finale
Geen rol te dol voor acteurs
van bureau Wittenburg
Als het
hart van
slag is:
de pace
maker
TONEEL ALS PEDAGOGISCH MIDDEL
ZATERDAG 3 MAART 1984
men en stuwt het bloed de kamer
in. Doem: de kamer trekt zich sa
men en perst het bloed de slagaders
in om de organen van het lichaam
van zuurstof en voedsel te voor
zien. Het afgewerkte bloed komt
via de grote aders weer terug in de
boezem. Die doet weer „toe", de
kamer „doem", en dat is weer de
volgende hartslag.
Vuurleiding
Dat samentrekken van eerst boe
zem en dan kamer moet heel pre
cies op elkaar afgestemd zijn. Daar
voor zorgt een soort vuurleiding
van het hart, met de sinusknoop als
bougie. De sinusknoop ligt in de
boezem en geeft in rust ongeveer
60 tot 70 maal per minuut een elek
trische stroomstoot af. Die stoot laat
de spierwand van de boezem sa
mentrekken (toe) en bereikt dan de
kamer. Daar vangt een speciaal
ontvangststation de stroomstoot op,
waarna de stroomgolf de kamer
binnentrekt en die samen laat trek
ken (doem).
Nu heeft iedereen weieens zijn hart
raar voelen kloppen, of (nog beang
stigender) een slag voelen over
slaan. Meestal is er dan niets aan de
hand. Bij jonge mensen vooral kan
een overgevoelige sinusknoop al te
snel gaan werken. Bovendien is die
knoop uitermate gevoelig voor
emoties: bij woede klopt het hart
als een razende en bij hevige liefde
laat hij soms een slagje vallen. Er
bestaat dus wel degelijk zoiets als
een romantisch en gevoelig hart.
Maar bij oudere mensen vooral,
kan het vuurleidingssysteem van
het hart technisch in het ongerede
raken. Juist bij hen wordt de pace
maker het meeste toegepast. Door
slijtage of ziekte kan de sinusknoop
-ziek worden, of het geleidingssys
teem versleten raken.
Er zijn heel veel afwijkingen in het
hartritme, maar laat ik maar eens
de meest voorkomende afwijking
bij de kop nemen: het atrioventri-
culaire blok. Even terug naar toe-
doem. De sinusknoop in de boe
zem doet bij zo'n blok wel „toe",
maar het versleten ontvangststa
tion in de kamer reageert dan te
laat of soms helemaal niet met
„doem". Gevolg: in het uiterste ge
val kan dan het kamerritme dalen
tot 20 tot 45 slagen per minuut. Het
lichaam komt dan bloed te kort.
Zo'n ritmeverandering kan in aan
vallen gaan. De patiënt ziet het dan
zwart voor de ogen, zakt weg,
wordt licht in het hoofd of raakt
zelfs buiten bewustzijn. Omdat ook
de hersenen bloed en zuurstof te
kort komen worden sommige van
die patiënten wel voor dement ver
sleten.
De pacemaker kan in dit geval de
defecte vuurleiding van het hart
vervangen. Onder plaatselijke ver
doving wordt dan een sneetje ge
maakt in een ader vlak boven het
sleutelbeen. Door dat gaatje laat
men dan een stroomdraadje via die
ader en de boezem tot in de hartka
mer zakken. De andere kant van
die draad zit vast aan een intelli
gente batterij, die op zijn beurt on
der de huid van de borst begraven
wordt. Die batterij, de pacemaker
dus, geeft 70 stroomstootjes per mi
nuut af, en laat via de draad de
hartkamer keurig 70 keer per mi
nuut samentrekken. De meeste pa
cemakers zijn zelfs zo slim, dat ze
pas als het ware op afroep gaan
werken als het hart echt een steun
tje nodig heeft. Na zo'n operatie
hoeft de patiënt zich meestal geen
enkele beperking op te leggen.
Wat op dit gebied wel en niet kan,
wordt bepaald door de stand van de
techniek. De ontwikkelingen zijn
nauwelijks meer bij te houden. In
genieurs vervingen niet al te lang
geleden de kwikbatterijen door
veel langer (tot zes jaar) meegaande
lithium-batterijen. De omvang
werd tot de helft teruggebracht, het
gewicht van 130 tot 30 gram. Vroe
ger hoorde je vaak verhalen van
vliegreizigers die ineenzakten als
ze op Schiphol een metaaldetector
passeerden; daar hoef je bij moder
ne apparaten ook niet meer bang
voor te zijn.
En dan de chip. Tegenwoordig
worden pacemakers met chip en
geheugen gemaakt die buitenge
woon intelligent exotische ritme-
stoornissen van het hart in de kiem
kunnen smoren.
Illusie armer
Het technische hart wordt steeds
beter verzorgd, maar wat vindt het
romantische hart ervan? Op een
bandje van de gesproken biblio
theek voor artsen zette de cardio
loog prof. A. Dunning een kleine
domper op de technologische feest
vreugde. Als de patiënt na behan
deling de kliniek verlaat is hij vol
gens Dunning een pacemaker rij
ker, maar ook een illusie armer.
Het hart, waar hij altijd op kon
vertrouwen, heeft hem in de steek
gelaten en kan niet zonder een ap
paraatje. Voor sommige patiënten is
dat een hard gelag.
J AMSTERDAM Voor het
bereiken van bureau Witten-
aj burg moet zo druk schijnen
ze het daar te hebben een
J ware barrière van telefonische
antwoordapparaten doorbro-
[j ken worden. Maar is dat ge
lukt en zit men eenmaal te
genover Willem Becker, dan
- valt uit zijn mond bijvoor
beeld het volgende te verne-
men: „Agenten die ouders
jj moeten gaan vertellen dat
J| hun twee zoons zich met de
e| motor dood hebben gereden,
il kunnen dat prima. Ze bellen
a> aan in de wetenschap dat ze
oj iets verschrikkelijks aan gaan
richten en je zou denken dat
tj zoiets heel moeilijk isWat
nl moeten die agenten zelf niet
■ju doormaken? Maar wat ze dan
a| doen, is dat ze de emoties die
ontstaan, gewoon de vrije loop
J laten. Dé&r kunnen ze het dus
q wel".
n Leunt achterover. Speelt aan ver-
x twijfeling grenzende verbazing.
„Moeten diezelfde agenten daaren-
tegen ingrijpen bij een huiselijke
flij ruzie waar de plukken haar door
01 de badkamer vliegen en de vrouw
ij met een blauw oog loopt, dan kun-
v nen ze het niet. Terwijl het in we-
zen toch om hetzelfde gaatom
het oplaaien van emoties namelijk,
h Dan gaat de borst vooruit en klinkt
2 het bars: niet zo mooi mannetje,
Iwat jij daar gedaan hebt; kom maar
eens mee naar het bureau. Ze ver
geten dat er, waar gevochten
wordt, twee schuld hebben en dat
zo'n man ook wel niet ongeschon
den uit de strijd gekomen zal zijn.
De situatie escaleert dus. Loopt uit
vt ..dehand. Wat zou het een zegen
n zijn wanneer er meer vrouwelijke
agenten waren. Die kunnen van
il nature zo'n toestand veel beter aan.
i Die hebben, hoe zal ik het noemen,
oj dat sussende".
Willem Becker is niet, wat men op
cj. grond van het voorgaande zou
ijr, kunnen vermoeden, een commissa-
ifc ris van politie, maar een acteur. En
i| bureau Wittenburg is geen politie-
I post, maar een organisatie die to
ss neelspelers verhuurt. Specialiteit:
I het trainen van allerlei soorten
re functionarissen in een goede be-
iii roepsuitoefening, hoe moeilijk de
omstandigheden ook zijn. Geen
nieuwe activiteit. Willem Becker
en zijn vennoot Phons Leussink
eveneens een beroepsacteur met
diploma toneelschool zijn er al
zo n zeven jaar mee bezig. De toe
nemende vraag naar hun diensten
vanwege de problemen die de aan
wezigheid van grote groepen min
derheden bij met name ambtelijk
Nederland oproept, heeft bureau
Wittenburg echter in een stroom
versnelling gebracht. „Nu al nemen
de minderheden meer dan vijftien
procent van onze trainingen in be-
slag en we verwachten, dat het dit
jaar zal verdrievoudigen".
Cultuurpatronen
Daarom is Willem Becker naarstig
op zoek naar Surinaamse, Turkse
of Marokkaanse beroepsacteurs.
„Een moeilijke zaak, hoor, want
wat er van hen verwacht wordt
staat eigenlijk haaks op hun cul
tuur. Zo'n Marokkaanse acteur
heeft meestal aan de toneelschool
in Parijs gestudeerd. Hij mist de
voeling met een Marokkaan van
Het romantische hart is een
bolwerk van gevoel. Daar laai
en de hartstochten, liefde en
haat hoog op en daar huizen,
zoals Fransen zo mooi zeggen,
de redenen die de Rede zelf
niet kent. In medische boeken
zul je dat romantische hart niet
tegenkomen. Wel veel cijfers,
grafieken en drukcurven, want
de cardioloog (hartdokter) be
kijkt het hart met het oog van
de ingenieur. Voor hem is het
hart een technisch apparaat.
I. Paalman
Geen wonder dat cardiologische af
delingen er uit kunnen zien als
technische laboratoria, vol met al
dan niet door een computer ge
stuurde bliep-bliep-apparatuur. De
biotechnische ingenieur is daar
kind aan huis. Neem nou de pace
maker. In de jaren vijftig werd dat
ding uitgevonden door de Zweed
Rune Elmqvist, een ingenieur.
Sindsdien maakte het technische
wondertje een zegetocht door de
cardiologische afdelingen.
Om te begrijpen waarom dat brokje
techniek zo belangrijk is, kan ik
het beste een hartslag op de voet.
volgen. Als je het hoofd op ander
mans borst legt en wie doet dat
niet dan hoor je de hartslag als
toe-doepi- Nu even in vertraagde
weergave. Toe: de voorkamer van
het hart, de boezem, trekt zich sa
BIJ DE FOTO's:
Boven: Bureau Wittenburg is een organisatie die toneelspelers ver
huurt. Specialiteit: het trainen van allerlei soorten functionarissen (op
de foto politiemensen) in een goede beroepsuitoefening, hoe moeilijk
de omstandigheden ook zijn.
Links: De acteurs kunnen elke rol professioneel invullen, zoals hier een
woedende uitkeringstrekker.
Onder: Je dient een flinke babbel te hebben, maar je moet steeds het
leerdoel van de cursist in de gaten houden.
burg hem zelfs boven de kop te
groeien. De oorzaak? „Er is in Ne
derland een zekere rollenspelmoe
heid ontstaan. Bij het traditionele
rollenspel zoals dat aan het eind
van de jaren zestig in allerlei oplei
dingen, cursussen en trainingen tot
ontwikkeling kwam, bleken onder
linge wrijvingen tussen studenten
of cursisten door te werken, wan
neer ze het podium werden opge
jaagd. Ze grepen het spel aan om
hun hart te luchten, soms tot op het
smerige af. Ofwel de enige Suri
naamse student in het gezelschap
werd steevast uitgenodigd om de
rol van de lastige Surinamer te spe
len. Zo werden vooroordelen juist
in de hand gewerkt. Een nadeel
was ook dat de mensen op zo'n cur
sus elkaar te goed kenden. Daarom
speelden ze niet fris van de lever.
Ze deden verkrampt".
Toen verscheen de allereerste
keer daartoe uitgenodigd door de
politie het professionele Bureau
Wittenburg ten tonele. „Dat was
voor de cursisten echt een aha-be-
leving", herinnert Willem Becker
zich. „We hadden met medewer
king van de Vrije Universiteit een
wetenschappelijke onderbouw. We
kenden de vakliteratuur uit Ameri
ka waar ze op dit punt veel verder
zijn dan hier; gewoon omdat er in
New York per jaar zo'n 110 agen
ten op straat worden doodgescho
ten. En we hadden natuurlijk tij
dens onze opleiding van vier jaar
geleerd hoe je een psychologisch
karakter op moet bouwen. Het gaat
er namelijk om dat je logisch speelt,
want in feite ben je bezig met de
cursisten mensenkennis bij te bren
gen, te leren inschatten wie ze te
genover zich hebben en niet op de
starre manier van: het zal wel weer
zo iemand wezen. Onlogisch spel
wordt dan onmiddellijk afgestraft.
De cursisten begrijpen het niet
meer, raken de greep op de situatie
kwijt. Nou: omdat wij ervoor zijn
opgeleid, kunnen we een psycholo
gisch geloofwaardig, logisch reage
rend karakter neerzetten en kun
nen een arts of een politieman of
een lokettist in opleiding dat niet".
Schnabbeltoer
Al beweegt het zich op een hoger
plan dan Shell-produkten aanprij
zen in een STER-spotje, het blijft
natuurlijk de schnabbeltoer. Wil
lem Becker geeft dat eerlijk toe.
Het zou hem dan ook liever zijn ge
weest wanneer het interview was
gegaan over zijn Nederlandstalig
Repertoire Theater dat een onbe
kend stuk, handelend over Jan
Pietersz. Coen van de dichter en
scheepsarts Jan Jacob Slauerhoff,
op stapel heeft staan. Maar de ont
wikkeling is er nu eenmaal en
moet gesignaleerd worden. „Wij
bitten er zelf ook mee. Dat met die
minderheden groeit verschrikke
lijk. En van allerlei andere kanten
wordt er aan ons getrokken. Socia
le diensten, arbeidsbureaus, overal
waar de maatschappelijke conflict
stof zich opstapelt. Maar ook het
bedrijfsleven. Ik heb een cursus
voor verkopers gedaan, die uitlaten
en schokbrekers aan de man moes
ten brengen. De methode die wij
ontwikkeld hebben werkt als een
trein, want het is een heel directe,
luchtige methode".
Daarmee is bureau Wittenburg in
de overwegingsfase beland van wat
wel en wat niet aan te pakken.
„Hoe profileren we ons? Moeten we
zwaar commercieel gaan werken,
gezien de markt die er opeens voor
ons is en gelet op de wetenschap,
dat er anders wel iemand anders
induikt? We zijn er nog niet uit.
Acteren in een stuk blijft toch mijn
grote ambitie. En dat geldt voor ie
dere acteur. Onze beroepspraktijk
staat voorop. En dan kun je het er
eigenlijk niet bij doen. Als je dat
acteren in rollenspelen goed doet,
moet je het volledig doen. Want het
is meer dan toneelspelen. Je moet
ook in de nabespreking, bij het af
kijken van de videobanden, kun
nen reageren vanuit het karakter
dat je gespeeld hebt. Niet iedere ac
teur kan dat, maar het wordt wel
van je geëist Eigenlijk zou ik voor
dit werk mensen om me heen wil
len verzamelen die docent dramati
sche vorming zijn: die het drama
als een middel zien. Want als gas
bedrijven moeilijkheden ondervin
den bij het opnemen van meters en
acteurs willen inhuren om hun
controleurs te leren hoe ze zich uit
zo'n situatie moeten redden, als wij
praktijkonderzoek naar zulke situa
ties doen en aan de hand van de
uitkomsten een onderwijsmethode
ontwikkelen, waar we ook nog de
acteurs biileveren, dan ben je bezig
het toneel te hanteren als pedago
gisch middel, een afgeleide van het
vormingstoneel".
PIET SNOEREN
Foto's: CEES VERKERK
het platteland. Hij is een intellec
tueel. Er gaapt een kloof tussen
hem en de basis. Terwijl het juist
ons werk ig de doodgewone cul
tuurpatronen uit zo'n land duide
lijk te maken en met de grootst mo
gelijke zuiverheid neer te zetten.
Gelukkig hebben we er inmiddels
zes van wie ik durf zeggen dat ze
het onder de knie hebben".
Maar er moeten er meer komen,
want de vraag is overstelpend.
„Nou, met die minderheden-ac
teurs ontwikkelen we dan een spe
ciaal oefenprogramma. Voor de an
tropologische achtergronden gaan
we te rade bij het Tropeninstituut.
Wat ze daar allemaal niet weten
Laat ik een voorbeeld geven dat ik
zelf erg leuk vind. Een Marokkaan
heeft twaalf jaar in een slachthuis
gewerkt en daarbij een allergie
ontwikkeld tegen conserverings
middelen. Na een paar maanden
ziektewet komt hij bij de verzeke
ringsarts en die moet hem dan ver
tellen dat hij nooit meer terug mag
naar dat slachthuis. Zo'n arts dient
te weten wat het in de Marokkaan
se cultuur betekent om huiduitslag
te hebben. Het is er iets mystieks,
iets van binnen uit dat je wil be
heersen. Een schande. Een Marok
kaan zal honderdduizend keer ont
kennen dat hij het heeft. Vanuit
die wetenschap zul je de arts dus
moeten leren dat zo'n ziekte in die
cultuur staat voor iets. En dat hij
niet met zijn neus in het dossier iets
moet gaan zitten mompelen, maar
dat hij het slechte nieuws op een
stijlvolle manier moet brengen. Je
kunt het lomp en log doen, maar er
bestaat ook een elegante, vertrou
wenwekkende manier. Heel erg
belangrijk op dit ogenblik, nu min
derheden al gauw de neiging heb
ben zich aangevallen te voelen en
discriminatie te bespeuren".
Clientèle
Bureau Wittenburg (genoemd naar
het Amsterdamse eiland waar een
van de twee vennoten woont) is de
enige organisatie van zijn soort en
omvang in Nederland. Tot de ge
achte clientèle behoren of hebben
behoord de Politie Academie te
Apeldoorn plus verschillende Poli
tie Opleidingsscholen en gemeente
lijke of rijkspolitiekorpsen, het
Dijkzichtziekenhuis te Rotterdam,
het Streekziekenhuis te Zutphen,
de Gemeenschappelijke Medische
Dienst te Amsterdam, de Neder
landse Spoorwegen te Utrecht en
de automatiseringsopleiding van de
ABN. Geen rol zo dol of de acteurs
kunnen hem professioneel invul
len. Slachtoffers, zakkenrollers,
dievegges, woedende uitkerings
trekkers (steeds actueler), demon
stranten (nuttig straks voor Woens-
drecht), reizigers die vertraging
hebben opgelopen, patiënten in
stervensnood, rekeninghouders die
rood staan.
„Het is voor vijftig procent impro
visatie", zegt Willem Becker. „Op
elk woord bliksemsnel een logisch
weerwoord weten te vinden. Tegen
elkaar op kunnen knallen, maar zo,
dat je er later in de nabespreking
conclusies uit kunt trekken. Je
moet je acteurschap heel anders ge
bruiken dan op het toneel. Lang
niet iedere acteur is er geschikt
voor. Er wordt meer van je ver
wacht. Je dient een flinke babbel te
hebben, maar tegelijk te weten dat
het logisch is wat je doet, want je
moet steeds het leerdoel van de
cursist in de gaten houden".
Alle schakeringen van het toneel-
vlak in de vingertoppen. „Het is
nooit onze bedoeling om situatie te
creëren die niets met de beroeps
praktijk van de cursisten te ma
ken hebben. Het gaat erom de
mensen zo normaal mogelijk op
grond van hun beroepspraktijk te
laten handelen en dan vanuit je ac
teurschap op die stijl te reageren.
Schmieren is er niet bij. Dan schiet
je naast je doel. Maar het komt
voor dat ze vragen: ik zou willen
dat je iemand neerzet die ver
schrikkelijk staat te zuigen. Of ie
mand met kale kak, zo van: mag ik
uw chef even spreken? En dat zet
ten we dan neer. Ikzelf? Ik
schreeuw het liefst, ik ga graag te
keer. Niet leuk vind ik het om een
huilende man neer te zetten. Maar
we hebben natuurlijk acteurs die
dat weer graag doen
Boven de kop
Een groeiende markten daar
mogen van Willem Becker zes uit
roeptekens achter. Omdat hij ook
nog het Nederlandstalig Repertoire
Theater leidt („een gezelschap dat
draait met volledige subsidie; dat
zegt tegenwoordig wel iets over je
prestaties") dreigt bureau Witten-
