Hiërogliefen drukken is
or ons geen probleem r'
'ETENSCHAPPELUKE DRUKKERIJ VIERT300-JARIG BESTAAN
lil
LEIDEN
EeidóCÖotvumt
MAANDAG 22 AUGUSTUS 1983 PAGINA 3
utomobilist rijdt op voetganger in
IIDEN Een 39-jarige Leidenaar is zaterdagmiddag
t zijn auto op een 41-jarige Leidenaar ingereden,
iaar de voetganger kon tijdig wegspringen. De man zou
zijn daad zijn gekomen omdat hij in de voetganger
Leidenaar had herkend, die hem een dag eerder een
intal klappen zou hebben verkocht. Zaterdag verliet
de moskee aan de Rembrandtstraat, stapte in zijn
a en zag zijn slachtoffer lopen. Volgens de politie
;ft de voetganger vermoedelijk niets te maken met de
dag eerder. Er wordt een onderzoek inge-
re auto gestolen
EIDEN Van de parkeerplaats van het hotel Holiday
in aan de Plesmanlaan is in de nacht van vrijdag op
jterdag een BMW met een waarde van 65.000 gulden
i 44-jarige Duitser.
Brandje
achter
woning
LEIDEN De brand-
weer heeft zaterdag
morgen een brandje
achter een woning aan
de Breestraat geblust.
Volgens de politie was
de brand aangestoken.
De schade was zeer
gering. Er deden zich
geen persoonlijke on
gelukken voor. Om
wonenden hebben al
meerdere malen ge
klaagd over het stoken
van een vuurtje door
studenten.
Minister bedreigt
vrijheid van onderwijs
LEIDEN Het college van bestuur van de
Leidse universiteit heeft ernstige bezwaren te
gen het ontwerp van de wet taakverdeling we
tenschappelijk onderwijs. De wet zou het de
minister mogelijk maken de vrijheid van on
derwijs en onderzoek aan te tasten.
De universiteit beroept zich in het bezwaar op
de Wet op het Wetenschappelijk Onderwijs en
de WUB, waarin de eigen verantwoordelijkheid
voor de inhoud van onderwijs en onderzoek op
de basis- en faculteitsniveau is verankerd. De
ontwerp-wet wordt gezien als een ongewenste
verdere stap op de weg van gedetailleerde be
moeienis van de overheid met het wetenschap
pelijk onderwijs. Dit heeft de Leidse universi
teit de vaste commissie voor onderwijs en we
tenschappen van de Tweede Kamer meege-
Geld voor restauratie van Boerhaavezalen
LEIDEN De restauratie van de Boerhaavezalen in de Camp
kan mogelijk nog dit jaar beginnen. Staatssecretaris Brokx van
Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening heeft de gemeente
laten weten dat nog in de begroting van het ministerie voor dit
jaar geld wordt vrijgemaakt om het complex op te knappen. De
restauratie kost 18 miljoen gulden.
De toestemming voor de restauratie komt zeer onverwachts. De
gemeente probeert al jaren om geld te krijgen voor het restaura
tie van het gedeelte van Leiden dat officieel Caeciliacomplex
wordt genoemd. Begin dit jaar liet het ministerie nog weten dat
de restauratie van het complex opnieuw zou worden uitgesteld
en op zijn vroegst in 1985 zou kunnen beginnen. Niet alleen het
college van B en W heeft onder meer met boze brieven gepro
beerd de restauratie van het in zeer slechte staat verkerende
complex voor elkaar te krijgen, ook CD A-fractie voorzitter J.
Walenkamp heeft het ministerie onder druk gezet. Wanneer de
restauratie is voltooid, wordt het museum Boerhaave nu nog
aan de Steenstraat in het complex ondergebracht.
Jazzgymnastiek
De christelijke gymnastiekvereniging Jahn verzorgt
lessen jazzgymnastiek. De lessen beginnen op donder
dag 1 september. Jongeren van 12 tot 16 jaar kunnen
van kwart over zeven tot kwart over acht in de gym
nastiekzaal van de school „De Manse" aan het Kiïjan-
pad 2 in Zuid-West terecht en vanaf 16 jaar van kwart
over acht tot kwart over negen. Informatie over de les
sen is telefonisch verkrijgbaar onder de
894489215995 of 763061.
Verpleegkundigen
In het Academisch Ziekenhuis Leiden zijn geslaagd voor
het diploma A-verpleegkundige: de dames M.A.E. Balvers.
M.L. Blekkingh. L. van den Brink, Y. den Hoed. G M.
Hoogervorst. M.M.E. Lambregts, F.G.A. Mak. J. Mak,
M.A.Y. Pannebakker, L.P. Riethoven en de heren M.H.G.
Brand, P.C.H. van Lieshout, J.G.A. Mistrate Haarhuis en
J.K.A.S. Steenbergen.
Kijkhuis
Onder de titel „Een kwestie van oorlog en vrede" wor
den in het Kijkhuis (Vrouwenkerkkoorstraat 17) drie
films vertoond. Maandag 29 augustus draait „Dr.
Strangelove" van Stanley Kubrick, een film die laat
zien hoe ongewild een atoomoorlog uit kan breken.
Drie personages worden gespeeld door Peter Sellers.
Dinsdag 30 en woensdag 31 augustus draait „The ato
mic Cafe" van Kevin Rafferty. Deze film is samenge
steld uit propagandafilms van de Amerikaanse over
heid die de gevolgen van een atoomoorlog afdoen als
een onbelangrijk ongemak. Donderdag 1 september
wordt „Krieg und Frieden" van Heinrich Böll, Volker
Schlöndorff en Alexander Kluge gedraaid. Deze film
is zowel documentaire als speelfilm en bestaat uit di
verse hoofdstukken die de angst voor oorlog laten zien
in het licht van de toenemende atoombewapening. De
films worden twee maal per avond vertoond. De voor
stellingen beginnen om acht uur en om kwart over
tien.
Wiskunde
In de Rembrandtscholengemeenschap aan de Noachstraat
start woensdag 14 september een cursus ..Moderne wiskun
de voor ouders". De cursus is bedoeld voor ouders die hun
kinderen met wiskunde willen helpen. Informatie over de
cursus is verkrijgbaar bij K&O. Oude Vest 45, telefoon
nummer 141141.
Repelsteel
Het ecologisch vegetarisch eethuis Repelsteel aan de
Breestraat 19 zoekt vrijwilliggers. Mensen met enige
ervaring genieten de voorkeur. Van de vrijwilligers
wordt verwacht dat zij één dag in de week actief zijn
en op langere termijn grotere verantwoordelijkheid
voor het eethuis gaan dragen. Inlichtingen zijn van
maandag tot en met vrijdagmiddag bij Repelsteel ver
krijgbaar of telefonisch onder nummer 121296.
De heer C. van Veen (links) en de schilder Roeland Ko
ning bij het portret dat laatstgenoemde van de werkge
versvoorzitter maakte.
-.Razende1" Roeland Koning
exposeert in Ars studio
LEIDEN ..Ondanks zijn
leeftijd van 85 jaar, schil
dert hij nog steeds als een
razende Roeland". Dit zei
C. van Veen, voorzitter
van het Verbond van Ne
derlandse Ondernemenin-
gen (VNO) afgelopen za
terdag bij de opening van
een tentoonstelling van
werken van de schilder
Roeland Koning. De Was-
senaarse kunstschilder,
een persoonlijk vriend
van de werkgeversvoor
zitter, exposeert tot en
met zondag 11 september
in het gebouw van de
Leidse teken- en schilders
academie. Ars Aemula
Naturae. Voornamelijk is
er werk te zien dat de
schilder de afgelopen vijf
jaar maakte. Eén van die
werken is een zeer fraai
portret van C. van Veen.
Koning werd 1898 in Amster
dam geboren. Hij is beeldend
kunstenaar uit de protestant
christelijke kring. Behalve on
der meer bijbelse taferelen,
heeft hij ook veel portretten
van bekende Nederlanders ge
maakt. Zo vereeuwigde hij dr.
Colijn en professor Bavinck.
Uit de tentoonstelling blijkt
dat Roeland Koning zich de
afgelopen vijf jaar erg veel
met het schilderen van bloe
men heeft bezig gehouden
Van Veen sprak zich tijdens
de opening van de tentoonstel
ling bewonderend uit over het
ondernemersschap van de
schilder. ,.Ik kan echter maar
één punt van kritiek op zijn
werk hebben: en dat zijn de te
lage prijzen van zijn schilderij
en". aldus Van Veen. De expo
sitie aan de Pieterskerkgracht
is dagelijks te zien van één tot
gifmniWifKS
'Ï'IMiii^<=>lïïTii/i -
J. w A."-L
bracht en het tijdrovende (met
de hand of met een zogenaam
de monotype) letter voor letter
zetten, bestaat in veel grafi
sche bedrijven niet meer.
Drukken kan daarmee veel
sneller en efficiënter worden
gedaan, maar daar zijn wel
grote investeringen voor no-
Backhuys legt uit
waarom fotografisch zetten bij
het werk dat door Brill wordt
gemaakt, vaak niet mogelijk is
en er nog steeds veel met de
hand of met oude zetmachines
(die bij andere drukkerijen al
lang niet meer in gebruik zijn)
wordt vervaardigd: „Zetten
met behulp van computers
kan je alleen maar doen wan
neer er een grote oplage is.
Het moet lonend zijn om een
computer zodanig te maken,
dat je er bijvoorbeeld Sans
kriet of Arabisch mee kan zet
ten en dat is gezien de oplagen
300 a 1000 maar soms 200 en
soms 5.000 stuks waar wij
mee werken nauwelijks het
geval. Je hebt ook te maken
met allerlei mengvormen, een
in het Engelse geschreven
boek met hier en daar Ara
bisch schrift. Dat kan je niet
zomaar door een computer la
ten zetten, want Engels wordt
van links naar rechts en Ara
bisch van rechts naar links ge
schreven. Een computer raakt
daar hopeloos van in de war.
Drukwerk dat bij ons vandaan
komt, kost dan ook 5 a 6 gul
den per vel en die prijs is al
leen mogelijk door subsidië
ring door allerlei instanties.
Zonder die subsidies zouden
we al gauw op 30 a 40 gulden
per vel komen en dan kopen
zelfs universitaire bibliothe
ken ons drukwerk niet meer.
Die hoge prijs wordt veroor
zaakt door de vele manuren,
die in het (met de hand) zetten
van onze uitgaven gaat zitten
en door die kleine oplagen. Er
werkt hier bijvoorbeeld
mand die in staat is Chinese
lettertekens te zetten hij
kan de 16.000 karakters
elkaar onderscheiden zonder
overigens in staat te zijn Chi
nees te lezen en is dus we
ken aan een Chinees boekje
bezig. Zo gaat het ook bij an
dere lettertypes, soms wordt
aan een uitgave jaren ge
werkt".
Duurste
Het 300-jarig bestaan van de
firma Brill wordt 16 september
in stijl gevierd in de Hoog-
landsekerk. Er is een receptie,
mr. J.L. Heldring houdt een
voordracht en minister W.
Deetman van Onderwijs en
Wetenschappen zal daarbij
aanwezig zijn. In het Gemeen
tearchief aan de Boisotkade is
van 1 september tot 1 oktober
een tentoonstelling over het
werk van Brill te zien.
Voor de firma Brill gaat
het werk gewoon door en
men is al weer op weg
naar het volgende jubile
um. Het pand aan de
Oude Rijn wordt binnen
kort verlaten, de firma
concentreert zich in het
gebouw aan de Plantijn-
straat met nog een maga
zijn in Zoeterwoude.
Backhuys: „Ook wij heb
ben wel wat te leiden on
der de economische reces
sie en het aantal talen en
lettertypes neemt door de
verbeterde communicatie
tussen de werelddelen al
leen maar af, maar ik zie
de toekomst zonnig tege
moet. Ik zie niet in waar
om Brill niet nog eens 300
jaar als wetenschappelijke
drukkerij zal bestaan.
Want we zijn op ons ge
bied niet alleen één van
de duurste maar ook één
van de beste drukkerijen
ter wereld".
MARCEL GELAUFF
In 1848 hield Jan Brill er mee
op. De zaak werd aan zoon
Evert Jan verkocht. Onder de
naam E.J. Brill werd de druk
kerij voortgezet en tot op de
dag van vandaag gebruikt de
nu naamloze vennootschap de
naam van Evert Jan. Onder
zijn leiding breidde het bedrijf
zich verder uit en werden in
verre streken klanten gevon
den. Het werd mogelijk om te
drukken met lettertekens uit
Sanskriet. Arabisch. Chinees.
Georgisch, Japans, oud en mo
dern Grieks, Spijkerschrift en
Ethiopische lettertypes te zet
ten en te drukken. Alleen zeer
weinig voorkomende letterty
pes uit bijvoorbeeld het Viet
namees en Thais en nog een
„Het meest
van dit bedrijf
misschien wel dat we
op eever de hele wereld be-
und ijend zijn, dat er in biblio-
over de hele we-
werk ligt dat door
is gedrukt, maar dat
Leiden bijna niemand
wat Brill is of doet",
het woord is dr. W.
de directeur
aan de Oude Rijn
Plantijnstraat gevestig-
drukkerij en uitgeverij
Brill. Het bedrijf viert
jaar een opvallend ju-
het is 300 jaar ge-
dat de drukkerij
opgericht en in al
jaren groeide het uit
een eenmansbedrijfje
vermaarde weten-
drukkerij en
met in Leiden
90 werknemers en
--jitct vestigingen in Lon-
a K°en en Keulen.
te vi
aSrill komt voort uit de rijke
geschiedenis van
gaanfe'den en werd in 1683 opge
licht door Jordaan Lucht-
nans. Dat was in een tijd dat
Ir in Leiden al drukkerijen
[aren van Elsevier en Plan
tin. De zaak van Luchtmans
preerde, wat mogelijk was
oo en is?01" behoefte die er op de
pidse universiteit bestond
,fn het laten zetten en druk-
an wetenschapplijk
rk. De familie Luchtmans
goede contacten met zowel
Leidse universiteit als met
grafische wereld en dat had
gevolg dat de drukkerij in
jaren 1730-1740 de officiële
ikkerij van de Leidse uni-
ïrsiteit werd. In die tijd wer-
al zaken gedaan met de
eeste Westeuropese landen,
uchtmans publiceerde boe-
i voor vrijwel alle discipli-
die toen aan de universi-
iten bestonden. Beroemde
erken van onder meer Boer-
Leusden en Grotius
erden bij Luchtmans ge-
aakt.
1760 groeide de drukkerij
Luchtmans en ook zijn re-
itatie, maar daarna ging het
ider invloed van onder meer
;n economische recessie berg-
Iwaarts. De erven van Lucht-
ans hadden weinig interesse
i de drukkerij en aan begin
in de 18e eeuw nam Jan
rill, een drukker' die bij
uchtmans in dienst was. de
ak over. Hij slaagde erin het
drijf weer rendabel te ma-
ann pa jro inn *nrr jKirnK
xm -iman -inx jxsrrnx
urm -nrr
ij -irran mx ]Kxn-nK anri
nn-Va xm
ss
■pö pD imn •nip
nna pran-n» xiw
nnssK na
>k Hebreeuws kan door Brill worden geleverd.
het Midden en Verre Oosten.
In de jaren daarna groeiden de
mogelijkheden en contacten
van Brill verder.
Evert Jan Brill overleed in
1871 en sinsdien is de firma
onder leiding van mensen als
Van Oordt, Stoppelaar, Pelten-
burg en Wieder en nu de bio
loog Backhuys verder ge
groeid. Dat moge een merk
waardige combinatie lijken,
een bioloog die aan het hoofd
staat van een drukkerij met
een internationale reputatie,
maar deze twee volstrekt ver
schillende specialiteiten blij
ken al langer in de directeur
samen te gaan.
Backhuys lijkt net zo makke
lijk te praten over lettertypes
als de atlas, de studio, het ara-
bisch schrift en Chinese karak
ters als over de principes van
de leer van Darwin. Niet dat
hij in staat is al die talen te le
zen en te begrijpen, maar hij
weet wat zijn bedrijf kan
drukken en wat niet. Back
huys had als bioloog al een
kleine eigen uitgeverij en hij
gaf zijn eigen proefschrift uit.
„Als een geïnteresseerde ama
teur ben ik in de wereld van
het drukken en zetten ge
groeid en nu heb ik een heer
lijke baan, die me ook nog in
staat stelt goed op de hoogte te
blijven van ontwikkelingen op
wetenschappelijk gebied",
merkt hij op.
Veelzijdigheid
De veelzijdigheid van Brill is
door de eeuwen heen de
kracht van de firma gebleken.
Directeur Backhuys: „Begin
deze eeuw was het zo ver dat
we bijna alle lettertypes kon
den zetten en drukken die je je
maar voor kunt stellen. Brill is
bijvoorbeeld in staat Koptisch,
paar andere weinig voorko
mende talen, kunnen we ge
loof ik niet leveren, maar daar
houdt het wel mee op. Ook
Hiërogliefen drukken is voor
ons geen probleem".
Brill is dan ook één van de
zeer weinige drukkerijen in de
wereld, die dergelijk zeer ge
specialiseerd werk kan leve
ren en dat leidt er weer toe
dat werk van Brill zijn weg
over de hele wereld vindt. Zo
zijn er zeer wetenschappelijke
naslagwerken bij Brill gedrukt
als een Duits-Chinees-Sans-
kriet woordenboek en een en
cyclopedie van de Islam. Geen
werken waar de wereld op zit
te wachten, maar wel uitgaven
waar een (beperkte) markt
'voor is en die voor weten
schappers veel waarde kunnen
hebben.
„Onze klanten zijn vaak me
dewerkers van universiteiten,
die op hun vakgebied belang
rijk werk doen door oude ge
schriften, bijvoorbeeld papy
rusrollen uit Egypte weer in
omloop te brengen en oude of
nog gebruikte talen te bestude
ren en daarover te publiceren.
Dat publiceren maakt het wel
noodzakelijk dat er een druk
kerij is die in staat is al die
voor Nederland vreemde let
tertypes, te kunnnen verwer
ken", aldus Backhuys. „En dat
is juist vaak het probleem.
Brill is een zeer gespecialiseer
de drukkerij, we drukken
geen kasteelromans met een
enome oplage en daarom is het
ook logisch, dat we in Leiden
buiten de universiteit
nauwelijks bekendheid genie
ten. We zijn vooral op de vak
gebieden van de alpha-weten-
schappen, de biologie en de pa
leontologie werkzaam, maar
we drukken bijvoorbeeld ook
etiketten voor jampotjes die
naar China worden geëxpor
teerd".
Fotozetten
Zetten en drukken in veel in
de westerse wereld nauwelijks
gebruikte lettertypes vereist
een enorme specialisatie en
vakkennis. In de grafische we
reld is de laatste jaren steeds
meer overgeschakeld op foto
grafisch zetten. Met behulp
van computers wordt de tekst
via positieven en negatieven
en een drukpers uiteindelijk
een krant of een boek. De
tekst wordt met een beeld
scherm in de computer ge-
Hiëroaliefen, één van de lettertypes die bij Brill worden
gebruikt.
Brill-directeur Backhuys: „Het is bij ons heel gewoon dat we nog uitgaven in het fonds
hebben, die tientallen jaren geleden zijn gedrukt".
