
mer van 1944. Honderdduizend
burgers lieten daarbij het leven.
De geschiedenis van wat de Britten
„het Europese Verzet tegen nazi-
Duitsland" noemen, is boeiend,
maar triest.
ROGER SIMONS
„European Resistance to Nazi-
Germany, 1939-1945"; Imperial
War Museum, Lambeth Road,
London SE1. Op weekdagen toe
gankelijk van 10.00 tot 17.30 uur.
Zondags van 14.00 tot 17.30 uur.
Toegangsprijs: volwassenen 1,50
pond; kinderen tot 16 jaar. ge
pensioneerden en studenten 80
pence. Laatste dag: 21 april 1985.
toegang tot allerlei computerbestanden in binnen- en buitenland.
willen we de openbare bibliothe
ken gaan profileren als vitale scha
kel in het streven naar openbaar
heid van bestuur denk aan de
motie die de Tweede Kamer on
langs heeft aangenomen en waarin
staat dat computerbestanden bij de
overheid beschikbaar moeten ko
men voor een breed publiek en niet
alleen voor een exclusieve groep
gebruikers. Bovendien willen we,
door het publiek toegang te geven
tot allerlei computerbestanden in
binnen- en buitenland, de dienst
verlening verbeteren aan bijvoor
beeld studenten, aan actiegroepen,
aan het midden- en kleinbedrijf,
aan advocaten, aan organisatie-ad
viseurs en aan andere informatie
gebruikers".
Het startschot voor het experiment
valt samen met een grootscheeps
computerfestival dat van 25 mei tot
11 juni in de Amsterdamse Meer
vaart wordt gehouden. Als alles
meezit, zal daar aan het brede pu
bliek iets geheel nieuws kunnen
worden gedemonstreerd: doe-het-
zelf zoeken in enkele grote compu
terbestanden, onder meer die van
de gemeente Den Haag. Het werkt
via 'een vraag- en antwoordspel
waarvoor geen enkele kennis van
computertalen nodig is; de nadruk
ligt op de gebruiksvriendelijkheid,
waaraan het in de computerwereld
vaak ontbreekt. In principe is het
mogelijk te werken met muntappa-
raten, zodat de tussenkomst van
een bibliothecaris niet eens meer
nodig iseen bij uitstek doel
treffend wapen tegen het compu-
ter-analfabetisme.
Waar het allemaal om draait, zijn
de zogenaamde online-bestanden.
De verderfelijke gewoonte om En
gelse woorden te gebruiken
domme luiheid; het Nederlands is
rijk genoeg heeft ook hier toe
geslagen, maar bedoeld worden
computerbestanden, die men op af
stand kan raadplegen via de nor
male telefoonlijn, zij het dat de
klassieke hoorn vervangen is door
een beeldscherm en een toetsen
bord. In principe zou men er, mits
men even de benodigde, ongeveer
2.500 gulden dure apparatuur koopt
en mits men zich abonneert op een
computerbestand naar keuze, de
huiskamer niet eens voor hoeven
te verlaten. Verre toekomstmu
ziek?
„In Frankrijk is het al begonnen",
waarschuwt Peter Rosenbrand,
projectbeheerder bij Cobidoc. „Om
dat het er zo'n chaos is met de tele
foonboeken, wil men die vervan
gen door een systeem dat minitel
heet. In dat kader zijn onder tele
foon-abonnees al 150.000 beeld
schermen met toetsenbord, zoge
naamde computerterminals, ver
spreid, waarmee ze telefoonnum
mers kunnen opzoeken en men wil
dit net snel uitbreiden. Nou, die
mensen zouden kunnen redeneren:
als ik toch zo'n ding in huis heb,
kan ik er evengoed een abonne-
mentje op een computerbestand bij
nemen. Daarmee is de kans gescha
pen dat de online-informatiever-
strekking op grote schaal door
breekt".
Cobidoc klinkt een beetje als de
louche multinational Colbyco uit de
televisieserie Dynasty, maar is een
hoogst fatsoenlijke overheidsinstel
ling. Eigenlijk staan de initialen
voor de Commissie voor Bibliogra
fie en Documentatie, „maar dat
slaat nergens meer op; het is net zo
iets als de VPRO; de naam is een
eigen leven gaan leiden", haast Ro
senbrand zich te verzekeren. „Wat
we doen? Simpel gezegd zitten we
tussen de gebruiker en de aanbie
der van informatie in, enerzijds om
de gebruiker wegwijs te maken in
de warwinkel van computerbestan
den die we hebben gekregen, an
derzijds om de aanbieder te wijzen
op de mogelijkheden die de Neder
landse informatiemarkt biedt. We
proberen de vraag en het aanbod
bij elkaar te brengen". Geen gerin
ge opgave, zo blijkt. Sinds de ont
wikkeling van computerbestanden
in 1963 door de Amerikaanse ruim
tevaartorganisatie NASA werd
aangezwengeld, is het verschrikke
lijk hard gegaan.
Rosenbrand telt op: „Er zijn mo
menteel vanuit Nederland over de
hele wereld zo'n 2.000 computerbe
standen openbaar online toeganke
lijk. Ze bestrijken bijna alles. Geen
vakgebied zo gek of er is wel een
computerbestand voor: kinderbe
scherming, wijnbouw, noem maar
op. Het grootste bestand zit bij Che
mical Abstracts in Amerika: 6 mil
joen stukjes informatie over alles
wat er op chemisch gebied is ver
schenen en er komen elk jaar
500.000 nieuwe gegevens bij. De
markt van online-informatieleve-
ranciers zelf groeit jaarlijks met 25
procent, hetgeen betekent dat de
wereld er elk jaar 400 computerbe
standen op alle mogelijke vakge
bieden bij krijgt, die openbaar toe
gankelijk zijn, allemaal tegen beta
ling uiteraard. In Nederland heb
ben we er op het ogenblik een stuk
of vijftien waarvan de grootste Ex-
cerpta Medica is met alles over de
medische wetenschap. Die breidt
met 250.000 gegevens per jaar uit
en 100.000 ervan zijn niet eens
meer in gedrukte vorm terug te
vinden, alleen nog met behulp van
de computer. Belangrijk is ook het
PARAC-bestand. Daar zitten de ge
gevens in over alles moties,
stukken, vragen, handelingen,
persdocumentatie wat zich af
speelt in onze Eerste en Tweede
Kamer".
Razende snelheid
Welk voordeel voor de gebruiker
heeft een computerbestand boven
een papieren archief? „De razende
snelheid uiteraard, waarmee kan
worden opgezocht", zegt Rosen
brand. „Maar vooral toch ook de
dwarsverbindingen die ermee ge
legd kunnen worden". Onze eigen
parlementaire databank PARAC
nog maar even. Daarmee kan de
gebruiker verder komen dan alleen
de indruk, dat Janmaat van de
Centrum Partij voornamelijk het
woord voert over de ongewenste
aanwezigheid van buitenlanders;
hij krijgt er binnen seconden een
keiharde statistiek van. Of hij kan
kijken wanneer de PvdA-fractie de
laatste vier jaar verdeeld heeft ge
stemd, waarover, wie in de minder
heid waren en of daar een lijn in
zit.
Of dit voorbeeld uit de internatio
nale informatiehandel. Ga er even
voor zitten. Een fabrikant zuivert
en verwerkt plantaardige oliën om
ze te gebruiken voor eindproduk-
ten als margarine of slaolie. Deze
oliën zijn soms verontreinigd met
dierlijke vetten. Maar voor landen
waar de islam beleden wordt, mo
gen de verwerkte oliën geen ver
ontreiniging met bijvoorbeeld var
kensvet bevatten. De fabrikant wil
dus weten of er een methode be
staat om dit soort verontreinigin
gen op te sporen. Via Euronet Dia
ne, de databankorganisatie van de
Europese Gemeenschap, raadpleegt
hij het gegevensbestand Food
Sciences and Technology Abstracts,
dat wordt bijgehouden door het Eu
ropese Ruimtevaart Agentschap in
Frascati (Italië). De trefwoorden
„verontreiniging", „varken" en
„vet" leveren twintig wetenschap
pelijke artikelen op. Een artikel,
geschreven door dr. H. Wijsman
van het instituut CIVO-TNO te
Zeist over het gebruik van gas-
vloeistof chromatografie bij het op
sporen van vetten, geeft antwoord
op zijn vraag. Dit artikel blijkt ge
publiceerd te zijn in een te Ham
burg verschijnend vakblad en be
vindt zich in een bibliotheek in En
geland. Deze bibliotheek stuurt een
fotokopie naar de fabrikant. De
man dolgelukkig natuurlijk; zonder
de mogelijkheid van online-infor-
matieverstrekking zou hij zich mot
tig hebben gezocht, waarschijnlijk
tot Sint-Juttemis toe.
Het voorbeeld illustreert echter
ook duidelijk dat het in veel geval
len verre van gemakkelijk zal zijn
als leek de weg te vinden in wat al
„de informatiejungle" wordt ge
noemd. „Warwinkel", zei Rosen
brand zojuist. Hij wil daar desge
vraagd best wildgroei van maken.
„Er is de laatste jaren eigenlijk een
te groot aanbod gekomen zonder
dat de informatiehandelaren heb
ben gelet op de problemen, waar
mee de gebruikers zitten. Er wordt
maar wat gemaakt en men kijkt
niet of het nog gebruikt wordt ook.
De kwantiteit is reusachtig, maar
kwaliteitsonderzoek ontbreekt ge
heel. Een consumentenorganisatie
op dit gebied zou erg nuttig zijn. En
er zou standaardisatie moeten ko
men, afstemming op elkaar. Al die
computerbestanden die online wor
den aangeboden, zouden op dezelf
de manier ingericht dienen te zijn
en dienen te gehoorzamen aan de
zelfde ingetoetste commandotaal.
De computer is een hulpmiddel om
snel informatie te vinden. Het mag
dus niet zo zijn datje eerst een cur
sus moet volgen en dan nog drie
maanden moet oefenen, wanneer je
van het ene computerbestand op
het andere wilt overschakelen".
De eis van de toekomst, samenvat
tend, luidt uniformiteit. De woeke
rende informatiejungle dient te
worden bijgetrimd tot een over
zichtelijk wandelbos. Anders be
staat de kans dat straks de kreet zal
klinken: help. er staat een compu
ter in de bibliotheek. En daarvoor
lost kamervoorzitter Dolman op 1
juni niet het startschot.
PIET SNOEREN
Obergruppenführer Reinhard Heydrich, die in mei 1942 in Praag ver
moord werd door leden van het Tsjechoslowaakse verzet.
