Generatie op
generatie in
de ban van
Passiespelen
^Slechthorendheid
Beiers stadje blijft ondanks alles
trouw aan 350 jaar oude gelofte
ZATERDAG 5 MEI 1984
een begrip geworden in de wereld
pers. Bij de viering van het drie
honderdjarig bestaan in 1934 regi
streerde men 450.000 bezoekers. De
Tweede Wereldoorlog wordt om
schreven als een „erzwungene Pau
se", een opgelegde onderbreking,
waarin veel Oberammergauers
sneuvelden, maar de eerste opvoe
ringen nadien, in 1950, gaven een
record te zien van 510.000 bezoe
kers en ontelbare gegadigden die
men geen plaats meer kon bieden.
Anti-semitisme
De ernstigste bedreiging voor de
traditie van Oberammergau vormt
het steeds weer de kop opstekende
verwijt, dat de strekking of althans
bepaalde teksten van het spel anti
semitisch zouden zijn. In 1970 leid
de dit tot een zo ernstige boycot,
dat veel vakken in het theater leeg
bleven, nadat twintig jaar voordien
al de aanzet was gegeven tot deze
ontwikkeling. De gruwelen in de
concentratiekampen leidden tot
een verscherpte aandacht voor al
les, wat de joden zou kunnen kwet
sen.
De halve wereldpers is intussen al
over Oberammergau heengevallen,
maar hoe hoog de discussies ook
opliepen, de bewoners lieten zich
niet ontmoedigen. Zij onderwier
pen de uiteenlopende versies van
het spel en met name de bewerking
van pastoor Alois Daisenberger aan
het oordeel van experts. Terwijl de
schriftgeleerden zich daar over bo
gen, verleende de regering van
Beieren een garantiekrediet van 7,5
miljoen mark om de opvoering van
1980 veilig te stellen.
Naar het zich laat aanzien is de
storm intussen geluwd. De ook on
der de bevolking levende onenig
heid over de vraag aan welke
tekstbewerking de voorkeur moest
wórden gegeven, die van Rosner of
van Daisenberger, behoort tot het
verleden. Katholieke hoogwaardig
heidsbekleders hebben verklaard,
dat elk spoor van anti-semitisme
vreemd is aan dit gebeuren. Vier
jaar geleden opende kardinaal Jo
seph Ratzinger de spelen met een
toespraak, waarin hij de opvoering
een gebed noemde en een vredes
boodschap rondom het kruis. Intus
sen is er geschaafd aan de oude zin
sneden en onheilspellende kreten
uit de lijdensgeschiedenis zoals het
„Kruisigt hem". De zo vaak mis
bruikte bijbelwoorden: „Zijn bloed
kome over ons en over onze kinde
ren" werden in de juiste context
geplaatst.
Naar de paus
Hoewel Oberammergau al officieel
was gerehabiliteerd, vond men het
in maart 1983 toch passend om met
een deputatie van 180 personen op
bezoek te gaan in Rome en audiën
tie aan te vragen bij de paus. Leden
van het comité, van de gemeente
raad, van koor en orkest overhan
digden de paus een in hun stadje
gesneden houten Piëta en verzoch
ten hem ootmoedig als eregast aan
wezig te willen zijn bij de jubileum
opvoering van 1984. Zij kregen
de pauselijke zegen en moesten
zich verder tevreden stellen met de
onvergetelijke reactie: „Wir wer
den sehen", „wij zullen wel eens
zien". Afwachten dus maar.
Diverse repetities, de generale op
19 mei en een optreden voor de
pers op zondag 20 mei, gaan vooraf
aan de lange reeks opvoeringen, de
eerste op 21 mei en de laatste op
vrijdag 28 september. Uitputting
bedreigt dan in de nazomer stellig
de Christusvertolkers en de Mari
a's, maar ook zoveel andere inwo
ners die een belangrijke rol spelen.
Spelleider Hans Maier, houtsnij-
kunstenaar van beroep, draagt een
grote verantwoordelijkheid. Nog
nooit hebben zoveel mensen hun
aandeel geleverd in de meeslepen
de reconstructie van Christus' lij
den en sterven. In totaal zijn het er
1.700, vóór en achter de schermen,
variërend van meisjes die kostuums
naaien en dertig toneelknechten tot
hogepriester Kajafas en de gebaar
de apostelen.
Van de 500.000 bezoekers komt
tachtig procent uit het buitenland,
van wie een klein deel uit Neder
land. Zowel de katholieke als de
protestantse kerk in Oberammer
gau staat klaar voor de opvang van
geloofsgenoten met extra-diensten
en dergelijke. Er wordt niets aan
het toeval overgelaten.
Vorig jaar is er al een begin ge
maakt met de organisatie. Het be
sluit tot de jubileumopvoering is
genomen op zondag 8 mei 1983, de
historische dag, bij welke gelegen
heid 1.500 mensen zich van hun zit
plaatsen verhieven, om hun in
stemming te betuigen met dit voor
nemen.
Eten en drinken
Hoezeer de spelen er ook op gericht
zijn om de gedachten in hoger sfe
ren te brengen, de stoffelijke in
wendige mens krijgt toch alle aan
dacht. Er is in de restaurants van
Oberammergau plaats voor 5.400
eters tegelijk. Trouw aan hun ge
liefde Beieren serveren de koks
doorgaans geen liflafjes maar bij
voorbeeld „Lebernockeln ge-
schmalzt met Sauerkraut und Kar-
toffeln", dit alles voor slecht 8,50
mark.
Er is keus uit een grote variatie aan
spijzen en een menu van 34,80
mark, met bijvoorbeeld als voorge
recht „Wacholdergerauchertes Fo-
rellenfilet mit Apfelkern". Om elk
misverstand uit te sluiten is vastge
steld, dat een biefstuk ten minste
160 gram moet wegen en een kalfs
kotelet 190 gram. Wie nog meer wil
weten van alles wat Oberammer
gau lichaam en ziel te bieden heeft
kan informatie vragen bij:
Geschaftsstelle der Passionsspiele
1984, Schnitzlergasse 6, D-8103
Oberammergau, telefoon 088 22 -
4921.
Met de mogelijkheid dat alle kaar
tjes nu al zijn uitverkocht moet re
kening worden gehouden. In dat
geval dient men zich tijdig te bera
den op een aanvrage voor 1990.
LEO J. LEEUWIS
ür
ie\Vat het betekent om blind te zijn kan iedereen nagaan
:°<tioor zijn ogen dicht te doen. Om stomheid na te bootsen
lt hoef je alleen maar je mond te houden. Maar wat slecht-
nhorendheid precies is laat zich moeilijker navoelen. Je
^bootst het in elk geval niet na door de vingers in de oren
ste stoppen. Wie slecht hoort hoort niet alleen alles zach
ter, hij hoort vaak wat hij hoort ook nog eens een keer
erkeerd. Juist dat verkeerd horen maakt slechthorend-
eid tot een weinig begrepen kwaal.
[oe horen we eigenlijk? Stel, ie-
ïand staat tegen ons aan te praten
t jen we begrijpen ook nog wat hij
eifeegt. Nu even in vertraagde opna-
lsine. Spreker produoeert geluidsgol-
diren die via de uitwendige gehoor-
;ang tegen ons trommelvlies opbot-
en. De trillingen van het trommel-
lies worden vervolgens door drie
iddenoorbeentjes hamer, aam-,
;eld en stijgbeugel voortgeleid
i baar het binnenoor. In het binnen-
ir zit een in spiraalvorm opge-
onden snaar, het slakkenhuis, die
")^dik begint en dun eindigt. Bij lage
anen trilt het dikke gedeelte van
lie snaar mee, bij hoge tonen het
lunne gedeelte van de snaar. De
rillingen van de snaar in het slak-
lenhuis worden door zenuwcellen
ipgevangen en vervolgens via een
30.000 vezels bevattende zenuw de
hersenen binnengeleid. Pas als het
zenuwsignaal diep in de hersenen
is doorgedrongen, dan pas horen
we.
Oorschelp, uitwendige gehoorgang,
trommelvlies, middenoorbeentjes,
slakkenhuis, gehoorzenuw; het ge
luid moet al die stations passeren
om gehoord te worden. Op elk punt
van die keten kan het geluid tegen
worden gehouden en een bepaalde
vorm van slechthorendheid zo niet
doofheid veroorzaken. Voor het ge
mak worden twee vormen van
doofheid onderscheiden: gelei
dingsdoofheid en perceptiedoof
heid.
Om met de eerste te beginnen. Van
geleidingsdoofheid spreekt de dok
ter als er iets mis is met de voortge
leiding van het geluid tot aan het
slakkenhuis. Dat kan gebeuren
door een prop in het oor, een ge
scheurd trommelvlies of door een
in het ongerede geraakt midden-
oorbeentje. Simpel gezegd hoor je
bij een dergelijke doofheid alles
zachter, alsof je naar een al te zacht
spelende radio luistert. De remedie
ligt voor de hand: als het geluid
wordt versterkt door harder praten
of door een gehoorapparaat, dan
kun je met een geleidingsdoofheid
alsnog een gesprak prima volgen.
Helaas komt een dergelijke doof
heid niet zo erg vaak voor. De
meeste mensen, vooral oudere
mensen, hebben last van die twee
de vorm van doofheid, perceptie
doofheid. Vanaf het twintigste le
vensjaar begint het binnenoor (het
Ligging van uitwendig oor,
middenoor en inwendig
oor in schematische dwar
se doorsnede van het
rechteroor. Achterste helft
van voren gezien. W is het
knobbeltje van Woolner of
Darwin.
Het audiogram op ver
schillende leeftijden. Tus
sen de 5 en 18 jaar hoor
je alle geluiden (rechte
lijn) even goed. Daarna
begint de gevoeligheid
voor de hoge tonen met
de leeftijd af te nemen.
Die gevoeligheid kan zelfs
zo afnemen dat het volgen
van een gesprek moeilijk
wordt. Veel oude mensen
lijden aan de gevolgen
van presbyacusis, ofwel
ouderdomsdoofheid.
De remedie ligt in dit geval niet
voor de hand. Je kunt het horen
van veel oudere mensen het beste
voorstellen alsof je naar een ver
keerd afgestelde radio luistert. In
dat geval hoor je twee of meer zen
ders door elkaar jengelen. Draai je
dan de volumeknop open dah hoor
je wel meer decibellen geluid, maar
het blijft onverstaanbaar gejengel.
Harder praten (mooi weertje, hè
opa. Wat zeg je jongen? IK-ZEI-
MOOI-WEERTJE) helpt dus niet.
Om diezelfde reden helpt een ge
hoorapparaat vaak ook niet. Zo'n
apparaat is dom en versterkt dl het
geluid: niet alleen het gesprokene,
maar ook het geroezemoes binnen,
het gedram van Hilversum 3 en het
verkeerslawaai buiten. Onzin blijft
onzin, ook al wordt het honderd
voudig versterkt.
Hoe met een ouderdomsdove te
spreken? Hard praten zie bo
ven helpt niet. Ook al draagt hij
of zij een gehoorapparaat, dan is
dat nog steeds geen garantie ook
zie boven dat het gesprokene
verstaanbaar overkomt. De beste
methode is om niet hard, maar wel
langzaam en duidelijk gearticu
leerd te praten. Wordt het gespro
kene niet verstaan, ga dan vooral
niet harder praten maar herhaal
het gezegde in andere woorden.
(Dus: ik ga vanavond naar de film.
Wat zeg je??? Ik ga vanavond naar
de bioscoop). Praat nooit met afge
wend hoofd, de meeste slechtho
renden kunnen liplezen. En vooral:
smoor het achtergrondgeluid. Draai
Nederland 1 en 2 of Hilversum 1
tot en met 4 meedogenloos de nek
om. Je kunt je best doen wat je
maar wilt, maar elk gesprek gaat
moeiteloos kopje onder in het niet
aflatend gekwaak van de luidspre
ker.
Een van de pittoreske
straatjes van het Beierse
Oberammergau. De
vijfduizend inwoners van
het stadje zullen zichzelf er
nog nauwelijks
tegenkomen wanneer de
tienduizenden bezoekers
van de Passiespelen de
straten zullen bevolken.
OBERAMMERGAU Dezer dagen is het 350 jaar
geleden, dat de bewoners van Oberammergau een
„pestepidemie bedwongen met de plechtige belofte
om ééns in de tien jaar het lijden en sterven van
a Christus zo getrouw mogelijk uit te beelden. Nadat
i de zwarte dood in het plaatsje 84 slachtoffers had ge-
eist, als nasleep van de Dertigjarige Oorlog, kwam er
M plotseling een einde aan de massale sterfte. Dit won-
Hder geschiedde op 8 mei 1633 en een jaar later werd
3ihet beloofde passiespel voor het eerst opgevoerd, re
dden om nu, 350 jaar later, een extra-opvoering te
rechtvaardigen.
'iHet plaatsje aan de Ammer, onge-
gjveer honderd kilometer ten zuiden
jvan München, bejegent de drogist
5 Max Jablonka met een bijzondere
pachting, nu hij is uitverkoren om in
gi dit jubileumjaar de rol van Christus
2|te spelen. Hij deelt deze eer met de
voor tandarts studerende Rudolf
BL
ijZwink, de zoon van een vroegere
19 burgemeester, die al in 1980, zijn
gjjeugdige leeftijd (21) ten spijt, die
b^rol mocht vervullen.
^iHet behoort tot de traditie van
"J Oberammergau om te zorgen voor
leen dubbele bezetting van de
^hoofdrollen, zodat de spelers elkaar
lL|kunnen afwisselen. Zou slechts één
jlpersoon deze last op de schouders
nemen, dan zou hij of zij eronder
0Ibezwijken. Er staan voor deze zo-
vjJjner bijvoorbeeld een kleine hon-
0, lerd opvoeringen op het program-
inl Ha en slechts twee dagen per week
;et' (dinsdag en donderdag) kunnen de
ji circa 1.400 medewerkenden even
Jop adem komen.
3
o (Stempel
/jDe belofte van drie en een halve
nleeuw geleden heeft voorgoed een
Istempel gedrukt op dit stadje in
^Beieren. In de jaren, waarin het
spel wordt opgevoerd, ontstijgt het
aan de beperkingen van het pro
vincialisme, door in een kort tijds
bestek een half miljoen bezoekers
te ontvangen. Een zekere vervoe
ring bezielt dan de 5.200 inwoners,
zij het dat deze zich paart aan een
ongekend .massatoerisme, zodat ook
velen door begeerte worden aange
raakt. De kassa's rinkelen in souve
nirwinkels en horecabedrijven, bij
kamerverhuurders en anderen. 1
In het kantoor van de „Geschafts
stelle der Passionsspiele 1984" con
centreert zich de bedrijvigheid van
een multinationale onderneming.
Deze organisatie houdt alle com-
^merciële touwtjes in handen en
verkoopt de toegangsbewijzen in
vijf werelddelen. Het is een miljoe
nenbedrijf, dat voor het goedkoop
ste arrangement, bestaande uit het
biljet voor het reusachtige theater
((5.200 zitplaatsen), een avondmaal
tijd na aankomst en een overnach
ting plus ontbijt en één lunch, 209
«"mark (230 gulden) in rekening
brengt. Wie het beste hotel ver
langt, komt terecht in de hoogste
'an maar liefst elf categorieën en
>p het prijsniveau van 346 mark
ruim 380 gulden).
leze koppelverkoop geldt voor het
;ros van de circa vijfhonderddui
zend entreebewijzen die dit jaar
van de hand zullen gaan. Wil men
twee nachten in Oberammergau
blijven, dan is er keus uit arrange
menten van tussen de 260 en 494
mark. Extra's zoals gratis bezoek
aan een museum en het bijzonder
mooie vrijetijdscentrum „Wellen-
Bergen" met zwembaden, het ge
bruik van streekbussen enz. zijn bij
de prijzen inbegrepen.
Kritiek
Niettemin is er nogal wat kritiek
op dit systeem. Toegangsbewijzen
zonder de omranking van een ar
rangement zijn slechts beschikbaar
voor de twintig zogenaamde „Wie-
derholungsspiele" (elk met 4.700
toeschouwers). Voor de andere
voorstellingen blijft dit aantal be
perkt tot telkens driehonderd. Het
eerste kaartje kost dan negentig
mark en het tweede zestig.
Deze cijfers illustreren de bedragen
waar Oberammergau rekening mee
moet houden, telkenmale als Jezus
op zijn ezeltje komt aangereden om
het sein te geven tot de opvoerin
gen, die een ganse dag in beslag ne
men, namelijk van negen tot half
zes, met pen middagpauze van drie
uren! De deelnemers moeten dus
wel met een heilig vuur zijn be
zield, te meer omdat zij ongeveer
een jaar intensief betrokken zijn bij
de voorbereidingen en slechts een
bescheiden som ontvangen voor ge
derfde inkomsten.
Het is het merkwaardige verschil
tussen een- soms ontroerende
vroomheid en de geperfectioneerde
toeristenindustrie eromheen, waar
aan veel waarnemers een zeker
scepticisme ontlenen.
Beide Maria's zijn diep onder de in
druk van hun (geheime) uitverkie
zing tot hoofdrolspeelsters. Wie
voor deze rol in aanmerking wil
komen moet ongehuwd zijn, ten
hoogste vijfendertig jaar oud zijn
en al twintig jaar in Oberammer
gau wonen of er geboren zijn. Ur
sula Burkhart voldoet aan alle ei
sen, te meer omdat zij reeds als
achtjarige op de planken heeft ge
staan en toen de hele passietekst al
uit haar hoofd kende. De 23-jarige
verpleegster in een kinderzieken
huis heeft het donkere haar en het
voorkomen van een vrouw, die ge
boren zou kunnen zijn in het Mid
den-Oosten.
Theresia Fellner echter, de tweede
vertolkster, beantwoordt aan het
Maria-ideaal van onze breedte
graad, door blond, frêle en slank
een identificatie mogelijk te maken
met de vele schilderijen waarop
Maria, blank als albast en kwijnend
is afgebeeld. De studente sociologie,
nauwelijks twintig jaar oud. heeft
in 1980 al de rol van Maria Magda-
lena vertolkt, toen haar vader als
Simon van Cyrene gebukt ging on
der het' kruis. Dezelfde vader, die
dit jaar als de apostel Mattheiis op
de planken zal komen.
Generaties lang
Hele gezinnen zijn van generatie
op generatie betrokken bij de pas
siespelen en ontlenen daaraan zo
wel trots als inspiratie. De deelne
mers verdiepen zich maandenlang
in de Heilige Schrift en de teksten
voor hun rol. Toch blijft Oberam
mergau tobben met de al gememo
reerde kritiek op de geoliede ma
chine die zoveel miljoenen marken
verwerkt.
Ook dit jaar is de „Geschaftsstelle"
weer monopolisme verweten, kar
telvorming en ander wangedrag,
zodat een uitspraak van de rechter
nodig was om deze aanklachten te
weerleggen. Is er afgunst in het
spel?
De grote doorbraak kondigde zich
aan, toen de spoorlijn steeds verder
oprukte in de richting van het stad
je. De stoomtrein voerde al gauw
drommen Engelsen en Amerika
nen naar de spelen. Een reisorgani
satie in Groot-Brittannië verkocht
al in 1880 kaartjes voor het evene
ment en later ging de grote Thomas
Cook zich daar mee bemoeien.
Na veel wederwaardigheden is de
huidige organisatie als een samen
werkingsverband in het leven ge
roepen, telkens aangevochten door
grote reisorganisaties, die ook een
vinger in de pap willen.
Oberammergau beschouwt het als
een wonder, dat de karavaan altijd
is verder getrokken, het geblaf van
de honden ten spijt. Een eerste ver
bod trof veel andere passiespelen al
in 1770, maar aan de Ammer ging
men door, zelfs in het jaar 1800,
toen het dorp onder vuur lag, ter
wijl het spel werd opgevoerd. De
soldaten van Napoleon raakten er
zo van onder de indruk, dat extra
voorstellingen voor de bezettings
troepen ingelast moesten worden.
Smeekbeden en pleitredenen ble
ken in de Napoleontische tijd met
een allesomvattende secularisatie
toereikend om een voor 1810 gel
dend verbod op te heffen, zodat
een jaar later de inhaalopvoering
kon voorkomen, dat de gelofte van
1633 werd verbroken. De officiële
erkenning kwam, toen Beierens
eerste koning Max I Josef zelf naar
Oberammergau reisde. Hij was de
voorloper van dozijnen Europese
vorsten en andere hooggeplaatsten.
Sinds 1830 zijn deze passiespelen
250 500
slakkenhuis) af te takelen. Het
wordt met de leeftijd almaar onge
voeliger voor hogere tonen. Op een
gegeven moment worden zelfs de
toonhoogten waarop gesprekken
worden gevoerd aangetast. Hoge
klanken als de f, de s en de i wor
den op hogere leeftijd slecht of
zelfs in het geheel niet gehoord. In
het gesprokene gaan dus gaten val
len, een gesprek volgen wordt al
maar lastiger. Daar komt nog bij
dat ouderdomsdoofheid vaak ge
paard gaat met een eigenaardig fe
nomeen: recruitment. Een beetje te
hard geluid wordt al gauw als on
aangenaam ervaren.
„Het laatste Avondmaal",
zoals dat werd uitgebeeld,
nadat wijzigingen in de
oorspronkelijke tekst
waren aangebracht,
vanwege beschuldigingen
van antisemitische
tendensen.
Half miljoen
mensen
verwacht in
jubilerend
Oberammergau
