De Anti
Kernenergie
Beweging:
gesmoord,
verscheurd,
vergeten
male
ficidócöomcmt
TIEN JAAR NA OPENING
CENTRALE BORSSELE
3 IN
3»
ZATERDAG 26 NOVEMBER 1983
"T)EN HAAG Het is zo langzaam ge-
taan dat vrijwel niemand het heeft ge-
nerkt. Eén van de meest vitale actie-
troepen in ons land, de Anti Kernener-
iie Beweging, ligt na zes jaar actievoeren
jp apegapen. Gesmoord door de Brede
Maatschappelijke Discussie; vergeten om-
at andere onderwerpen op de voor
rond traden en verscheurd door interne
teverloze discussies over zaken als auto-
lomie en het al dan niet gebruiken van
jeweld bij demonstraties. De kerncentra-
e in Borssele kon bijgevolg begin deze
naand ongestoord zijn tienjarig bestaan
rieren. Er verscheen slechts een tiental
lemonstranten bij de poort.
Abel Hertzberger: niet zo boos meer
dat Borssele en Dodewaard nog
open zijn.
Dave van Ooyen: „We moeten sa
menwerking zoeken met de vredes
beweging".
kerncentrales zijn uit, kruisraket-
en zijn in. Je zou bijna denken dat
Ie aandacht voor grote maatschap-
olijke vraagstukken alles te ma
len heeft met trends en mode.
Vaar zijn anders die goedgeluimde
ele stickers gebleven, waarop zon-
lochetjes je toelachen: „Kernenergie?
Jtfee bedankt!". Je ziet ze nog maar
ïlden. Voor de discussie-avonden
-an de stuurgroep De Braauw was
weinig belangstelling dat het be-
.trip „brede discussie" een wat
oa'Vrange bijsmaak heeft gekregen.
Jn wie ketent zich vandaag de dag
log aan de hekken van een kern-
ontrale in de hoop dat hij daarmee
de atoommoloch pijnlijk tegen de
ïielen schopt?
COr jee, kerncentrales zijn uit, althans
ig t e bestaande. Nu de commissie
rke leek berekend heeft dat voortijdi-
;e sluiting van Borssele en Dode-
raard enkele miljarden guldens
'jgaat kosten wordt de eis „Borssele
;n Dodewaard dicht" nog hooguit
eei jefluisterd. In een recent nummer
nt. ^an het eigen discussieblad „On-
lerstroom" constateert de Anti
kernenergie Beweging: „De fut is
pujer uit. De indruk is ontstaan dat
tl^het allemaal wel los zal lopen met
de kernenergie. De maatschappelij-
ce discussie over energiebeleid
heeft aan die houding bijgedragen.
Bovendien hebben andere actuele
Tiaatschappelijke vraagstukken
meer aandacht gekregen".
wel[Actiedag afgelast
Iet kost weinig moeite het boven-
lande schrijnend te illustreren,
at te denken van de vredesde
monstratie in Den Haag, waarvoor
[ruim 550.000 mensen op de been
JjRcwamen? De Anti Kernenergie Be-
weging had iets soortgelijks willen
'organiseren. Maar die actiedag, te-
gen de kernenergie, is afgelast. Op
KI een vergadering van de organisato
ren kwamen welgeteld slechts 9
•mensen opdagen. De demonstran
ten dronken een kopie koffie en
een glas bier. Het was heel gezellig,
S vernemen we. Maar bij gebrek aan
belangstelling werd toch maar be
sloten de landelijke actiedag af te
n gelasten.
Voorlichter A. Koopman van de
NV PZEM, de exploitant van de
ng kerncentrale in Borssele, had voor
het jubileumcongres gerekend op
enige heisa van demonstranten. Er
waren in Middelburg twee zalen
gehuurd, ingeval zich een bommel
ding zou voordoen. Minister Van
Aardenne (Economische Zaken)
zou een toespraak houden en hij
werd daarom zeer streng bewaakt.
Maar achteraf bleek dat al die
moeite niet nodig was geweest. De
- voorlichter: „Er kwam slechts een
'handjevol demonstranten bij de
.poort staan. Allemaal heel vreed-
"nzaam. Op één van de spandoeken
/erd trouwens protest aangete-
;end tegen een nucleair ongeluk in
de Oeral. Zoiets was een paar jaar
y|'geleden niet voorgekomen. Nee,
dan hebben we wel andere tijden
;kend".
aart 1980, toen demonstranten
van de actiegroepen Breek Atoom
keten Nederland en Stop Borssele
zich aan de hekken van de centrale
hadden geketend, beleefde de voor
lichter nog spannende dagen in een
speciaal voor deze gelegenheid in
gericht crisiscentrum. Het centrum
is sindsdien niet meer gebruikt.
enlÊDe voorlichter: „Ik denk dat de
tanden en kiezen een beetje uit de
Anti Kernenergie Beweging ge
trokken zijn. Men loopt er niet zo
warm meer voor. Daar is een aan-
ent tal redenen voor te bedenken. De
aandacht is de laatste, jaren ver
schoven in de richting van de
kernbewapening. En ik denk dat
de mensen zich door de economi-
he teruggang ook niet zo druk
"jneer maken om de kernenergie.
'Sluiting zou een verdere stijging
fan de werkloosheid betekenen en
te ervaring heeft inmiddels ge
leerd dat er ook aan het alternatief
'an de kolencentrales bezwaren
lieven. Bovendien is het inzicht
rgebroken, zeker in de politiek,
[at lage elektriciteitsprijzen, be-
igrijk zijn voor de economie".
[Jit kringen van (ten dele voorma
lige) kernenergie-activisten verne
men we soortgelijke geluiden. Sib
bele Shöne, een van de actievoer
ders van het eerste uur, vertelt:
[..Veel mensen die zich voorheen
het kernenergie bezighielden zijn
ïu andere dingen gaan doen. Kern
energie is op het moment niet zo
actueel meer. Veel demonstranten
-i zijn naar de vredesbeweging ge
gaan of zijn nu actief in steuncomi-
tes voor buitenlanders. Ook zijn er
de laatste jaren op verschillende
•plaatsen in het land energiewinkels
ontstaan die adviseren over zaken
IJ.als woningisolatie en dergelijke",
"iibbele, destijds actief in het Lan-
lelijk Overleg Basisgroepen, is de
lfde weg gegaan. Hij werkt voor
.een energiewinkel in zijn woon
plaats Nijmegen. Met keihard actie-
'oeren heeft dat niet veel meer te
[aken, geeft hij toe. Maar, zo stelt
ibbele, voorlichting geven over al-
irnatieve energie is minstens zo
ïlangrijk. Het was de beweging er
inslotte óók aan gelegen alterna-
Wie ketent zich
vandaag de
dag nog aan de
hekken van
een
kerncentrale,
in de hoop dat
hij daarmee de
atoommoloch
pijnlijk tegen
de hielen
schopt?
Breek Atoomketen Nederland is niet meer.
tieven voor de kernergie te bieden.
Op die voorlichting is nu de na
druk komen te liggen.
Knokpartij
Sibbele: „Na de laatste blokkade in
september 1981 van de centrale in
Dodewaard is het verzet tegen de
bestaande kerncentrales een beetje
vastgelopen. We zijn toen gaan de
monstreren met het idee: die cen
trale krijgen we dicht. Toen dat
niet lukte, was het actieperspectief
een beetje uit het oog geraakt. Ook
is die blokkade ontaard in een
enorme knokpartij. Wij zijn er
denk ik niet in geslaagd ons daar
overheen te tillen".
Bij de eerste acties tegen de centra
les in Dodewaard en Borssele stond
de geweldloosheid hoog in het
vaandel geschreven. De groeperin
gen die zich niet alleen tegen de
kernenergie op zich verzetten,
maar ook tegen de maatschappelij
ke consequenties ervan („weg met
de politiestaat") wilden in hun pro
test een alternatief bieden voor een
maatschappij die steeds meer als
vijandig en oncontroleerbaar werd
ervaren.
Het soms grimmige optreden van
de politie bij blokkade-acties werd
beantwoord met vriendelijke glim
lachjes en hardnekkig gescandeer
de protestliederen. In rollenspellen
werden de actievoerders getraind
in het geweldloos opvangen van
klappen en in het „in veilige banen
leiden van de agressie van de poli
tie", zoals het toen heette.
Verder moest de besluitvorming
over acties absoluut democratisch.
De Anti Kernenergie Beweging
kende geen hiërarchische struc
tuur, geen officiële woordvoerders.
geen bestuurders. De diverse basis
groepen in het land konden elk
voor zich beslissen hoe en waarom
ze aan bepaalde acties wilden deel
nemen. De discussies daarover
werden in het begin enthousiast ge
voerd. Maar na verloop van tijd
werkte juist die democratische en
slecht geordende organisatie ver
lammend, vertelt Pieter Lammers,
één van de oprichters van de in
middels ter ziele gegane actiegroep
Breek Atoomketen Nederland
(BAN).
Uitputtend
Lammers: „Sinds de laatste Dode-
waard-actie in 1981 is het met het
BAN hard bergafwaarts gegaan. Ik
denk voor een deel vanwege de
uitputtende discussies over het al
dan niet gebruiken van geweld en
over de structuur van de beweging.
Dat waren soms ellenlange discus
sies, die steeds weer herhaald wer
den. Dat vrat gewoon te veel ener
gie. Ik ben er overigens niet mee
opgehouden omdat de Anti Kern
energie Beweging in elkaar zakte.
Dat staat er geheel los van".
Evenals Schone doet ook Lammers
thans „winkelwerk" om zijn bijdra
ge te leveren aan, zo beiden het
zien, een verstandiger energiepoli-
tiek in Nederland. Lammers is
partner geworden in een twee-
mansbedrijf, dat onder meer voor
de overheid onderzoek doet op het
terrein van de alternatieve energie
en ontwikkelingswerk. Kortom:
geen vermoeiende discussies meer,
geen klappen van de lange arm der
wet, maar ook: geen sluiting van de
Borssele moet dicht, eisten demonstranten in maart 1980. Sindsdien werd
het rustig rond de centrale.
twee bestaande kerncentrales in
Nederland.
Abel Hertzberger uit Amersfoort,
een andere actievoerder van het
eerste uur, herinnert zich dat het
BAN in het voorjaar van 1979 nog
uit slechts tien mensen bestond.
Echter vrij snel daarna gaf het
principe-besluit van de 'regering
(de Tweede Kamer ging daarmee
akkoord) om de bijdrage van de
kernenergie aan de electriciteits-
produktie uit te breiden, de stoot
tot een forse groei van de actie
groep. Abel: „BAN groeide zo sterk,
dat op een bepaald moment wel
zeshonderd mensen aan blokkade
acties meededen. Dat gaf je wel het
gevoel van: er is iets op gang. Maar
dat had een prijs. Er gingen ook
mensen meedoen met andere idee
ën dan die van de oprichters van
het BAN. Mensen die geweld niet
afwezen. De begeleiding voor en na
de acties ging er soms bij inschie
ten. De band tussen de demon
stranten verslapte. En de laatste
Dodewaard-actie gaf uiteindelijk
een enorme kater. We hebben toen
onze actiedoelen te hoog gesteld.
Het was niet helemaal realistisch
om sluiting van de centrale te ver
wachten".
Brede Maatschappelijke
Discussie
Abel, overigens nog steeds actief in
de Anti Kernenergie Beweging:
„Ik kan het me aan de andere kant
wel voorstellen dat mensen uit de
beweging zijn gegaan. Het is nu
eenmaal moeilijk een martelaarsrol
te spelen, al houd ik niet zo van dat
woord. Zelf heb ik ook klappen
van de politie gehad en ik kan je
verzekeren: dat komt ook psy
chisch behoorlijk hard aan. Het
kost veel tijd dat te verwerken.
Voordat je weer de straat op kunt.
Ik doe wat dat betreft nog steeds
trainingen in geweldloos verzet.
Nee, ik ben nog niet uit het veld
geslagen".
Juli dit jaar, kort na de publikatie
van het tussenrapport van de
stuurgroep De Braauw over de Bre
de Maatschappelijke Discussie
(BMD), wierp minister Van Aar
denne van Economische Zaken een
ander licht op de malaise van de
Anti Kernenergie Beweging. Voor
de radio lichtte de bewindsman de
achtergrond van dit unieke in
spraakproject aldus toe: „Ik ben
zeer tevreden over de deelname
aan de discussie door ongeveer
10.000 mensen. De opzet van de
discussie was mede om wat rust te
brengen rond de kernenergie. Dat
is gelukt".
Was de BMD dan toch bedoeld als
valium voor het volk, een waar
schuwing die de Vereniging Mi
lieudefensie al uitte toen het BMD-
idee nog maar werd gelanceerd? De
Vereniging Milieudefensie weiger
de destijds in de „stuurgroep" zit
ting te nemen. Dave van Ooyen
van Milieudefensie in Amsterdam
vertelt waarom: „Wij wilden wel
een bijdrage leveren aan de discus
sie, maar niet deel uitmaken van
de stuurgroep omdat eigenlijk al
van tevoren vaststond dat de rege
ring het advies van de stuurgroep
slechts in zijn overwegingen zou
„betrekken" en niet als uitgangs
punt zou nemen voor het energie
beleid. Een bij-effect van dc discus
sie was verder, dat de aandacht wat
werd afgeleid van de twee bestaan
de kerncentrales. De stuurgroep
betrok namelijk ook andere ener
gievormen in de discussie. Dat is op
zich prima, maar het plaatste Bors
sele en Dodewaard wel op de ach
tergrond".
Herrijzenis
Betekent dit alles nu, dat het defi
nitief gedaan is met de Anti Kern
energie Beweging? Het gaat erop
lijken. De kernraketten blijven nog
meest feilloos draaiende centrales
in Europa, en Dodewaard gaat in
1995 sowieso dicht. Zijn de demon
stranten van het BAN in 1981 aan
het kruis gestorven of kunnen ze
weer uit het actiegraf herrijzen?
Jawel, dat is mogelijk, zo menen de
(ten dele voormalige) voorlieden
uit de zieltogende beweging. Alle
hoop is daarbij gevestigd op het re
geringsbesluit dat volgens Van
Aardenne volgend jaar genomen
zal worden over het al dan niet
bouwen van nieuwe kerncentrales.
Natuurlijk 'hebben de woordvoer
ders liever dat er geen nieuwe
kerncentrales bij komen in Neder
land. Maar als anders beslist wordt,
dan gaat de lont weer in het kruit
vat, beloven ze. Twee centrales is
genoeg.
Van Ooyen: „Ik denk dat het erg
moeilijk zal zijn mensen te mobili
seren om de huidige centrales dichl
te krijgen, tenzij er grote ongeluk
ken gebeuren. Maar als er besloten
wordt nieuwe centrales te bouwen,
dan kan de Anti Kernenergie Be
weging zijn vitaliteit bewijzen. Ik
verwacht dat de mensen dan weer
de straat op gaan".
Abel Herzberger: „Als de regering
volgend jaar besluit er een derde
centrale bij te bouwen dan laait de
strijd weer op. Dat zul je zien".
Een strijd, ook tegen de bestaande
centrales?
Abel: „Ik zie sluiting van Borssele
en Dodewaard nog steeds als een
mogelijkheid. Maar ik ben wat
nuchterder geworden. Ik ben niet
zo boos meer als voorheen dat ze
nog open zijn. Ik realiseerde me
ook al ten tijde van de eerste acties
dat ie die centrales niet zo maar
sluit
Relschopperij
Sibbele Shöne vindt dat de demon
stranten lering moeten trekken uit
de acties tussen 1978 en 1981. Sib
bele: „Door het geweld dat soms bij
de acties van beide kanten werd
gebruikt werd de beweging geasso
cieerd met relschopperij. Ik heb ge
leerd dat altijd duidelijk moet ziji\
wat je wilt en waarom je iets doet._
Dat was bij de eerdere acties niet
altijd het geval. Bovendien ben je
er niet door te zeggen: die centrales
moeten dicht. Je moet ook goede
alternatieven aandragen".
Dave van Ooyen ziet verder moge
lijkheden voor samenwerking met
de vredesbeweging, die op het mo
ment toch niet te klagen heeft ovef
belangstelling. Volgens Van Ooyen
is die samenwerking voor beide ac
tiegroepen gunstig, omdat de mo-'
dernisering van de kernwapens
sterk samenhangt met nieuwe
splijtstoffen uit kweekcentrales
(Kalkar). Bovendien speelt zowel
bij de kernwapens als de kernener
gie het afvalprobleem. Dave: „Als
kernwapens inderdaad ontmanteld
gaan worden, wat doe je dan met
het plutonium? Er zijn nog maar
weinig mensen die zich realiseren
dat dit echt een probleem kan gaan
vormen. Je moet ervoor zorgen dat
dit plutonium niet gebruikt wordt
voor de aanmaak van weer andere
kernwapens".
Volgens Van Ooyen zou de vredes
beweging en in het bijzonder het
IKV zich nu al moeten uitspreken
tegen de bouw van kweekcentrales
in Europa. Uiteindelijk, zo voorziet
hij, zouden beide organisaties ten
strijde kunnen trekken tegen de
bouw van eventuele nieuwe kern
centrales in Nederland. Dave: „En
quêtes hebben aangetoond dat een
meerderheid van het Nederlandse
volk tegen de bouw van nieuwe
kerncentrales is. Dat platform is er.
Dat geeft me hoop".
PAUL KOOPMAN
