'anaka zondebok van
panse corruptie
ïfe
|ernwapens drukken stempel op Frankfurter Buchmesse
„De tijd van immense circussen
is definitief voorbij
Meerderheid Japaners wil dat Tanaka opstapt
ËeidóaQowuvnt
MAANDAG 17 OKTOBER 1983 PAGINA 9
meerderheid van de Japanse bevolking is van mening dat
wegens het aannemen van steekpenningen veroordeelde
^premier Tanaka zijn zetel in het parlement dient op te ge-
W Dit is de uitkomst van opiniepeilingen die twee Japanse
■bladen hebben gehouden en die zaterdag werd gepubli-
rd. Volgens beide bladen wil meer dan 80 procent van de
lervraagden dat Tanaka zich onmiddellijk terugtrekt,
rechtbank achtte bewezen dat Tanaka bijna 6 miljoen gul
den aan steekpenningen had aangenomen van de Ameri
kaanse vliegtuigfabriek Lockheed. Daarom werd hij vorige
week woensdag veroordeeld tot vier ggevangenisstraf en een
boete van zes miljoen gulden. Tanaka heeft tegen de uit
spraak beroep aangetekend en is op borgtocht vrijgelaten. Hij
heeft gezegd niet van plan te zijn zijn zetel in het parlement
op te geven. Tanaka wordt beschouwd als een van de mach
tigste mannen in het Japanse politieke leven.
aaro
jEen
Hoogrood en
transpirerend hoor-
ikuei Tanaka met
n hoofd aan hoe de
»r hem tot vier jaar
jgenisstraf veroor-
e wegens het aanne-
van steekpenningen
s zijn premierschap,
ras de climax van 's
ernstigste na-oorlog
ger handaal. Voor vele
cryipers was het meer
fJL »en ex-premier die
veroordeeld. Het
^et hele politieke sy-
=n ei zo niet Japan zelf,
i. Pojdurende zes jaar en
9naanden terecht had
ti voor het gerechts-
In Tokio.
uiterst pijnlijke jaren
i i Japanners heen en
eslingerd tussen begrip
I ïer voor Tanaka en de
ledaffaire. Zoals een
ntator het zo treffend
■atte: „We zien in Tana-
ilechtste kant van onze
Diep in ons hart zijn
tanners allemaal Tana-
aarom veroordelen we
vinden we het te-
Itijd moeilijk dat te
"an huisvrouw uit To-
straatinterview:
le Liberale Democrati-
Iirtij is constant uit op
oordeel. Waarom moet
er worden uitgepikt
debok?" Maar uit een
leiling in een zakenwijk
Jo blijkt dat de meeste
■s diep verontwaar-
en vinden dat „Ka-
ijn verdiende loon
regen.
contrast is dit alles
ldhaftige fase uit Ta-
carrière toen de massa
oor tcpJu'chte omdat hij het
'enomen tegen de ge-
orde en van een arm-
oerenstulp was doorge-
laar de residentie van
ster-president. Tanaka
ervaieerste echte self-made
-17021 met nauwelijks enige
g. In de euforie van
m Japans economische
NP nog niet was geremd
Arabieren die een ho-
ieprijs eisten, leek de
et bo: premier te zeggen:
met 'is aangekomen op de
?n bestemming. Einde-
:t het een leider met de
van de gewone man,
564o^er ^aPans herstel
oorlog en opmars als
sche supermacht sym-
uit" e'
nasefrmoe are energie van
i werd belichaamt in
die van de lovende
!ndprlsnel de bijnaam „ge-
3i. 04^r'seer"Je bulldozer"
'anaka, die het prach-
1 als hij werd gefoto-
I terwijl hij in een wes-
juum met aan zijn voe-
inse muilen de kostba-
karpers in zijn vijver
oop) voeren, was al evén-
van een beetje groot-
Zijn plannen voor de
„reorganisatie van de archi
pel" zouden de inkomens van
de Japanners verviervoudigen,
zo beloofde hij. Maar toen
kwam de energiecrisis en liep
de bulldozer vast.
Grondprijzen
Toen dat gebeurde, waren de
grondprijzen als gevolg van
Tanaka's plan de pan uitgere
zen, waren zijn aanhangers
verdeeld en hadden de grote
speculanten achter de scher
men zich mateloos verrijkt. In
zijn falen werd Tanaka niet
meer gezien als de man die het
had gemaakt, maar eerder als
een opgeklommen parvenu.
Zijn machismo was voor de
Japanners nu gewoon grof
heid. En toen een tijdschrift
een verhaal publiceerde over
vermeende frauduleuze han
delingen en duistere landtran-
sacties, werd hij een bedrei
ging voor de positie van de Li
berale Democratische Partij
(LDP), de machtigste en altijd
Maar bij het onderzoek naar
het rederijschandaal, het
kunstmestschandaal en het ko
lenmijnschandaal (waarbij Ta
naka aan het begin van zijn
carrière betrokken was) en de
vele andere schandalen die Ja-
Ean achter de rug heeft, liep
et openbaar ministerie altijd
vast op een „dikke politieke
muur". Zelfs wijlen Eisaku
Sato, die van 1964 tot 1972 pre
mier was en in 1974 de Nobel
prijs voor de vrede kreeg, was
betrokken bij het rederijschan
daal in 1954. Hii was toen se
cretaris-generaal van de LDP,
maar de pogingen van het
openbaar ministerie om hem
te arresteren wegens het aan
nemen van steekpenningen,
werden geblokkeerd door de
minister van justitie.
De fout van Tanaka was dat
hij geld aannam van een bui
tenlandse firma. Toen een di
recteur van die firma dat ont
hulde, kon hij niet meer wor
den afgekocht of tot zwijgen
worden gebracht. Daar kwam
„We zien in Tanaka
de slechtste kant van
onze natuur. Diep in
ons hart zijn wij
Japanners allemaal
Tanaka's, daarom
veroordelen we hem,
maar vinden we het
tegelijkertijd moeilijk
dat te doen".
Ex-premier Tanaka
regerende partij van Japan.
Kort na zijn ambtsaanvaarding
scoorde Tanaka 62 procent in
een populariteitspeiling. Vlak
voor hij aftrad, kreeg hij nog
maar 12 procent.
Twee jaar na zijn aftreden
werd Tanaka gearresteerd in
verband met de Lockheed-af
faire. Dit schandaal kwam aan
het licht doordat een gedron
gen Amerikaan, Carl Kotchi-
an, vice-voorzitter van Loc-
keed Aircraft Corportation,
aan de Amerikaanse senaat
opbiechte dat zijn firma 2.1
miljoen dollar had betaald aan
„Japanse regeringsfunctiona
rissen". Wat er daarna gebeur
de, moet als ontzettend oneer
lijk zijn overgekomen op Ta
naka die kort tijd werd vastge
houden in de gevangenis van
Tokio. De geschiedenis van
Japans na-oorlogse democratie
is geplaveid met schandalen
waarbij hoge Japanse leiders
waren betrokken. Al die
schandalen zijn een rechts-
streeks gevolg van de nauwe
verwevenheid van politiek,
bureaucratie en het grote za
kenleven. Het is uiterst moei
lijk een lid van de Liberale
Democratische Partij te vin
den die zijn handen niet heeft
vuilgemaakt aan corruptie.
bij dat Tanaka gewoon de pech
had dat op het moment dat de
affaire werd onthuld, zijn poli
tieke rivaal Takeo Miki, naar
Japanse begrippen een „Mr.
Clean", premier was.
Het is een ingebakken gebruik
in de Japanse politiek dat het
grote zakenleven „donaties"
doet aan politici die daar uiter
aard wat tegenover moeten
stellen. Tanaka is lange tijd
een van de behendigste spelers
op het toneel geweest, maar de
enorme bedragen die hij wist
los te krijgen inclusief het
bedrag van Lockheed dat naar
verhouding niet meer dan een
fooitje was gaf hii niet uit
aan zijn maitresse of de kar
pers in zijn vijver. De voorma
lige premier staat aan het
hoofd van een grote familie
van parlementsleden die hem
„sensei" (meester) noemen en
van hem afhankelijk zijn voor
het stillen van hun onverza
digbare honger naar geld. Ge
schat wordt dat een kandidaat
die voor de eerste keer aan de
verkiezingen meedoet, een
slordige 300 miljoen yen (vier
miljoen gulden) nodig heeft,
terwijl een zittende, parlemen
tariër zo'n 100 miljoen yen no
dig heeft om herkozen te wor
den. En dan zijn er nog de uit
gaven van elke dag voor de
bloemschikcursussen voor de
kiezers, de huwelijksgeschen
ken en grafkransen, de hulp
bij het krijgen van een baantje
om nog maar te zwijgen over
de eindeloze stroom sake (een
soort jenever) tijdens de ver
kiezingen.
Dat Tanaka aan het hoofd
staat van deze grote, hongerige
familie, komt doordat hij beter
dan wie ook geld weet los te
krijgen van bedrijven die gun
sten willen, zoals bijvoorbeeld
Lockheed dat zijn TriStars aan
de man wilde brengen. Tana
ka's factie in het parlement is
met 118 leden veruit de groot
ste in het parlement. Een op
de vier leden van de LDP be
hoort tot de factie van Tanaka.
En denk niet dat die factie tij
dens het proces is geslonken.
Integendeel, er zijn nog eens
24 hongerige monden bijgeko
men. In tegenstelling tot presi
dent Nixon die het Witte Huis
in opperste vernedering moest
verlaten en nu het leven leidt
van een halve kluizenaar, is
Tanaka gewoon doorgegaan.
Machtiger dan welke Japanse
politicus dan ook heeft hij ach
tereenvolgens Ohira, Suzuki
en nu de leider van de Conser
vatieve Partij Nakasone aan
gewezen als premier.
Woede bij oppositie
Uiteraard heeft dit grote woe
de veroorzaakt bij de oppositie,
de concurrerende facties bin
nen de LDP en actiegroepen
die eisen dat Tanaka aftreedt
als parlementariër (sinds zijn
arrestatie in 1976 is hij parle
mentariër zonder partij) en dat
er zoiets als ethiek wordt inge
voerd in de politiek.
Tijdens een recente rondreis
door zijn eigen kiesdistrict Nii-
gata zei Tanaka tegen suppor
ters dat hij door zou gaan met
het leveren van wegen, brug
gen en alle andere openbare
faciliteiten waaraan behoefte
bestond. Want dat moet wor
den gezegd: niemand kan Ta
naka evenaren in zijn talent
om subsidies en gelden toe te
schuiven aan zijn kiezers.
Daarom is hij ook telkens her
kozen, zelfs toen de Lockheed-
affaire was losgebarsten en
daarom hebben zijn kiezers
het nog steeds over hun „sen
sei".
Een vooraanstaande intellec
tueel, Yukio Akatsuka, zei dat
Tanaka die de scepter heeft
gezwaaid tijdens de laatste
stuipen van economische
groei, nu tot zondebok wordt
gemaakt voor de ongewenste
gevolgen van die periode. „Dit
is precies hetzelfde als de pe
riode na de Tweede Wereld
oorlog toen we met zijn allen
generaal Tojo de schuld gaven
van de oorlog", aldus Akatsu
ka. Hij denkt niet dat aftreden
van Tanaka het ongezonde po
litieke lichaam zal genezen.
„Niemand denkt echt dat het
zou helpen het niveau van 's
lands politieke ethiek te ver
hogen".
ROBERT WHYMANT
The Guardian
Y asmine Smart blijft grootvader Billy's vak trouw, maar
Vier witte en vier bruine
paarden stuiven langs de
rand van de piste. In het
midden staat een vrouw
in een blauw-glimmende
japon. Een diadeem ver
siert haar blonde haar;
kroondiademen tooien de
briesende paardekoppen.
De felgekleurde belich
ting weerkaatst in de glit
ter, de élegance die de
paarden uitstralen tijdens
de draf heeft zij in haar
bewegingen met de
zweep. De dieren gehoor
zamen de aanwijzingen
van haar stok onvoor
waardelijk: slechts af en
toe klapt zij de zweep in
de lucht om haar aanwij
zingen iets dwingender
duidelijk te maken. Yas
mine Smart (29), aan wie
gisteren in Maastricht de
jaarlijkse prijs van de
Club van circusvrienden
Nederland is uitgereikt, is
de laatste actieve telg van
de befaamde Britse Strass
burgers. Dat het circusle
ven in haar bloed zit is
een overbodige opmer
king: het vakmanschap
straalt van haar presenta-
„ïk ben m'n opa nog altijd
dankbaar voor zijn durf", zegt
Yasmine na een optreden in
de piste van het circus Holi
day. In haar uiterst comforta
bele caravan, waar zij tien
maanden per jaar woont, ver
telt zij waarom: „Hij durfde tij
dens de crisisjaren de gok te
nemen om uit het bloeiende
verhuisbedrijf van de familie
te stappen om een kermis te
beginnen. Wanneer hij dat
niet gedaan had, had ik waar
schijnlijk nooit in de piste ge
staan". In die piste heeft Yas
mine haar wereldroem ver
worven: dertien jaar lang pre
senteerde zij de kerstshows
van Billy Smart die door de
BBC op tweede kerstdag via
het Eurovisienet werden uit
gezonden. Vrijwel direct na de
oprichting van het circus in
1946 is het het huiscircus van
de BBC geweest. Sinds twee
jaar echter verleden tijd: in
1981 verscheen het circus voor
het laatst op de beeldbuis. Wat
vele kijkers niet wisten was
dat het doek voor het circus al
tien jaar eerder gevallen was.
Kermis
Yasmine: „M'n opa wilde ei
genlijk helemaal geen circus
opzetten. Hij begon in de derti
ger jaren met z'n kermis. Hij
was geen kermisexploitant zo
als je die nu in Nederland
kent, maar hij bezat het héle
lunapark. In 1946 bedacht hij
daar een nieuwe attractie
voor. Het circus. De hele ker
mis werd door het land ge
sleept met het verhuisbedrijf
van z'n broers, maar dat ging
al snel niet meer: de kermis
werd steeds kleiner, terwijl
het circus elk jaar. weer groter
werd. Door de uitzendingen
van de BBC werd het in de ja
ren veertig en vijftig een feno
meen dat z'n weerga niet ken
de. De hele familie werkte en
leefde voor het circus: m'n opa
had negen kinderen en ieder
een zette zich voor het bedrijf
in".
Traditie
Dat ging allemaal goed tot
1971. Toen kocht Smart een
safaripark bij Windsor: om dat
goed op te zetten, werd beslo
ten om een rustjaar in te las
sen. Het circus was echter in
middels afhankelijk geworden
van andere transportfirma's:
„De dieren waren zó talrijk
geworden dat het financieel
niet meer verantwoordelijk
was om het over de weg te
vervoeren. We hadden een
speciale trein van British Rail.
Toen we een jaar wilden stop
pen kon British Rail de wa
gons niet laten staan en ver
huurde ze aan een ander cir
cus. Omdat we geen beschik
king meer hadden over renda
bel vervoer, konden we in
1972 niet meer van start gaan.
De Smart-tent is nooit meer
opgezet".
„Nooit meer" is iets te veel ge
zegd: één week per jaar werd
er in november een tent opge
zet om opnamen te maken
voor de kerstshow, de paas-
show en het kindercircus.
Voor de BBC natuurlijk. In
1981 bood de commerciële zen
der Thames heel wat meer: wij
braken een traditie en dat
brak ons de nek. De BBC ging
op zoek naar een nieuw huis-
circus en Thames Television
vroeg ons na die eerste keer
niet meer". De vader van Yas
mine, David Smart, zette toen
zelf nog een circus op poten
dat anderhalf jaar lang op een
vaste plaats in Londen gestaan
heeft. „Hij woont nu in Spanje.
Z'n circus heeft hij verhuurd
en dat trekt nu rond in Zuid-
Oost Azië. Niemand van de fa
milie werkt er meer in; ik ben
de enige die nog in deze bran
che zit en ik wil het voor geen
goud missen", aldus Yasmine.
Kostschool
Billy Smart's kleindochter
heeft haar carrière in de piste
niet cadeau gekregen: „Ik heb
er voor moeten vechten tegen
m'n vader. Hij wilde niet dat
ik het circus in ging: hij zag
mij liever m'n opleiding afma
ken om dan de boekhouding
of administratie van het be
drijf te verzorgen. M'n andere
broers en zusters hebben zijn
raad opgevolgd. Ik niet, want
ik was gek van de paarden.
Uiteindelijk mocht ik ook op
treden. Eén keer in de week
op zaterdag. Ik was elf toen ik
voor het eerst in de piste
stond, met 12 Shetland pony's.
Ik vond het heerlijk en dat
vond m'n vader dus niets. In
die tijd bestond er nog geen
circusschool, dus moest ik m'n
dagen in een kostschool slijten,
terwijl m'n familie rondtoer
de".
Yasmine is een eigenzinnig
type. Dat merkte haar vader
ook toen hij uiteindelijk voor
haar wilde zwichtte. „Ik kreeg
het voor elkaar om met het
circus mee te mogen reizen.
Maar ik moest wel zelf stude
ren. Ik moest ook aan het eind
van het schooljaar tests afleg
gen op de kostschool en zolang
ik bij de beste tien van de klas
was, mocht ik mee blijven rei
zen. Tot zijn „teleurstelling"
behoorde ik altijd bij de beste
tien. Van binnen was hij trots,
maar dat liet hij niet merken".
Op een gegeven moment was
de ringmeester ziek en toen
moest er iemand gevonden
worden om de voorstellingen
aan elkaar te praten. Nog
maar net 14 jaar oud hield
Yasmine voor het eerst de mi
crofoon voor haar mond. „Ik
heb dat nooit geambieerd,
maar m'n vader vond m'n
stem zó goed klinken dat hij
vond dat ik het maar moest
blijven doen. Tot dat moment
waren er geen lady-speakers
in het circus, maar nadat ik
ermee was begonnen kreeg
vrijwel elk circus een lady
speaker".
Sentimenteel
Yasmine kon na het verdwij
nen van haar opa's circus aan
de slag bij het circus Holiday.
Ze verhuisde daarvoor naar
België, trouwde een Belgische
acrobaat en begon door Euro
pa te trekken met haar acht
Arabische volboed-hengsten
en twee Andalusische paarden.
„Voor het geld hoef ik het niet
te doen. Dat zit nog steeds
overvloedig in de familie. Ik
doe het gewoon omdat ik het
leuk vind. Danny, m'n man,
was acrobaat maar haalt nu
z'n toeren uit op mijn paarden.
Zonder m'n dieren kan ik niet
Die uitspraak klinkt sentimen
teel, maar haar handelen is
het levend bewijs: terwijl ze
praat verwisselt ze haar show-
kleding voor een overall de
schimmels moeten wit blijven
en dus geborsteld worden, de
mest moet afgevoerd worden
en de dieren moeten ook eten.
„Natuurlijk hoef ik dit niet te
doen, een stalknecht is geen
probleem. Maar ik wil graag
zelf contact houden met de
dieren. Ik richt ze zelf af en
leer ze nieuwe trucjes. Op die
manier krijg je het beste resul
taat in de piste: de dieren moe
ten je kunnen vertrouwen. De
Arabische paarden zijn erg in
telligent. Die intelligentie
moet je constant gebruiken,
anders gaan ze balen en wer
ken ze hun nummer zonder
enige inzet of gevoel routine
matig af. Dat kan niet. Dus
leer ik ze elke keer weer nieu
we dingen".
Sensatie
Dat zij opmerkelijke resultaten
met haar paarden boekt toont
zij tijdens de voorstelling: op
de smalle ruggen van Arabie
ren staat haar man. Eén voor
één komen de andere paarden
in de ring en die rennen onder
Danny en tussen de twee an
dere paarden door. „De rug
van de Arabieren is zó smal
dat de dieren het normaal niet
toelaten dat er iemand op gaat
staan. Voor zover mij bekend
is, ben ik de eerste die het wel
lukt. Deze act is natuurlijk al
erg oud. maar werd altijd ge
daan met paarden die een bre
dere rug hebben", aldus Yas
mine, die hoopt dat zij op haar
65ste nog in de piste zal staan
„Het zal nooit meer in zo'n
groot circus als dat van m'n
opa gebeuren. De tijd van de
steeds immensere circussen is
definitief voorbij. Die zijn niet
meer te betalen. Maar ik denk
dat het publiek dat ook niet
meer wil. Dat is zo langzamer
hand verzadigd met sensatie in
de overtreffende trap door de
film en tv. Maar daar gaat het
ook allemaal niet om. Het gaat
om prestaties van artiesten in-,
een sfeervolle en dus kleine
omgeving. Dat spreekt de
mensen meer aan dan een rij
van 24 olifanten. Twee olifan
ten kan ook. In zo'n circus wil
ik met mijn paarden werken".
EDWIN BAKKER
Maald
ïö~gïXFURT Nee, de
i met jnkfurter Buchmes-
srsnelr®^ de geschiedenis
aare als het startpunt
oniscn belangrijke nieu
we trend in de literatuur.
Nieuwe bronnen zijn niet
opgeborreld, onbegane
paden zijn niet betreden
en er zijn geen tijdperken
afgesloten.
De critici die,' happig op
nieuws, in de duizenden stands
hebben rondgeneusd, zijn in
zeldzame eensgezindheid tot
;JE EN WISKE DE HIPPE HEKSEN
die conclusie gekomen. Een
boekenbeurs van de overgang?
Het lijkt er wel op. Dat wil
echter niet zeggen dat er in
Frankfurt dit jaar niks te bele
ven valt. Daar staat alleen al
de enorme deelname borg
voor. Maar liefst 5800 uitge
vers zijn.van de partij op deze
grootste boekenbeurs ter we
reld.
Een rondgang langs de stands
maakt de bezoeker nauwelijks
vrolijker. De hete herfst met
zijn protesten tegen de plaat
sing van de nieuwe Ameri
kaanse kernwapens in Europa
heeft zijn stempel gedrukt op
de Buchmesse. Vooral de Duit
se uitgevers grossieren in titels
die betrekking hebben op de
gevaren van het steeds verder
draaien van de spiraal van de
nucleaire bewapening. Zo is er
het nieuwe boek van Carl.
Friedrich von Weizsacker De
Bedreigde Vrede. Von Weiz
sacker is een belangrijk advi
seur van de sociaal-democrati
sche voorman Hans Jochen
Vogel. Van Hans Günther
Brauch is er De Raketten Ko
men, een documentatie over
het NAVO-dubbelbesluit met
de plaatsen waar de nieuwe
raketten in de Bondsrepubliek
gestationeerd worden. Ook de
gezaghebbende toekomston
derzoeker Robert Jungk en de
dominee Heinrich Albertz zijn
in het ruime aanbod vertegen
woordigd.
De Derde Wereldoorlog is al
begonnen in het fictieve dag
boek van Anton Guha, dat de
titel Einde heeft meegekregen.
In het scenario van Guha is er
een Russische SS 20-raket
geëxplodeerd tussen Wiesba
den en Mainz. In beide steden
worden 250.000 mensen ge
dood en eenzelfde aantal ver
minkt. Er worden „euthana-
siegroepen" gevormd die de
zwaar gewonden doden.
Vluchtende en plunderende
mensen worden door politie en
militairen neergeschoten.
Enigszins verbaasd registreert
de lezer dat de uitgever van al
deze somberheid verzekert dat
hij „geen fatalisme en berus
ting wil aankweken". Het gaat
er om het geweten van de
mensen te mobiliseren tegen
„de voorbereidingen voor de
apocalyps".
Temidden van alle boeken
over de Derde Wereldoorlog
zijn er ook nog steeds Duitse
uitgevers die zwelgen in de
Tweede. Een uitgever als
Schütz uit Oldendorf gaat rus
tig door met het uitbrengen
van boeken waarin de daden
van de voormalige Waffen-SS
onverbloemd verheerlijkt
worden. Het boek van de bril
jante oorlogsvlieger en onbe-
leerbare nazi Hans-Ulrich Ru-
del, die dit jaar stierf, zit ook
bij Schütz. Het draagt de veel
zeggende titel Trotzdem.
Terwijl in het aanbod van de
Europese uitgevers de onder
gangsstemming overheerst,
blijven de Amerikanen met ei
gen lijf en leden bezig. Fittness
en body-building verkopen
aan gene zijde van de oceaan
nog steeds uitstekend. Van
vrijwel elke ster uit Dallas en
Dynasty is er inmiddels wel
een aerobic- of make-up-boek
uit, in de sfeer van „zo lap ik
het om zo mooi, zo slank, zo fit
etc. te zijn".
Orwell
Volgend jaar staat de Frank
furter Buchmesse officieel in
Frankfurter Buchmesse: veel
belangstelling, weinig nieuws.
het teken van Georg Orwell's
fascinerende toekomstroman
1984. Maar daar trekken de
uitgevers zich natuurlijk niets
van aan. Ook nu is er wel een
royaal aanbod van boeken die
nagaan hoezeer Orwell's toe
komstsperspectief de werke
lijkheid van 1984 benadert.
Op het terrein van de litera
tuur is er één nieuwe uitgave
die met kop en schouders bo
ven de rest uitsteekt. De critici
komen woorden tekort voor
Uwe Johnsons monumentale
roman Jahrestage. Het is het
afsluitende deel van een cy
clus van vier. De eerste drie
delen leverde Johnson af tus
sen 1970 en 1973. Op het laat
ste hebben uitgever Suhrkamp
en Johnsons lezers tien jaar
moeten wachten. Jahrestage is
een grote politieke roman. Na
dat de auteur na 1400 bladzij
den de nazi's verjaógd heeft,
begint het laatste deel in New
York. Maar ook nummer vier
handelt over de oorlog, het
Duitse nationalisme en de na-
oorlogstijd. De Stuttgarter Zei-
tung noemt het boek „een ab
solute literaire mijlpaal". An
dere vertellers uit het na-oor
logse Duitsland, inclusief Gün
ther Grass, lijken nu in een
keer een heel stuk kleiner, zo
schrijft de krant.
Gedrukte woord
Ond«.nks alle aanvallen van de
nieuwe electronische media
lijkt het gedrukte woord zich
glanzend te handhaven. In het
vakblad Buchrapport schrijft
Heinrich Boll: „Ik ben zo'n
hartstochtelijk lezer dat ik me
een tijd zonder boeken niet
kan voorstellen, maar opa
heeft zich al vaak vergist".
Anderen zijn zekerder van
hun zaak. Ulrich Wechsler
van uitgeversgigant Bertels
mann spreekt van een „ecla
tante kenniskloof" tussen de
mensen die lezen en degenen
die het uitsluitend bij televisie
en beeldscherm houden.
En hoewel de nieuwe media
ook bij de gevestigde uitgevers
in opmars zijn, groeit het aan
tal boeken op deze meest gere
nommeerde beurs nog van jaar
tot jaar. Uitgever Vito von
Eichbom: „Toen voor de
eeuwwisseling de geïllustreer
de bladen kwamen, toen radio
en later de televisie oprukte -
steeds werd er in de boekhan
del gejammerd dat de lezers
weg zouden lopen. Onzin".
Dat klinkt de gekwelde uitge
vers, die het vaak uiterst
moeilijk hebben om hun posi
tie ten opzichte van de nieuwe
electronica-jungle te bepalen,
als muziek in de oren. Hoe het
ook zij: Het boek is nog lang
niet rijp voor het historisch
museum.
GERARD KESSELS
