i Oktober: Ben Traven-maand
Een revolutie die
niet doorging
Margaretha Ferguson
komt met „Chaos"
Ê^idaeSoorant
Boek Hermans als afstudeerproject
bulthaup
keukengalerie
deBijenhorf(£)
„DE KEERZIJDE VAN DE MEDAILLE"
Nederlandse en Indonesische schrijvers gespiegeld
Knap litffmëi'
Hella Ha|
spel van Lsi
BOEKEN
VRIJDAG 21 OKTOBER 1983 PAQ
Hans Warren
Ter gelegenheid van de uitga
ve van een boek met een ver
zameling artikelen over de
merkwaardige schrijver
B. Traven („Het raadsel
B. Traven") en een goedkope
re herdruk van de beroemdste
roman van deze auteur, „Het
dodenschip", houdt uitgeverij
Meulenhoff een speciale aktie
onder de naam „Oktober 1983,
een maand B. Traven". Tege
lijk met deze boeken liggen zes
grote romans uit de Caoba-cy-
clus, die de laatste jaren bij
Meulenhoff verschenen in Ne
derlandse vertaling, voor
slechts 25,- per deel in de
boekhandel.
Het boekje „Het raadsel B.
Traven" geeft heel wat infor
matie over deze mysterieuze
auteur, van wie lang niemand
wist wie achter dit pseudo
niem verborgen ging. Hij werd
een charlatan genoemd, hij
leefde onder verschillende na
men, trad bij de verfilming
van „De schat van de Sierra
Madre" met regisseur John
Huston in contact onder de
valse naam Hal Croves, lite
rair agent van de auteur, zoals
hij wilde, dat iedereen geloof
de. Er is veel gespeculeerd,
maar sinds een aantal jaren
staat de ware identiteit van
deze auteur wel vast: Hij is ge
boren in Duitsland, waar hij
werkte als acteur en toneelre
gisseur. Na veel omzwervin
gen kwam hij terecht in Mexi
co waar hij zijn grote romans
over de Mexicaanse indiaan in
de hooglanden schreef. Als
een rijk, excentriek man stierf
hij in 1969 met een wereld
faam als romanschrijver.
Machado de Assis
Uitgeverij De Arbeiderspers is
begonnen met een heel bijzon
der project, ondernomen door
vertaler August Willemsen,
winnaar van de Nijhoff-prijs
voor vertalingen. In zeven de
len zal het belangrijkste werk
verschijnen van een tot dusver
in Nederland (en ook in vele
andere landen) nog geheel on
bekende Braziliaanse auteur,
Machado de Assis, die in 1908
op bijna 70-jarige leeftijd
stierf.
De eerste uitgave in deze
reeks, die in de komende vijf
jaar zal worden voltooid, is de
merkwaardige roman „De
posthume herinneringen van
Bras Cubas"; een boek uit
1880, dat volstrekt uniek is.
Maar liefst 160 hoofdstukken,
meestal heel kort, waarin een
bizarre doolhof begaan wordt
door een schrijver die nogal
bitter gestemd is over de waar
den, die het leven zou moeten
bieden en die daar scherp iro
niserend, zich van geen gebod
of wet wat aantrekkend, anar
chistisch naar vorm en inhoud
van zijn boek, van getuigt
In een meer dan voortreffelij
ke slotbeschouwing licht Au
gust Willemse veel toe over dit
boek, dat bijzonder intrigerend
is,, en waar geen lezer in een
De geheimzinnige B. Ta-
ven op latere leeftijd
Machado de Assis
korte tijd mee klaar is. Een
heel bijzondere uitgave, een
boek dat lezers lang voor raad
sels kan stellen, die alleen
maar inspirerend kunnen zijn.
Amstelpaperbacks
De reeks Amstelboeken van
uitgeverij Veen (belangrijke
werken uit de wereldlitara-
tuur) telt, door de jongste uit
breiding van deze serie, nu
zo'n 100 titels. Er zijn nieuwe
deeltjes met werk van Guy de
Maupassant, Flaubert, Tolstoi
en Poesjkin en van Neder
landse schrijvers „Onpersoon
lijke herinneringenvan
Frans Coenen en „Kinder
land" van Aart van der
Leeuw. De aardigste herdruk
in de Amstelpaperbacks is het
autobiografische „Een coquette
vrouw" van Carry van Brug
gen, die hierin de problemen
in haar huwelijk met Kees van
Bruggen, dat in 1919 beëindigd
werd, onderzoekt.
Bij dezelfde uitgeverij Veen is
een nieuwe serie begonnen,
onder de titel „Op schrijvers
voeten". Hierin, zoals de naam
zegt, reisverslagen van beken
de auteurs. Marcellus Emants,
van wie kortgeleden een ver
slag van een Zweedse reis in
de serie Privé-domein ver
scheen, zit in deze serie met
„Langs de Nijl aantekenin-
ten van een tourist". Van Italo
vevo, de merkwaardige au
teur, die momenteel zoveel be
langstelling in Nederland
krijgt, het niet voltooide ver
slag van een reis van Giacomo
Agnios, een handelsreiziger,
van Milaan naar Triest, Sve-
vo's geboortestad.
Hans Warren
Het derde deel van Hans War
rens „Geheim Dagboek" is er.
Het beslaat de jaren 1949-1951.
De jonge man uit een klein
Zeeuws stadje, die zich met
moeite ontworstelt aan de
druk van zijn omgeving, mede
vanwege zijn ontwikkeling
naar het schrijversschap, deels
ook vanwege zijn persoonlijk
heidsstructuur en homosexuele
geaardheid. Bijzonder boeiend
is het om in vervolg op de eer
ste twee delen van het „Ge
heim Dagboek", die groei van
Carry van Bruggen
dag tot dag verder te zien
gaan. In deze periode verblijft
Warren in Frankrijk en komt
terug naar Borssele als zijn
moeder sterft. Met onthutsen
de eerlijkheid beschrijft hij
zijn verblijf in Parijs in 1951,
waarna hij zijn eerste literaire
activiteiten zal beginnen: Hij
Juan Carlos Onetti
gaat een letterkundige kritiek
schrijven voor de Provinciaal
se Zeeuwse Courant. De gehei
me dagboeken van Hans War
ren gaan tot de indringendste
en meest menselijke documen
ten van de na-oorlogse Neder
landse literatuur behoren.
Grote auteurs bij
Meulenhoff
Drie vertalingen van grote au
teurs verschenen in het fonds
van Meulenhoff. De reeks uit
gaven van werk van de merk
waardige Zweedse schrijver
August Strindberg wordt ver
volgd met „De Gotische Ka
mers"; een boek uit 1904,
waarin Strindberg op kritische
agressieve manier vaak, maat
schappelijke problemen uit
zijn tijd aan de orde stelt. Hij
doet dat aan de hand van het
verhaal van een man die een
hoofdrol speelt in het Stock
holm van destijds: een dagbla
dredacteur, die door zijn rijke
broer, de eigenaar van de
krant, vanwege zijn reactio
naire ideeën op straat wordt
gezet.
„Bloedfeest" is een roman van
een auteur uit Peru, José Ma-
ria Arguedas, van wie Meulen
hoff een paar jaar geleden het
grote werk „De diepe rivie
ren" bracht. „Bloedfeest" gaat
over een Indiaanse gemeen
schap, die enorm hard werkt,
maar bij een ritueel feest in
botsing komt met de overheid
(de blanke bovenlaag). De
strijd tussen twee culturen, die
in Zuid-Amerika nog lang niet
is uitgevochten, in de visie van
een belangrijk verteller, die er
reeds veertig jaar geleden op
hevige manier over schreef.
Een andere belangrijke auteur
uit Zuid-Amerika komt in een
uitgave van Meulenhoff: Juan
Carlos Onetti, uit Uruguay,
met zijn roman „Laat de wind
maar spreken". Een merk
waardig verhaal waarin de
werkelijkheid steeds gecon
fronteerd wordt met bizarre
verbeeldingen, die te maken
hebben met de verloren
droomstad Santa Maria, waar
in opperste geluk verbonden is
met grootste leed. Onetti, die
het om zijn ideeën niet uit kon
houden in Zuid-Amerika (na
een periode in de gevangenis
week hij uit naar Spanje), be
hoort tot de belangrijkste au
teurs van het Spaanse taalge
bied.
JAN VERSTAPPEN
In bovenste rubriek bespro
ken en genoemde boeken:
„Het raadsel van B. Tra
ven", een inleiding tot per-
Jose Maria Arguedas
August Strindberg
soon en werk, uitgave Meu
lenhoff.
Machado de Assis: „Post
hume herinneringen van
Bras Cubas", uitgeverij De
Arbeiderspers, prijs 29.50.
Aart van der Leeuw: „Kin
derland" 12,50): Frans
Coenen.
„Onpersoonlijke herinne
ringen" 12,50); Carry van
Bruggen.
„Een coquette vrouw"
15,-), Amstelpaperbacks
van Uitgeverij Veen.
Marcellus Emants: „Langs
de Nijl" en Italo Svevo:
„Korte romaneske reis"
17.90. Reeks „Op schrijvers
voeten", uitg. Veen.
Hans Warren: „Geheim
dagboek, 1949-1951 (derde
deel), uitg. Bert Bakker.
August Strindberg: „De
gothische kamers" roman
34.50).
Jose Maria Arguedas:
„Bloedfeest", roman (f
29,50). Juan Carlos Onetti:
„Laat de wind maar spre
ken", roman 39,50). Uit
gaven van Meulenhoff.
Vijftien jaar na het einde
van het Nederlandse Pasto
raal Concilie is er nog maar
nauwelijks een begin ge
maakt met de bestudering
van dit unieke kerkelijke ex
periment. De gevolgen van
het voortijdig afbreken van
dat concilie op instigatie van
Rome werken in feite nog
steeds door. Er trad, vooral
na de benoeming van nieuwe
bisschoppen, die soortgelijke
experimenten onmogelijk
moesten maken, een ver
gaande polarisatie binnen de
katholieke gemeenschap op
die met een herhaald Ro
meins ingrijpen door middel
van een bijzondere synode
niet kon worden teniet ge
daan. In de jaren zestig leef
de de kerk als gevolg van
het door Johannes XXIII
doorgevoerde aggiornamento
op koortshoogte, daarna
raakte de kerk in dood tij.
Een centrale figuur achter de
schermen van de kerkelijke
vernieuwingsbeweging in
Nederland was de francis
caan en socioloog Walter
Goddijn. Hij is een van de
weinigen die de kerkelijke
vernieuwingsbeweging van
begin af actief heeft begeleid
en niet is afgehaakt. Als se
cretaris van het Pastoraal In
stituut en van het Pastoraal
Concilie zat deze „paus van
nederland" zoals hij sommi
gen van zijn tegenstanders
werd afgeschilderd, midden
in het web van die vernieu
wingsbeweging.
In het boek Rode Oktober
doet Goddijn verslag van de
beslissende gebeurtenissen in
het kerkelijk leven tussen
oktober 1968 en juli 1970. Het
is een ronduit fascinerend
boek voor allen die deze ver
nieuwingsbeweging hebben
meebeleefd. Voor Goddijn
zelf is het niet minder dan
het verslag van een revolutie
die niet door ging. De wat
pretentieuze titel die de
schrijver aan zijn boek gaf,
moet iets van dat revolutio
naire elan weerspiegelen, dat
Goddijn terugdenkend aan
die dagen heeft beleefd.
Hoewel het duidelijk is waar
Goddijn staat, doet hij in zijn
boek toch een oprechte po
ging de gezichtspunten te
verwoorden van de tegen
voeters van die vernieu
wingsbeweging, onder wie
de Haagse kapelaan Simonis
die in een vraaggesprek met
de Gazet van Antwerpen
volledig de staf brak over
het Pastoraal Concilie.
Het meest verhelderend is
het boek over de indrukwek
kende rol die kardinaal Al-
frink speelt in deze beslis
sende periode. Welke energie
hij ook aanwendt om een be
trouwbaar beeld te schetsen
voor het Vaticaan van wat
zich in de Nederlandse kerk
provincie aan problemen
voordoet, het doet allemaal
niet ter zake, want de infor
matie bereikt Rome vaak via
bronnen die het Nederlandse
experiment bij voorbaat on
welgevallig zijn. Het conflict
tussen Rome en de Neder
landse kerkprovincie treedt
openlijk aan het licht wan
neer nuntius Felici op gezag
van het Vaticaan begin janu
ari 1970 de zitting van het
Pastoraal Concilie boycot
over de celibaatskwestie. Na
de aanvaarding van de aan
bevelingen over het niet lan
ger verplicht stellen van het
priestercelibaat, zal Alfrink
een half jaar lang moeten
wachten op een direct con
tact met de paus om de aan
bevelingen van dat concilie
te kunnen verduidelijken..
Goddijn schrijft dan: „Voor
Alfrink was dit bezoek aan
Rome het meest gewaagde
avontuur van zijn leven;
voor de kerk een hoogtepunt
van een lang voorbereid re
volutionair optreden, tot de
uiterste consequentie doorge
zet, een gedurfd experiment
van een hervormingspoging
zonder schisma, van een dia
loog op het hoogste niveau
tussen gelijken en toch onge-
lijken, tussen twee oude wij
ze mannen, die hun hele le
ven hadden ingezet voor het
heil van de kerk, maar die
hun theologische en bijbels
gefundeerde pastorale ver
antwoordelijkheid verschil
lend interpreteerden."
Hoe het verder liep is ge
noegzaam bekend. Wat voor
al in het buitenland als een
revolutie werd ervaren, zou
met vaste Romeinse hand
worden ingetoomd. Goddijn
heeft als kerksocioloog des
ondanks niet de hoop verlo
ren dat de voorstellen die op
het Nederlandse Pastoraal
Concilie werden verdedigd
nog ooit eens in praktijk zul
len worden gebracht. Een
probleem als het tekort aan
priesters is in de loop der tijd
alleen maar nijpender ge
worden. Kortom, een uitge
stelde revolutie die de kerk
mogelijkerwijs toch nog ooit
zal beleven, zo meent de
schrijver.
Het boek van Goddijn is een
eerste aanzet voor de bestu
dering van de ingrijpende
veranderingen die zich in
het Nederlandse katholicis
me hebben voorgedaan. Im
mers de verwikkelingen bin-
DEN HAAG „De literaire
misleiding in De donkere ka
mer van Damokles". Dat is het
onderwerp van het proef
schrift van de heer W.H.M.
Smulders die gisteren is gepro
moveerd tot doctor in de lette
ren aan de Rijksuniversiteit in
Utrecht.
De promovendus: „De donkere
kamer van Damocles is een
van de meest obsederende ro-
Walter Goddijn
nen de Nederlandse kerk
provincie kunnen niet losge
zien worden van de ver
strekkende maatschappelijke
gevolgen voor de positie van
de Nederlandse katholieken
als zodanig. Traden zij in
maatschappelijk opzicht tot
aan het eind van de jaren
zestig, als een nog redelijk ge
sloten formatie op waarin
rekkelijken en preciezen
binnen boord bleven, nu zou
in hoog tempo een desinte
gratie zichtbaar worden.
Kleine progressieve en con
servatieve groeperingen
raakten elkaar volledig uit
het oog, terwijl een niet on
belangrijke middengroepe
ring passief werd of geheel
vervreemdde van de kerk.
De mislukte poging tot her
vorming binnen de katholie
ke kerk, kreeg dus in maat
schappelijk opzicht nauwe
lijks voorziene revolutionaire
gevolgen, die ook nu nog al
tijd niet geheel zijn uitge
werkt. Het boek van Goddijn
beschrijft de hitte van het
kerkelijk strijdgewoel, maar
hoe verstrekkend het effect
er ook van was, vijftien jaar
later wordt het door velen al
bijna als onwezenlijk erva
ren.
PAUL VAN VELTHOVEN
Walter Goddijn: Rode Ok
tober. Uitgave Ambo. 255
pp. Prijs 29,50
mans uit de Nederlandse lite
ratuur. Het boek staat bekend
om het literaire vernuft waar
mee het verhaal op de lezer
wordt overgebracht. Het is
spannend en schijnbaar hel
der, maar ongemerkt raakt de
lezer opgezadeld met een intri
gerend interpretatieprobleem:
wat is er precies gebeurd? Be
staat Dorbeck nu wel of niet?"
Smulders gaat er, in tegenstel
ling tot andere onderzoekers
vanuit dat men het concrete
probleem dat de roman stelt,
intact moet laten. Hij komt tot
de vraagstelling: waarom dient
het probleem „bestaat Dorbeck
nu wel of niet?" zich bij de le
zer noodzakelijkerwijs aan en
waarom is het zo principieel
onoplosbaar? Dat brengt Smul
ders op een even eenvoudige
als verrassende uitkomst.
Margaretha Ferguson
Wat wij in de tegenwoordige Indisch-Neder-
landse bellettrie eigenlijk het meest missen, is
iemand die ons eens iets nieuws komt vertellen.
Er is al zoveel over de geijkte onderwerpen ge
schreven, dat je reikhalzend uitziet naar iets,
dat nog niet aan de orde is geweest.
De nieuwe roman van Margaretha Ferguson
„Chaos", vertelt het verhaal van een vrouwtje
dat in het jappenkamp heeft gezeten en na de
oorlog terugkeer naar de kneuterige Hollandse
maatschappij. Ze heeft het er niet gemakkelijk
mee, evenmin als met haar jeugdige dochtertje,
dat na de kamptijd veel aandacht vraagt. Des
ondanks stort ze zich op een studie psychologie
en allerlei idealistische bewegingen.
Dat alles duurt tot manlief, die als stuurman in
de Indonesische wateren is blijven varen, haar
oproept terug te keren. Dat doet ze min of meer
hals over kop, uiteraard om te ontdekken, dat
het leven in het roerige naoorlogse Indonesië
ook zijn problemen en zijn kwaliteiten heeft.
En het gezin is herenigd, dat is ook wat.
Het verhaal is niet onaardig geschreven, vooral
de sfeer is goed getroffen, maar erg origineel is
het niet. Margaretha Ferguson heeft wel eens
iets beters gemaakt.
KEES SCHAAP
Margaretha Ferguson: „Chaos". Uitgave:
Nijgh en Van Ditmar, Den Haag. Ing., 247
blz., 32,50.
ADVERTENTIE
Dat klasse niet altijd duur betaald
hoeft te worden, bewijzen
Bulthaup Keukens in de Bijenkorf
Bulthaup Scanform Zand
Den Haag Rotterdam Eindhoven
Hoek 280x160 cm.
Uitgevoerd met Duropal
werkblad, ronde spoelbak.
Philips gas/elektro kombmatie.
160 itr geïntegreerde koelkast
en geïntegreerde atzuigkap.
Verkrijgbaar in diverse kleuren
en uitvoeringen.
Uitbreiding naar wens moge'ijk.
6.695.-
De strijd die van 1945 tot 1950
in Indonesië werd gestreden,
heeft ook in de litteratuur zijn
weerslag gevonden. Zowel Ne
derlandse als Indonesische
schrijvers hebben verteld over
die rare rommelige oorlog,
maar gezien door andere ogen.
Joop van den Berg heeft nu
een bloemlezing uit die verha
len samegesteld onder de titel
„De keerzijde van de medail
le". Het boek bevat negen ver
halen van Nederlanders en
negen van Indonesiërs, die als
eikaars spiegelbeeld gezien
kunnen worden. Zo worden
over de strijd in Soerabaja in
1945 de Nederlandse Lin
Scholte en de Indonesiër Idrus
aan het woord gelaten. Joop
van den Berg geeft bij elk
koppel verhalen een korte
exacte historische toelichting.
Bij de Nederlanders komen we
voorts onder andere de namen
tegen van Beb Vuyk, Hans
Vervoort, A .L. Schneiders en
Paul Frische; bij de Indone
siërs van Pramoedia Ananta
Toer, Moh, Balfas, Roswitha
Djajadiningrat en Basuki Gu-
nawan. Van hen zijn er zelf
standige korte verhalen en op
zichzelf staande fragmenten
uit romans.
De vertalingen uit het Indone
sisch zijn vaak al eerder gepu
bliceerd, maar er zijn ook
nieuwe bij. Roswitha Djajadi
ningrat schreef trouwens in
het Nederlands. En Beb Vuyk
is zonder meer al een dubbelfi
guur omdat zij van Nederland
se afkomst is, in Nederland
woont en in 1950 de Indonesi
sche nationaliteit heeft aange
nomen.
De verhalen zijn chronolo
gisch gerangschikt. Ze geven
een boeiend beeld van de
strijd in al zijn facetten en hoe
de bevolking daaronder leed.
Maar ook van het leven van
de Nederlandse militairen en
de Indonesische guerillastrij-
ders, hun idealen en angsten.
Wat daarbij opvalt, is dat de
schrijvers van beide partijen
zich zo menselijk opstellen en
ook uitwassen aan eigen zijde
niet over het hoofd zien.
Joop van den Berg geeft een
goede doorsnee van wat er
zoal gepubliceerd is. Vooral
ook omdat de oorspronkelijke
uitgaven niet meer zo gemak
kelijk te vinden zijn een waar
devolle uitgave.
KEES SCHAAP
Joop van den Berg: De keer
zijde van de medaille. Ver
halen van Nederlandse en
Indonesische auteurs 1945-
1950. Uitgave: Leopold Den
Haag. Ing. 255 blz. 28,50.
„DE WEGEN D!
VERBEELDING]^™
- tieve
(rat h
(len a
l een
In haar nieuwe rojpositi
wegen der verbeelijtrkla
schrijft Hella HaassL-C.
bijzondere intelligent) op
een huwelijkscrisis. |ng v,
bleem is in haar boeman i
heel bijzondere eigenisterd
ontstaat door heel aru
zaken en bovendien f^r
totaal anders af dan
merendeel van romi,
deze ellende lezen. P a'
om een intellectuele^ I
onhandige man, jFilrr
vrouw en kinderen5
kantie gaat naar ZuLJ: i
rijk. Beiden komen tLv!
een geheel verschillePjJ z
vings-wereld hetgeen'okei
een drijft. te
Iaan
Het eerste reis-incia z0
wijdert de man al Li:q.
vrouw. Klaas Welling L
gens bij een Frans be^1
tion achter bij zijn bei>ep<
mini'tje, dat hij onha het
gens tegenop heeft jj|aar
Maja reist met de dn0pr,
ren door: Een Nek®
vrachtwagenchauffeur
naar Marseille, biedt
lift aan. Als Maia r „Da
kinderen de intrek hele or
men in een wat buitevan
kantieverblijf aan d«art v
(aangeboden door deande
van haar man), kottspri
Welling een paar daj put
aanzetten. Het lukt nils st
dezelfde golflengte tftten
Ze zijn daarvoor allehs d<
in beslag genomen dzij h
eigen gedachte-spinsefunci
elkaar kunnen ze nin w
wat er aan de hand i&geer
trekken allebei daanjen.
hun misplaatste konkij ee
Klaas Welling moet pa
uitgever (hij is redaqnlijl
een tijdschrift, dat valk z
gever een groter pubfoes e
trekken) verhalen leC)aai
het mysterieuze als jog i
hebben. Met dat doelk tr<
naar die fraaie villa 1, m;
ton, maar daar komtwee
verder dan hele ban&eb.
zichtige en onbruikbaiet a;
rio's voor zijn opdriartoi
wordt in beslag genon ook
het werk van een veiivan
inmiddels gestorven"
die hij toevallig op Ir
kwam. Diens verzer
achtergrond ervan b
al zijn denkkracht. HP'Ji
pretaties bouwt hij on,"®'
nige, niet in elkaar l:
ken biografische gegrj^
hij heeft nagespoord. '"j
Intussen is Maja door
in de vrachtwagen ooi
lijk op drift geraakt. 1
obsedeerd door de
die de chauffeur haa|y^
nacht op de grote wef
verteld; verhalen vo
rieuze spanning, spoPn
len; gebeurtenissen dj[ "l
zijn reizen meemaalc"^f
die geheimzinnige r"
buiten de werkelijkhe-.
ten. Tijdens haar 'jPte
schrijft zij deze ver!r'®
Maja en Klaas zij zo iiUt
zig met deze twee vr®
waar zij elkaar niet 2:
kunnen vertellen,
uiteen drijven. /®!f
Het aardige van Hellar
verhaal over deze tv4 ,s
sen is dat er intusse».®
hun ogen zich een re{r'®s
bijna klassieke horrofr' 1
se story laat ontvs f
Maja noch Klaas zieir. c.
kleingiheden in de v™''
woning en de situatTj'
niet, maar de lezer fc
op als de ingredient
een verhaal, dat tot
matische climax zou
leiden. Op een heel.^
manier rondt Hella R'
af: Je krijgt als lezer
je op grond van de g mc
nissen mocht ver? tuat
wanneer je niet zou
die zich voordeden tynin
beelding van Hella Hinaa
Het einde van deze iij zt
geschreven bijna-ma%),
geheel-geen-triller is smi
spel met bij de leze mc
bouwde verwachtingen
der verrassend. Zoalsher
„De wegen der verlleidt
in zoveel opzichten ifjin
rassend boek van Hell»sm<
is; zo lichtvoetig scVjge
over „zwaar-literaire Boh
werpen, zo geraffinyer/c
ontspannen past zij ó^am
gatechniek" van eeirljkt
van haar grote en beklos;
mans toe. eno
JAN VERS"*) w,
Hella S. Haasse: D(
der verbeelding, ron> uu,
gave Querido.
