Knuppel in hoenderhok
van luid kakelende
voor- en tegenstanders
van deprogrammeren
VRAAGGESPSEKKEN MET EX-SEKTELEDEN
ZATERDAG 22QKTOBE
ïrs
Bij de foto"s:
Links boven: Frans Derks n
sekte-rapport voor de neuHK
geestelijke schade die soj
sekten zouden veroorzakei i
verwaarlozen". t
LVf
Midden: „Ledenwerving" j,m
Hare Krishna's. „Het is uiteir
zo dat van de tienduizend n(St
die in contact komen m<
sekte, er zich misschien ééj
sluit". B 1
Links onder: In de ban va- sc
Krishna; gehersenspoeld vt
Rechts boven: Ouders ontt
hun 22-jarige dochter uit ed.be
groep van „Unified Family>en
Verenigde Staten. Er is sonier
al wat dwang voor nodig qlik
lid uit de „greep" van de K<h a;
se sekteleider Moon te bever
t h
Rechts onder: Woordvoerdi
Schreurs van de Jo-Onvleék,
in Nederland toont een fof d
gemaakt is tijdens de politiek;
bij de sekte. Tijdens die acti>
den twee volwassen sekttun
door hun ouders meegenomg
P h
op
ndi
ndi
pesi
dc
ren dat het deprogrammerer^ l
wel onwettig, dan toch zeeriijg
tief is? lan.
Derks, lachend: „Dat kun j|na,
stellen, ja. Zolang een ex-sekte
het niet volledig eens is met Hje
programmeur gaat de behanl zo
gewoon door. Want de uit^aa
van een deprogrammatie staJ V(
tevoren al vast. Je wordt me}e c
deprogrammeur in een schkei
opgesloten en je weet: de enigky
nier om hier uit te komen t<
vent gelijk geven. Je bevindt^
eindelijk in een situatie waak'
geen keus meer hebt. Dat vf c
wel één van de kwalijkste km(
van het deprogrammeren", i
Ontoelaatbaar
Derks, samenvattend: „Het pe'
tuurlijk volkomen legitiem «e
beren iemand om te praten.
dere gedachten te brengen. Hfoe
programmeren is in feite nielW€
ders. Er worden een heleboel PJJf
over de sekten verteld, waP"'j
sekteleden zelf nog geen not#^
hebben. Bijvoorbeeld, dat rrFrt
Moon er wapenfabrieken o^11
houdt en de communisten vd6e
belichaming van de duivel aa h'
Soms zegt zo'n sektelid mete# ei
maar daar wil ik niets mee t!n
ken hebben. Soms ook zijn er^
argumenten nodig of wordt
bel erbij gehaald om de leer vi
sekteleider in een ander lid
plaatsen. Ook komt het vooi
zo'n deprogrammeur zelf ex-f
lid is en uit eigen ervaring kail i
ten. Allemaal prima. Maalt
dwang die bij het deprogramir-
wordt uitgeoefend, is en blijft;
oorloofd". w
Dat vrijwel niemand zich tl
druk over maakt, de sekten'
dan uitgezonderd, ligt volgefy,
psycholoog aan het gebrek asjj
lerantie voor de nieuwe relig
stromingen. Derks: „In het g
bel over de sekten valt mij Tl?
weer op met hoeveel minad-*-
en ook arrogantie over deze
wijst alles wat met sekten te nj
heeft zo resoluut en absoluut al
ze zelf een beetje op een anti-S
sekte is gaan lijken. Het punt»
iemand katholiek is dan
prachtig, maar als iemand B
Bhagwan gaat, dan wordt
opeens gehersenspoeld en i
knettergek. Ieder zoekt zijn f
heil, dat zullen we moeten ra
teren".
PAUL KOOPf
NIJMEGEN Amerikaanse
specialisten verdienen er een
fortuin aan. Wanhopige ou
ders krijgen er hun kinderen
mee terug. De sekteleden zelf
worden er vaak onder dwang
en tegen hun wil aan onder
worpen: deprogrammatie.
Verlost deprogrammatie het
gehersenspoelde sektelid van
zijn voor absoluut versleten
waarheid, of is hier de terreur
aan het werk van mensen die
niets willen of kunnen begrij
pen van het heilsstreven van
sekten? We praten hierover
met psycholoog Frans Derks,
sektespecialist van de vak
groep godsdienstpsychologie
van de Katholieke Universi
teit in Nijmegen. Hij publi
ceert vandaag een rapport
naar aanleiding van 31 vraag
gesprekken met ex-sektele
den. En gooit daarmee een
2iware knuppel in het hoen
derhok van luid kakelende
voor- en tegenstanders van
deprogrammeren.
De berichten rond de omstreden
„Tai Chi-groep" van Jo Onvlee
heeft de sekten in Nederland op
nieuw in het middelpunt van de
belangstelling geplaatst. De ge
meentepolitie van Amsterdam
kreeg vreemde telefoontjes. „Bij
mij in de straat woont een me
vrouw, die doet aan Tai Chi. Moet
ik mijn kinderen nu binnenhou
den?", zo vroeg een verontruste
moeder zich af. Ze verwoordde
daarmee de gedachte die bij velen
is gaan leven: Tai Chi betekent dat
je kinderen verwaarloost en er een
vreemde moraal op nahoudt. En
toch is Tai Chi op zich niets meer
en niets minder dan een soort och
tendgymnastiek die een aantal ja
ren geleden uit China naar Holland
is overgewaaid. Duizenden mensen
houden zich ermee bezig.
Hoe komt zo'n misverstand nu in
de wereld? De Utrechtse socioloog
Paul Schnabel trachtte daar ruim
een jaar geleden de volgende ver
klaring voor te geven. Bij de pre
sentatie van zijn proefschrift „Sek
ten en het gevaar voor de geestelij
ke volksgezondheid" constateerde
hij: „De sekten worden in sommige
kringen wel erg ongenuanceerd
veroordeeld en over één kam ge
schoren. En toch is de door sekten
aangerichte schade voor de geeste
lijke volksgezondheid te verwaar
lozen. Veel gevaarlijker is de para
noïde manier waarop op sommige
sekten gereageerd wordt. Ik ben
bang dat er een soort heksenjacht
ontstaat op vrij onschuldige men
sen".
Bij de politie-inval tijdens een bij
eenkomst vorige week van de
groep Onvlee werden en passant
twee volwassen vrouwen ontvoerd.
Volgens een verklaring van de sek
te werden ze „door potige kerels
meegesleept". De politie bevestigde
dat een Amerikaanse deprogram
meur de leden nu ergens in het
land behandelt. De sekte zelf is
daar uiteraard erg kwaad over,
maar veel weerklank vond deze
verontwaardiging niet bij politie en
pers. Een voorbeeld van sektepara-
noia?
Een andere expert op het terrein
van de jeugdsekten in Nederland,
psycholoog Frans Derks, meent
van wel. Hij heeft zich de laatste
zeven jaar vrijwel uitsluitend be
ziggehouden met onderzoek naar
de jeugdsekten in ons land, vooral
naar die sekten die als „meest ex
treem en schadelijk" te boek staan:
de Moon-sekte, Campus Crusade,
Children of God. Divine Light Mis
sion en Scientology-Kerk. „Door de
negatieve verhalen in de pers over
deze sekten is het idee gaan leven
dat je wel knettergek moet zijn als
je bij een sekte gaat", stelt hij vast.
„Dat ouders hun kinderen er onder
dwang weer uit weten te halen,
vindt men dan prima. Maar daarbij
wordt vergeten dat het deprogram
meren onder dwang bij de wet ver
boden is. Bovendien wordt geen
onderscheid meer gemaakt over
welke groepering het nu gaat. Ten
slotte is „sekte" een heel ruim en
vaag begrip. De eerste christenen
vormden in feite ook een sekte".
Dat het deprogrammeren voor het
behandelde „sektelid" geen lolletje
is mag wel blijken uit de volgende
handleiding, die Sipke van der
Land schreef voor adspirant-depro-
grammeurs. In de arena van de de
programmeur spelen zich soms ta
ferelen af, die wat doen denken
aan de leeuwegevechten van de
eerste christenen.
Van der Land: „Als de sekten uw
kinderen zo gemakkelijk met aller
lei ideeën vol kunnen stoppen, zijn
ze er ook zo weer uit te halen. Te
rugbrengen op nul heet dat in com
putertermen. U moet daarbij wel
oppassen. Soms wordt de betrokke
ne bij de deprogrammatie agressief.
Hij gaat dan slaan of wil vluchten.
Het is ook wel gebeurd dat iemand
door de ruit wilde springen of zelfs
de gaskraan opendraaide bij het
douchen of zich in de badkamer
wilde verhangen. Daarom moeten
er veiligheidsmaatregelen genomen
worden. Deuren op slot, ramen
dichtgespijkerd, gas afgesloten. Dag
en nacht moeten er twee helpers
zijn die ervoor zorgen dat de tijger
niet uit de kooi kan ontsnappen".
Hersenspoeling
Om een dergelijke harde aanpak
moreel te kunnen rechtvaardi
gen, gaan deprogrammeurs en ou
ders ervan uit, dat de ontvoerde
sekteleden tijdens hun verblijf in
de sekte gehersenspoeld zijn. De
uitwerking van die techniek kan
alleen onder dwang ongedaan ge
maakt worden, zo voeren zij aan.
Maar volgens Frans Derks, die een
groot aantal ex-sekteleden systema
tisch aan de tand voelde, is het nog
maar de vraag of sommige sekten
werkelijk gebruik maken van her
senspoelingstechnieken.
De psycholoog: „Als die hersen
spoelingstechnieken werkelijk zo
effectief waren, had de Hare-
Krishnabeweging, die per slot al
ruim tien jaar in Nederland actief
is, nu duizenden leden. Hoeveel
mensen hebben er niet contact ge
had met de Hare Krishna's? Gratis
een maaltijd genuttigd in hun Am
sterdamse tempel of daar een poos
je gelogeerd? Volgens de meest wil
de schatting zijn er nog geen hon
derd Hare Krishna's in Nederland.
Dat verhaal gaat dus voor de Hare
Krishna's niet op. Maar ook bij de
overige meest omstreden sekten in
ons land heb ik geen aanwijzingen
voor hersenspoeling kunnen vin
den".
Informatieziekte
Toch liegen de argumenten die de
anti-sektebeweging als bewijs voor
toegepaste hersenspoeling in som
mige nieuwe religieuze groeperin
gen aanvoert, er niet om. In de
psychologie heeft men voor het aan
hersenspoeling blootgestelde sekte
lid zelfs al het woord „informatie
ziekte of -syndroom" gevonden.
Het sektelid wordt, zo wil de theo
rie, zodanig met informatie overla
den dat zijn hersenen uiteindelijk
niet alles meer goed kunnen ver
werken. De computer wordt „over
voerd" met data en raakt in de
war. Vervolgens zou de persoon
lijkheid van het sektelid „knap
pen" en kan de sekteleider zijn
slachtoffer alles wijsmaken.
Uiterlijke kenmerken van deze
ziekte zijn volgens met name de
Amerikaanse psychologe Conway
en de informatica-deskundige Sie-
gelman een verandering in de uit
drukkingskracht van de ogen (de
beruchte wazige blik) en een ver
andering van de stem, die hoger en
schriller zou worden. Kortom: het
sektelid is door hersenspoeling een
ander mens geworden.
Ted Patrick, een van de meest be
kende deprogrammeurs, spreekt
eveneens over zo'n „breekpunt",
maar dan tijdens de deprogramme
ring. Patrick: „Dan komt er een
minuut, een seconde, dat zijn geest
knapt. Dat de persoon beseft dat hij
bedrogen is door de sekte Het is
of je iemand ziet veranderen van
een weerwolf in een mens. 't Is
prachtig om te zien. De hele per
soonlijkheid, de ogen, de stem ver
anderen. Waar ze-tiaat en een we
zenloze uitdrukking hadden, kun je
weer gevoel zien".
Fabeltjes
Het bezweren van geesten en uit
drijven van duivels is al zou oud als
de mensheid. Het deprogrammeren
krijgt in dit licht bezien iets heel
vertrouwds: exorcisme op basis van
computertechnologie. Maar Frans
Derks wil er niet aan geloven.
„Flauwekulverhalen, die nergens
op slaan", meent hij. „Dat je een
ander mens wordt in een sekte met
een hogere stem en een andere blik
in ie ogen, dat zijn fabeltjes. Het is
wel zo, dat je in een sekte een nieu
we identiteit krijgt. Maar daar is
het de meeste sekteleden juist om
te doen".
Derks: „Zodra je tot een sekte toe
treedt ben je niet meer Fransje
Derks. maar kun je jezelf opeens
Hare Krishna of een Child of God
noemen. Sommige mensen vinden
dat heel prettig, als ze zichzelf zo
duidelijk kunnen definiëren. Je
ziet dan ook, dat veel jongeren zich
in een sekte vrij lange tijd heel
goed voelen. Bij een sekte horen
neemt natuurlijk een hoop onze
kerheid weg. Daar hoef je op zich
geen negatieve gedachten over te
hebben. Als je in dienst gaat, ge
beurt eigenlijk precies hetzelfde.
Dan ben je opeens Jan Soldaat".
Dwang
Dat klinkt wat bagatelliserend. Im
mers: worden jongeren niet al te
vaak op een misleidende manier
min of meer gedwongen zich bij
een sekte aan te sluiten?
Frans Derks reageert op bedaarde
toon: „Dat is een vooroordeel. Het
is uiteindelijk zo. dat van de tien
duizend mensen die in contact ko
men met een sekte, er zich mis
schien één aansluit. En uit alle ver
halen die ik gehoord heb blijkt
steeds weer dat dat een heel lang
zaam en geleidelijk proces is. Je
ontmoet een aardig iemand, je gaat
eens bij zo'n woongroep eten, ver
volgens blijf je een weekeindje, het
spreekt je allemaal wel aan, dan
volg je een cursus en geleidelijk
kom je er achter dat je bij de Moo-
nies bent. Iemand gaat bij een sekte
omdat die beweging hem aantrek
kelijk lijkt. Die beslissing wordt,
dat zeg ik keihard, in vrijheid ge
nomen".
Uit de verhalen van de 31 geïnter
viewde ex-sekteleden is volgens de
psycholoog niet gebleken dat een
van deze sekten ontoelaatbare
dwang zouden uitoefenen om al
hun schaapjes binnen de kudde te
houden. Derks: „Natuurlijk vinden
de sekten het niet leuk als je er uit
stapt. Maar die druk heb je ook op
je werk. Als je daar in een roze
kleed van de Bhagwan verschijnt,
worden er ook vragen gesteld. Wel
is het moeilijker om met een sekte
te breken. Je geeft tenslotte niet al
leen je identiteit op, maar je raakt
ook je huisvesting, bron van in
komsten en vrienden kwijt. Omdat
de sekten zulke hoge eisen aan je
stellen, krijg je het gevoel gefaald
te hebben, te kort te schieten. Veel
ex-sekteleden hebben het in het
begin moeilijk met deze zaken.
Maar in de sekten word je niet op
gesloten, zoals bij het deprogram
meren gebeurt".
„Al die onrust over sekten is veel
geschreeuw en weinig wol",
schreef de eerder geciteerde socio
loog Paul Schnabel in zijn gerucht
makend proefschrift. Vooral ouders
van sekteleden namen hem die
boude uitspraak niet in dank af. De
socioloog werd partijdigheid ver
weten. Had hij de vele publikaties
over misstanden in sommige sekten
dan niet gelezen?
Frans Derks is het toch in grote lij
nen met Schnabel eens. Evenals de
socioloog is hij van mening dat de
geestelijke schade die sommige sek
ten (kunnen) veroorzaken te ver
waarlozen is. Maar voegt daar wel
aan toe: „Ik moet oppassen dat ik
niet een te positief beeld van de
sekten in het algemeen schets. Ik
probeer me een beetje buiten die
goed-slecht-discussie te houden.
Maar als ik zeg dat het met de Hare
Krishna's wel los loopt, dan wordt
me dat door de ouders van Hare
Krishna's weer niet in dank afge-
Gevraagd naar zijn kritiek op de
meer omstreden sekten in Neder
land: „Ach, er gebeuren genoeg
Uitzondering
Volgens Frans Derks vormt de ex-
Hare Krishna een uitzondering op
de regel, want de meeste gedepro-
grammeerden (ook de drie gede
programmeerde ex-sekteleden die
hij zelf interviewde) zouden zeer
tevreden zijn over hun „behande
ling". Behalve de Hare Krishna
zijn geen voorbeelden bekend van
ex-sekteleden die aanklachten in
dienden tegen hun deprogram
meurs. Mogen we daaruit conclude-
dingen die eigenlijk niet dooi de
beugel kunnen. Persoonlijk houd
ik er helemaal niet van als mensen
een bepaald idee opeens voor abso
luut waar gaan verkondigen. En de
onderlinge controle op het doen en
laten van leden van de Scientolo
gy-Kerk vind ik bijvoorbeeld rond
uit beangstigend. De politieke acti
viteiten van de Unified Family ge
ven ook te denken. Maar die "zaken
kom je ook bij niet-religieuze orga
nisaties tegen".
De omvang van de meeste sekten
in Nederland is volgens Derks zo
gering, dat het hele sekte-ver
schijnsel volgens hem geen maat
schappelijk probleem kan vormen.
In Nederland zijn alles bij elkaar
slechts een paar honderd mensen
zeer actief bij het sekteleven be
trokken, schat Derks. Christelijk
getinte sekte-achtige organisaties,
zoals Youth for Christ, laat hij
daarbij wel buiten beschouwing.
Frans Derks moest zich dan ook
grote moeite getroosten om dertig
ex-sekteleden bijeen te schrapen
voor de geplande interviews. Som
mige sekten, zoals de Hare-Krish-
nabeweging, kenden helemaal geen
ex-leden. Bij andere sekten waren
er voldoende uittreders, maar deze
mensen waren dan weer te kort bij
de sekte geweest om voor echt ex-
sektelid door te kunnen gaan. Ove
rigens behoorde de eerste gedepro
grammeerde Nederlander tot de
Hare Krishna's. Maar dit ex-lid is
later weer tot zijn oude geloof te
ruggekeerd. En heeft een aan
klacht ingediend tegen zijn depro
grammeurs wegens vrijheidsbero
ving en schending van de gods
dienstvrijheid.
