in de ban
van Tatort
■na
UKu: «7:
F®
f
Huize Van Houweninge is idyllisch gelegen
ZATERDAG 28 APRIL 1984
!en voortdurend verliezend
roetbalclubje ergens in de
provincie. De voorzitter vindt
lat daar maar eens een eind
moet komen. H.D.L.
Hoop Doet Leven) moet naar
le top van de ranglijsten. Een
>laatselijke onderwijzer blijkt
arenlang in het eerste van
^jax gespeeld te hebben. Hij
al daarom de nieuwe trainer
vorden. De sponsor van
l.D.L. moet de man echter
liet, want ,,die schoolmeester
chrijft linksige artikeltjes
>ver de ongein van
egbatterijen en zo". Dat komt
ïeer geldschieter uiterst
slecht uit, want toevallig is hij
diepvrieskippenfabrikant. Het
conflict is geboren, want het
hele dorp is afhankelijk van
de ,,kip".
Korte inhoud van de nieuwe
tv-serie „Schoppen troef", die
de NCRV in acht afleveringen
op het scherm brengt.
De verhaaltjes zijn geschreven
door Nederlands bekendste
comedy-duo Alexander Pola
en Chiem van Houweninge.
Succes verzekerd derhalve,
want de auteurs hebben
beiden een lange staat van
dienst. Gifkabouter Pola
bijvoorbeeld is al weer weken
achtereen te zien in „Farce
Majeure op herhaling", terwijl
Van Houweninge jaren
achtereen de artistieke leiding
van het Publiekstheater had.
Het tweetal heeft in
eendrachtige samenwerking
al heel wat meer uitgebroed
dan „Schoppen troef". De
vierentwintig afleveringen
van „Ieder zijn deel" (VARA,
1976-1978), „Cassata" (acht
delen, VARA, 1979) en
natuurlijk „Zeg eens AAA".
Voor vaderlandse begrippen
een ongekend succes. Meer
dan acht miljoen wekelijksê
kijkers, die de serie inmiddels
bovendien een
waarderingscijfer toekennen
van 7,8. Getallen die voor een
tv-produktie van eigen bodem
nog nooit gehaald zijn, zeker
niet voor acht uur. Geen
wonder dat de VARA Pola en
Van Houweninge verzocht
heeft nog maar eens twintig
verhaaltjes te bedenken.
Kijkers naar de Duitse
televisie kennen Chiem van
Houweninge in een heel
andere rol. Die van
„Kommissar Hanschen", een
goedmoedige beer die in
Duisburg misdaden mag
oplossen in de schaduw van
zijn collega's Thanner en
vooral Schimanski. De laatste
is een zeer omstreden Tatort-
commissaris, onparlementair,
slordig gekleed, handig met
fles en vrouwen en niet bang
om een verdachte tijdens het
verhoor een klap te verkopen.
Het onconventionele gedrag
van Schimanski (een rol van
Götz George - 44) heeft bij
onze oosterburen de tongen en
pennen bij voortduring in
beweging gebracht. Zelfs de
echte hoofdcommissaris van
Duisburg heeft zich al in de
discussies gemengd. Ter
geruststelling. Dagobert
Allhorn, zo heet de man,
schijnt de Tatort-serie te
waarderen, al houdt hij vol
dat het echte politiewerk gans
anders is. Intussen kan „Der
Schimi" (zo noemen de
Duitsers hun favoriet
liefkozend) niet meer stuk. Hij
wordt steeds populairder en
heeft z'n voorganger,
commissaris Haferkamp (een
rol van Hansjörg Felmy), ver
achter zich gelaten. Vooral de
„Schimanski's" „Kuscheltiere"
en „Kielwasser" hebben in
Duitsland hoge cijfers
gekregen. De emotionele
verhalen (de eerste vorig jaar,
„Kielwasser" veertien dagen
geleden) sloegen in als een
bom. De schrijver blijkt
alweer Chiem van
Houweninge. „Jetzt schrieb
der Assistent von Kommissar
Schimanski seinen ersten
„Tatort", meldde een tv-blad
als vooraankondiging van
„Kuscheltiere". Nauwelijks
een jaar later is Chiem in de
Bondsrepubliek een nationale
beroemdheid. Het kan raar
lopen.
„illegale adoptie". Met dergelijke
zaken houd ik mij graag bezig. De
angsten van de ouders, de weerzin
van de politie om dergelijke geval
len op te lossen. Wie is werkelijk
schuldig?".
Kielwasser
Ook in z'n tweede Schimanski,
„Kielwasser", heeft Van Houwe
ninge bewezen meer in „dwaal-
weggetjes" te zien dan in het recht-
tóe-recht-aan-werk. Milieuproble
men, een gifschandaal, het zit er al
lemaal in. Hij is inmiddels bezig
met z'n derde Tatort-scenario.
„Einfach Irre" gaat de film heten.
Onderwerp: een jongen met tbr
krijgt proefverlof, schiet een revol
ver leeg op toevallige passanten,
had dus nooit vrij gemogen. Schi
manski, Thanner en HSnschen ont
dekken onder meer ernstige beoor
delingsfouten van de behandelende
psychiater. Het zal er ongetwijfeld
ruig aan toe gaan.
Van Houweninge: „Met dit soort
verhalen kun je veel meer kanten
uit. Emoties van slachtoffers en po
litiemensen kunnen naar de opper
vlakte worden gebracht. Bovendien
kun je er discussies mee op gang
brengen. Waarom kan die illegale
adoptie in Nederland nog steeds?
Welke ellende brengt dit met zich
mee? Of wat zijn de eigenlijke ver
vuilers van de Rijn voor lieden?"
„Schimanski past goed binnen dit
kader. Sommige mensen mogen
hem dan „losbandig" vinden, hij
benadert wel het gewone leven. Je
stapt niet monter uit je bed als je
's nachts wordt opgepiept. Je krijgt
de pest in als je zo'n kind in de Rijn
vindt".
Omstreden
Het lijkt er overigens op dat Schi
manski steeds minder omstreden
wordt. Götz George speelt z'n rol
kennelijk met zoveel uitstraling dat
z'n populariteit van dag tot dag toe
neemt. Ook in ons land, getuige bij
voorbeeld de „Schimanski-jassen",
die zelfs in het Oostgroningse als
zodanig aangeduid in de winkels
hangen. De Westdeutsche Rund
funk doet ook goede zaken met de
films (lengte: negentig minuten;
kosten per aflevering anderhalf
miljoen gulden). Ze worden inmid
dels naar tientallen landen geëx
porteerd. WDR-chef Günther Wit
te zou het succes niet hebben dur
ven dromen, toen hij het „oncon-
ventionele-type-idee" enkele jaren
geleden ter tafel bracht.
Hetzelfde geldt voor Chiem van
Houweninge. Een Nederlandse sce
narioschrijver die de kwalitatief
hoogstaande Duitse thrillermarkt
verovert. Zoiets plan je niet van te
voren.
Hij: „In 1981 ben ik uit de artistie
ke leiding van het Publiekstheater
gestapt. Ik had dat werk tien jaar
gedaan, bovendien veel klassieke
rollen gespeeld (Tsjechow, Arrabel,
Shakespeare, Pinter - red.). Daar
naast schreef ik toneelstukken en
televisiespelen. Ik wilde me graag
op dat laatste werk en het schrijven
van filmscenario's concentreren.
De stap om zelfstandig te worden
neem je echter niet gemakkelijk. Je
hebt een goed betaalde baan en so
ciale zekerheid. Mijn vrouw en ik
hebben er dan ook lang over ge
tobd. Het is een onzekere stap en
uiteindelijk heb je ook je verant
woordelijkheid voor de kinderen
(zoon Chiem van elf en dochter
Hendriekje van negen - red.). We
hebben toch de knoop doorgehakt.
Veertien dagen later kreeg ik een
telefoontje uit Duitsland. Of ik de
derde commissaris wilde worden in
de Tatortserie. Ze hadden behoefte
aan een nieuw geicht en ze zochten
kennelijk mijn type. Mijn rol sloeg
aan en daarom ben ik in de „Schi
manski's" gebleven. Bij de WDR
hoorden ze dat ik scenario's
schreef. Ze vroegen mij of ik een
proefstuk wilde schrijven en zo is
het gekomen. Nu schrijf ik één af
levering per jaar".
Politiewerk
Van Houweninge heeft een duide
lijk beeld hoe je het politiewerk op
het scherm moet brengen. „Je mag
de werkelijkheid niet nabootsen",
zegt hij, „dan zouden de kijkers ter
stond in slaap vallen. De dagelijkse
routine van de recherche is vaak
saai. Het is de kunst de realiteit te
suggereren. Normaal stellen politie
mensen in een moordzaak duizen
den vragen aan tientallen mensen.
Dat kost dagen. Wij brengen daar
van maar enkele flitsen in beeld.
Daarnaast moet je oog hebben voor
relativeren, humor en details. Een
verjaardag in de familie, de ver
warming hoger of lager, Thanner
en Schimanski die ergens een paar
uur in de auto op wacht zitten, ter
wijl de laatste een dutje wil doen
en de eerste Bach wil horen op de
autoradio. Verboden zaken, maar
ze doen het toch. Heren als anti-op
losmachines. Maigret had dat ook.
Die wilde een dagje vissen en raak
te zo in een zaak verwikkeld".
„Je moet er wel erg voor oppassen
dat de details geen eigen leven
gaan leiden. Alles moet in relatie
staan met het verhaal. Dat is niet
zo gemakkelijk. Vaak slijp ik na
het schrijven nog veel bij. Drie
vierde van een script ontstaat op de
schrijftafel, een vierde op de set in
de samenwerking met de acteurs.
Mijn jarenlange theaterervaring
komt mij uiteraard enorm van pas.
Ik weet precies wat des acteurs is.
Als je vanuit die achtergrond
werkt, voorkom je dat het een lite
raire bezigheid wordt".
„Ik maak eerst een ruwe versie
van het script. Die wordt dan door
Monika The, een Berlijnse die in
Amsterdam woont, vertaald. Daar
na begint het schaafwerk. Dat ge
beurt in overleg met de dramatur
gen, later ook met de regisseur
(Hajo Gies - red.). Met elkaar zit
een script je een half jaar in het
bloed".
Netter
Götz George heeft in diverse inter
views beweerd, dat de figuur Schi
manski per aflevering iets wordt
bijgesteld, netter gemaakt wordt,
onder de druk van dat deel van het
Duitse volk dat nog steeds niets
moet hebben van „een ongelikte
beer" als commissaris. Van Houwe
ninge ontkent dat dit bewust ge
beurt: „George voelt dat kennelijk
zo, maar wat is bijstellen. Je neemt
natuurlijk de wensen van je op
drachtgevers in ontvangst en er
sluipen langzamerhand bepaalde
dingen in. Misschien is Schimanski
iets minder extreem en rauw dan
voorheen, maar dat noem ik geen
bijstellen. Eerder liep hij het ge
vaar ongeloofwaardig te worden".
„Wat betreft die kritiek moeten de
mensen niet vergeten, dat er bij het
echte recherchewerk ook wel eens
dingen geregeld worden en er soms
klappen vallen, al zal iedereen dat
officieel ontkennen. Een deal slui
ten om een grote heroïnevangst te
doen? Dat doen wij niet, zeggen ze.
Als er toch iets uitlekt, kom je met
een op diplomatiek niveau terecht
en wordt er soms een heksenjacht
op de politie ontketend".
Komedies
In ons land is Chiem van Houwe
ninge vooral bekend geworden
door zijn komedies, hoewel hij
daarnaast tientallen serieuze to
neelstukken en filmscripts op z'n
naam heeft staan. Ook heeft hij alle
werken van Tsjechow vertaald, een
gevolg van zijn bewondering voor
de schrijver en de studie Russisch
die hij tijdens z'n diensttijd heeft
gevolgd. Veel van z'n stukken zijn
verschenen in diverse talen en
worden overal in Europa gespeeld.
Hollywood heeft een optie op het
script „Cross my heart". Waar een
opleiding tot cultureel antropoloog
al niet toe kan leiden (z'n eerste
studie aan de Gemeente Universi
teit van Amsterdam; hij studeerde
verder dramaturgie en voltooide de
Academie voor Dramatische
Kunst - red.).
Aanvankelijk werden zijn vrolijke
tv-series door de critici nauwelijks
serieus genomen. „Flut" was de al
gemene toonzetting van de recen
sies. „Zeg eens AAA" heeft de geur
van pulp langzamerhand verdre
ven en er zijn nu zelfs kenners die
spreken van een „Engels niveau".
Hij wil best op die vroegere „shitre-
putatie" ingaan: „Komedies schrij
ven is het moeilijkste wat er is.
Vooral in serievorm. Wat wij aan
buitenlandse produkties op ons
scherm zien is het puikje. De zorg
vuldig geselecteerde top. Dat is dus
geen meetpunt. Verder denk ik dat
enerzijds de beoordeling van de cri
tici soms gebukt ging onder een
vooroordeel. Amusement ligt nog
altijd een beetje scheef in ons land.
Anderzijds hebben Alexander en ik
natuurlijk een hoop bijgeleerd. In
het begin schrijf je een paar leuke
afleveringen en dan weer vier ma
tige. Langzamerhand kom je steeds
vaker boven het gemiddelde omdat
je het métier in de vingers krijgt.
Dan neemt de bereidwilligheid van
het publiek toe en gaan ze de vol
gende keer weer kijken".
Elitair
Nog meer kritiek. Veel is er ge
schreven over de combinatie
VARA en het doktersgezin uit
„Zeg eens AAA". „Een arbeiders-
omroep en die bekakte rijkelui,
dat past niet", oreerden de scriben
ten.
Chiem: „Dat is natuurlijk ook een
vooroordeel. Een dokter is tegen
woordig iets heel gewoons. Dat kun
je niet meer vergelijken met twin
tig jaar geleden. Bovendien draait
het verhaal voor een groot deel om
de familie Dobbelsteen. Gewone
mensen met een eigen waardig
heid. Je kunt niet zeggen dat „Zeg
eens AAA" een upstairs-down-
stairs-gegeven is. De sleutelgedach
te is dat een vrouw met een gezin
wil werken. Dat kan, ook als arts,
maar dan moet er wel een andere
vrouw komen, die de huidhouding
doet. Anders loopt de zaak vast.
Daarom heb ik Manfred de Graaf
ook in de rol van vriend gezet en
niet in die van echtgenoot. Anders
krijg je weer dat eindeloze gezeur
waarom hij dan niet het huishou
den doet".
Van Houweninge roemt zijn sa
menwerking met Alexander Pola:
„Die man is echt nog jong van
geest. We doen alles samen, ge
woon hier aan de tafel. We beden
ken een plotje en vervolgens ver
zinnen we het verhaaltje. Daar
moet je heel voorzichtig mee om
springen. Het wordt gauw gefor
ceerd. Eén zo'n aflevering is eigen
lijk een soort cartoon, een schets
boek".
„Zo langzamerhand ben ik een
echte prof geworden. Nu heb ik
succes, maar het is ook wel eens
slecht gegaan. Je leert niet meer zo
in de wolken te zijn of in de put te
zitten. Gewoon hard werken en
een beetje geluk, dat is het vaak. Je
moet natuurlijk wel goed zijn in
een bepaald genre".
Als hij over z'n toekomstplannen
begint, vervagen de grenzen tussen
een gesprek en theater. Er blijken
allerlei filmplannen te bestaan,
maar hij wil daarover niets losla
ten. „Te prematuur", zegt hij.
GAARDINGEN „Waarom
loeten moorden altijd 's nachts
ipleegd worden?". Had hij zich na
:n paar biertjes net comfortabel
:hter z'n vriendin genesteld, gaat
telefoon. Of Herr Kommissar
laar direct wil komen. Vloek,
icht, kreun „Ik wil wel bij de
)litie blijven, maar dan moeten
lisdaden binnen de normale
be* iensturen worden begaan". Schi-
de panski in topvorm.
en -scène uit een van de Tatorts
an Chiem van Houweninge (43).
Jat menselijke spanningsveld in-
iresseert mij", zegt hij. „Daar
teliik-hrijf ik graag over". De inspan-
- ingen van een Amsterdams feestje
iet filmvrienden zijn hem nog aan
zien. Het gesprek komt maar
oeizaam op gang. Gelukkig blijkt
hekhoge hond niet bijterig,
"ouw Marina evenmin, houdt opa
ch rustig en is er veel koffie
-uin. Bovendien is huize Van
Eouweninge idyllisch gelegen en
ik dat is mooi meegenomen in
'laardingen.
ïiem moet niet veel hebben van
ries als „Der Alte" en „Derrick",
-j— )at zijn van die keurige heren.
I Ooit ruzie en zo. Ook niet met col-
""^fea's. Die gaan midden in de nacht
n uur lang onder een boom staan
inder een spoor van ergernis. Pri-
merk je van deze mannen ook
ks. Ze zijn alleen maar bezig met
it oplossen van misdaden. Mij ligt
tt niet zo. De verhaaltjes zijn me
Ik vaak te simpel. Jantje wil Piet-
5 vrouw of geld en schiet hem
•or de kop. Vervolgens begint de
is voor Derrick",
ihimanski rebelleert tegen de
'estigde orde en stuit vaak op
isdaden die veel onduidelijker
In „Kuscheltiere" (Knuffel
ieren) bijvoorbeeld wordt in de
ijn bij Duisburg het lijkje gevon-
van een Aziatisch meisje. Aan
arm bungelt een plastic zak
iet speelgoed en een paar knuffel-
~>'ieren. Het spoor leidt naar Am-'
erdam en het kernthema blijkt
