'rins Bernhard op voetstuk
pij bespieden bezetter
ehandicapten een dagje naar Wenen per DC-9
2 NNENLAND/BUITENLANDQtidUaQowumtdonderdag20oktober i983pagina is.
Na Van der Waals
Engelandvaarders
lop£i
ISt ld.
IDHOVEN „De Be-
er bespied" luidt de ti-
van het boek, dat prins
•nhard vandaag in het
idhovense Van Abbe-
Sseum als eerste uitge-
;t heeft gekregen. Een
{dik werk, maar het
ngt dan ook de hele
derlandse geheime in-
ïtingendienst tijdens de
eede Wereldoorlog in
art, compleet met sluip-
smokkelweggetjes,
idlopende stegen en
lerdoorgangen, die tot
toe witte vlekken wa-
gebleven. Op de
van de presentatie
Iden zich ruim 200
c irmalige spionnen of
i nabestaanden verza-
Geen lukraak geko-
lokatie. Dit in 1935
lf()ouwde Van Abbemu-
immers ging na de
1 vrijding van Eindhoven
l6f 19 september 1944
»t doen als hoofd-
t artier van het Bureau
2 ichtingen, de spin in
web van verzet en il-
aliteit. Hier ook hield
is Bernhard zijn triom-
telijke intocht. „De be-
md geworden persfoto
zijn aankomst mar-
»rt een hoogtepunt in
Nederlandse krijgsge-
iedenis", schrijft Frank
ser, de auteur van het
ik, eerbiedig.
toelt zijn werk mede een
image aan de prins te zijn?
ker", zegt Visser. „Er is de
ste jaren nogal eens neer-
»end over hem gedaan.
1 vergeet dan wat hij tij-
s de oorlog als Duitser
afkomst nota bene, in een
'eland dat hem wantrouw-
voor ons volk heeft ge-
'legi steerd. Hoe hij heel sterk
al left gefungeerd als symbool
961.in het verzet. Daarvoor mag
tijd* best weer eens op een voet-
et kuk worden gezet. Dr. L. de
e n-jpg heeft hem in zijn ge-
r gtyedsch rijving al lof toege-
criiaid, en dat wilde ik nog
Hieis over doen",
de, «t heel het boek de officië-
wezinu al 19 banden dikke oor-
lersikroniek van dr. De Jong
ik dt dunnetjes over? „Nee",
diefkt Visser. „Ik baseer me
leid pndeels op rapporten, die
nooit in de openbaarheid
gekomen. Stukken, die
n hu^mige geheime agenten on-
zich hebben gehouden. De
Jong heeft ze nooit gezien, en
is dus ook niet in de gelegen
heid geweest ze uit te vlooien.
Men moet mijn boek zien als
een aanvulling op De Jong.
Die heeft alleen de hoofdlijnen
gevolgd. Dat kan ook moeilijk
anders als men bedenkt dat hij
iedere letter van Het Konink
rijk der Nederland in de
Tweede Wereldoorlog eigen
handig op de machine heeft
getikt. Hij heeft gewoon de tijd
niet gehad om zo uitvoerig op
de rol van onze inlichtingen
dienst in te gaan als ik".
Correcties
Daarnaast pretendeert Visser
(eerder al auteur van het boek
„De schakel" over de geschie
denis van de Nederlandse En
gelandvaarders) dat hij dr. De
Jong op bepaalde punten kan
corrigeren. „Er zijn essentiële
verschillen met De Jong en ik
denk dat ik het gelijk aan mijn
kant heb, dat mijn visie op
sommige gebeurtenissen de
juiste is, omdat De Jong zich
daar niet helemaal objectief
heeft opgesteld". Als voor
beeld noemt Visser de affaire
van de zogenaamde Zwitserse
weg, de geheime postdienst,
die in de jaren 1943-1944 tus
sen bezet gebied en de Neder
landse regering in Londen
functioneerde, met ds. Visser 't
Hooft, secretaris-generaal van
de Wereldraad van Kerken te
Genève, als schakel. Het
werkte via microfilms, die
verpakt werden in boekzen-
dingen van de Utrechtse uni
versiteitsbibliotheek naar
Zwitserland en vice versa.
Londen verkeerde in de ver
onderstelling dat het om een
objectieve verbindingslijn
ging. Geen facetten van de be
richtgeving (en zeker geen mi
litaire) mochten worden ver
waarloosd. In feite echter
bleek dat bepaalde berichten
werden achtergehouden.
Hoofdzakelijk geselecteerde
informatie over het geestelijk
verzet in Nederland bereikte
Genève. Een ernstige zaak.
„In de strijd op leven en dood
tegen de nazi's mocht het een
vorm van sabotage worden ge
noemd, dat militaire berichten,
ten dienste van de geallieerde
oorlogsvoering, eenvoudig
werden achtergehouden",
schrijft Visser. Zijn lezing van
de toedracht echter verschilt
wezenlijk van de visie die dr.
De Jong heeft gegeven.
Eenheid
Een ander punt waarop Visser
het werk van dr. De Jong niet
alleen pretendeert aan te vul
len, maar ook te corrigeren,
betreft de verwarring die er in
de Nederlandse illigaliteit
werd gesticht door het verloop
Frank Visser: „Er zijn veel mensen die het precieze naadje van de kous van bepaalde
zaken die in de oorlog hebben gespeeld willen weten".
Frank Visser, de 54-jarige auteur van
„De bezetter bespied heeft zijn interes
se voor alles wat zich gedurende de
tweede wereldoorlog in ons land heeft
afgespeeld, al van kindsbeen af. Als tien
jarige jongen maakte hij het bombarde
ment in mei 1940 op Rotterdam mee ter
wijl hij vijf jaar later, in een uitgehon
gerd Amsterdam, de bevrijding beleefde.
Na de oorlog knipte hij alles uit wat er
over het oorlogsgebeuren in kranten
verscheen. En toen hij aan het eind van
de jaren veertig als leerling aan de
kweekschool een opstel moest schrijven
over hoe hij de oorlog persoonlijk had
ervaren, kwam hij met de landverraders
op de proppen.
Pas vele jaren later kon hij zijn oorlog
sinteresse in boekvorm gieten. Frank
Visser, die voorziet in zijn levensonder
houd door vertaalwerk, kreeg voor de
uitgave van „De zaak An toni us van der
Waals" via Harry van Doorn (later on
der andere minister van CRM) toegang
tot de processtukken. Van Doorn was tij
dens dat proces procureur-generaal. De
verschijning van dit boek bracht Visser
is contact met personen die in de tweede
wereldoorlog ons land moesten verlaten
en onder de naam „Engelandvaarders"
geschiedenis maakten. De manier waar
op Visser de zaak- Van der Waals had ge
bracht, had hen zo aangesproken dat ze
hem ook vroegen hun zaak in boekvorm
te brengen. Dat werd „De Schakel".
Daarna volgde contact met dr. J.M. So-
mer, voormalig hoofd van Bureau In
lichtingen" in Londen. Van Londen uit
werden Nederlandse geheime agenten In
bezet Nederland gedropt om informatie
door te spelen naar de Nederlandse rege
ring in ballinschap. Somer had daarover
een boek geschreven onder de titel „Zij
sprongen in de nacht". Maar die semi-
documentaire bleek lang niet volledig.
Besloten werd dat Somer en Visser sa
men een herziene versie van dat boek
zouden schrijven. Zover kwam het niet.
De voormalige „chef BI" overleed in
1979. Dankzij de medewerking van de
rechterhand van Somer in Londen, lt-
kolonel b.d. G A. de Jong, kwam Visser
in contact met vele ex-agenten die, vaak
na dagenlang praten, bereid waren hun
verleden prijs te geven voor „De bezet
ter bespied".
van de actie „Coördinatie'1.
Koningin Wilhelmina en het
oorlogskabinet in Londen wil
den daarmee een onderlinge
samenwerking van de grote
verzetsgroepen bewerkstelli
gen. Immers: om het Neder
landse volk pal achter de eer
ste na-oorlogse regering en de
monarchie te doen staan,
moest er eenheid komen. En
het was geen geheim dat er in
bezet Nederland wantrouwen
jegens Londen heerste (denk
aan de noodlottige gevolgen
van het verraderlijke En-
glandspiel dat in het boek ook
uitvoerig behandeld wordt),
terwijl het daarnaast tussen
bepaalde illegale groeperingen
onderling helemaal niet boter
de.
Om de actie „Coördinatie" van
de grond te krijgen, werd mr.
Frans Dijckmeester boven be
zet Nederland geparachuteerd
de latere burgemeester van
Apeldoorn: indertijd officier
der cavalerie, in 1943 met zijn
vriend jhr.mr. R. de Brauw op
spectaculaire wijze naar Lon
den ontkomen. „De al te haas
tige spoed om Dijckmeester
aan de vooravond van D-day
als regeringsvertegenwoordi
ger naar Amsterdam te sturen,
leidde ertoe dat hij zich onvol
doende had kunnen voorberei
den", constateert Frank Vis
ser. Daarom liep hij verloren
rond in plaats van aan de slag
te kunnen gaan. „Bij zijn lan
ding had hij er nog geen notie
van hoe en waar hij de chef
staf van het verzet te Amster
dam moest bereiken".
Dat was echter de minste van
zijn problemen. „Een voor
Dijckmeester erg vervelende
samenloop van omstandighe
den", gaat Visser verder,
„bleek het feit dat kort na zijn
vertrek in juni 1944 de uit het
kamp Vught ontsnapte en
door koningin Wilhelmina
met vreugde ingehaalde heer
G.J. van Heuven Goedhart te
Londen arriveerde, die al in
Goedhart stelde onmiddellijk
geheel nieuwe richtlijnen voor
de coördinatie van de illegali
teit in Nederland op. Deze
nieuwe richtlijnen bereikten
Dijckmeester pas in augustus.
Voor dat tijdstip vernam hij
niets van enige betekenis uit
Londen. Van Heuven Goed
hart liet integendeel, buiten
medeweten van Dijckmeester
om, een andere agent naar Ne
derland sturen die door hem
persoonlijk was geïnstrueerd
hoe hij de coördinatie tot stand
moest brengen. Pas begin sep
tember kon Dijckmeester na
alle stagnatie zijn werk ten
volle ontplooien".
Laatste woord?
Heeft Frank Visser met zijn
„De Bezetter bespied" het laat
ste woord gesproken? Prins
Bernhard zelf denkt van niet.
In zijn voorwoord bij het boek
schrijft hij althans: „Het is on
mogelijk een volledige be
schrijving te geven van de on
telbare, in de Tweede Wereld
oorlog gedane pogingen om
het contact tussen bezet Ne
derland en de naar Londen
uitgeweken regering te onder
houden. In een kader van een
boek als dit is het nog moeilij
ker van deze wederzijdse be
richtgeving een enigermate
compleet beeld te geven". Er
blijft dus werk aan de winkel.
Wel noemt de prins het boek
een eresaluut voor diegenen
van de geheime inlichtingen
dienst die hun leven hebben
gelaten. En volledig of niet,
Frank Visser vult het aantal
rechthebbenden op een eresa
luut aan. „Een onlangs ont
huld monument vermeldt 48
namen van slachtoffers", zegt
hij. „Ik ben al tot 68 geko
men".
Frank Visser: De Bezetter
bespied: (Uitg. Thiema, Zut-
phen: prijs ƒ49,50.)
Voor vrijwel alle deelnemers aan het uitstapje was het
de eerste keer dat ze de lucht ingingen.
Kruis. Slechts zij die zwaar
verzorgingsbehoeftig zijn en
niet alleen of met een partner
op vakantie kunnen, komen
voor een dergelijke vlucht in
aanmerking. Een randvoor
waarde is natuurlijk wel dat
men in staat is van zo'n lange
dagtocht te genieten en niet op
de heenreis al - hoe cru het
misschien ook klinkt - „op
apegapen ligt", zoals Rode
Kruis-directeur H.J. Baron
van Asbeck het uitdrukt.
Voor het reisgezelschap werd
het een zware dag. De meren
deels uit het Westen van het
land afkomstige gehandicap
ten moesten om een uur of ze
ven 's ochtends al op Schiphol
zijn. Met vereende krachten
werden zij naar hun stoel in
het vliegtuig gebracht. Een
kleine anderhalf uur volgde
de landing in een zonnig We
nen.
Daar blijkt het Oostenrijkse
Rode Kruis gereed te staan
met twee touringcars en twee
rolstoelbussen. Als eerste pro
gramma-onderdeel volgt een
rondrit door de stad, langs de
statige en monumentale pan
den. Daarna de lunch in het
schilderachtige, tegen Wenen
aangeplakte dorpje Grinzing,
bekend van de Heuriger-wijn.
Langzaam maar zeker wordt
de nog steeds aanwezige span
ning verbroken als een Steh
geiger (violist) en een accor
dionist bij de tafeltjes bekende
melodiën komen spelen:
„Wien, Wien, Wien, nur du al-
lein", „Tulpen uit Amster
dam", en „Datte we toffe jon
gens zijn"Na de lunch
winkelen in het centrum van
de stad. De een bekijkt alleen
etalages, een ander koopt een
Sachertorte, of een doosje Mo
zart Kugeln of laat alles
zwaargenietend over zich heen
komen. Onvermoeibaar du
wen mevrouw Schroder en ge
zagvoerder Hoofs elk een rol
stoel met een van gelukzalig
heid stralende gehandicapte
voort.
Wat een dag
Van de aanvankelijk bij Mar
tin Air wel gehoorde lichte
kritiek dat de Oostenrijkse or
ganisatoren niet bijvoorbeeld
jje wereldberoemde Spaanse
rijschool of Slot Schönbrunn
op het programma hebben
staan, is bij de gehandicapten
zelf niets te merken. Zij heb
ben ook zonder die attracties
de dag van hun leven. „Wat
een dag hè, zegt mevrouw
Heyn Papousek-Jacoby uit
Delft. „Echt eindeloos. Ik ben
vorig jaar wel met de auto
naar het buitenland geweest,
maar dit is toch wel veel mooi
er, ik had nog nooit gevlogen
en nu zomaar eventjes naar
Wenen". Ze straalt over haar
hele lichaam. „Wat vind ik dit
mooi; dat zoiets prachtigs mo
gelijk is".
HIPHOL/WENEN
l had eigenlijk gisteren
genomen moeten wor-
n in het Wilhemina
jsthuis in Amsterdam;
èratie aan de bloedva-
1 in mijn benen. Nou
k, zei ik, je bekijkt
S\ Mij zie je maandag
verschijnen. Je stelt
operatie maar mooi
tijdje uit. Ik ga eerst
Wenen.... Of ik dan
^-jensdag misschien kon,
|ppeg die dokter mij
in... Die is gek... Jon-
Éik ben woensdag nog
f. Denk maar niet dat
et mijn pyama onder
arm naar het zieken-
ga. Het is nu geluk-
een maandje uitge-
j een glorieuze lach vertelt
Schouten (59) uit Krom-
But'hie hoe hij heeft weten te
jsen>
voorkomen dat de medische
heren hem een dagje Wenen
door de neus zouden boren.
Met een gezicht van „dat heb
ik hem toch maar mooi ge
flikt", leunt hij trots achtero
ver in zijn vliegtuigstoel. Moe,
maar voldaan. Zoals dat met
een cliché heet.
Het is een uur of acht s
avonds. We vliegen ergens bo
ven midden-Duitsland. Voor
de 69 Rode Kruis-patienten en
hun 35 helpers loopt een unie
ke dagtocht ten einde: Om ne
gen uur die morgen vertrek'
van Schiphol, een uurtje of
twaalf later weer behouden te
rug.
Elk jaar biedt Martin Air het
Rode Kruis zo'n supersnelle
vakantie aan. Afgelopen dins
dag gebeurde dat voor de der
tiende maal. In de voorgaande
jaren stonden Londen, Parijs,
Kopenhagen, Zürich, Saltz-
burg, Genève, München en
Edinburgh op het programma.
Ditmaal was de keus gevallen
op de Oostenrijkse hoofdstad
Wenen. Die Henry Dunant-
vluchten begonnen in 1971 en
waren een spontaan uitvloeisel
van de Rode Kruis-actie
„Schip Ahoy" een campagne
die bedoeld was om geld bijeen
te brengen voor een tweede
hospitaal-vakantieschip. Presi
dent-directeur Martin Schro
der kwam toen op het idee een
aantal zwaar gehandicapten in
de gelegenheid te stellen per
vliegtuig een dag naar het bui
tenland te gaan. Kosteloos.
In het eerste jaar konden 36
patiënten van dat aanbod ge
bruik maken. Door de erva
ringen die werden opgedaan
met dit soort reizen groeide
het aantal deelnemers tot 50.
Naar Wenen werd voor het
eerst met een lange uitvoering
van de DC-9 gevlogen, waar
door nog meer patiënten mee
konden.
Uitverkorenen
De uitverkorenen waren gese
lecteerd door de plaatselijke
afdelingen van het Rode
WISKE DE HIPPE HEKSEN
Gisteren presenteerde
modekoning Yves
Saint-Laurent zijn cre
aties voor de zomer
van 1984. De manne
quin (helemaal boven)
toont een bruin leren
jasje met daaronder
een zwarte zijden
blouse en een geruite
wollen rok. De lijn bij
Laurent is strak zoals
ook is te zien aan de
middagjapon in pied-
de-poule ruitje (foto
boven). Alleen bij zijn
avondjaponnen staat
Laurent wat meer
zwier toe. Groot ap
plaus oogstte hij met
een donkere avondja
pon van mousseline.
Het strakke bovenlijf
je van de japon loopt
uit in een soepelval-
lende rok met om het
middel een accentue
rende strik. Voor de
vrouwen met dè wat
bredere heupen lijkt
dit model ons dus niet
zo geschikt. Aan het
slot van zijn show
neemt de couturier
omringd door zijn
mannequins in bad
kleding het ovationele
applaus in ontvangst.
Strakke lijn
