lë
In Delft herhaalt
zich de historie met
Willem van Oranje
£eidóc6otucmt
ma
(lleen Jeroen Krabbé, want die
;elt Willem van Oranje in
VRO-tv-serie in de maak, kan de
mart verwoorden, die deze Oranje
oen te dragen kreeg: „Je mag niet
ne weggaan". De verstikte
rilling in die stem hoorden we
r, toen zijn eerste vrouw, Anna
n Buren (Liz Snoyink), overleed,
de Hilversumse studio, want ook
laar stond een requisietensponde,
agen we bij het terugzien van de
firder opgenomen scènes vochtige
igen bij het volk, verzameld rond
le monitor.
- IVat op 4 en 5 augustus in Delft
;ich aan historie gaat herhalen
noet allemaal nog op de video-
- >and. In tien delen van vijftig mi-
luten-komt begin volgend jaar het
iele verhaal op de buis.
legisseur Walter v.d. Kamp ope-
eerde.in mei ook al in Delft, toen
3ar de sluipmoordenaar Balthasar
üprards (Sjoerd Pleysier) het
»untte op het leven van Willem,
ri zijn dagen trok deze Oranje le-
io moordenaars aan. De koning
an Spanje, die onderwerping 1
fze vrijheidsrebel aan het Spaanse
egime eiste, had een grote som
gids op zijn hoofd gezet. Boven-
ien zou een succesvolle aanslag
ehonoreerd worden met verhef
ing in de adelstand. Die vielen
lalthasar toe, toen zijn kogels do-
(glijk doel troffen, maar gingen
an zijn neus voorbij, omdat hij ter
ïekke werd gepakt door Willems
jfwacht.
Valter v.d. Kamp: „Voor die opna
men in het museum „Prinsenhof"
neb ik bewust een stille dag in i
jekozen. Zo'n museum sluit niet,
jmdat ik er aan kom met artiesten,
■riedewerkers en een technische
rein. De museumbezoekers op die
lag hebben wel even raar opgeke
ken. Ze zagen daar Willem i
Jranje rondlopen, alsof hij zo
?èn schilderijlijst was gestapt. Kort
laarop bleek hij dood op de trap te
iggen en nog geen half uur later
troffen zij hem, Jeroen dus, aar
de telefooncel om zijn vrouw
msterdam te bellen.
Op de plaats, waar Willem werd
vermoord, in de muur langs die
trap in het „Prinsenhof", zitten al
n de kogelgaten. Het terug
draaien van de geschiedenis maak
te het nodig die te verwijderen,
want ik begin te filmen vóór het
fatale moment. De requisiteurs van
de afdeling decor hebben daar een
plaatje overheen geplakt en vervol
gens een stukje truc-muur gestuka
doord. Na de dodelijke schoten zet
te ik de opnamen even stil om de
requisiteurs gelegenheid te geven
hun fragment namaakmuur te ver
wijderen. Ik en later de kijker krij
gen dan het stuk geschonden steen
beeld".
Leidens ontzet
-i
Het spijt Walter, dat hij niet ter
plaatse in Leiden het ontzet van
deze stad destijds heeft kunnen op
nemen. Hij had het graag gedaan.
Hij is er wezen kijken.
Walter: „Hoe krijg ik al die auto's
van de grachten? De reclame ver
wijderd en de atmosfeer geschoond
modern lawaai? Straaljagers,
mers, de hitparade op de ra-
■Jl dio. het duurt voort. Als regisseur
staat je niets anders te doen dan te
wachten tot het voorbij is".
Dat ontzet van Leiden krijgt de kij
ker straks aangereikt met beelden
uit Delft en uit het slot Loevestein,
r Willem van Oranje samen
Walter in de tweede helft van
augustus verblijft.
In de Oude Kerk van Delft zal op
zeker moment Willems vriend en
juridisch raadsman Palus Buys
(Henk Rigters) komen binnensnel
len én hem het ontzet melden. Gro
te vreugde bij het volk en bij de
Watergeuzen vooral. Maar die laat-
sten worden in de personages van
figuranten half augustus op Loe
vestein verwacht om daar de vro-
"I ^jkheid over de behaalde overwin-
ning te vieren, wat in het Leiden
van nu niet tot de authentieke mo
gelijkheden behoorde. Voor de kij
ker Te zien in aflevering 10 op 8
maart. Dan kunnen de Leidenaren
kennis van nemen hoe Leiden
Trit had" moeten zien als Walter
v.d. Kamp de opnamen daar wel
had willen maken.
Ook in de Oude Kerk waart de
dood rond op 4 augustus. Daar
sluipt ene Jean Jaurequy (de Belgi
scheacteur Karei Vingerhoets)
rond de in zijn persoonlijk en poli-
-jttjtiek leven toch al ernstig belaagde
vfW Willem. Die Jean komt daar bin-
Ajjrt nen .als berouwvolle biechteling,
$rijmaar niet zodra geraakt hij in de
toegewezen. Die man wijkt geen
minuut van zijn zijde. Die loopt ook
met drie foto's in zijn zak. Aan de
hand van die foto's zorgt hij steeds
voor de goede kop. Speciaal het ou
der maken is een hele klus. Dan
wordt Jeroens gezicht met een
plastic laagje bespoten. Nat zit dat
er glad op. Wanneer het spul
droogt, krimpt het in en trekt dan
de huid van Jeroen samen. Tot de
broddels erbij hangen. De opnamen
moeten dan snel worden gemaakt,
want dat plastic sluit de huid hele
maal af en dat is vrij ongezond.
Daarna moet het er weer snel af.
Dan laat Jeroens gezicht met een
chemisch middel inspuiten, waar
mee de plasticlaag weer wordt af
gebroken".
Jeroen ondergaat het allemaal ge
laten. Geen woord van verweer.
Vertelt men over hem op de set:
„Op lokatie gaat de keuken mee.
Hoe goed je dat ook verzorgt, je
krijgt het nooit honderd procent.
Daar hoor je wel eens een klacht
over. Van de mindere goden voor
al. De enige die we daar nooit over
horen is Jeroen".
Jeroen zelf schijnt sinds het begin
van de opnamen vergeten te zijn,
dat hij een Krabbé is. Zozeer heeft
hij zich in Willem ingeleefd, dat hij
zelfs diens bijnaam van „Willem de
Zwijger" waarmaakt. Over andere
zaken dan zijn rol is hij hoege
naamd niet aanspreekbaar. Hij dis
cussieert daar ook niet over. Hij
zwijgt en gaat zijn gang. Leest thuis
historisch werk over Willem.
Wel zegt hij: „Willem is wel mijn
rol, maar een gezamenlijke creatie
van Walter en mij. Als eind augus
tus de opnamen afgelopen zijn, zal
ik huilen van ellende. Willem werd
helemaal mijn geestelijk eigendom.
Die moet er dan weer uit. En al die
mensen een half jaar om me heen
zal ik ook verschrikkelijk missen".
Voor Walter liggen de zaken we
zenlijk niet anders. Hij begon enige
jaren geleden aan het schrijven van
het script, na uitgebreid historische
literatuur tot zich te hebben geno
men. Hij vroeg ook om de Belgi
sche visie op die historische figuur,
want het ging om een co-produktie
met de BRT. Die steekt er geld en
mensen in, alsmede een vinger in
de pap van het spel. Door de BRT
geraadpleegde Belgische historici
wezen het script van de hand.
Prof. J. Juliaan Woltjer, tot ver
buiten Leiden bekend als een
Oranje-specialist, de Belgische pro
fessor Robert van Roosbroeck, de
BRT-man dr. Edward de Maes-
schalck en dr. Gustaaf Janssens
van de katholieke universiteit van
Leuven namen Walter stevig onder
handen en stuurden hem met pak
ken vol huiswerk terug naar zijn
woonstede in Huizen.
Walter opnieuw aan het werk, ge
voed door het inzicht, dat de Bel
gen een andere kijk op Willem
hebben dan de noordelijke Neder
landers. Alle hooggeleerd materiaal
hieromtrent, dat hij in zijn teksten
moest verwerken, omschrijft hij nu
als „een gruwelijk stuk huisvlijt,
bijzonder geschikt voor onderwijs
televisie". Maar hij worstelde zich
er doorheen en kreeg tenslotte niet
alleen wetenschappelijk fiat, maar
bovendien hooggeleerde lof voor
zijn werk.
Diezelfde gedoctoreerde muggezif-
ters zijn intussen wezen kijken in
Hilversum en op lokaties. Zij zei
den daar met verbijstering geslagen
te zijn door de wetenschappelijk
verantwoorde en menselijk diepge
troffen vertolking van Willem.
Eigen oorlog
Om tot dit resultaat te komen, zo
lieten achteraf de BRT-historici
weten, heeft Walter v.d. Kamp zo
wat een eigen 80-jarige oorlog moe
ten voeren. Hij heeft hem niet al
leen opgeroepen uit zijn graf, maar
hem in levenden lijve voor ons
neergezet, zeiden die Belgen. Niet
als een duffe figuur uit een school
boek, ook niet als een mythe of een
heilige, maar als een mens van
vlees en bloed. Voor haast elk
woord en voor haast elk gebaar
heeft Walter v.d. Kamp een histo
rische bron achter de hand. Zeggen
die Belgische historici ook nog:
„Samen met hem hebben we geput
uit Spaanse archieven. Er zijn Bel
gen genoeg die niets van Wilem
van Oranje moeten hebben. Die
Lutheraan van huis uit, later als
onderhorige van de Spaanse ko
ning katholiek geworden, vechtend
aan de kant van de Watergeuzen,
noemen zij „de pest van het chris
tendom". En bovendien, die Spaan
se koning Filips en zijn landvoog
den, vergeet Alva niet, worden
door veel Belgen doortastende re
geerders gevonden. Die Spanjaar
den streefden een hooggestemd
ideaal na".
Die zaken hebben de Belgen lang
met Walter doorgepraat. Willem
moet uiteindelijk ook op de Belgi
sche buis. Tenslotte hebben BRT en
V.d.Kamp elkaar gevonden in we
derzijds begrip en verdraagzaam
heid, tolerantie, zaken waarvoor
juist Willem van Oranje zich heeft
moegestreden. Daardoor werd zijn
leven een diepmenselijke tragedie.
Hij gaf leiding in een verscheurde
eeuw aan een verscheurd volk.
Zelf was hij zich daarvan ten diep
ste bewust. Toen hij in Delft stierf
aan de kogels van Balthasar. waren
zijn laatste woorden: „Mijn God,
heb meelij met mij en met dit arme
volk". Hij heeft nooit de moed op
gegeven om de Nederlanden vere
nigd te houden en een godsdienst
vrede tot stand te brengen, hoe
groot zijn twijfels vaak ook moeten
zijn geweest. Hij bleef onverzette
lijk. Hij nam het helemaal alleen op
tegen het toenmalige Spaanse we
reldrijk, dat reikte tot in Amerika.
De Spaanse koning beschikte over
de beste strategen van die tijd, Alva
en Parma. Filips II omschreef Wil
lem van Oranje als „hoofd, beroer
der en bederver van de Nederlan
den, de voornaamste onruststoker
van onze staat, verrader en kwaad
aardigste vijand van het Spaanse
Daar kon Willem van Oranje het
mee doen. En vier eeuwen later
ook Walter v.d. Kamp. Zonder
Oranje zou Nederland Spaans ge
bleven zijn onder een streng be
wind. Die drie en een half miljoen,
die de AVRO, de BRT en later ook
de VOO aan deze serie te besteden
hadden, mogen borg staan voor een
oprecht beeld, niet alleen van een
mens, maar ook van een tijdperk
waarin de Nederlanden zelfstandig
werden. In Noord en Zuid moest
men kunnen zeggen: Zo kennen we
Willem nog beter dan uit een boek
je-
Kostumering
Lukt dit laatste, dan zal nog een
andere Belg daar niet minder toe
bijgedragen hebben, de costumier
Yan Tax van de BRT. Voor de
meer dan zestig beroepsacteurs en
honderden figuranten ontwierp en
beheert hij meer dan 3.000 kos
tuums naar de dracht van die tijd.
NOS-decorbouw trok een binnen
huis met de afmetingen van een
grootwinkelbedrijf op, waar dit al
les in rekken hangt. Gecatalogi
seerd en wel, met de namen er op
van de acteurs en de data waarop
zij het moeten dragen. Om zeven
uur 's morgens komen de eersten
al weer binnen. Om tien uur ver
schijnen de laatsten op de set.
Jeroen en zijn vrouwen kregen
hun kleding op maat aangemeten
door de Londense firma met we
reldreputatie op dit gebied. Ber-
mans and Nethan. Zij reisden op en
neer om de maat te laten nemen,
waarna de coupeurs van deze firma
naar Amsterdam kwamen voor de
eerste pas. Zij zijn het gewend en
leggen menigmaal het traject Hol
lywood of New York af om daar bij
te dragen aan de historische juist
heid van films. Na de opnamen in
Brussel, begin dit jaar, was Yan
Tax een week met tien man in de
weer om alle kostuums in Hilver
sum te rangschikken. Wordt er op
lokatie gewerkt, dan stuurt hij in
een vrachtwagen de benodigde kle
ding achter de acteurs aan, acteurs,
van wie hij zelfs de schoenmaat
moet weten, anders lopen ze in hun
zestiende eeuwse schoeisel de hele
dag op zere voeten rond. En dan
moet Yan Tax ook weten in welk
land een scène speelt, ook al wordt
die in onze dreven opgenomen.
Want in de Saksische kostuums
overweegt het rood, in de Neder
landse bruin en groen, in de Franse
blauw en grijs en in de Spaanse
zwart Dat luistert zeer nauw als
Willem ten overstaan van 65 ede
len in de Staten-Generaal zijn ver
weerschrift voorleest, een lap tekst
waarin zelfs Jeroen zijn tong
schrap moest zetten tegen zijn tan
den.
Dit moet er uit komen als een vu
rig betoog over verdraagzaamheid
en vrijheid van godsdienst. Daar
mee kreeg Willem het volk op zijn
hand. Walter richt zich tot het kijk-
volk met massascènes, aanslagen,
tragiek, erotiek, smart en vreugde.
Een tv-serie als een herhaling van
het voorafgaande.
TON OLIEMULLER
Beelden van
Leidens ontzet
komen uit
slot Loevestein
ELFT De geschiedenis herhaalt
ch. Met name in Delft waar in de ko
tende week Willem van Oranje 400 jaar
jter opnieuw voor de leeuwen wordt
?worpen. In de Oude Kerk aldaar zal
eze door de Spaanse koning Filips II
pgelvrij verklaarde Vader des Vader-
mds weerom het doelwit worden van
èn aanslag op zijn leven. Hij zal er ziel-
>gend worstelen met de dood, nadat
en kogel zijn wang heeft doorboord. De
loeilijk te stelpen bloeding wordt op
ledisch advies dichtgedrukt met een lo-
en balletje. Aangezien de pleister in die
agen nog uitgevonden moest worden,
iende een naaststaande met de duim
onstant druk te blijven uitoefenen,
[iervoor week dagen aaneen zijn derde
rouw, Charlotte de Bourbon, niet van
ijn bed. Willem overleefde, maar Char-
>tte (de Belgische actrice Nele Vanden-
riessche) stierf aan uitputting en door-
taan leed. Zij gaf de geest in het bed,
vaar Willem de dood had moeten vin-
buurt van de prins of hij schiet zijn
pistool op hem leeg. De schamp
schoten leiden niet tot de adelstand
en een zak vol geld.
Het leven zit vol afwisseling, niet
alleen voor Willem, ook voor Wal
ter. Nog dezelfde dag in de Oude
Kerk wordt Willems huwelijk in
gezegend met Charlotte van Bour
bon. Vijftig man figuratie uit Delft
en naaste omgeving zorgen hierbij
voor een feestelijke sfeer, hoezeer
ook sober. De prins heeft al zoveel
geld gestoken in zijn strijd tegen de
Spaanse overheerser, dat de bo
dems van de schatkist en van zijn
particuliere buidel zichtbaar zijn.
De volgende dag, 5 augustus, weer-
Nieuwe Kerk. De doop van Frede-
rik Hendrik, een zoon uit zijn vier
de huwelijk met Louise de Coligny
(de Belgische actrice Machteld Ra-
moudt), brengt/ook weer een boel
volk op de been. Het zijn dan op
nieuw toneelamateurs uit het
Delftse, die als figuranten in de
kerk te hoop lopen.
AVRO-producent Wim Leeuwen
kamp, van wie wordt verwacht dat
hij Walter in alle opzichten terwille
staat: „Maijanne van Wijnkoop van
de AVRO heeft als assistente van
de regie de figuranten onder haar
hoede. Overal waar wij opnamen
maakten stroopte zij de streek af op
zoek naar talent bij de plaatselijke
toneelverenigingen. De uitverkore
nen werden naar Hilversum ge
haald om zich een kostuum aan te
laten meten en de grimeurs een
kijkje te gunnen op de koppen en
wat daar met schmink nog aan zou.
kunnen worden bijgepoetst. Boven
dien had Willem uit vier huwelij
ken nogal wat kinderen. Voorzover
die in de tv-serie gedoopt worden,
moeten er baby's voorhanden zijn.
Zij loopt al een half jaar achter fa
milie en vriendinnen aan bij wie zij
zwangerschap vermoedt. Wordt
zulk een kind op een gunstig tijd
stip geboren, beoordeeld dan naar
het werkschema van Walter, dan
wordt dit direct naar de lokatie
vervoerd".
Marjanne van Wijnkoop: „Maar
dan wel graag een paar uur voor de
opname. Zo'n kind moet ook een
beetje aan de sfeer wennen".
Met Jeroen pakte dit gunstig uit bij
het begin van de opnamen in fe
bruari van dit jaar in Brussel. Hem
was toen juist een zoon geboren.
Het kind werd prompt gedoopt in
de O.L.V. ten Zavelkerk. Tussen de
opnamen door liep zijn vrouw ach
ter de kinderwagen over de kassei
en in die stad om het kind ook nog
wat winterzon te laten vangen.
Oude Willem
Wim Leeuwenkamp: „Alleen Je
roen heeft zijn eigen grimeur. Dat
is geen weelde. Efficiënt werken
maakt het nodig scènes door elkaar
heen op te nemen. Dan gebeurt het,
dat Jeroen 's morgens de oude Wil
lem is, 's middags de jonge en te
gen het eind van de dag de middel
bare. Drie keer per dag moet dat
gezicht van aanschijn veranderd
worden. Hij kreeg als zijn persoon
lijke grimeur Henk van de Putten
ZATERDAG 30 JULI 1983
Jeroen Krabbé: „Aan het einde van de opnamen zal ik huilen van ellende. Willem nam helemaal bezit van mij en die moet er dan weer uit.
