Regisseur
John Badham van
„WarGames":
„Teveel
vertrouwen in
computers"
mmèt -
V
Selectie uit
veertig eeuwen
Ierse kunst vol
imposante
hoogtepunten
ZATERDAG 17 DECEMBER 1
V- ir-S
AMSTERDAM In een aan
tal zalen op de bovenverdie
ping van het Rijksmuseum te
Amsterdam is een unieke ten
toonstelling ingericht van Ier
se kunstschatten. De circa
honderd voorwerpen bestrij
ken een periode van ruim
vierduizend jaar, lopend van
3000 voor Chr, tot 1500 na Chr.
De expositie, iiie duurt tot 27
februari 1984, was eerder te
zien in New York, Parijs,
Keulen en Berlijn, waar ze
vele honderdduizenden bezoe
kers trok,
Het is voor het eefst, dat deze Ierse
kunstvoorwerpen in Europa wor
den getoond. Dank zij de samen
werking tussen het National Mu
seum of Ireland, het Trinity Colle
ge Dublin en de Royal Irish Acade
my konden de samenstellers van
de tentoonstelling een selectie uit
talrijke hoogtepunten maken. Het
oudste voorwerp is een met groe
ven versierde steen uit het grafveld
van Knowth, 3000 voor Chr., het
jongste een zilveren reliekhouder
uit de vijftiende eeuw.
In het Rijksmuseum is een indruk
wekkende bloemlezing van ge-
bruiks- 'en kunstvoorwerpen sa
mengesteld. met fibula's, iunula's,
kelken, drinkbekers, gespen, mu
ziekinstrumenten, boekwerken,
schilden, wapens, schrijnen, reliek
houders. gereedschappen, voor-
raadpotten en sieraden.
Enorme rijkdom
De gouden kunstvoorwerpen, ge
maakt tussen 1800 en 600 voor Chr.
hebben Ierland op het gebied van
Regisseur John Badham
AMSTERDAM Een jongen
van zestien belandt via zijn
hüiscomputeri zonder zich
daarvan bewust te zijn, in het
elektronische brein van het
verdedigingssysteem van de
Verenigde Staten. Hij begint
met die hoogst geheime com
puter een variant op een spel
letje schaak, getiteld „WarGa
mes". Het lijkt zo maar een
van die honderden computer
spelletjes, een wat geavan
ceerde versie van zeg maar
Space Invaders, maar het
draait uit op een complete si
mulatie van een kernoorlog
tussen de Sowjet-Unie en de
Verenigde Staten, die zo hoog
oploopt, .dat er volgens het
brein van de staatscomputer
maar één consequentie kan
zijn: de druk op de knop voor
de Amerikaanse kernraketten
die een aanval van de Russen
moet belemmeren. Een totale
nucleaire oorlog dus, oftewel
het lot van de wereld in de
handen van een teenager.
Wat een krankzinnige fantasie
lijkt, is door regisseur John Bad
ham neergezet als een avonturen
film met een boodschap op de ach
tergrond: vertrouwen we niet te
veel op onze computers? En: hoe
krijg je het die geprogrammeerde
computer aan z'n verstand dat er in
een nucleaire oorlog geen winnaars
en verliezers zijn. Een techno-thril-
ler die mét een perfecte timing de
bioscopen binnenkomt op een mo
ment dat er van alle kanten wordt
gepraat en geschreven over „inbra
ken in computers".
De keurig gekapte en geklede re
gisseur John Badham ziet er niet
uit als een wilde jongen, die zomaar
wat knuppels in het hoenderhok
van de publiciteit smijt. Hij heeft
inmiddels zes films gemaakt. Zijn
eerste grote succes was „Saturday
night fever", een film. die iedereen
de naam van Travolta deed ont
houden, maar Badhams eigen naam
nauwelijks bekendheid gaf. Anders
werd het met zijn laatste twee
films, „Blue thunder" en „WarGa-
mes".Het blad Americain Film
suggereerde zelfs, dat Badham wel
eens de Spielberg van 1983 zou
kunnen worden.
Met het woord „boodschap" heeft
Badham het zelf nogal moeilijk:
„Als mijrt film andere films inspi
reert, die iets serieus te zeggen heb
ben over nucleaire bewapening,
prima. Als de makers van die films
dan maar net zoals wij alles probe
ren om entertainment, amusement
te brengen. Je hebt zo gauw. dat
mensen die iets té zeggen hebben,
in een wip bovenop een zeepkist
staan te oreren. Daar komt je pu
bliek niet voor. Dat wil vermaakt
worden. En als je ze daarna ook
nog met iets kan raken, nóg beter.
Maar ik weet zelf hoe het gaat als
ik in Hollywood een première voor
een góed doel bezoek. Het licht
gaat uit en opeens staat er een me
neer achter een microfoon die je
vijftien minuten lang gaat vertel
len. dat die film zo belangrijk is
voor multiple sclerose of zo iets.
De schermen van het NORAD computersysteem geven de bewijzen van een atoomaanval in „WarGames"
prehistorische goudvondsten ge
maakt tot het rijkste land ter we
reld. In dé cultuurgeschiedenis van
Ierland staat deze periode dan ook
te boek als de Gouden Eeuwen van
de Ierse prehistorie. De enorme
rijkdom aan gouden voorwerpen
blijkt bijvoorbeeld uit de schat-
vondst van Clare, waaruit zo'n 150
sieraden bewaard zijn gebleven.
Pronkstuk uit die tijd is de zware,
één kilogram wegende kledingslui-
ting van Clones, in het graafschap
Managhan. Deze klédingspelden of
fibula's, waarvan de beroemde
Tara fibula eveneens een schitte
rend voorbeeld is, zijn gemaakt uit
massieve staven goud die rondge
bogen zijn. De uiteinden zijn mas
sief of hol. Ze schijnen te zijn ge
bruikt met behulp van lussen of
dubbele knoopsgaten. De fibula
van Clones is de grootste. Hij is
prachtig versierd met uit een stip
en een cirkel bestaande motieven.
Sommige kledingspelden zijn zo
zwaar, dat ze nóóit lang achtereen
gedragen konden worden. De gave
staat ervan maakt het aannemelijk,
dat ze ook inderdaad weinig zijn
gebruikt.
Indrukwekkend is voorts een serie
gouden halskragen, ook wel Iunu
la's genoemd. Een van de gaafste
voorbeelden is de halskraag van
Gleningheen, in het graafschap
Clare. De kraag bestaat uit een hal
vemaanvormige gouden plaat met
twee ronde schijven, die aan de uit
einden zijn vastgezet met gedraaid
ouddraad. De kraag van Glenning-
leen is een prachtig bewijs van dé
Ierse edelsmeedkunst uit de late
bronstijd. Evenals bij de kleding
spelden zijn plaats en tijdstip van
ontstaan van de halskragen onbe
kend. Sommige cultuurhistorici
zien in de versieringsmotieven een
verwantschap met de Noorse kunst
en opperen de mogelijkheid dat de
TEENAGER VIA
COMPUTERSPELLETJ
AMERIKAANSE
DEFENSIE BINNEN
IN AVONTURENFILM
METEENBOODSCH
M
AP
geland maar op z'n zesde n<
Amerika verhuisd, kwam via i
jongere zusje die een rolletje spe
de als Gregory Pecks dochtertje
„To kill a mocking bird" in cont
met film. Maar ondanks een z
gedegen opleiding begon zijn c
rière in de postkamer van Univ
sal Pictures. Badham: „Unive;
was toen gekocht door MCA en
was van huis uit een talenten
reau. Hun truc was jonge, veell
vende mensen aan te nemen ei
op de onderste trede van de lad
neer te zetten, de postkamer, ds e
het is gek hoeveel je leert door
post om te gaan. Een soort osmc
Ik leerde in elk geval heel snel
je enveloppes tegen het licht 1 -e
bekijken om te zien hoe groot ds
cheque was die de baas nu weg
kreeg. Ze lieten je in die postkan u^e
maar modderen om te zien of je i
jezelf omhoog kwam. Gebeurde
niet, zat je er een paar jaar la
nog, dan was je niet agressief
noeg en dan zat het er gewoon nlnoo
in. Iedereen in die postkamer hjjd
toen zijn „college" afgemaakt, j
zat er met Walter Hill, regissi p
van bijvoorbeeld „48 hours"
mensen die nu hoofden van filom:
studio's zijn". Lachend: „Ik gel af
niet, dat het nog bestaat. Ik deèhi
dat als je nu solliciteert bij de c
van de postkamer en vertelt, da
7.o graag regisseur wil worden,
je onmiddellijk van z'n lij:
schrapt. Want hij wil niet iema
in dienst die over een maand
weg is".
BERT JANS#
„WarGames", speelfilm met M ers
thew Broderick en Dabney CoPst-
man. Regie: John Badham.
„WarGames" door David
schoff. Penquin pocket, prijs
f 12.25. Importeur Nilsson
Lamm.
enpST
sel
A
r u:
gemaakt van een techniek, waai
het ene pigment wordt bedekt r
een dun doorschijnend laagje i
een ander pigment. Andere mal
scripten op de expositie zijn I
Book of Armagh, de Stowe Miss
en het Book of Dimma. Met de
bula's, halskragen, armbanden
ringen vormen deze boeken wibij e
meesterwerken van ambachtelij Isald
versierkunst, zoals maar zelden voetl
zo'n zorgvuldig geselecteerde c< ;rijki
centratie kan worden waargei ïven
men.
De bezoeker aan deze in alle
zichten buitengewone expositie
via kleine landkaarten in één
opslag dé verschillende vindpla Is
sen van de diverse schatten op
eiland herkennen. Geïllustreerd
tekstborden informeren over
belangrijkste aspecten van de li
geschiedenis waarop de geëx
seerde voorwerpen betrekki
hebben. Degenen die meer infi
matie wensen, kunnen drie fi'
gaan zien waarin bijzondere t
ma's van de Ierse kunst won
uitgewerkt. En tenslotte is er i
rijk geïllustreerde catalogus met uit
van tekstbijdragen, waarin alle I
langrijke onderwerpen uitvoe 'striji
worden besproken. g en
o da
lijkt
Teneinde deze tentoonstellingjds eli
het Rijksmuseum mogelijk te t
ken, moest de leiding besluiten
het instellen van een extra entr v<_
heffing van drie gulden. De visu ap
rijkdom die de bezoeker daarvc£n!
in het museum in ruil krijgt, s
echter in geen verhouding tot
extra heffing. Een unieke tentocjt
stelling, die na beëindiging alle f
nog maar in Ierland zelf kan w
den bekeken.
GODERT VAN COLMJI
Scene uit WarGames: General Beringer (Barry Corbin) bevelhebber van
het NORAD verdedingssysteem luistert sceptisch naar McKittrick (Dabney
Coleman) als die uitlegt, dat er wel eens een fout in het spel kan zijn.
lei stappen in het computerproces
over wilde slaan. Maar ik moest
een film van twee uur maken die
boeit. Dan zeiden zij: „Jij hebt
makkelijk praten met die twee uur.
Wij moeten voor dat zenuwcen
trum twaalf grote computerscher
men vullen met twee uur program
mering. Dat is dus vierentwintig
uur film."
„Ik heb het verhaal niet bedacht,
dat is lang voor die tijd gedaan
door een aantal scenarioschrijvers.
Ik ben gewoon een van de binnen
huisarchitecten geweest, die de
schilderijen op de goede plek moest
hangen. Maar de filmmaatschappij
heeft mij gevraagd op het moment,
dat een andere regisseur ontslagen
was. Het script was te zuur en te
somber. Daar ben ik aan gaan sleu
telen. De humor en de grapjes, die
zijn in elk geval van mij. En de rol
van het vriendinnetje van die jon-
fen, die heb ik ook groter gemaakt,
ij vraagt steeds: „Hoe kan dat
nou?" En: „Kan die computer pra
ten?" Dezelfde vragen die het pu
bliek zou stellen. Dat hoeft zich
dan niet dom te voelen, want een
ander doet het al voor ze. Je kan
zeggen, dat ik mijn voetstappen op
het script heb gezet en die zijn wat
minder subtiel dan mijn vingeraf
drukken."
Waanzin
„WarGames" kostte tussen de
twaalf en de vijftien miljoen dollar.
Tegenwoordig niet eens meer zo'n
schrikbarend budget. Badham: „We
hebben zo economisch mogelijk ge
filmd. De acteurs zijn geen grote
sterren, dus we hoefden geen vijf
milioen dollar voor een hoofdrol
speler te betalen. Iets wat ik trou
wens de grootst mogelijke waanzin
vind. Het meest hebben de decors
gekost en dat is prima, want dat
geld zie je tenminste op het doek.
Maar toen ik aan de film begon
was bijvoorbeeld de loodzware deur
die dat computercentrum afsluit, al
klaar. Van echt staal, voor dertig
duizend dollar. Om gek van te wor
den. Toen er daarna een kleinere
deur nodig was. heb ik die onmid
dellijk van hout laten maken en als
staal laten beschilderen. Kosten ne
genhonderd dollar. Had ie de
decorontwerpers moeten noren!
Maar geen hond ziet het, want op
de geluidsband hoor je datzelfde
zware geluid".
Postkamer
Geld is een belemmerende factor
in de filmindustrie. Hoe duurder
een film, hoe meer mensen er logi
scherwijs heen moeten. Maar het
moeilijke is, dat het grote filmpu
bliek, ook in Amerika, jong is.
Rond de twintig jaar. Badham: „Op
dat publiek moet je je richten voor
een dure film. Heb je daar geen zin
in, dan moet je een goedkope film
maken. Mijn film met Richard
Dreyfuss, „Whose life is it anyway"
over een man die door een ongeluk
tot op z'n gezicht na volkomen ver
lamd wordt en niet in een ziekbed
dóór wil blijven vegeteren, bleek
vooral mannen van boven de veer
tig aan te spreken. En die gaan
nauwelijks naar de bioscoop. Dus
niemand heeft die film gezien. Ja,
later op televisie. Toen kregen
Dreyfuss en ik reeksen telefoontjes:
„Wét een goeie film. Dat niemand
daar naar is komen kijken!". Dan
word je zó kwaad dat je roept:
„Waarom ben jij toen niet ge
weest?"
Regisseur Badham, geboren in En
UNIEKE EXPOSITIE
IN RIJKSMUSEUM
Een detail van de ornamentiek van de
beroemde „Tarafibula" uit de achtste
eeuw. Deze rlngspeld werd gevonden
aan de Ierse oostkust bij Bettystown.
Een vergulde
bronzen pla
quette, die de
kruisscène
met engelen
en soldaten
voorstelt. Deze
plaquette is
waarschijnlijk
een van de
oudste kruis-
voorstellingen
in Ierland. De
ruim 21 cm
grote plaquet
te dateert uit
de achtste
eeuw.
Ierse voorwerpen naar haar vóór
beeld zijn ontwikkeld. Andere
daarentegen menen, dat met even
veel recht sprake kan zijn van een
authentiek-Ierse versieringskunst.
Cirkels en spiralen
Het spiraalmotief loopt als een rode
draad door de Ierse versierings
kunst op deze tentoonstelling heen.
Of de voorwerpen nu vervaardigd
zijn uit steen, aardewerk, brons, ii-
zer, goud of hout het zijn cirkels
en spiralen, die de Ierse ambachts
lieden op hun voorwerpen aan
brachten. Bezoekers van Ierland
treffen dergelijke versieringen ook
aan op stenen die in het landschap
liggen, of aangebracht op zerken of
in de vorm waarin geheimzinnige
aarden wallen zijn opgeworpen. De
betekenis van het cirkel- en spi
raalmotief is uit de herinnering
van de mensen verdwenen, maar
tegenwoordig wordt aangenomen,
dat ze een godsdienstige betekenis
hadden.
Book of Kells
Als het christendom in Ierland ter
rein wint, doet het kruis zijn intre
de. Maar de traditionele versiering
met cirkels wordt daardoor niet
verdrongen. Cirkel en kruis vinden
elkaar en gaan een huwelijk aan,
zoals een aantal voorwerpen op de
tentoonstelling laat zien. We scnrij-
ven dan de vijfde eeuw na Chris
tus. In die tijd werden talrijke
kloosters gesticht, waarvan de
monniken zich aanpasten bij het le
venspatroon van de uiteenlopende
volksstammen die het eiland be
woonden. Zo nam de vroeg-christe-
lijke kerk de bestaande Ierse kunst
vrijwel onveranderd over ten be
hoeve van haar eigen kunstpro-
duktie. In deze periode ontwikke
len zich de hoogtepunten in de
kunstnijverheid en boekverluch
ting.
Met het laatste is de roem van de
Ierse kunst nauw verbonden. Een
beroemd voorbeeld van de Ierse
boekversieringskunst is het Book
of Kells. Het bevat de vier evange
liën in een latijnse tekst, gebaseerd
op de Vulgaat. De vroegste vermel
ding van net manuscript stamt uit
1007 en verhaalt van het feit, dat
het handschrift werd gestolen uit
de kerk in Kells, veertig mijl ten
noordwesten van Dublin. Het Book
of Kells onderscheidt zich van
soortgelijke manuscripten door de
op elke oladzijde weer anders ver
sierde beginletters en grappige
randmotieven, waarvan er sommi
ge zijdelings verwijzen naar de
tekst. Naast een breed kleurenscala
wordt in het Book of Kells gebruik
„Hacker" Matthew Broderick en vriendinnetje bezig met hun spannend spelletje „schaak"
Kijk. dat hoéf ik dan niet te weten.
Daar héb ik al geld voor gegeven.
In de Verenigde Staten waren we
nogal bang voor de serieuze kant
van de film. We hebben daar zo
min mogelijk over gepraat. Maar
hier schijnen de mensen er veel
meer interesse in te hebben".
Computermisdaad
Wat er in „WarGames" gebeurt, is
volgens de experts in Amerika on
denkbaar. Niettemin stikt het in de
Verenigde Staten van de „hac
kers", dat is de populaire naam
voor knulletjes van tussen de vijf
tien en de achttien die een huis
computer hebben, een simpele
„modem" waarmee ze via de tele
foon verbinding met andere com
puters kunnen zoeken en die als
een alternatief soort computerspel
letje allerlei vreemde computer
systemen opsporen om die te „kra
ken".
In Nederland hebben zich de laat
ste tien jaar 250 gevallen van com-
putermisbruik voorgedaan en
tweehonderd gevallen van diefstal.
In Amerika zijn er dit jaar op hoog
niveau vragen gesteld over de
kwetsbaarheid van commerciële en
bestuurlijke computers. Experts ge
loven, dat er steeds meer compu
termisdaden zullen voorkomen en
de Engelse BBC had enkele maan
den geleden een heel programma
daarover, waarvan ik de smakelijk
ste overtreding heb onthouden: een
ontslagen bankemployé heeft als
laatste daad de computer van zijn
baas „gekraakt" en zijn roodstand
op zijn salarisrekening bij diezelfde
baas als wraak omgetoverd in een
riant plus-saldo.
Het zwakke punt ligt meestal bij de
wachtwoorden waarmee je een sys
teem kunt binnnedringen. Ze lig
gen vaak voor de hand en hebben
nog geen dubbele beveiliging. Het
jongetje David in „WarGames",
krijgt via een bevriende computer
programmeur een lijst van op het
net aangesloten computers en be
gint gewoon reeksen wachtwoor
den uit te proberen. Het lukt hem
weliswaar wel érg goed, maar in de
Amerikaanse praktijk gaat het bij
na net zo.
Keihard nodig
John Badham: „Ik geloof, dat wij
soms wel erg veel vertrouwen stop
pen in uitvindingen, in computers,
in technische zaken. Natuurlijk zijn
het goede dingen, maar o wee als
ze je in de steek laten. Een journa
list van de New York Times vertel
de me eens, dat de computer een
dag uitviel, dat het geheugen uitge
wist werd en dat iedereen z'n noti
ties van zes maanden kwijt was.
Zulke dingen kunnen gebeuren en
je moet er op voorbereid zijn. Ik las
net in de krant óver die moeilijk
heden met de computer van die
space shuttle. Je hebt extra zeker
heden nodig. Niet. dat je angst voor
computers hoeft te hebben, we heb
ben die verdomde dingen keihard
nodig, maar je moet zorgen, dat jij
de computer in je macht houdt en
niet de computer jou.
Maar we zijn graag gemakkelijk en
lui. Dat ding werkt toch wel voor
ons. Ik denk, dat het antwoord op
dat incident met dat Koreaanse
vliegtuig ook zo iets is. Er is ge
woon niet opgelet, waardoor ze een
navigatiefout hebben gemaakt.
Voor die piloten was het gewóón de
zoveelste vlucht van Anchorage
naar Seoul. Als ze beter hadden op
gelet was er misschien niets ge
beurd. Maar je moet een 747 wel
even anders benaderen dan een rit
je langs de snelweg. Net als met
die Amerikaanse kerncentrale die
kapot is gegaan. De mensen die dat
ding beheren zien het alleen.maar
als een grotere uitvoering van iets,
dat ze al jaren als hun broekzak
kennen. Maar ze vergeten dat alles
groter is, kwetsbaarder en veel ge
vaarlijker. Het gaat simpelweg om
elementaire voorzichtigheid. Ik ben
niet bang voor die trams hier in
Amsterdam, maar als ik dé straat
oversteek kijk ik toch twee keer.
Want die dingen zijn wel verdomde
groot".
E.T.-effect
„WarGames" blijft ondanks de
ongewone achtergrond een
avonturenfilm, een thriller. Met
een beetje het E.T.-effect. De jon
gen (Matthew Broderick) die wat
eenzaam thuis op z'n kamer in z'n
computerwereldje zit en opeens
contact krijgt met die vreemde
computer, heeft iets van het knul
letje uit Spielbergs film, dat opeens
die unieke verstandhouding met
het buitenaardse monstertje E.T.
krijgt. Daar houdt het dan mee op,
want „WarGames" loopt halverwe
ge weg van de herkenbare realiteit
naar een stuk technische suspense
in het zenuwstelsel van Amerika's
verdedigingsorganisatie. Badham:
„Een van de moeilijkste dingen in
„WarGames" was de film begrijpe
lijk te maken voor een zo breed
mogelijk publiek. Ik ben ook geen
superkenner van computers, dus ik
kon mooi via de ogen van het pu
bliek kijken. Als ik het niet kon
volgen, dan zaten we fout. Dus al
die technische mensen bleven op
me schelden, omdat ik steeds aller
