Friedemann
Spaeth,
de vliegende
communisten
vreter
•P
3!
Herdenkingsplaquette op
Hi tiers geboorteh uis
verdeelt Oostenrijkers
BUITENLAND
£aidóc<2omrnit
ZATERDAG 24 DECEMBER 1983 PAGIfr
Friedemann Wilhelm
Spaeth voert een
privÊ-oorlog tegen de
DDR. De 43-jarige vlieger
en avonturier uit het
Zwarte Woud is bezeten
van de gedachte het
gehate regime aan gene
zijde van de Muur voor
joker te zetten.
Doodgemoedereerd vliegt
hij met zijn stokoude Piper
over de zwaarbewaakte
grenzen van de DDR en
Tsjechoslo wakije. Spaeth,
die geen vlieglicentie
heeft, fotografeert er
geheime installaties en als
het even kan landt hij om
vluchtelingen mee te
nemen. Bij een ontmoeting
met twee Russische
gevechtshelikopters boven
de DDR ziet hij de dood in
de ogen. Zijn Piper wordt
met kogels doorboord,
maar op wonderbaarlijke
wijze weet „wildeman"
Spaeth toch weer het
Westen te bereiken. „Ik
was doodsbang, maar
Ends landen? Nooit!
evend krijgen ze mij
niet!!" Onze correspondent
in Bonn, Gerard Kessels,
zocht Spaeth op. Het
verhaal van een bezeten
vlieger en
communistenvreter.
f
Bij zijn in beslag genomen Piper: Spaeth toont de kogelgaten, veroorzaakt door het geschut van de Russische gevechtsh;
kopters.
FULDA Het grens
gebied tussen Oost en
West is het domein
van tot de tanden be
wapende militairen
en van Friede
mann Spaeth. Hij
heeft maling aan het
spergebied dat strikt
verboden is voor pri-
vé-vliegers. Met zijn
Piper PA-18 met af
gedekt kenteken glipt
hij telkens weer tus
sen de spijlen van het
IJzeren Gordijn door.
Zo ook op 21 mei van dit jaar.
Spaeth heeft er zin in. Opge
stegen vanaf zijn thuisbasis
Fulda stuift hij tegen acht uur
's morgens de grens met de
DDR over. Zijn doel: bij het
grensplaatsje Possneck een
vrouw oppikken die de buik
vol heeft van Erich Honeckers
boeren- en arbeidersstaat. Al
spoedig ziet hij de vrouw. Ze
staat geduldig in een wei te
wachten. Spaeth: „Maar ik
kon absoluut niet landen. Het
gras was veel te hoog". De
drieste vlieger moet onver-
richterzake terugkeren. Maar
;eerst fotografeert hij het 20.000
inwoners tellende plaatsje nog
van alle kanten. Want dat
Friedemann Wilhelm Spaeth
helemaal met lege handen te
rugkomt, dat kan natuurlijk
niet. Vervolgens zet hij weer
koers naar het vrije Westen.
Hij beseft niet dat deze vlucht
heel anders zal verlopen dan
de ongeveer twintig voorgaan
de. Op twintig minuten voor
de reddende grens met de
Bondsrepubliek duikt een
zwaar bewapende vertegen
woordiger van het Oostblok
op. Een Russische gevechtshe
likopter van het type MI-24.
Spaeth: „Ik dacht dat mijn
hart stil bleef staan. De rode
ster kon ik duidelijk zien. Ook
de uitleggers voor de raketten
en de machinegeweren aan de
voorkant. Hij vloog vlak bo
ven mij. Ik kon alleen maar
kijken, het was of ik een ver
schijning uit een andere we
reld zag. Mijn oriëntatie raakte
ik kwijt, ik vloog werktuiglijk
door. Toen zakte de helikopter
en ging hij voor mij vliegen.
Hij maakte een grote bocht ten
Spaeth (links) met zijn advocaat Siegfried Bossi.
teken dat ik hem moest vol
gen. Dat deed ik natuurlijk
niet. Meteen daarop zag ik een
tweede helikopter vlak naast
„Ik wist dat mijn situatie ho
peloos was. Die maken me af,
hoe dan ook, dacht ik. Maar
als het dan toch afgelopen was.
dan zou ik er in elk geval een
paar meenemen in het graf.
Toen de eerste helikopter
weer boven me vloog trok ik
in één keer de Piper op, zodat
ik heel kort bij de propeller
van de Rus kwam. Die schrok.
Hij trok onmiddellijk op. Daar
vliegt een gek, moet die Rus
gedacht hebben. Daarna bleef
hij me op een afstand van vijf
tig meter volgen".
Beschutting
„Ik zocht zoveel mogelijk de
oneffenheden van de bodem
op om beschutting te hebben.
Maar toen kwam er een gebied
van vrije velden, kilometers
lang. Daar had ik geen enkele
bescherming. Gelukkig zag ik
een hoogspanningsmast. Daar
vloog ik onderdoor en die heb
ik toen verder gevolgd. Even
later kwamen er weer bossen.
Toen werd het echt menens.
Ze begonnen te schieten. Bo
ven de donkere bossen zag ik
de lichtsporen. Ik hoorde
„retsj retsj. retsj retsj retsj". Ik
begon de hoogte te variëren en
heel onrustig te vliegen om de
schoten te ontwijken. Na zo'n
minuut of negen zag ik het
dorpje Blankenstein en vlak
daarachter de grens. Ik vloog
laag over de daken en toen
passeerde ik de grens. Daar
draaiden de helikopters met
een weg. Ze hadden groot ont
zag voor het Navo-gebied".
Even later staat Spaeth met
knikkende knieën op het
sportvliegveldje van Fulda. De
stoffen bekleding van zijn ma
chine is doorzeefd. Er is een
inslag op dertig centimeter
van de brandstoftank. Uit de
kranten moet hij lezen dat de
Russen boven Blankenstein
nog een uiterste poging heb
ben gedaan om hem met
zwaar geschut neer te halen.
Een raket heeft een gedeelte
van een woonhuis verwoest.
Het indicent heeft op het di
plomatieke front nog een
staartje. De DDR prijst de
moedige beschermers van het
grondgebied en protesteert in
Bonn tegen de schending van
het luchtruim. Kanselier Hel
mut Kohl van zijn kant wijst
het protest af en geeft de per
manente vertegenwoordiger
van Oost-Berlijn een uitbran
der wegens het beschieten van
een sportvliegtuig. Friede
mann Spaeth gnuift. Hij heeft
niet alleen voor onrust in de
lucht gezorgd, maar ook de di
plomatie tussen Oost en West
weer eens in beweging ge
bracht.
Filmdraaiboek
Het levensverhaal van Friede
mann Spaeth leest als het
draaiboek voor een film. De
rode draad in het scenario: hoe
wordt een bekwame opzichter
bij de Westduitse Spoorwegen
een van de meest gezochte van
de DDR?
Daarvoor moeten we terug
naar 1968. Dat jaar betekent
een knik in het leven van
ambtenaar Spaeth. Bij een ge
waagde duikvluchtmanoeuvre
raakt de hartstochtelijke sport
vlieger een twaalfjarig meisje.
Ze is op slag dood. De rechter
stuurt de ongelukkige piloot
voor anderhalf jaar naar de
gevangenis.
Het tragische voorval slaat de
bodem uit Spaeths maatschap
pelijke bestaan. Het feit dat hij
langer dan een jaar het gevang
in moet doet hem zijn vaste
baan bij de Bundesbahn ver
liezen. Spaeth pikt het niet.
Hij wil weg uit de Bondsrepu
bliek. Als hij bij de Bundes
bahn niet mag werken dan
maar een job bij de Reichs-
bahn in het andere Duitsland.
Op proefverlof uit de gevange
nis steelt hij een Piper PA-18
van het vliegveld in Coburg.
Zich om geen grens bekomme
rend vliegt hij naar de DDR.
Daar vindt hij almaar geen ge
schikte landingsplaats. Pas bij
Maagdenburg, na een vlucht
van tweehonderd kilometer
over DDR-gebied, kan hij de
kist aan de grond zetten.
Spaeth: „Na de landing moest
ik uren wachten voordat ik ie
mand van de overheid zag. Er
was een bureau van de Volk-
spolizei in de buurt, maar daar
was niemand. Toen ging ik
naar een boerderij. Een oude
boerin moest twee uur bellen
voordat er eindelijk iemand
kwam. De kameraden van de
Stasi (de afkorting van de
Staatssicherheitsdienst, de vei
ligheidsdienst) wilden hele
maal niet geloven dat ik was
komen vliegen. Laten we dan
maar eens naar het vliegtuig
gaan kiiken, zei ik. Toen ke
ken ze lelijk op hun neus. Dat
vonden ze natuurlijk helemaal
niet leuk, dat ik zo diep het
luchtruim binnen had kunnen
dringen zonder dat iemand
iets had gemerkt".
Spijt
Maar Spaeth komt er algauw
achter dat de kameraden niet
met zich laten spotten. De naï
eve hoop dat hij bij de Oost-
duitse Spoorwegen zijn oude
werk weer op kan pakken
wordt al snel de bodem inge
slagen. Spaeth, die al spijt als
haren op zijn hoofd heeft over
zijn emigratie, moet weer in
het beklaagdenbankje plaats
nemen. Een rechtbank in
Oost-Berlijn veroordeelt hem
tot twee en een half jaar.
In de gevangenis zweert hij de
dure eed dat hij het de DDR
betaald zal zetten. „Ik kom te
rug, kameraden", zo neemt hij
zich voor als hij in 1972 na
twee jaar cachot over de grens
met het Westen gezet wordt.
Terug in de Bondsrepubliek
moet hij eerst het restant van
zijn oude gevangenisstraf uit-
Als hij eindelijk weer vrij man
is, neemt hij een baantje -aan
als chauffeur. Een studie voor
leraar breekt hij in een verge
vorderd stadium af. Wat hem
vooral steekt is dat alle pogin
gen om zijn licentie als vlieger
terug te krijgen spaak lopen.
Hij probeert zelfs in Zwitser
land het begeerde papier weer
in zijn bezit te krijgen, maar
de lange arm van de Duitse
justitie reikt ook tot daar.
Intussen vliegt hij toch. In
1977 koopt hij voor 15.000
Mark een oude Piper PA-18.
„Een toestel dat zeer geschikt
is voor mijn doel. Het is met
stöf bespannen, er zit geen me
taal aan. Dat betekent dat ra
dar er vrijwel niet op rea
geert". Kort daarna maakt de
kruisridder tegen het commu
nisme zijn eerste tocht naar
het Oostblok.
Via Denemarken en Polen
dringt hij de DDR binnen. Bij
Klein Behnitz landt hij om een
zevenjarig meisje op te halen,
van wie de moeder in West-
-Duitsland woont. Maar succes
blijft uit. „Ik heb uren met de
grootmoeder zitten praten,
maar zij wilde het kind niet
afgeven zegt Spaeth.
Weer thuis wordt hij veroor
deeld wegens vliegen zonder
licentie en het vliegen boven
een gebied waar dat niet is
toegestaan. Spaeth heeft er
zich niets van aangetrokken.
Zo'n twintig keer is hij sinds
dien nog „ginds" geweest.
Thuis in Tuttlingen heeft hij
een hele serie luchtfoto's. Bij
een plaat van een spoorweg
station in Rudolstadt heeft hij
geschreven: „Hier kan zonder
meer een bom worden ge
gooid".
Algauw komt Spaeth in con
tact met een uit de DDR stam
mende ingenieur, die een aan
tal vrienden uit de DDR wil
helpen ontvluchten. De inge
nieur is bereid Spaeths onkos
ten te betalen plus nog iets er
bovenop. Maar niet veel. Van
een lucratieve mensenhandel,
zoals die wel vaker aan de
grens gepraktiseerd wordt, is
geen sprake. Dat erkent later
zelfs de officier van justitie als
Spaeth weer eens terecht moet
staan wegens vliegen zonder
licentie.
Huzarenstuk
Zijn grootste huzarenstuk
haalt de vliegende communis
tenvreter uit op 3 juli 1982. In
duikvlucht suist hij bij Mah-
ring in Beieren de Tsjechische
grens over. Een eind verderop
wachten twee Vrienden van
Spaeths opdrachtgever op hun
bevrijder. Na de geslaagde lan
ding controleert Sp.aeth. eerst,
de identiteitsbewijzen van het
tweetal voordat hij plechtig
aankondigt dat „de evacuatie
naar de Bondsrepubliek gaat
beginnen".
Soepel verloopt het transport
echter niet. De twee vluchte
lingen wegen ieder meer dan
honderd kilo. De arme Piper
kreunt en kraakt. Pogingen
om op te stijgen mislukken.
Zoveel mogelijk bagage wordt
op de weide achtergelaten.
„Wie de vrijheid wil moet blij
zijn als ik hem naakt over de
grens breng", zegt de piloot re
soluut. Uiteindelijk lukt het
hem toch het toestel net over
de boomtoppen heen te trek
ken.
Na de landing in het Westen
glipt Spaeth meteen in de rol
van ceremoniemeester. ,.U be
treedt nu het grondgebied van
1 de Bondsrepubliek Duitsland",
zegt hij plechtig. De twee
vluchtelingen drukt hij op het
hart hun mond te houden. Te
gen de autoriteiten in de
Bondsrepubliek moeten ze
maar zeggen dat ze in een
vrachtwagen over de grens
zijn gesmokkeld.
Voor Peter Kothe is de twintig
minuten durende vlucht een
dramatische belevenis. Hij zou
eerst helemaal niet meegaan'.
Zijn makker Helmut Schmidt
zou immers zijn vrouw meene
men. Op het laatste moment
realiseren de Schmidts zich
echter dat hun dochtertje, dat
voorlopig bij familieleden is
ondergebracht, ouderloos zal
achterblijven als er tijdens de
riskante vlucht iets gebeurt.
Op de valreep wordt besloten
dat mevrouw Schmidt bij haar
dochtertje blijft en zal probe
ren later na te komen. Er is
dus een plaats vrij. Kastelein
Peter Kothe heeft twee uur de
tijd om te beslissen. Hij hakt
de knoop door en gaat mee.
Zijn vrouw en twee kinderen
belooft hij alles te zullen doen
om hen ook spoedig naar het
Westen te loodsen. Kothe: „Ik
kon het ginds niet meer uit
houden. Iedere cafébaas .moet
daar voor de Stasi werken. Ik
moest om de paar dagen ko
men vertellen -wat dronken
klanten over de staat zeiden.
Na mijn vlucht heeft mijn
vrouw vier maanden in een
tuchthuis gezeten. Ze zou van
de vlucht geweten hebben, zo
werd gezegd. Toen ze uit de
gevangenis was heeft ze een
zelfmoordpoging gedaan en is
ze in hét ziëkènhuis opgeno
men. Wanneer ze kan komen
weet ik niet".
Beklaagdenbankje
Een zitting van de rechtbank
in Fulda. Het kleine zaaltje,
niet veel groter dan een woon
kamer, zit propvol. In het be
klaagdenbankje Friedemann
Spaeth. Hij moet weer eens
voorkomen omdat hij zonder
licentie heeft gevlogen over
f;ebieden waar hij ook met een
icentie nooit van zijn leven
had mogen komen. Spaeth be
kent onmiddellijk. Omstandig
prijst hij zijn trouwe Piper.
„Hij is niet te zien op de radar
van de vijand". Waarop de
rechter droogjes aanvult: „En
ook niet op de onze".
Negen maanden gevangenis
straf eist de officier. Alle voor
waardelijke gevangenisstraf
fen hebben wildeman Spaeth
immers niet aan de grond
kunnen houden. „En eerlijk
gezegd verwacht ik ook niet
dat hij nu niet meer vliegt",
verzucht de officier.
Spaeth heeft zich voorzien van
een van de beste strafpleiters
uit de Bondsrepubliek, Sieg
fried Bossi. In een gloedvo
toog schetst de advoca£n
nood waarin de mensen G
gene zijde van de grens j
ten leven. „Spaeth is de (jyj
die op deze manier me>0ij
over de grens kan halen.
de hoop van velen. Zijn ive€
ring heeft niemand iijSClJ
Bondsrepubliek", zegt dten
vocaat. „Een veroordehnjnilj
neerkomen op een goecj p
ring van de DDR-wetta'
van de moordende grenslrP
king", zo voegt hij eraai^P
terwijl de officier van jtpilj'
steeds kwader wordt. Vo(t z
officier is Spaeth niet |en;
dan een waaghals die zijreDL
de toeren met de manta
menslievendheid probee*sr€
bedekken. Voor de advoe.
het feit dat Spaeth zonde
pieren door het luch^
suist slechts „eine kleine^
schönheit". g(.
Na het pleidooi van zijn PS
man houdt Spaeth hetf1-
meer uit op zijn stoel. ,8e(
briljant en magistraal bi'1'6
Een topprestatie, waarljfur
officier maar mager afsP®
Ik heb er niets aan toe tt ^e{
gen", roept hij. De rech1 8<
iets minder onder de injf"61
Spaeth hoeft weliswaar nlj8er
bak in, maar hij krijgPat
voorwaardelijke gevang-
straf van tien maanden i
Piper wordt in
men.
„Puur onrecht", is de i
reactie van de veroordf
Een uur later ziet hij het
nis al iets positiever. „If H,
geval geen gevangen if£a}
Dat is het belangrijkste"^
»t n
j)ms
Na afloop praten we no^a
na in een café. Spaeth h°
zich groen en geel te er^n
aan mensen die hem afsjsbl
len als een luchtpiraat.^Y
echte luchtpiraten zijn dem
jets. Die schieten op een i
vliegtuigje en op een verf"6
vliegtuig met 269 mensei^r
hij nog vliegt? Spaeth fra
naar zijn advocaat, die in
blik veelbetekenend b
woordt. Dan: „Ik denH
niet. Het incident met die;
sische helikopters is voOj sc
een schok geweest. Ik blir00;
de grond".
Spaeth tuurt naar buitet
lucht is grijs. Slecht vliegf
Enkele kilometers ver[
ligt de grens met de DD
is sneeuw op komst.
GERARD KES!
>rd'
Piraat
.B]
Hel geboortehuis van Hitler in Braunau. Boven het rech-
terraam is ruimte uitgespaard voor de controversiële
plaquette.
BRAUNAU-AM-INN
In het Oostenrijkse
stadje Braunau-am:
-Inn, vlak aan de
overzijde van de
Westduitse grens, is
tweespalt ontstaan
naar aanleiding van
een intiatief om aan
het geboortehuis van
's lands „grote zoon"
Adolf Hitler, een ge
denkteken van waar
schuwing en verma
ning aan te brengen.
Er zijn plaatselijke politici en
burgers die de discussie toejui
chen, maar anderen, en de
huidige eigenares van het per
ceel is er een van, vinden dat
slechts oude wonden, geslagen
door Oostenrijks korte maar
traumatische Nazi-verleden,
worden opengereten. De moei
lijkheden begonnen op 15 sep
tember, wanneer de socialisti
sche meerderheid in de ge
meenteraad van Braunau
stemt voor het aanbrengen
van een marmeren plaat aan
de gevel van Salzburger Vor-
stadt 15. het bruin-witte pand
met barokke gevel waar Hitier
in 1889 het levenslicht aan
schouwde.
De plaat van 160 x 68 cm van
12.000 schilling draagt de in
scriptie: „Nooit meer fascisme
-- Miljoenen doden herinneren
ons aan vrede, vrijheid en de
mocratie". Begin oktober arri
veerden in Braunau leden van
anti-fascistische groeperingen
om het aanbrengen van de
plaat op de woning, gelegen in
het centrum tussen een kle
dingzaak en een aerobics-stu
dio, bij te wonen. Tot hun gro
te teleurstelling merken zij dat
een rechter plotseling heeft
uitgemaakt dat de plaat niet
kan worden aangebracht han
gende de behandeling van een
klacht van de eigenares van
het huis, die vreest dat dit to
neel van vechtpartijen zal
worden.
Buurtbewoners vinden het ar
gument van mevrouw Gerlin-
de Pommer die zorgvuldig
op de achtergrond blijft te
recht.
„Op gezette tijden duiken na
zi's op", zegt een bejaarde
dame. en zij heeft het over
randfiguren van de Oosten
rijkse politiek, die van Brau
nau een pelgrimsoordje voor
uiterst rechts hebben gemaakt.
„Ze zeggen dat ze het huis al
leen maar willen bekijken,
maar wat zullen ze doen wan
neer die plaat hangt?" De
overheid van Braunau beloof
de later mevrouw Pommer
schadeloos te zullen stellen
voor eventuele schade door
vandalisme als gevolg van de
plaatsing van de plaat zelf
goed afwasbaar voor het geval
dat er graffiti op zouden wor
den geklad maar mevrouw
Pommer bleef afkerig en de
zaak dient nog steeds. Wie in
tussen Braunau met zijn 18.000
inwoners bezoekt, ziet een
rechthoekig litteken aan de
gevel van Salzburger Vorstadt
15, waar arbeiders plaats voor
de plaquette hebben gemaakt.
Discussie
Het voorval heeft geleid tot
een stormachtige discussie in
de rubriek "Geachte Redactie"
van de plaatselijke krant, de
"Neue Warte am Inn", waar
van de pagina's doorgaans
worden beheerst door aankon
digingen van huwelijken, ge
boorten en sterfgevallen.
Josef Hutterer schreef dat hij
er trots op was dat zijn doch
tertje van vier hem had gehol
pen bij het verspreiden van
vlugschriften ten gunste van
de plaat. „Die zou het oude en
jonge Nazi's duidelijk maken
dat wij in Braunau niets met
de 'grote daden' van meneer
Hitier te maken willen heb
ben". De burgemeester-sinds-
-jaar-en-dag van Braunau.
Hermann Fuchs, richtte een
oproep tot de bevolking rustig
te blijven. „Wij moeten deze
zaak democratisch en met zo
weinig mogelijk opwinding
aanpakken", zei hij.
Maar de openbare discussie
over de plaat valt samen met
wat de overwegend socialisti
sche regering van kanselier
Fred Sinowatz in Wenen
noemt een herleving van het
Oostenrijkse nazisme. De mi
nister van binnenlandse za
ken, Karl Blecha, die een cam
pagne tegen neo-nazi's ontke
tende na de installatie van het
kabinet in april van dit jaar,
heeft er bij scholen op aange
drongen speciale lessen te wij
den aan de bedreiging die uit
gaat van uiterst rechts.
Deze bedreiging is zijns inziens
nooit zo sterk geweest als in de
laatste maanden. Sinds juli
heeft de Oostenrijkse politie
acht verdachte extremisten
aangehouden. De belangrijkste
onder hen zou hebben gepro
beerd volgelingen te werven
onder liefhebbers van voetbal
en een opleidingskamp op mi
litaire leest in te richten in de
buurt van Wenen.
In de hoofdstad zelf begon in
november het grootste neo-na-
ziproces sinds tien jaat
verdachten waren negeij
sonen wie vergrijpen ten f.
werden gelegd als een »»-
bomaanslagen van vorig V
op joods bezit in Went
Salzburg. Het brutale a
mitisme van enkele bel
den heeft de meeste Oosl H/
kers gechoqueerd. De 24dag
Attila Bajtsy gaf zonder )nst
moeite toe dat hij het Ier
met het mensenhoofd er i
Ster van David had geklom
een overeind gebleven er
van een in Salzburg dofljde
bom getroffen joodse whiet
De grondwet van Oostje I
verbiedt de oude nations wj
cialistische partij van depd
dertig en de wereldoorlten
zij staat geen activiteit v^trt
terst rechts toe die als 4es
mijnend voor de staat ov.
worden aangemerkt. Hij]
Buitenlandse politici, 20J m
ce-president George Bushtii
de Verenigde Staten
september een bezoek L__
aan Oostenrijk, prijzen
land als een voorbeeldii
mocratie die neo-nazisrrj
onder- maar ook niet
schat. Het neemt niet wr—
het naziverleden van O
rijk dat Hitiers ann
bij het Grootduitse rijk
algemeen toejuichte I
een gevoelig onderwerp --
Braunau kan men geeS
sichtkaarten met Hitle£T~
boortehuis naar de
thuis sturen en op een'
met de bezienswaardig}
wordt slechts zeer vli
verwezen naar wat j
inwoners moeten het tod^
Braunau een naam
het geboortehuis van P"
Hitler.
ee» J
