HEERESMA
Inqlë
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1983
Amsterdam. 1940-1945.
?lan-Zuid. De stadswijk
;ussen het Olympiaplein,
vaar Fanny Koen nog
tnoniem over de horden
icheert, en het
Olympisch Stadion,
waar Jan Derksen uit
,hun" Okeghemstraat af
;n toe net iets harder
lietst dan Arie van Vliet,
e buurt van de
iocialistisch gekleqrde
wchdale-huizen en de
Tijwei identieke
•tagewoningen van de
jouwvereniging
^^atrimonium. Het
tadsdeel ook. waar
^;harlotte Kohier
trijdvaardige
foordrachten opdiept
im tussen de
chuifdeuren het
ndergrondse verzet
tistiek te
iggesteunen.
,Ons Huis" op het
tertelmanplein. Voor
en handjevol zinken
enten kan je er
iguurzagen of het
rommelspel leren
»eheersen. Langs de
loor Olympiakade en
Heter Lastmankade
fgebakende,
ichilderachtige uitloper
1 ran de Amstel knakken
1 i nachts de torenhoge
p: opulieren als
f uciferhoutjes. Het
oodkacheltje, dat
ironderdoosje uit de
\veede Wereldoorlog,
iraarop moeders
agelijks met
ulpebollen en
uikerbieten goochelen,
ioet( immers branden.
Jroodjes, gebakjes jatten
Duitse legerauto's,
lie bij Garage Van
1 h fueren in de Cornelis
'nj| Crusemanstraat wél
ma enzine mogen tanken,
nia 'lan-Zuid. De mof
i rordt er getrotseerd,
tie poor oud en jong. Een
Iajjuurt om nooit te
abe/ergeten. Ook, en
sl^nisschien wel juist
juMaardoor, een
ellirergaarbak vol
g Aanzwellend talent,
^"telden naar school
waar veelal in NSB-
vfniform uitgedoste
^heerkrachten de vals
meiestemde loftrompet
mever „onze Duitse
eschermers" blazen
0paar rijp voor alles dat,
lag m wélke reden ook,
de iet mag. In de vijver
pas an het wanstaltige Van
rS éutszmonument, een
ationale held die „het
an ezag deed vestigen in
ederlandsch Oost-
idië", baaien ze pootje.
p het nabijgelegen
■I riehoekige pleintje, een
ntn symmetrisch eiland in
OS|e monding van de toen
ondog niet door
atie emotoriseerd verkeer
ergeven Olympiaweg,
n zj petballen ze.
m„ if gedragen jasjes als
uid( oalpalen. Poten om je
>mrriendjes te mogen
Jat iezen. Siempie Suurhof,
asn >on van wijlen minister
;nte oos' die nu a^s tv'
'is jïgisseur bij de VARA
liggnige faam geniet. De
ïegaroertjes Ferdi en Eddy
cor osthuma de Boer, anno
b°™u respectievelijk
t iei unstschilder in
>ts l rankrijk en fotograaf
an internationale
espr jputatie. Fredje
mmer, destijds te klein
/00Jjm te mogen kiepen,
^ete imiddels groot genoeg
riksfln het tv-nieuws
dt hflekkeloos te lezen. Leo
d ei udejans, vaak ziek,
laar later sterk zat voor
'be,en glanzende carrière
t zij ij Philips. Heere
ie, oen nog Herrietje
ke Faber Heeresma,
e- >merkelijke nazaten
s an een zeer erudiete
gaa idsdienstleraar. Nooit
ie v i beroerd, dat
toot ïafscheidelijke stel, om
djgen de wn van boven
"Jj™ die van de Duitse
len azetters het
iaj »erkorgeltje van de
1 di mdagsschool in de
ie h aeerstraat te teisteren
jaar let verboden
^tie( merikaanse songs als
0ri h the mood" en ons
de Sen onvolprezen
teld 5tanje boven". Vogels
leze in verschillende
>or uimage, maar wel
2 °3 lakkers uit één buurt.
SNOV
stapte drie
jaar rond
met plastic
zakjes om
lekkende
schoenen
Heere Heeresma bijna kaal: hairstyling Lex Meijer (alleen maar voor de gein).
AMSTERDAM Zonder tegen
spraak te dulden komt Heere Hee
resma, na zo'n zoveelste filtersiga
ret uitgedrukt te hebben, tot deze
stelling: „De generaties na ons heb
ben geen incasseringsvermogen.
Zijn met de welvaart groot ge
bracht. Weten niet beter. Verzorgd
van de wieg tot het graf. Bij een
beetje tegenslag kermen ze al. Wij
zijn van nature knokkers. Vech
ters. Wij namen onszelf niet zo se
rieus, maar wel de zaken die we
aanpakten. U Meneer. Met twee
wóórden spreken. Het was een hei
lig moeten. Maar, let op. Die tijd
komt terug. Onherroepelijk. De nu
heersende crisis, met of zonder oor
log, zal er voor zorgen".
Herrietje van destijds is al lang
Heere geworden en Faber is helaas
niet meer. Twee taalbegaafde
broers, die in 1969 door een nood
lottig ongeluk op Ibiza abrupt van
elkaar gescheiden werden. Heere,
een goede vijftiger inmiddels, ver
liest op slag zijn nog immer zicht
baar aanwezige en vaak overdon
derende zelfingenomenheid als we
die herinneringen terughalen.
Praat zacht als we het over Faber
hebben. Fluistert bijna.
„Wij waren veel meer dan broertjes
van elkaar. Wij waren échte gab
bers. Faber had zeer veel talent,
misschien wel meer dan ik, maar
hij had een haar in zijn soep. Stond
ik met de armen vol boodschappen,
moest hij de deur open maken.
Brak de sleutel in het slot. Vanaf
z'n geboorte heeft er een fatum bo
ven zijn hoofd gehangen. Faber
droeg het noodlot bij zich. God zij
dank zijn er zeer waardevolle za
ken overgebleven. Zoals „Teneinde
in Dublin", een spy-special die we
samen geschreven hebben en die
inmiddels al in zes landen vertaald
werd. Dat blijft. En aangezien de
tijd de strengste criticus isWat
de tand des tijds doorstaat, is meer
dan de moeite waarde. En dat geldt
nu al voor Faber".
Vechtmachine
Hij laat zich een door bruisend Spa
water gelengde kop zwarte koffie
serveren, steekt alweer een filtersi
garet aan, inhaleert diep en loopt
vervolgens enige minuten handen
wringend en stil door de kamer.
Ondertussen bedenk ik, dat Heere
Heeresma, zoon toch van een her
vormd godsdienstleraar, een bijna
jiddische wijze heeft van het tonen
van zijn emoties. Later in ons ge
sprek, als ik hem er naar vraag,
blijft hij er vaag over. Meer dan
„Ik heb inderdaad wat joods bloed
in m'n aderen", wil hij er niet over
kwijt. Vooralsnog reageert hij, on
verwacht de stilte doorbrekend, op
mijn kennelijk verwonderde blik
in~de richting van die wel zeer on
gewone koffie-mix, die schuimend
op de tafel wacht.
„Ik heb mezelf op een streng dieet
gezet. Doe aan karate. Wil m n der-
de-dan-graad halen. In Rotterdam
werd ik eens, op klaarlichte dag,
door een stelletje potige knapen te
grazen genomen. Ze pakten alles
van me af. M'n geld, m'n horloge,
ja, zelfs m'n colbertje. Toen ze een
paar meter verderop lachend de
buit stonden te verdelen, voelde ik
me zo godvergeten vernederd
Ruim honderd kilo woog ik des
tijds. Om precies te zijn tweehon
derd acht pond. Voor dat tuig een
goedmoedige lobbes, een eenvoudi
ge prooi".
„Een tijdje later rijd ik door Ant
werpen. Zie ik plotseling zo'n goor
en ondefinieerbaar bordje hangen:
„Body-building". M'n auto op de
stoep en ik naar binnên. Een in
dringende zweetlucht kwam me te
gemoet. De tl-buizen in het smalle
gangetje maakten me nog omvang
rijker dan ik al was. Plotseling
stond-ie tegenover me. Ome Jan
Verwey. „Wat moet je Hollander?",
vroeg-ie. Ik pakte al m'n Amster
damse lef bij elkaar en repliceerde:
„Wat kost het me om van deze jon
gen een afgetrainde vechtmachine
te maken?" Hij weg. Kwam even
later terug in gezelschap van een
klein Aziaatje. Een jonge Thai.
Zonder één woord te zeggen schop
te dat ventje me pardoes en trefze
ker in de maagstreek. Nu ben ik
links en aangezien het reactiever
mogen van de mens toevallig door
die kant van het lichaam gestuurd
wordt, had ik „pats" dat pootje
klemvast in m'n linkerhand".
„Ome Jan Verwey knikte goedkeu
rend en zei alleen maar: „Dat kost
je een half jaar van je leven". Hij
heeft gelijk gekregen en het is me
later goed te stade gekomen. In dat
smalle steegje tussen het voormali
ge Handelsblad en Scheltema, die
typisch Amsterdamse sneuveltent,
hebben ze me nog eens te pakken
willen nemen. Ome Jan Verwey
had z'n werk goed gedaan. Sinds
dien blijf ik in training. En op
dieet. Al bijna twintig jaar sta ik
droog. Vele malen ter ontnuchte
ring ingesloten geweest. Zelfs naar
zo'n kliniek. Met de directeur er
van verzeild geraakt in Hotel Po
len, die chique zaak, die een paar
jaar geleden uitbrandde. De ver
borgen verleider sloeg daar ander
maal toe. Zo erg, dat ik de goede
man 's avonds op een handkar
naar huis heb gereden. Het zijn wel
mijn laatste slokken geweest".
Instabiliteit
Tussen 1962 en nu publiceerde
Heere Heeresma 28 boeken, beleef
de zijn werk ongeveer 200 her
drukken, staan „Autobiografisch I
en II" op de verplichte leeslijsten
van ons vaderlandse middelbaar
onderwijs en werd hij in niet min
der dan zestien landen vertaald.
Vanuit zijn min of meer vaste
woonplaats, het in de oude Ardèche
gelegen Les Combes Basses, is hij
even terug in Nederland. Om wat
zaken voor z'n zieke moeder te re
gelen. Even terug dus ook in de
Speerstraat 5, zijn ouderlijk huis,
waar hij niet alleen geboren werd,
maar van waaruit ook alles begon
nen is. Zijn door hem zeer hoog ge
achte vader „Ik zie hem nog
steeds in al zijn luminatie voor me
staan" stierf jong. Pleegouders.
Tehuizen. Veel baantjes. Nog meer
brokken. Leerling-typograaf bij De
Bussy, loopjongen van een spiritus
fabriek, duizendpoot met twee
linkse handen in een kruideniers-
bedrijf, verkoper van lederwaren,
vertegenwoordiger in kauwgom,
kantoorbediende bij het Neder
lands Padvindersgilde, potplanter
bij De Groot in Heerde en afge
keurd voor militaire dienst wegens
algehele instabiliteit. Z'n eerste pu-
blikatie, de bundel „Kinderkamer",
leidde het herstel van die instabili
teit schoorvoetend in. Hoewel
„Dat was in '62. Ik was in die tijd
een van de best betaalde copywri
ters in ons land. Het geld stroomde
binnen. Op een dag, ik weet het
nog exact, Eerste Kerstdag 19^4,
des morgens om half tien, was ik
hel spuugzat. Ik was bezig met het
schrijven van een tekst voor foun
dations en plotseling kwamen die
voorgevormde beha's en baleinloze
korsetten me de strot uit. Ik zeg te
gen een van de meiden: „Heere is
het zat. Heere stopt er mee. Heere
gaat alleen nog maar boeken schrij
ven". En dat heb ik, tot veler ver
bazing en verbijstering, gedaan".
„Maatschappelijk gezien maakte ik
daarmee een peilloos diepe val. Al
gauw liep ik met plastic zakjes om
m'n lekkende schoenen. Armoe
dus. Maar toch Als kind leer je,
nog eer je iets van deze wereld be
seft, dqt je van een pen niet kunt
leven. Ik heb dat altijd absurd ge
vonden. Schrijven is toch een ui
terst fatsoenlijke manier van leven.
Ik heb ook nooit de ambitie gehad
literator te worden. Zijn er veel
van, maar de meesten worden
maar matig verkocht. Oplagen van
vierduizend, vijfduizend boeken,
dat is al heel wat. Reve en Wolkers
zijn schrijvers. Zij bereiken een
groot publiek. Dat is ook altijd mijn
uitgangspunt geweest Schrijven als
een manier van leven".
„Toch duurde het tot 1967 eer ik
die plastic boterhamzakjes weer
van m'n schoenen kon halen. Toen
was het echter direct raak. En om
dat scheppend werk je altijd in een
soort stress-toestand brengt, zocht
ik naar iets ontspannends. Een
winkeltje of zo. En dus begon ik in
Enschede een winkel in witgoed.
Binnen de kortste keren had ik
vier zaken. Vanuit die veilige posi
tie kon ik heerlijk verder schrij
ven. In 1977 vermoedde ik echter
al, dat we in de jaren tachtig met
z'n allen de economische mist in
zouden schuiven. Dat de welvaart,
die ons al die gekunstelde vrijheid
en doorbrekingen van taboes had
opgeleverd, in elkaar zou gaan don
deren. Weg dus die zaken. Toen
ook ben ik in Frankrijk, in Les
Combes Basses, gaan wonen".
„Inmiddels was „Een dagje naar
het strand" al door Polanski ver
filmd en had ik in Amerika nog
wat filmscenario's geschreven, zo
dat ik ook daar een poot aan de
grond had. Een appartement in
New Yorks 96e straat. Dus pendel
ik de laatste jaren een beetje heen
en weer tussen Frankrijk, Amerika
en Nederland. Het leven van een
zwerver, dat wel. Maar man, wat
geniet ik van dat leven".
Leerplicht
Ondanks zijn herhaalde bezoeken
aan ons land is het de laatste jaren
tamelijk stil rond de schrijver
Heere Heeresma. Weinig of geen
interviews; nauwelijks in opspraak
dus. Toch manifesteerde hij zich
telkens weer, zij het op een geheel
ander terrein. Zo onttrok hij zijn
zoon, tijdens een wat langer ver
blijf in de Bijlmer, aan onze strenge
leerplichtwet. Met alle heisa van
dien.
„Over die beslissing heb ik heel
lang nagedacht. Je kunt op allerlei
zaken wel een visie hebben, maar
je weet nooit of het de juiste is.
Toch heb ik uiteindelijk de knoop
doorgehakt. Mezelf donders goed
realiserend welke nare gevolgen
dat ook voor mij kon hebben. Maar
ik laat m'n kind op zo'n ontvanke
lijke leeftijd niet door deze samen
leving conditioneren".
„De rechter kwam er aan te pas.
Zei de officier van justitie: „Edel
achtbare, honderdduizenden Ne
derlanders sturen hun kinderen
naar school, maar hier staat een
man, die het beter weet". „Is dat
zo, meneer Heeresma?", vroeg de
rechter. „Ik heb me er nooit op
willen beroemen, maar het is in
derdaad de waarheid, edelachtba
re". Na veel gedonder werd de
zaak geseponeerd. Is ook nooit in
m'n strafregister, dat ik veel later
in het bijzijn van twee politiemen
sen heb mogen inzien, gekomen".
„Nu lig ik weer overhoop met die
Postbank in oprichting. Bij het re
gelen van wat zaken voor m'n
moeder stuitte ik op een spaar
bankboekje. Een paragraaf daarin
zegt dat de PTT een bepaald be
drag garandeert. Straks echter is
diezelfde PTT een bank als alle an
dere. Wat dan? Heeft vier brieven
geduurd eer ik antwoord van Tante
Pos kreeg. Inderdaad, die paragraaf
zal moeten verdwijnen als de Post
bank tot stand komt".
Die laatste instelling getuigt van
zakelijk inzicht, een, gezien je
maatschappelijke voorgeschiedenis,
onvermoed talent?
Voorde gein
„Van nature ben ik niet zakelijk.
De hardheid des levens heeft het
me gemaakt. Toch doe ik zulke
dingen als met de Postbank alleen
maar voor de gein. Natuurlijk, juist
als schrijver moet je zakelijk zijn.
Wat te denken van de verkoop van
filmrechten? Toen Polanski „Een
dagje naar het strand" ging verfil
men, heb ik dat al geleerd. Zoals ik
ook geleerd heb me niet met de
verfilming van mijn boeken in te
laten. Filmen is het concretiseren
van abstracte zaken. Een totaal an
der vak dan schrijven. Ik verkoop
de rechten en daarmee basta. Ove
rigens, Theo van Gogh, een recht
streekse afstammeling ja, gaat dat
verhaal opnieuw verfilmen. In ok
tober begint-ie te draaien. Van dat
boek zijn inmiddels in vijftien ta
len, tot in Japan toe, twee miljoen
exemplaren verkocht. Niet gek hè?
Zoals in Italië mijn thrillers het
heel goed doen. Van Monda Dori,
mijn uitgever daar, kreeg ik be
richt dat ze er al 120.000 van ver
kocht hebben".
„Ik heb een breed lezerspubliek,
maar de meesten van m'n Neder
landse collega's nemen me dat al
lerminst in dank af. Typisch Hol
lands. Johan Cruijff, Rudy Carrell,
het succes in het buitenland is ze
nooit gegund. Als Toon Hermans of
Herman van Veen in Amerika op
zijn bek valt, lacht de hele natie
zfch rot. Ik heb me altijd doelbe
wust aan dat enge wereldje ont
trokken. Mag wel graag pesten,
jennen ja. Als ik door m'n Amster
damse kapper Lex Meijer van de
Marathonweg weer eens bijna kaal
geknipt ben en Lex vraagt: „Goed
geknipt?", vraag ik 'm of ie soms op
de flap van m n boek wil. „Lijkt
me wel leuk ja", roept Lex en dus
staat er in de flap van m'n laatste
boeken: hairstyling Lex Meijer,
Amsterdam. Vallen ze allemaal
weer over me heen. Alleen voor de
gein. Meer niet. Zoals ik m'n zoon
destijds op school niet langer liet
conditioneren door deze samenle
ving, zo laat ik mezelf niet door
m'n collega's conditioneren. Ik heb
altijd m'n eigen baan getrokken en
dat bevalt tot nu toe prima".
Wasserettes
Het pakje filtersigaretten is prak
tisch leeg en de asbak dus vol. Zo
als vroeger al het geval was, zo
weet ik ook nu nog steeds niet hoe
met hem om te springen. Hoe hem
te plaatsen. Een aardige, maar zeer
zelfingenomen schrijver? Een taal-
begaafde ego-tripper? Of toch die
niet te peilen, maar wel échte gab
ber uit Plan-Zuid? Vast staat, dat
Heere Heeresma nog steeds ver
warring rond zich zaait en daar een
waarneembaar behagen in schept
bovendien. Alleen maar voor de
gein. Voor ik mijn gedachten heb
kunnen herschikken, dondert hij
met alweer een nieuw verhaal de
kamer in.
„Moet ik je vertellen", gilt-ie van
de lach. „In april open ik drie za
ken aan de Rivièra. Een jaar of wat
geleden zit ik op een terrasje in
Juan les Pins. Naast me een luid
ruchtig Duits stel, aan de andere
kant een schuchter Hollands paar
tje. Hoor ik die Duitsers schelden,
dat het wassen van kleding, che
misch reinigen zo je wilt, daar tien
dagen vergt. Waarop die Hollandse
vrouw berustend tegen haar man
zegt: „Henk, dan zullen we maar
proberen de kleren van de kinde
ren zelf te wassen". Kort daarna
kom ik bij een boomkwekerij in
Les Combes Basses en hoor ik een
man aan die kweker vertellen, dat
ie binnenkort werkloos wordt in
verband met een op handen zijnd
faillissement van z'n zaak. Op z'n
auto lees ik, dat het om een bedrijf
in sproei-apparatuur en bedrijfs-
wasmachines ging. Ik die zaak op
gebeld en nog geen twee weken la
ter ben ik voor een habbekrats ei
genaar van honderd tien bedrijfs-
wasmachines".
„Je begrijpt het al? Juist, in april
opent Heere Heeresma in Cannes
en in Juan les Pins drie wasseret
tes. Heeresma gaat chemisch reini
gen. Schoon en snel. Een wissel op
de toekomst? Wie zal het zeggen?
Toen ik echt begon te schrijven,
heb ik bewust een van m'n voeten
uit deze samenleving getrokken.
Uit de min of meer Griekse ge
voelswereld en in de Hebreeuwse
denkwereld. Na m'n laatste boek
trek ik ook die tweede voet er bij.
En dat duurt niet zo lang meer. Ik
heb zo'n beetje alles gerealiseerd,
waar ik eens van droomde. Zit dus
dicht bij het einde van m'n schrij
versloopbaan. Ik heb in m'n leven
heel bewust zelf die deur openge
daan, ik wil hem ook bij leven en
welzijn weer bewust sluiten".
„Binnenkort komen er bij Villa nog
twee nieuwe boeken uit. „Gajes" en
„Wortel en tak". Het eerste boek
bevat een selectie verhalen, waarin
de mens die door een groep mis
handeld wordt, geminacht en ver
volgd, centraal staat En niet in
Zuid-Amerika, maar hier, tussen
ons. „Wortel en tak" heeft surrea
listische elementen. Een spannend
boek. Mooi. De pikorde doorbre
ken. Met de-Ajax-das in dit vak vol
Feyenoorders zitten Misschien
is het m'n voorlaatste werk. In elk
geval heb ik m'n laatste boek al ge
schreven. „Kaddisj voor een buurt"
gaat het heten. Gebed voor een
buurt. Gebed voor Plan-Zuid. De
jaren 1939 tot 1946. Onze jaren
dus".
Ik ben benieuwd.
KEES JAGERS
