Nederlands zaaizaad
topper op wereldmarkt
STIJGING EXPORT
IN EERSTE KWARTAAL '83
SIJTHOFF PERS
Weinig kleine
ondernemers zijn
ook „dynamisch
7 Beurs van Amsterdam
ECONOMIE
QaidoaOowumt
ZATERDAG 30 JUL! 1983 PAGINA 6
Boskalis bouwt nieuw
hoofdkantoor Amro
Bank
SLIEDRECHT Boskalis Westminster
Construction heeft van de Amro Bank
opdracht ontvangen voor de bouw van
een nieuw hoofdkantoor in de Amster
damse Bijlermeer. Met de order is 95
miljoen gemoeid, zo heeft Boskalis be
kendgemaakt. Het totale vloeroppervlak
van het gebouw, dat zal beschikken over
ondergrondse parkeergarages, bedraagt
ca. 69 000 vierkante meter. Het is ont
worpen door ir. J. Boot. De werkzaam
heden. waarmee dit najaar wordt begon
nen. zullen drie jaar in beslag nemen.
Het project wordt uitgevoerd door Inter
nationale Gewapendbeton Bouw. een
werkmaatschappij van Boskalis.
Telefoon
rekening
van 60 mille
Daniella Draper uit Sa
cramento heeft een tele
foonrekening ontvangen
van bijna 60.000 gulden.
Ze vertelde de Ameri
kaanse PTT dat ze tij
dens een reis van Bos
ton naar New York en
kele telefoongesprekken
hebben welk banknum
mer ze aan de telefonis
te opgaf. Op de reke
ning staan gesprekken
die in New York zijn ge-
DEN HAAG De goedere
nexport heeft in het eerste
kwartaal van dit jaar onge
veer 46,6 miljard gulden be
dragen. wat 0,2 procent meer
is dan in het eerste kwartaal
van 1982. Als aardolie, aard-
olieprodukten, vliegtuigen en
schepen, waarvan de leve
ranties nogal eens kunnen
schommelen, niet worden
meegeteld dan was de export
zelfs 2.3 procent meer. Dat
blijkt uit cijfers van het CBS
die de Economische Voor
lichtingsdienst (EVD) giste
ren heeft bekendgemaakt.
De export van landbouw- en
visserijprodukten nam met
3,2 procent toe. Het gaat om
een stijging in volume (5,9
procent), want de exportprijs
daalde met 2,6 procent. De
uitvoer van zuivelprodukten
naar het Midden-Oosten
steeg met 20 procent.
De uitvoer naar Frankrijk.
België en Luxemburg is min
der gegroeid dan in voor
gaande jaren en naar Duits
land. Engeland en Italië is
zelfs minder geëxporteerd.
Dat komt vooral door de ver
minderde exportopbrengst
van aardgas en oliederivaten.
De export naar Turkije, De
nemarken en Oostenrijk
groeide met percentages van
6,5 tot 18. Vooral Egypte en
Libië waren landen die meer
Nederlandse produkten
kochten. De export naar La-
tijns-Amerika kreeg het
moeilijk door de invoerbe-
perkende maatregelen van
veel landen daar. Naar Azië
worden steeds meer Neder
landse produkten uitgevoerd.
UTRECHT Zaad is al
sinds mensenheugenis de
kiem van het belangrijk
ste voedsel ter wereld. In
het Westen is dat graan,
in Azië rijst en in Afrika
maïs en bonen. In de ove
rigens nog jonge interna
tionale zaaizaadindustrie
krijgen multinationals een
steeds grotere vinger in de
pap. Veel zaaizaadbedrij-
ven varen daar wel bij,
maar boeren in de Derde
wereldlanden raken met
handen en voeten gebon
den aan die grote westerse
bedrijven.
Op verzoek van de Voe
dingsbond FNV hebben
drs. A. Groosman en drs.
J. van den Meerendonk,
onderzoekers van het In
stituut Voor Ontwikke
lingsvraagstukken (IVO)
in Tilburg, de Nederland
se zaaizaadindustrie door
gelicht. Hun rapport, „De
Nederlandse zaaizaadsec
tor, concentratie, interna
tionalisatie en relatie met
de Derde Wereld", heb
ben zij gistermiddag in
Utrecht gepresenteerd.
Door de eeuwen heen hebben
boeren gezaaid met een deel
van de oogst van het jaar daar
voor. Na verloop van tijd de
genereerde het zaad echter en
werden de opbrengsten steeds
kleiner. De tegenwoordige
multinationals in de zaaizaad
industrie zoals Nickerson
Plant Breeders (Shell), Zaadu
nie (Sandoz) en Hendrix (BP),
zijn er dank zij intensief, geld
verslindend en tijdrovend on
derzoek in geslaagd door be
stuiven en intelen kunstmatige
zaden te ontwikkelen die
mits onder de goede voorwaar
den verbouwd voor een ho
gere oogst zorgen. Deze kunst
matig ontwikkelde zaden, „hy
briden". vinden vanwege hun
hoge opbrengst steeds meer af
trek in de Derde-wereldlan
den. Toch verdringen de hy
briden de bestaande rassen,
hoewel ze extra ziektegevoelig
zijn en vooral het nadeel heb
ben, dat ze zich niet voortplan
ten; na één jaar is de fut er al
uit. Na eenmaal oogsten moe
ten de boeren in Afrika, Azië
en Zuid-Amerika dus weer
aankloppen bij de Westerse
onderneming.
Glastuinbouw
De onderzoekers van het IVO
beschrijven in hun rapport hoe
de zaaizaadindustrie in Neder
land zo'n honderd jaar geleden
ontstaan is met de opkomst
van kleine tuinbouwzaadbe-
drijven, meestal gesitueerd in
««Pi,
WiA'pïnï'A
jm -
De graanboeren in de ontwikkelingslanden moeten elk jaar weer
bij de Westerse multinationale ondernemingen aankloppen voor
nieuwe ..hybriden". Dat is kunstzaad dat een grote oogst waar
borgt. Deze graansoorten degenereren echter zo snel, dat de
oogst onbruikbaar om opnieuw mee te zaaien.
de kop van Noord-Holland.
Tuinbouwzaad wordt pas wer
kelijk belangrijk met de door
braak van de glastuinbouw.
Na 1967 krijgen de landbouw-
zaden veel belangstelling van
ondernemers, omdat in dat
jaar de „Zaaizaad en Plant-
goedwet" tot stand kwam die
het eigendomsrecht (patent)
voor zaden regelt.
In de jaren '70 doen de zaai-
zaadbedrijven, die flink in
aantal toenemen, hun grote
stap voorwaarts. Omdat in
veel gevallen de investeringen
boven de omzet uitgroeiden,
onstonden door fusies groot
schalige zaaizaadondernemin
gen, die financieel een stootje
konden verdragen.
Export
De omzet van de Nederlandse
land- en tuinbouwzadenindus-
trie voor binnenlandse pro
dukten steeg in die jaren van
485 tot 1170 miljoen gulden,
een jaarlijkse groei van ruim 8
procent. Die omzet is behaald
door negen Nederlandse tuin-
bouwzadenbedrijven en zes
bedrijven in de landbouwza-
densector. Deze zes bedrijven
zijn verenigd in de Suikerunie,
Cebeco en Barenburg-Holding.
Van der Have (100 procent
Suikerunie) is veruit de groot
ste.
In dit decennium steeg de ex
portwaarde van een kwart tot
drie kwart miljard gulden, een
jaarlijkse stijging van bijna 11
procent. De EG is de belang
rijkste afzetmarkt (60 procent),
daarnaast importeren veel
Oostbloklanden en ontwikke
lingslanden Nederlands zaai
en pootgoed. Momenteel telt
de zaaizaadindustrie 2500
werknemers in de vaste dienst
en 500 „los"-medewerkers.
Ook ontwikkelingslanden vor
men een groeiende markt,
maar deze markt is pas de
laatste jaren bekend bij de Ne
derlandse zaaizaadbedrijven.
In de tuinbouwzaden en poot-
aardappelensector vindt mo
menteel min of meer gestruc
tureerde export naar ontwik
kelingslanden plaats.
Kwaliteit
De zaaizaadsector is een tech
nologie- en kennis-intensieve
sector geworden. Een op de
vier werknemers is bij de
hoogwaardige produktie (ont
wikkeling nieuwe zaden) be
trokken, meestal in Neder
land. De overigen werken in
de produktiesfeer: arbeidsin
tensieve activiteiten voor de
vermeerdering en het ver
koop-gereedmaken van zaai
zaad. Dat heeft plaats in lan
den met lage arbeidskosten en
kwalitatief betere grond (Mid-
denlandse-zeegebied, Oost
blok- en ontwikkelingslan
den).
Hoewel de Nederlandse sector
nu zeer internationaal gericht
is en opgaat in het wereldwij
de produktie- en distributie
netwerk, levert Nederland nog
geen half miljard gulden van
de 50 miljard gulden die de
huidige wereldproduktie van
zaaizaden vertegenwoordigt.
Het is echter niet de hoeveel
heid, maar de kwaliteit die
Nederland tot een van de kop
lopers in de „zaai zaad wereld"
heeft gemaakt. Vanwege de
vakkennis in de Nederlandse
zaaizaadbedrijven en het uit
gebreide assortiment aan za
den, zijn in de jaren zeventig
dan ook heel wat Nederlandse
bedrijven door multinationale
ondernemingen (met name
Shell en Sandoz) opgekocht.
Momenteel staat ruim de helft
van de tuinbouwzadensector
onder controle van drie multi
nationale ondernemingen. In
ternationaal gezien is het vrij
wel alleen Shell die de land-
bouwzaden exploiteert. Zoals
eerst op nationaal niveau heeft
plaats gevonden, is nu ook op
internationaal niveau het fu
sieproces gaande. Hoe groter
de onderneming, hoe sterker
de financiële positie, hoe meer
mogelijkheden om internatio
naal te handelen en hoe groter
de mogelijkheid van afzet op
nieuwe markten.
Haifmateriaal
De directe investeringen van
de Nederlandse zaaizaadindus
trie in ontwikkelingslanden
zijn gering. Volgens de onder
zoekers wordt verwacht dat
die invloed in de komende ja
ren fors zal toenemen, onder
meer door verbetering van de
researchcapaciteit in de ont
wikkelingslanden. Dat zal de
vraag doen toenemen.
De ontwikkelingslanden
trachten hun zaaizaadsector in
snel tempo te innoveren, via
nationale en internationale
programma's. De hiervoor be
nodigde investeringen zijn
echter zeer hoog, terwijl over
heden in ontwikkelingslanden
vaak niet over de ontwikke-
lings- en onderzoekscapaciteit
beschikken om zelfstandig de
nieuwe of verbeterde rassen te
telen en bij de boer te introdu
ceren. Door onder meer Ne
derlandse ontwikkelingshulp
wordt de zaaizaadsector in
ontwikkelingslanden welis
waar verbeterd, maar dat be
tekent niet dat de Derde we
reld-landen op eigen benen
staan. Zij zijn aangewezen op
„haifmateriaal" van gespecia
liseerde ondernemingen in het
Westen. Omdat zij elk jaar op
nieuw de „superzaden" moe
ten kopen, hebben de westerse
bedrijven zich een continue
markt geschapen.
Invloed
Aan de hand van het rapport
wil de Voedingsbond FNV de
werknemers in de Nederland
se zaaizaadbedrijven informe
ren over de machtsverhoudin
gen in deze industrie in de
hoop dat zij dan meer invloed
kunnen gaan uitoefenen op
het doen en laten van de mul
tinationale ondernemingen.
De onderzoekers Groosman en
Van den Meerendonk willen
in een apart rapport dieper in
gaan op de verhoudingen van
de internationale zaaizaadin
dustrie met de Derde Wereld.
goud
en zilver
koop: 42 640 (42.530). Zilver on
bewerkt: 1135-1205(1135-1205).
Bewerkt verkoop: 1270 (1270).
buitenlands geld
Winstnemingen drukken koerspeil
AMSTERDAM Dc voort-
gaande daling op de Ameri
kaanse beurs en het naderende
weekeinde hebben gisteren
hun stempel gedrukt op de
koersvorming aan het Dam
rak. Hierdoor konden wins
tnemingen veel minder vlot
verwerkt worden. In de loop
van de dag leek de handel als
een nachtkaars uit te gaan en
er gebeurde hoegenaamd niets
Akzo en KLM die gistermid
dag verder stegen, moesten te
rug en ook fondsen als Else
vier. Ahold en Philips werden
flink aangetast. Akzo, gister
ochtend nog doorgestapt naar
ƒ74 werd teruglopend verhan
deld tot 72.50, wat 1 verlies
inhield. KLM verloor ruim
anderhalve gulden. Koninklij
ke Olie ongeveer een gulden,
evenals Unilever. Ook Philips
moest terug en wel ruim twee
gulden. Hoogovens krabbelde
een paar dubbeltjes terug. Van
de uitgevers was Elsevier gis
terochtend 9 in reactie op
378. VNU was toen prijshou
dend.
In de financiële sector waren
de verschuivingen maar klein
en ook de bouwers bleven op
hun plaatsen. Daarentegen
trok Ahold zich enkele gul
dens terug, Nedlloyd even
eens. maar wat minder. Op de
parallelmarkt lag Kempen en
Co onveranderd op 56 on
danks de bekendgemaakte
winstexplosie in het eerste
halfjaar. Voor deze bekendma
king was de koers echter al
dagenlang sterk gestegen, zo
dat nu werd geconsolideerd.
RUITENHEER
8
Groot
overschot op
handelsbalans
Japan
TOKIO De Japanse han
delsbalans geeft over de
maand juni een overschot voor
2,77 miljard dollar te zien.
Daarmee is het totale over
schot over de eerste helft van
het jaar op 12,74 miljard dollar
gekomen tegen „slechts" 7,75
miljard over het eerste half
jaar van 1982. Deskundigen
verwachten dat de handelsba
lans over heel 1983 een batig
recordsaldo van zo'n 30 mil
jard dollar te zien zal geven.
In 1982 leverde de uitvoer 18
miljard dollar meer op dan de
invoer kostte. De cijfers zullen
zeker leiden tot nieuwe span
ningen tussen Japan enerzijds
en de Verenigde Staten en de
Europese Gemeenschap ander
zijds. Die willen dat de Japan
se markt beter toegankelijk
voor hun produkten wordt ge
maakt, maar Japan vindt dat
andere landen meer hun best
moeten doen om afzet in Ja
pan te vinden.
ADVERTENTIE
Ketel tapijt
Samen met U4v k
7-DAAGSE LUXE TOURINGCARREIS
NAAR NOORWEGEN EN ZWEDEN
st te Göteborg via de prachtige Zweedse
merenprovincie Dalsland. alwi
- - - "gende dag
ingetogen pracht
volgende dag wordt naar
;n pracht en
weerspiegelend.
1 gezellige plaatsje
a hoofdstad Oslo gere-
r gezellig.
d aan schepen, het oude centrum mi
z'n steile straten en brede winkelpromenades en z'n vele restaurants, wai
naar ieders beurs uitstekend gegeten kan worden, hebben een bijzondei
bekoring. Tijdens Uw verblijf in Oslo kan worden deelgenomen aan et
aantal prachtige excursies naar de bezienswaardigheden van de stad t
haar omgeving. Zondagmiddag wordt naar Göteborg terug gereden. Maai
dagmorgen is beschikbaar voor winkelen, sight-seeinq of museumbezoe
's-Middags vertrek voor een 7 uur durende imposante fjordentour. waarbi
onderweg een origineel „Smörgasbord '-diner wordt aangeboden.
Het reisprogramma in Mn oogopslag
sterdam: woensdag 31 augustus. 11.00 uur.
Göteborg: donderdag 1 septe
0
e hotels of onderweg inbegrepen.
maaltijden en dranken aan boord niet inbegrepen.
bezichtiging Dalsland Kanaal, Fram- en Kon-Tiki museum, alsmede het
Vigeland Park.
fjordentour scherenarchipel westkust Göteborg alsmede shoppingtour
995.-
luleringsverzekerlng
urantiebelasting. Gecombineerde reisverzekering f 1
.- poliskosten en assurantiebelasting,
inbegrepen overnachtingen en volledige verzorging tijdei
wegen en Zweden, alsmede touringcarvervoer vanaf Rotterdam/Den Haag-
trek Göteborg: maandag 5 september. 22.0
ïkomst Amsterdam: dinsdag 6 september. 2
js voor deze bijzonder fraaie 2-landen tour I
ïrsoon op basis van een 2-persoons luxe I
Amsterdam v.v. en tijdens de reis door Scandinavië.
Exclusief maaltijden en dranken aan boord.
ïïïdag
n boekingen: telefonisch onder no. 070-190882 (van maandag
- - - jur) of persoonlijk in onze vestiging Spulstraat 71
Den Haag (op de hoek van het Spui) en Coolsingel 67 (t.o. Stadhuis).
POSTBUS 16050
2500 AA 'a-GRAVENHAGE
TEL. 070-190882
(MAANDAG T/M VRIJDAG
TUSSEN 9 EN 13 UUR
DEN HAAG Slechts een op de vijf ondernemers in
de kleine en middelgrote industrie is geïnteresseerd in
informatie van buitenaf die voor het bedrijf van nut
kan zijn. Deze „dynamische ondernemer" onderscheidt
zich door een goed analytisch vermogen, een democra
tische sociale instelling in het bedrijf en oog voor het
beleid op lange termijn. Deze conclusie trekt een stuur
groep van het Nederlands orgaan voor de bevordering
van de informatieverzorging (Nobin) in een rapport
over informatievoorziening aan het bedrijfsleven. Mi
nister Van Aardenne heeft het rapport naar de Tweede
Kamer gestuurd.
De projectgroep van de Nobin heeft de kleine en middelgrote
industrie anderhalf jaar lang onderzocht op informatiebehoefte.
De overige ondernemers zijn volgens de rapporteurs te onder
scheiden in twee vrijwel even grote groepen: de ondernemers
met beslist uitmuntende kwaliteiten op een beperkt gebied van
het ondernemerschap (maar met duidelijke hiaten in kennis en
ervaring) en de ondernemers „bij wie een zeer laag absorptie
vermogen voor externe informatie verondersteld moet worden".
„In deze restgroep zitten veel bedrijven met een sterk hiërarchi
sche structuur en bedrijven die in een financiële crisis zitten,
waarvoor alleen snelle, praktische hulp nog kan helpen".
De directeur is vrijwel de enige in de onderneming die belang
rijke beslissingen neemt en daarvoor informatie van buiten ver
zamelt en gebruikt. Hij is vooral geïnteresseerd in informatie
over produkt- en marktontwikkeling. Beduidend minder be
hoefte heeft hij aan informatie van buitenaf bij het oplossen van
problemen in de dagelijkse bedrijfsvoering, zo constateert de
stuurgroep.
Van systematisch zoeken naar informatie is nauwelijks sprake.
De ondernemers zoeken niet naar de beste informatiekanalen
die bij de oplossing van een probleem zouden kunnen helpen,
maar gebruiken bronnen die min of meer toevallig voorhanden
zijn.
Het kleine en middelgrote industriële bedrijf wordt gekenmerkt
door een sterk hiërarchische structuur. De directeur vreest dan
ook dat het naar buiten stappen met een vraag opgevat zal wor
den als een teken van zwakte. Daarom zal hij liever gebruik ma
ken van vertrouwde bronnen, mensen met minstens dezelfde
status als hijzelf, dan zich te bekommeren om een zo goed moge
lijke „informatie-mix". Pas als het probleem niet intern opgelost
kan worden en ook de vertrouwde informatiekanalen geen raad
kunnen geven zal hij vaak te laat naar instellingen gaan
die dat wel kunnen.
Overigens zijn ondernemers daar ook wel uit teleurstelling mee
opgehouden, omdat zij informatie maar heel moeizaam konden
krijgen. Die informatie was dan vaak ook nog in slecht begrijp
bare taal gesteld of verouderd. De stuurgroep „Project Bevorde
ring Informatievoorziening Bedrijfsleven" adviseert de oprich
ting van regionale documentatiecentra waar de kleine onderne
mers terecht kunnen voor informatie die de concurrentie niet
kan vervalsen en waar bank, accountant en leverancier niet
voor zorgen. Het gaat dan om overheidsmaatregelen, weten
schappelijk nieuws en marktgegevens.
hoofdfondsen
overige aandelen
Asd Rijt. ?85 00b 190 0(
Batenburg 38Z00 38Z0I
Beek, van 112.00 111.91
Begernann 72.00 72.01
Belindo 381.00e 384.61
Berkel P 27.00e 27.0i
Blydenst C 1S03o
Brêelat?"* 20s!00 206]oi
ld eorl 205.00 206.0
Caland Hold 35,10 35.0
I. Springsl. 3910,01
Beleggingsfondsen
ABN. aand. fonds. 207,01
Old Court Dlr
Scl Tech
Sumabel
Technology F
obligaties
beurs van New York
Boeing
Canadian Paclf
Chrysler
Cona. Edison
General Electric
28 5/8 28 1,
22 3/4 22 5!
48 3/4 48
36 1/4 35 3!
60 5/8 60 3
29 3/4 28 5
46 45
121 5/8 120
Sears Roe
Shell Oil
