ïlm in '83: Bloei op wankele bodem
Ceidae Commit
,'ALENT GENOEG, MAAR GELD TE WEINIG.
FILMS VAN EIGEN BODEM HOUDEN
BELANGRIJKE PLAATS BINNEN
NIET HERSTELD BIOSCOOPBEZOEK
f«git
HÉ
JLM
VRIJDAG 30 DECEMBER 1983 PAGINA 7
„De Lift"
Nederlandse
topfilm van
1983
chkreten voor „De lift", de meest succesvolle Nederlandse film van '83.
Bommel en de Zwelbast: Rob Houwers film In Nederland onder de verwachting geble
ven, dankzij verkoop aan het buitenland uit de kosten.
HAAG We heb-
in Nederland een
erdwij
nen
elsplaf
latavoFiaar met n°Sal wat
motie achter de rug.
[cessen en flops,
eters naar boven en
ir beneden, klappen
in beide gevallen hard
ikwamen. Dieptepunt:
QCIbrge Schoutens „Een
van leven en dood",
jir slechts een grote
dvol Nederlanders
[r toe wilden. Top van
jaar: Dick Maas' „De
kosten vlak onder
li miljoen en mede dank
'üe „piek up" door War-
Brothers voor de we-
markt winstgevend,
•endien een film die
en der juichtonen los-
kte, waarbij de jonge
er Maas op voorhand
imrijk tot de Neder-
Spielberg werd
ieven. Zijn die juichto-
terecht? Maakt de Ne-
.andse film inderdaad
bloei door? Het ant-
ird is tweeledig. Pro-
istantjcent Rob Houwer („De
tingele Man", „Als je be-
jpt wat ik bedoel" en
•andende liefde") zei
in september in de
gse Post aldus: „De
ierlandse film is in
■i, maar als die bloei
p sta*n worteis krijgt, dan
M378jft er smurrie over".
Nederlandse film mag dan
er zijn dan ooit in verschei-
ïeid en talenten, de bodem
;r de voeten van filmma-
is nog altijd uiterst dras-
Producent Matthijs van
ningen zei het naar aanlei-
van „De lift" in deze
it: „Het blijft knoeien om
loen bij elkaar te krijgen".
Peter Jan Rens (met Monique van de Ven): „Brandende liefde", straks „Maria"
Theu Boermans en Hans Veerman in „De Anna": talent
vol.
iden.j
gemiddelde speelfilm kost
I nwoordig rond het mil-
De financiering pleegt als
te gaan: Het Produktie-
s steunt een grote bio-
pfilm als regel voor maxi-
i zestig procent van het
»et tot een limietbedrag
750.000 gulden. Het terug-
len van dat bedrag komt
lan de orde als de film z'n
?n heeft terugverdiend.
dat Produktiefonds is
onuitputtelijk. Het is een
menlijke pot van rijk (bij-
vijfenhalf miljoen van
en de in de Nederland-
ioscoopbond samengebun-
e filmvertoners (bijna ne-
ton). Per jaar kan dus
een beperkt aantal speel-
gesteund worden, terwijl
afgelopen jaar weer is ge
en dat vele films hun kos-
)pzeei met terugverdienen. En
tidendbetekent ^at re^ 6auw
iet Fonds is. Voor de goede
We praten hier over de
naamde commerciële film;
de niet-commerciële, op
Hm gemaakte film bestaat
tweede fonds van ruim
miljoen gulden, waar ui-
brd een zakelijke organisa-
M|
Nachtzwart
De scheiding in commercieel
en niet-commercieel wordt
overigens steeds moeilijker,
dat bleek in 1983 ook weer.
„De boezemvriend" met An-
dré van Duin (eind '82 uitge
bracht) bereikte in januari '83
zo goed als het break-even
point, maar een winstgevende
zaak werd het 'niet voor pro
ducer Joop van den Ende. Het
jaar '83 moet voor hem als pro
ducent nachtzwart geweest
zijn, want zijn „De zwarte rui
ter" (een toch commercieel op
gezet actie-verhaal met acteurs
die eerder „trekkers" bleken
als Rijk de Gooijer, Hugo Met
sers en Pleuni Touw) flopte fa-
likant. Voorlopig waarschijn
lijk geen films van Van den
Ende, die zijn theaterproductie
ook al tot mondjesmaat heeft
gereduceerd (Mary Dressel-
huys in „Stille Nacht") en zich
voornamelijk op tv heeft ge
worpen (o.m. „Een, twee,
drie"). Het door hem overge
nomen en weer geactiveerde
„lege" distributiekantoor Eu-
roCentra is inmiddels voor de
helft van de VNU, met het oog
op de ontwikkelingen in vi
deo, kabel- en abonnee-tv.
Geen herstel
Een tweede producent die '83
geen best jaar kan noemen,
was nota bene Rob Houwer, de
man die met zijn durf een
grootschaliger en meer inter
nationaal gerichte filmproduk-
tie in ons land van de grond
hielp brengen. Twaalf jaar
lang was hij de meest succes
volle producent in Nederland.
In '83 bracht hij Paul Verhoe-
vens „De vierde man", artis
tiek over het algemeen ge
waardeerd als het meest gea
cheveerde werkstuk van Ver
hoeven, maar geen publiek
succes. Zijn gedurfde Bommel
film „Als je begrijpt wat ik be
doel" - de eerste compleet
avondvullende tekenfilm in
ons land, gemaakt zónder
steun van het Produktiefonds
- werd ook al niet de „klap
per" die hij verdiende te zijn.
Maar aankopen van de film
door het buitenland zullen het
wel goedmaken. Wat de exacte
j de Graaf, Renée Soutendljk, Rijk de Gooyer, en
y Courbois: „An Bloem".
bezoekcijfers aan de bioscoop
in Nederland betreft, die ko
men pas in de loop van 1984
duidelijk op papier. Voor het
zover is mogen we aannemen
dat het peil van 1982 niet al te
sterk veranderd is, al gaf het
begin van '83 een opleving te
zien („E.T."). In '82 kwamen
er 22 miljoen mensen in de
bioscoop die 189 miljoen gul
den naar de kassa's brachten,
maar dat was met de gestegen
toegangsprijzen een sterke te
rugval ten opzichte van '81
(212,8 miljoen gulden via 26,7
miljoen bezoekers). Opvallend
daarbij was - een tendens van
enkele jaren - dat de Neder
landse film bijna 13 procent
van die bezoekers trok. En dat
is veel, als je daarbij bedenkt
dat er ongeveer 12 films van
eigen bodem per jaar te zien
zijn tegenover een dikke drie
honderd geimporteerde films.
Het bewijst nog eens de we
zenlijke interesse en het be
lang van filmprodukties van
eigen bodem.
btw absurd
Meest succesvolle producent
was dankzij „De lift" (en on
danks „Een zaak van leven en
dood") in '83 toch Matthijs van
Heyningen, die een jaar eerder
met „Van de koele meren des
doods" al verrassend gescoord
had voor een zo dure film. Bij
hem liggen een hele reeks
plannen. Voor Nouchka van
Brakel („Een gouden bruid",
over een msisiezuster op Bor
neo), Frans Weisz (een Coupe
rus-verfilming), Marleen Gor-
ris („Gebroken spiegels", over
prostituees in een sexclub),
terwijl zijn produktie „Ciske
de rat" (een re-make van
Wolfgang Staudte's Piet Bak
ker-verfilming door regisseur
Guido Pieters) over niet al te
lange tijd de bioscoop zal be
reiken. Matthijs van Heynin
gen na het verschijnen van
„De lift": „Natuurlijk heb ik
elk dubbeltje omgedraaid voor
ik het uitgaf. In de gesubsi
dieerde toneelwereld is het
vrij normaal dat een stuk over
zijn budget gaat, maar wij
moeten een overschrijding uit
eigen zak betalen. Dat is le
vensgevaarlijk. De film in Ne
derland wordt enkel en alleen
betaald door particulieren. Ja,
de overheid subsidieert een
beetje via het produktiefonds,
maar dat is maar heel gering
en bovendien komt al dat
overheidsgeld weer terug in de
schatkist via de hoge 18 pro
cent BTW op het bioscoop
kaartje. Dat is werkelijk ab
surd".
t.v. als financier
Een oplossing voor de finan
cieringsproblemen is er voor
lopig niet. De woorden die mi
nister Brinkman van WVC
sprak tijdens de opening van
Thom Hofman en Jeroen Krabbé In „De Vierde Man":
Paul Verhoevens meest geacheveerde, maar niet zijn
succesvolste film.
de Utrechtse Filmdagen (een
showcase voor en een riem on
der het hart van de Neder
landse film) kwamen als een
voorlopige verlichting. De cul
tuur-afdeling van zijn ministe
rie zal niet hoeven te beknib
belen op film. Integendeel de
minister wil over een periode
van drie jaar een stevige injec
tie van enkele miljoenen ge
ven. Een groot deel daarvan
zal naar de 16mm film gaan,
een belangrijke basis voor het
Nederlandse filmen. Minder
duur, nieuwe talenten kunnen
er makkelijker een kans in
krijgen op de kortere-film-
baan, en succesvol blijkende
„hoofdfilms" kunnen altijd
nog naar het volwassen 35
mm-formaat overgezet wor
den. Bovendien gaat er ge
praat worden over de BTW op
de bioscoopkaartjes, terwijl de
mogelijkheden voor een ande
re financier, de televisie, om
in speelfilms te participeren
vergroot worden. Er zijn vaste
bedragen vastgelegd voor het
geval de tv mede-producent is
(een ton voor een film van vijf
ton, drie ton voor een film van
drie miljoen) en de tv heeft in
middels de mogelijkheid films
van de Filmacademie. Wilant
Boekelman en René Huy-
brechtse, kwamen met een
compleet nieuw idee. In plaats
van een korte eindexamen
film, die na de eerste presenta
tie meestal ergens op de plank
belandt, willen zij een langere
film afleveren. Op zoek naar
extra geld - buiten dat wat zij
van hun academie krijgen -
zijn ze al eneige tijd aandelen
aan het verkopen. Voor 15, 25
of 50 gulden krijgt een aan
deelhouder recht op respectie
velijk 2, 4 en meer plaatsen
voor de première. Op de Am
sterdamse Uitmarkt verkocht
het tweetal tweeènhalfduizend
gulden aandelen aan particu
lieren en op de Filmdagen in
Utrecht gingen ze verder. In
middels heeft acteur Peter Jan
Rens („Brandende liefde") een
dergelijk plan in grotere opzet
gelanceerd. Hij wil volgend
jaar de film „Maria" maken
voor acht ton en dat geld puur
en alleen via particuliere bij
dragen (een tientje in ruil voor
een bioscoopplaats) bijeen
brengen. Dat wordt in de
praktijk weliswaar nog inge
wikkeld, want een bioscoop
betaalt gemiddeld 37.5 procent
van de ontvangsten aan de
kassa terug als huur aan de
distributeur van de film (dat
ligt voor premières hoger,
maar dat percentage zakt de
volgende weken) en die gratis
plaatsen moeten wel verre
kend worden. Maar goed, Pe
ter Jan Rens bracht z'n plan
opvallend in de publiciteit (ad
vertenties in kranten, pratend
bij Sonja Barends) en wie het
goed meent met de Nederland
se film moet ook hem op z'n
minst het voordeel van de
twijfel gunnen. Hij probeert in
elk geval de staatsruif te ont
zien onder het motto „die is er
voor moeilijke film, ik wil een
grote publieksfilm maken".
Sociale zaken
Zoals het er nu met de Neder
landse film voorstaat, moet die
staatsruif toch al behoorlijk
aangesproken worden. Films
zijn weliswaar duur, maar ze
zouden in Nederland nog veel
centen blijven nieuwe wegen duurder zijn als er volgens -
zoeken. Jos Stelling interes- zeg maar - Amerikaanse prin
seerde voor zijn „De illusio- cipes gewerkt zou worden. In
24 maanden na uitbreng te
vertonen in plaats van de voor
dat medium minder interes
sante, eerder gangbare periode
van 40 maanden. In landen als
Italië en Zwitserland speelt de
tv al vele jaren een uiterst be
langrijke rol in de filmproduk-
tie, in Duitsland draaien som
mige door de televisie medege
financierde films slechts een
enkele week in de bioscoop
om zeer snel op het scherm te
verschijnen. De tv heeft daar
geen hinder, maar integendeel
profijt van, want de bioscoop
film krijgt over het algemeen
een veel serieuzer benadering
in de pers dan tv-produkties.
Bovendien bleken in Neder
land films van eigen bodem
ook op de buis „trekkers" (Ve
ronica weet er via „Turks
fruit" van mee te praten).
nist" dit jaar vooral particulie
ren („variërend van tandart
sen tot fabrikanten, soms in de
gelukszoekerssfeer, maar ook
Nederland moet een film er
vaak in recordtijd „op staan"
en is het geen uitzondering dat
er dag en nacht wordt doorge-
idealisten"), twee jonge filmers werkt. Aan de andere kant
houden producenten er reke
ning mee dat een regisseur een
bepaalde tijd in dienst gehou
den moet worden, waardoor
hij recht op ww krijgt. In die
tijd kan hij denken en werken
aan een nieuwe film. Matthijs
van Heyningen in de Haagse
Post van 3 september: „Je kan
rustig stellen dat de grootste
financier van het Nederlandse
kunstbedrijf Sociale Zaken is".
Daar is nauwelijks iets stie
kems aan. Het ministerie van
WVC zal ook best weten dat
vele budgetten voor korte
films niet genoeg zijn om een
regisseur de hoognodige maan
den aan een film te laten wer
ken. Daar rekent men al met
socale zaken.
Wat 1983 gebracht heeft, naast
een prolongatie van die finan
ciële moeilijkheden voor de
Nederlandse film en naast de
wetenschap dat je niet meer
miljoenen bezoekers (zoals met
„Turks Fruit" en „Soldaat van
Oranje" indertijd) naar de bio
scoop krijgt, maar dat een
„succesproduktie" blij mag zijn
met 750.000 bezoekers? Naast
die zekerheid dat Nederland
filmtechnisch voor geen ander
land hoeft onder te doen met
b.v. camera-mensen (Theo van
de Sande) van internationaal-
hoog niveau? Een lieve Haan-
stra-Carmiggelt combinatie in
„Vroeger kon je lachen", een
interessante maar overschatte
„Hans of het leven na de
dood" van Louis van Gasteren,
een uiterlijke, maar razend-
knappe occulte thriller „Vier
de Man", een „Brandende
Liefde" op een laag pitje, de
bevestiging van de interessan
te, maar nog niet rijpe talenten
van Annette Apon („Giovan
ni") en Erik van Zuylen („De
Anna") en dan die superhit
„De lift" waarin Dick Maas -
afgezien van de inhoud - liet
zien het medium film in z'n
vingers te hebben. In Sorrento
werd kortgeleden een festival
van de Belgische (daar komt
filmprofessor en alternatief ta
lent Eric - „Casta Diva" - de
Kuyper vandaan en de fraaie,
maar in Nederland geflopte
verfilming van „De Vlasch
aard") en de Nederlandse film
gehouden. „Good old" Joris
Iven.s was er eregast. Hij zei
over zijn jonge collega's: „Dit
is een generatie die nieuwe
wegen inslaat, op een manier
die tot voor kort niet denkbaar
was". En daarbij horen dan
ook de narnen van Léon de
Winter, René Seegers, Bob
Visser („Het veld van eer") en
natuurlijk de internationaal
erg goed ont-'angen Orlow
Seunke („De smaak van wa
ter"), die maar snel met een
nieuwe film moest komen.
Ondanks de hoop die dat ta
lent geeft, is er de twijfel:
Komt de volgende film ervan,
hoelang moet een regisseur
duimendraaien voor hij weer
achter de camera kan? Vragen
waarop 1984 - alwéér 1984 -
.een antwoord mag geven.
Gebruikte literatuur:
Peter Cowie, International
Film Guide 1984, Tantivy
Press, f 36,-.
Dutch Film 81-82-83, Distri
butiecentrum Overheidspu
blicaties, f 15,-.
Jaarboek Film 1983, Het
Wereldvenster, f 25,-.
BERT JANSMA
„Het veld van eer" van Bob Visser: Nieuwe generatie.
Carla Hardy en Peter Faber in „Een zaak van leven en
dood": Dé mislukking van *83.
ARD
Het blad American Film wijdt
een hoofdartikel aan de onaf
hankelijke Amerikaanse film.
Dat soort films - vaak kriti
scher, origineler en voor véél
minder geld gemaakt dan het
gemiddelde Hollywoodprodukt
- verschijnt hier af en toe in
de cinema. Titels als Last
Night at the Alamo" (over de
laatste nacht in het bestaan
van een oude bar die plaats
moet maken voor hoogbouw)
en „Home Free AU" (over een
gedesillusioneerde veertiger op
de keien van New York) zeg
gen ons nog niet zoveel, maar
één naam verraste in het arti
kel. Die van Ard Hesselink,
binnenkort opvolger van Dori-
ne de Vos als directeur van
het Haags Filmhuis. Hesselink
is - was dus - „market coordi
nator" van de American Inde
pendent Feature Film Market.
Laatste woorden in zijn func
tie: „Deze filmmarkt is open
voor elke film van meer dan
75 minuten zonder racisme,
sexisme of andere commer
cieel geëxploiteerde stof". Een
mooi slot voor een goed begin
in Den Haag.
ANNIE 2
Aiteen Quinn
Natuurlijk komt er een tweede
..Annie'Het als kind verkle
de oude dametje Aileen Quinn
mag weer op als het weesmeis
je, Albert Finney mag zijn
kale hoofd prolongeren als
Daddy Warbucks, maar - top-
regisseur John Huston kan het
wel vergeten. Nu was de ster
ke hand van deze typische re
gisseur van mannenfilms al
wat vreemd aan het roer van
een opgekolpte musical, zijn
vervanger is een volkomen
onbekende in filmland, Jan
Egleson. De duurste film die
hij tot nu toe maakte was voor
het Amerikaanse „public
broadcasting system(niet-
commerciële televisie): 1 mil
joen dollar. Een drama over
incest in een Bostons arbei
dersgezin. Hij krijgt met An
nie 2'' opeens een budget van
10 miljoen dollar ter beschik
king. Hij lijdt er niet onder.
„Dan eet ik gewoon tien keer
zoveel" aldus Egleson. Wat zal
dat worden volgend jaar
Kerst.
HAMLET
John Huston
Er worden in Hollywood kapi
talen verspeeld aan scenario's
die nooit verfilmd worden. Er
is een goed boek. een goed
idee, er worden schrijvers aan
gezet, maar als dan de trend
gevoelige heren-van-het-gro-
te-geld hun oordeel vellen is
het mis. Zo is er een titel die al
meer dan twintig jaar rond
waart, „Harrow Alley". John
Huston wilde er anno '60 aan.
maar toen zijn „moeilijker"
films als „The Misfits" en
„Freud" geen successen wer
den, kreeg hij geen kans meer.
George C.Scott kocht het pro
ject voor 150.000 dollar, maar
zit er nog mee in z'n maag. Hij
heeft zichzelf al aangeboden
als ster of regisseur, maar geen
producer wil erin stappen.
Zulke projecten zijn „dow
ners". En Hollywood houdt al
leen van „upbeat"-verhalen
Susan Hyer van Lion's Gate
Films: „Ik heb zelfs het idee
dat ik het verdraaid moeilijk
zou hebben om Hamlet van
daag de dag te verkopen. Ik
denk dat ze me zouden zeggen.
Weg daarmee, dat is een „zak
ker". Blij dat Guido de Moor
geen Amerikaan is.
DEBBIE
Deborah Harry, beter bekena
als zangeres Debbie Harry van
de popgroep Blondie, heeft
zich al eens laten zien in een
film van de New Yorkse „new
wave"-filmer Amos Poe, ze
gaat door met een filmcarrière
aan de hand van griezelgek
David Cronenberg. Met „Shi
vers" (over een walgelijk
groeisel dat door mensenlicha
men heenvreet) en „Scanners"
(over het „kraken" van herse
nen). maakte Cronenberg dui
delijk dat hij geen enkele con
currentie heeft als Amerika 's
meest onsmakelijke filmer.
Mét Debbie gaat hij verder op
de geweldloer in „Videodro-
me". Deborah Harry laat zelfs
brandende sigarettepeuken op
haar lijf uitdrukken. Debbie s
reactie laat zich raden. Zingen
is het in elk geval niet.
BERT JANSMA
Deborah Harry
