r*
Tweehonderd jaar ballonvaart. Of tweeduizend?
Aan eerste ballonvaart zat een luchtje
Weder
geboorte
hetelucht
ballon
Nederlanders wagen sprong over Atlantische Oceaan
ZATERDAG 13 AUGUSTUS 198: B«
DEN HAAG Tweeduizend
jaar ballonvaart, of tweehon
derd Het scheelt maar één
nulletje, maar de vraag blijft
interessant nu de internatio
nale ballonvaart druk doende
is met de herdenking van het
feit, dat het dit jaar precies
tweehonderd jaar geleden is,
dat vanuit het Bois de Boulog
ne bij Parijs een door de ge
broeders Montgolfier vervaar
digde heteluchtballon het
luchtruim koos, daarmee de
eerste aanzet gevend tot de
moderne luchtvaart. De mens
ontsteeg de aarde, verkende
de ruimte en zou uiteindelijk
de eerste stappen zetten op
een andere planeet, de maan.
De Russen zouden de Russen niet
zijn als zij de eer niet voor zich zou
den opeisen. Zij claimen reeds eind
1600, begin 1700 aan het aardse tra
nendal te zijn ontsnapt. En volgens
archieven van hét Vaticaan zou
ene pater Bartelomeu Lourenco de
Gusmau op 8 augustus 1709 aan het
hof van de Portugese koning een
kleine ballon hebben gedemon
streerd die opsteeg op warme lucht
van een houtvuurtje. Hij zou later
zelfs met zo'n ballon boven Lissa
bon hebben gevlogen. Dat leverde
de arme man overigens wel een
vervolging op wegens hekserij.
Archeologisch raadsel
Maar goed, stel dat de Russen de
geschiedenis niet hebben vervalst,
dan komt hen volgens bepaalde
wetenschappers nog niet de eer toe
van de eerste ballonvaarders. Vol
gens hen zouden we terug moeten
naar, inderdaad, tweeduizend jaar
geleden, naar de Zuidamerikaanse
indianen, de Nazca-indianen, die
midden in de dorre, droge woestijn
op de Nazcavlakte in Peru dat gro
te raadselachtige archeologische
bouwsel hebben achtergelaten. Dat
wonderlijke lijnenspel, met geome
trische precisie door het landschap
getrokken, dwars over heuvels en
door dalen, met gigantische figuren
van mensen en dieren, rechthoe
ken, driehoeken, spiralen. Ook we
gen. En die leiden dan naar de bal
lonvaart. Naar 2000 jaar ballon
vaart
De Nazcavlakte was in die tijd voor
de bewoners van die streek letter
lijk een gigantische tekentafel.
Maar het wonderlijke is, dat al die
figuren, in de woestijnbodem ge
graveerd door het oppervlaktege
steente te verwijderen zodat de
lichtere ondergrond zichtbaar
werd. alleen waarneembaar zijn
vanuit de lucht. Hoe kunnen deze
Nazca-artiesten met feilloze preci
sie de kilometerslange lijnen heb
ben getrokken, de gigantische figu
ren hebben getekend zonder dat zij
zicht hadden op het resultaat er-
Ruimtewezens
De officiële wetenschap blijft het
antwoord nog schuldig. Voor pseu-
do-wetenschappers daarentegen is
het allemaal zo klaar als een klon
tje. De meest bekende is de Oosten
rijkse amateur-archeoloog Erich
von Dëniken. Zijn theorie luidt, dat
in het grijze verleden ruimtelijke
wezens naar de aarde zijn gekomen
en daar naar hun beeld uit en
kele uitverkoren apen de mens
hebben geschapen. Von Dëniken
gaat er verder vanuit, dat onze
voorouders te weinig ontwikkeld
waren om de indrukwekkende mo
numenten te creëren die de oud
van Nazca tientallen jaren onder
zocht en het op een gigantische as
tronomische kalender houdt. Maar
ook geen afdoend antwoord heeft
op de vraag, hoe die vanaf de
grond niet zichtbare lijnen en figu
ren, zo geniaal zijn getekend.
Rookballonnen
heid ons heeft nagelaten. Het is het
werk van prehistorische astronau
ten. Zijn boeken, waaronder het
meest bekende „Waren de goden
kosmonauten werden in miljoe
nenoplagen over de hele wereld ge
lezen. Begrijpelijk dat Von Dani-
ken ook hét antwoord heeft op het
Nazcavlakte-fenomeen: ontworpen
door buitenaardse wezens. En de op
wegen gelijkende lijnen op de Naz-
ca-vlakte waren volgens hem lan-
Terug naar de officiële weten
schappers, zoals de Duitse wiskun
dige Maria Reiche, die het raadsel
Terug naar de ballonvaart. Dan be
landen we bij de in Miami gevestig
de International Explorers Society.
Aan de hand van onder andere
scherven Nazcaans aardewerk met
afbeeldingen die overeenkomen
met een heteluchtzak, kwam daar
in de jaren zeventig de gedachte op,
dat de Nazca-indianen de ballon
reeds kenden en dat de artiesten
mogelijk met behulp van hete
luchtballonnen in staat waren de
tekeningen van bovenaf te zien.
Ballonvaarders zouden aanwijzigen
hebben kunnen geven bij het feil
loos ontwerpen van de figuren.
Ook in de archieven van de uni
versiteit van Coimbra in Portugal
komen stukken voor die erop wij
zen dat de indianen van Zuid-Ame-
rika al rookballonnen in gebruik
hadden, voordat de ballon in Euro
pa zijn intrede deed. (Had die pater
Bartelomeu Lourenco de Gusmau
daar zijn idee vandaan Inca-le
genden maken melding van konin
gen en goden die, nadat zij hun ar
beid op aarde hadden volbracht, te
rugkeerden naar de zon. Met be
hulp van een heteluchtballon
Twee leden van de International
Explorers Society (IES) namen de
uitdaging aan. Evenals tweehon
derd jaar geleden de gebroeders
Montgolfier het principe van de
ballon ontdekten toen zij enkele
papiersnippers boven vuur omhoog
zagen kringelen, zo kunnen ook de
Nazca-indianen het principe heb
ben begrepen, alleen door te kijker
hoe de rook van een kampvuur oprund
stijgt in de lucht, zo redeneerdeiD0J"z'
zij. Als ze de rook zouden kunnef3' (-
vangen, zou deze een mens i
lucht in kunnen voeren. Op oud !n
begraafplaatsen'in Nazca werdei aats'
fijn geweven stoffen ontdekt dii
blijkens laboratoriumonderzoelel
een ideale bekleding zouden heb'!1 c
ben kunnen vormen voor dergelijk m
ke ballonnen. Aangezien de weel !en
techniek verloren is gegaan, weri1
de stof machinaal nagemaakt
Daarvan werd een tien verdiepin
gen hoge ballon gemaakt. Bolivi
aanse indianen aan het Titicaca
meer, die al duizenden jaren vol
gens dezelfde werkwijzen bote;
bouwen uit gevlochten riet, maak
ten eën kano-vormige gondel. Vaj
inheemse vezels werden touwej
gemaakt, waarmee de gondel
de ballon werd bevestigd. Met
rookvuur werd de ballon gevuld.
Boeiend alternatief
Dit alles speelde zich af in novc
ber 1975, op de Nazca-vlakte.
twee IES-onderzoekers, de Brits
ballonvaarder Julian Nott en
Woodman uit Miami, stegen
volgens tot een hoogte van 180
ter. Voor hen was net bewijs gelei
verd dat de Nazcanen konden vlie|
gen. Tweeduizend jaar geledef
reeds. De officiële wetenschap
ter ziet het experiment meer
een boeiend alternatief voor
theorie van de ruimtegoden
Von Daniken.
En dus houdt bijna iedereen het t
maar op, dat eerst tweehonderd
jaar geleden de ballonvaart,
eindelijk de lucht- en ruimtevaar!
werd geboren. In Frankrijk. Van n
daar ook op deze pagina aandach,r
voor 200 jaar ballonvaart.
HAN HEEZIU! ]g]
,pmer
Feest
programma
Het 200-jarig bestaan van de
ballonvaart wordt wereld
wijd gevierd. In Nederland
gebeurt dat onder meer met
het Holland Ballon Festival
in Raamsdonkveer, van
woensdag 17 tot en met zon
dag 21 augustus. De organisa
toren omschrijven het als het
grootste ballonvaartevene-
ment van Europa. Voor deze
unieke manifestatie komen
honderd bemanningen van
heteluchtballonnen, afkom
stig uit zestien landen, naar
Brabant. De honderd ballon
nen zullen van donderdag tot
en met donderdag dagelijks
twee massa-opstijgingen ma
ken, een 's morgens van 6.30
tot 9.30 uur en een in de na
middag van 17.00 tot 19.00
uur. Zaterdag 20 en zondag
21 augustus wordt het festijn
opgeluisterd door een grote
vüegshow, van 15.00 tot 17.00
uur, met medewerking van
de Koninklijke Luchtmacht
en Fokker.
De heteluchtballon van de
gebroeders Montgolfier is, zij
het in wat gewijzigde vorm,
weer helemaal terug, sinds
de Amerikanen (Nasa) in de
jaren vijftig een ballon ont
wikkelden, bestaande uit
vlamdovend nylon met een
polyurethaan coating. Voor
deel van de nieuwe hete
luchtballon boven de gasbal-
lon is, dat hij binnen twintig
minuten startklaar is. Het
vullen van een gasballon
vergt al gauw enkele uren en
kost een paar duizend gul
den. Er komt een tankauto
aan te pas mpt uiterst brand
baar waterstofgas. De brand
stofkosten van een hete
luchtballon (propaangas) be
dragen ongeveer 200 gulden.
Voordelen van een gasballon
zijn weer de relatief grotere
draagkracht, waardoor meer
passagiers meekunnen, de
langere vluchtduur en dus
grotere actieradius en het
feit dat er geen branders aan
boord zijn, zodat de vlucht in
stilte verloopt, hetgeen een
van de grootste charmes van
deze vorm van ballonvaart
Bij een moderne hetelucht
ballon zitten de twee bran
ders (een reserve) in de rie
ten mand onder de ballon.
Door een brander, met een
vermogen van 1.200 vier-pits
gasfornuizen, te ontsteken en
dus de lucht in de ballon te
verwarmen, ontstaat de stijg-
kracht. Tijdens de vlucht
wordt de brander om de der
tig seconden aangezet, om de
lucht op de gewenste tempe
ratuur te houden.
Grote opwinding in het Frankrijk
in de jaren tachtig van de 18e
eeuw. Heel Parijs, zoals dat heet,
was uitgelopen om getuige te zijn
van het grote spektakel: twee edel
lieden, Francois Pilatre de Rozier
en markies d'Arlandes maakten
vanuit het Bois de Boulogne met
een door de gebroeders Joseph en
Etienne Montgolfier ontworpen he
teluchtballon (een papieren ballon
met een diameter van 30 meter,
overtrokken met linnen) in 25 mi
nuten een vaart van circa 9 kilo
meter en bereikten een hoogte van
1.800 meter.
Het huzarenstukje wordt be
schouwd als het eerste uitstijgen
van de mens van de aarde, als de
eerste bemande vaart in de ge
schiedenis, kortom als de geboorte
van de moderne lucht- en ruimte
vaart.
Naar goed menselijk gebruik had
den een maand tevoren, op 19 sep
tember, dieren het pad geëffend.
Een schaap, een haan en een eend
maakten toen in Versailles de eer-
steballonvaart met levende wezens.
Volgens niet minder menselijke
traditie werden de dieren, nadat zij
na een vlucht van twee kiometer
ongeschonden op aarde waren te
ruggekeerd, onmiddellijk geslacht
en stonden zij even later op het
menu van de feestdis.
Zoals zo vaak ligt ook aan de bal
lonvaart een simpel feit ten grond
slag. De gebroeders Montgolfier,
papierfabrikanten in Annonay, ten
zuiden van Lyon, werden aan het
denken gezet toen ze boven een
vuur stukjes papier omhoog zagen
kringelen. Met hun kennis van pa
piermaken slaagden zij erin kleine
proefballons te maken, die gevuld
met warme lucht van een vuur, op
stegen. De werkelijke oorzaak van
het opstijgen bleef gedurende vele
jaren onbekend. De Montgolfiers
dachten, dat zoiets gebeurde dank
zij de rook die vrijkomt uit het
vuur onder de ballon. De Franse
natuurkundige De Daussure kwam
later met de juiste verklaring: een
ballon stijgt als gevolg van de Ver-
Koemest
De Montgolfiers zal het een zorg
zijn geweest. Zij moesten het heb
ben van de rook en verstookten al
les wat los en vast zat. Vooral grote
hoeveelheden koemest bleken goed
te werken. Aan de eerste ballon
vaarten zat dan ook duidelijk een
luchtje.
Na de eerste dierproef, rees natuur
lijk de vraag wie dan wel de eerste
dappere menselijke proefkonijnen
zouden moeten zijn. Koning Lode-
wijk XVI stelde voor twee tot le
venslang veroordeelde misdadigers
aan te wijzen. Brachten zij het er
levend af, dan zouden zij gratie
krijgen. Hevig protest van de zijde
van de twee eerdergenoemde ede
len, die verbolgen waren dat mis
dadigers de eer te beurt zou vallen
als eerste mensen van de aarde op
te stijgen. Grote teleurstelling on
getwijfeld bij de twee misdadigers,
die de muffe lucht van de cel weer
opsnoven.
Pilatre de Rozier, inmiddels een
fervent ballonvaarder, zou twee
jaar later om het leven komen; tij
dens een vaart vatte de ballon
vlam en stortte brandend ter aarde.
Naast de eerste vaart, heeft De Ro
zier dus ook het eerste geregistreer
de luchtvaartongeluk op zijn naam
staan.
Gasballon
Parijzenaars in een nieuwe verba
zing. De Franse natuurkundige
Jacques Charles, die experimen
teerde met „ontvlambare lucht"
waterstofgas als ballonvulling,
steeg op 1 december persoonlijk
vanaf de Tuillerieën op met een
gasballon, en klopte de Montgol
fiers op alle fronten. Hij bleef twee
uur in de lucht, legde 40 km af en
brak nog dezelfde dag bij een twee
de opstijging het hoogterecord:
3.000 meter. De dan uitbrekende
concurrentiestrijd tussen de Mont-
golfières (heteluchtballonnen) en
Charlières (gasballonnen) werd uit
eindelijk door de laatste gewonnen.
Zij beheersten het luchtruim tot de
jaren vijftig van deze eeuw, toen de
vinding van de gebroeders Mont
golfier dankzij een Amerikaanse
ontdekking een wedergeboorte on
derging. De heteluchtballon was
weer terug en heeft intussen over
de hele wereld een ware rage doen
ontstaan.
De ballon is nooit een echt ver
voermiddel geworden. Daarvoor
volgde te snel de ontwikkeling van
het vliegtuig. Dewereld maakte
nog wel de geboorte van de Zeppe
lin mee, maar toen een der laatste
exemplaren compleet met dans
zaal, rooksalon en bar in 1937
brandend uit de hemel kwam val
len, betekende dat het einde.
De ballonvaart is niet altijd een
vredelievende aangelegenheid ge
weest. In de vorige eeuw begon
men de militaire betekenis ervan te
onderkennen. De Oostenrijkers ge
bruikten onbemande ballons om in
1849 het belegerde Venetië te bom
barderen. Tijdens het beleg van Pa
rijs in 1870 maakten de Fransen er
gebruik van om boodschappen over
te brengen en mensen Vit de stad te
laten ontsnappen. Verankerd aan
kabels, de kabelballon, vormde de
ballonmand een unieke waarne
mingspost. Het militaire gebruik
Deze oude prent laat zien hoe twee eeuwen geleden een papieren heteluchtballon het luchtruim koos.
ervan ging teloor door de ontwik
keling van het vliegtuig. Maar tij
dens de Tweede Wereldoorlog wer
den ze weer met succes ingezet als
wapen tegen laagvliegende vlieg
tuigen en tegen het einde ook tegen
V-wapens.
De Boesmans
als daarbuiten, heeft het Haagse
echtpaar Jo en Nina Boesman gele
verd. Als student raakte Jo Boes
man vóór de oorlog al in de ban
van de ballonvaart, Nina zag hem
eens opstijgen op het Haagse Malie
veld („Dat lijkt mij ook wel wat"),
leerde hem nader kennen en
maakte met de oprichter van de
Haagse Ballonclub de huwelijksreis
in een ballon. Het echtpaar liet zich
op de wind meevoeren naar vele
landen en maakte (nood)landingei
in de meest vreemdsoortige gebie[jei*
den (eenmaal in de Noordzee, mr.j^
Godfried Bomans aan boord). N
de dood van haar man in 1976 zett rrn.
Nina, met vele honderden vaartei n'
op haar naam, de ballonvaartproj;3*!
motie voort en leidde een helf
nieuwe generatie ballonvaarders11"
op. Nederland telt thans 15 gebref
k c
"F- "cucwallu lclt 6CL"C.0(
vetteerde (staatsexamen) vaarderP
heteluchtballonen. Pe
ek
Drie Nederlandse ballonvaarders,
waaronder een vrouw, gaan zomer
volgend jaar een poging wagen de
Atlantische Oceaan non-stop per
luchtballon over te steken. In de
loop van twee eeuwen ballonvaart
zijn meerdere vergeefse pogingen
gedaan; eerst in 1981 slaagden drie
Amerikanen erin de bijna 5.000 ki
lometer lange plas in ruim 137 uur
te overwinnen. Als het Nederland
se drietal succes heeft, zal het de
tweede oversteek in de geschiede
nis worden.
Het team van de, hoe kan het ook
anders, Flying Dutchman, zal be
staan uit captain Henk Brink (38),
ballonvaarder, parachutespringer,
vlieginstructeur, zijn vrouw Eve
lien (27), ballonvaarster en zweef-
vliegster, en Evert Louwman (42),
president-directeur van Toyota-im-
porteur Louwman en Parqui.
Met man en macht wordt intussen
gewerkt aan ontwerp en construc
tie van ballon en bemanningscap
sule, terwijl de bemanningsleden
een zware pilotentraining wacht.
The Flying Dutchman wordt een
gecombineerde gas/heteluchtbal
lon. Nadeel van het uitsluitend ge
bruik van een gasballon is immers,
dat de ballon s nachts sterk af
koelt. waardoor het gasvolume
krimpt en het draagvermogen
daalt. Om dit probleem te onder
vangen wordt om de gasballon een
vrijwel evengrofe heteluchtballon
dubbele branders
VHF-radio antenne
HF-radlo antenne
video.,
en 35 mm
camera
keuken
radar hoogtemeter
zuurstofcilinders
Een ontwerp van de bemanningscapsule die onder een gecombineerde gas/heteluchtballon komt te
hangen.
aangebracht, zodat via branders de
lucht in de heteluchtballon kan
worden verwarmd en zodoende
ook de gasballon op temperatuur
kan worden gehouden.
Aan het juiste ontwerp van de be
manningscapsule wordt nog hard
gesleuteld. De constructie moet zo
danig zijn, dat bij een onverhoopte
landing op de Oceaan de ballon
zich automatisch van de capsule
scheidt en de capsule 'nog zeker 15
tot 18 dagen blijft dobberen. Aan
gezien een groot gedeelte van de
vaart op een hoogte van 3.000 me
ter en nog meer zal worden afge
legd (maximaal toegestaan 8.000
meter) zal de bemanning met zuur
stofmaskers moeten leren leven.
De capsule zal met de modernste
navigatie- en communicatiemidde
len worden uitgerust. De beman
ning zal gedurende de hele vlucht
in contact staan met het vluchtlei-
dingscentrum, dat in het Autodóme
te Raamsdonkveer wordt ingericht.
De bedoeling is te starten vanuit
Presque Isle in de Amerikaanse
staat Maine en indien ook maar
enigszins mogelijk in Nederland te
landen.
Ter gelegenheid van deze vlucht
zullen speciale gelegenheidsenve
loppen worden uitgebracht. Verza
melaars kunnen deze voor f 18,50
kopen tijdens het Holland Ballon
Festival van 17 tot en met 21 au
gustus in Raamsdonkveer.
Andere
hoogtepunten
7 januari 1785 eerste ballon
vaart over het Kanaal door
de Fransman Jean-Pierre
Blanchard en de Engelse dr
John Jeffries.
Na pogingen van meer dan
een eeuw lukt het in 1978 de
Atlantische Oceaan over te
steken. Na een vlucht van
137 uur over 3.120 zeemijlen
komen de Amerikanen
Abruzzo, Anderson en New
man veilig uit Amerika via
Engeland naar Frankrijk.
In 1981 volgt de eerste suc
cesvolle oversteek van de
Grote Oceaan. Wederom zijn
Abruzzo en Anderson van de
partij, ditmaal met hun land
genoot Clark en een Japan
ner. De vaart van Japan
naar Californië, over 5.070
zeemijlen, duurt negentig
uur.
De zo succesvolle Anderson
moet zijn passie voor de bal-
lonsport uiteindelijk met de
dood bekopen. Op 27 juni dit
jaar, tijdens de daags tevoren
in Parijs gestarte ballonrace
richting Praag, raakte door
nog onopgehelderde oorzaak
boven Duitsland de mand los
van de ballon. Samen met
zijn collega Don Ida vond hij
de dood.
