Watergate-schandaal nam
in zomer van 1973 fatale
wending voor Nixon
„Wat zijn dat voor doktoren die
dat goedkeuren?"
PSYCHIATRISCHZIEKENHUIS IN OPSPRAAK DOOR TWEE LANGDURIGE ISOLATIEGEVALLEN
ft
Na Watergatj
nu Debatgat*
In de zomer van 1973, een jaar
na zijn triomf bij de verkiezin
gen de grootste uit de Ame
rikaanse geschiedenis kreeg
de herkozen president Nixon te
maken met de grootste schande
die een Amerikaanse president,
kon overkomen, een actie die
hem tot aftreden zou dwingen.
Aanleiding: een ordinaire in
braak om de plannen voor de
verkiezingscampagne van zijn
tegenstander, senator McGo-
vern te stelen. Uit het werk
van twee verslaggevers van de
Washington Post, van een Se
naatscommissie en van een
eenvoudige districtsrechter
kwam steeds meer naar voren
hoe corrupt de leiding in het
Witte Huis was. Onze verslag
gever Bert van Velzen, die als
Amerikaans correspondent met
zijn Watergate-reportages de
Nederlandse prijs voor de dag
bladjournalistiek won, blikt te
rug.
Toen Richard M. Nixon in novem
ber 1968 met een meerderheid van
een paar honderdduizend stemmen
president van Amerika was gewor
den. besloot hij twee dingen uit het
Witte Huis van Lyndon Johnson te
slopen. De douche moest eruit,
want daar had de man met de grote
gebaren uit Texas zo'n geduchte
kracht op laten zetten, dat Nixon
gevaar liep uit de natte cel te wor
den geblazen. Nixon vond het bo
vendien geen stijl dat LBJ in zijn
kantoor een elektronisch meeluis
tersysteem had laten aanleggen
waardoor al zijn gesprekken op de
band konden worden vastgelegd.
Binnen een maand na de aankomst
van Richard Nixon in het Witte
Huis waren de elektronische oortjes
van Johnson weggerukt en functio
neerde er geen elektronisch geheu
gen meer. Twee jaar later haalde
Nixon de geluidsbanden terug in
het Witte Huis, als stille getuigen
van de geschiedenis. Ze zouden la
ter helpen de grote presidentiële
beslissingen uit te benen en te ana
lyseren op de snijtafel van de ge
schiedenis. Was hij er maar nooit
aan begonnen. Want over die ge
luidsbanden heeft hij politiek zijn
nek gebroken.
In de zomer van 1973 nam de toen
al een jaar kokende Watergate-af
faire een voor Richard Nixon fatale
wending door de onthulling van
Alexander Butterfield voor de Wa-
tergatecommissie van de Ameri
kaanse Senaat, dat alle presidentië
le conversaties op de band stonden.
Butterfield deed die onthulling op
maandag 16 juli. Nixon heeft nog
een jaar lang geprobeerd de tapes
te manipuleren en ze, op grond van
een door hem hardnekkig aange
voerd „presidentieel privilege" uit
handen van zijn vervolgers te hou
den. In augustus 1974 was zijn pre
sidentschap niet meer te redden.
Hij trad af toen overduidelijk was
geworden dat hij, onder meer we
gens rechtsobstructie, in staat van
beschuldiging gesteld en veroor
deeld zou worden. Hij kreeg later
van zijn opvolger Gerald Ford een
„presidentieel pardon", een genera
le absolutie van alle eventueel door
hem bedreven misdaden.
ten komen en toch worden ze ge
bouwd".
Vertrouwenspersoon
In acht van de veertig psychiatri
sche ziekenhuizen werken op dit
moment patiënten-vertrouwen
spersonen. Ze moeten zorgen dat er
meer overleg tussen behandelaar
en patiënt is en hebben een contro
lerende taak namens de buitenwe
reld. Dat lijkt op een verbetering.
Gaasbeek evenwel: „In de verhou
ding 8 op 40 is het een druppel op
een gloeiende plaat. Het is geen
factor om rekening mee te houden.
De overheid heeft die mensen aan
gesteld bij wijze van experiment.
Ze zijn in dienst van een stichting
in Utrecht en dus niet in dienst van
de inrichting waar ze werken.
Maar het blijkt geenszins een waar
borg voor een betere situatie. Je
ziet daarnaast dat er door de bezui
nigingen geen kans is dat er meer
van die mensen worden aangesteld.
Dan kun je er maar beter helemaal
geen hebben, dat is duidelijker".
„Er is een team vertrouwensmen
sen nodig om controle namens de
buitenwereld te kunnen uitvoeren
en om het tempo in een inrichting
wat te versnellen. Kijk, alles gaat
daar traag, een jaar is niets. Het
duurt maanden voordat er een be
handelplan is opgesteld, terwijl er
genoeg crisis-situaties zijn die in
een paar weken zijn op te lossen. In
een ziekenhuis lig je toch ook geen
jaar omdat je buikpijn hebt Als ie
mand anderhalf jaar wordt geïso
leerd of maanden onder een span
laken wordt afgezonderd, dan kan
ik me echt niet voorstellen dat nie
mand in zo'n inrichting zegt: dit
kan toch helemaal niet Alleen al
de lichamelijke last; de hele dag in
dezelfde houding liggen, maanden
geen zonlicht zien. Afgezien van de
geestelijke schade, is het een licha
melijke kwelling. Wat zijn dat voor
doktoren die dat goedkeuren Hoe
kun je een ander mens zo lang in
een hok stoppen
Frustrerend
Voor mensen die hervormingen
voor ogen hebben, moet het nogal
frusterend zijn dat er zo weinig of
zelfs niets veranderd. „Het blijft bij
signaleren", bevestigt Majone Ste-
ZATERDAG9JULI!
Het is toeval, maar tien jaar
Watergate gonst Washingi
van een nieuw schandaal: zit
batgate". De Amerikaanse pèhiei
die heimwee lijkt de heblj th
naar de gouden tijden van \frkd,
tergate blaast de affaire njn n
schien een beetje op, vast st|gesc
in elk geval dat medewerkfeen
van Ronald Reagan tijdens i elk,
verkiezingscampagne van li eer
beschikten over documen(mel
van president Carter, waarrbr g<
deze zich wilde voorbereiogen
op een televisiedebat met irvol,
rivaal Reagan. Heeft Reajp qu
daar voordeel aan gehad Qi re
tien jaar geleden was de htsla
braak en het plaatsen van (d, d
luisterapparatuur in het hoqdia.
kwartier van de
Partij bedoeld om de
keinen voordeel te
in de verkiezingscampa
Deze analogie is ook het
Huis niet ontgaan. Het
Huis heeft dan ook
voor een strategie
overgesteld is aan die van
sident Nixon indertijd,
een weet dat het t
den niet in de
ging om het incident zelf,
om de pogingen de
de doofpot te
klemtoonde een
van het Witte Huis na t
dracht aan de justitie
duizendtal pagina's
ten die kennelijk
aan oud-president Carter,
sident Reagan, die
lijk verkondigde dat
waai om niets" werd
heeft inmiddels toch
gerechtelijk onderzoek
vraagd waarbij de zaak
bodem" moet worden
zocht. Hij zegde toe dat
schuldigen, als die er
straft zullen
kertijd
van naaste medewerkei
de uitspraak dat hijzelf in
geval niet had geweten dat
adviseurs stukken van zijn
vaal in hun bezit hadden,
had het hele verhaal uit
krant vernomen.
„Kop op jongens". President Nixon, zijn vrouw Pat en dochter Tricia, nemen
medewerkers in het Witte Huis.
Op 17 mei 1973 begon een lang sle
pende serie hoorzittingen van de
zogenoemde Watergatecommissie
onder voorzitterschap van de ou
bollig aandoende maar zeer uitge
slapen senator Sam Ervin. De com
missie zou zich gaan bezighouden
met het complex smerige streken
dat de Republikeinse verkiezings
campagne van 1972 had getypeerd.
Ze werden samengevat onder de
noemer Watergate, want in dat ge
bouw was in de zomer van 1972
een poging gedaan om in te breken
en elektronische spionage te plegen
in het hoofdkwartier van de Demo
cratische partij. Er werden toen ze
ven mannen gearresteerd, onder
wie E. Howard Hunt, ex-CIA-agent
en romanschrijver.
Op de verkiezingsuitslag van 1972
had Watergate geen invloed. De
zaak werd afgedaan als een twee-
derangsinbraakje en Nixon won
overal in Amerika, behalve in de-
staat Massachusetts en in de hoofd
stad Washington DC. Maar Water
gate heeft Nixon in zijn tweede ter
mijn vrijwel geen ogenblik met
rust gelaten. Al op 23 juni 1972 had
hij goedgevonden dat de CIA zou
worden benut om de FBI op dood
spoor te zetten bij het onderzoek
naar de Watergate-inbraak en het
was van groot belang dat de Water-
gate-inbrekers zouden zwijgen als
het graf. Aan „zwijggeld" werd een
bedrag van bijna een half miljoen
dollar uitgekeerd, maar de rechter
in het W^tergateproces, John Siri
ca, zette de inbrekers met loodzwa
re voorwaardelijke vonnissen van
34 en 40 jaar gevangenisstraf voor
het blok: als ze voor de Watergate
commissie van Sam Ervin zouden
zingen zou hij genadig zijn. Een
van de mannen, John McCord,
zong als een lijster. Rechter Sirica
had zijn bijnaam „Maximum John"
eer aan gedaan.
niet zonder emotie afscheid van de
In het Witte Huis werden inmid
dels plannen gesmeed om Nixons
oude vriend John Mitchell, die de
verkiezingscampagne had geleid,
voor de Watergate-ellende te laten
opdraaien. Het moet Nixon toen
overduidelijk zijn geweest dat hij
tot aan zijn nek in een doofpotcom
plot zat. Waarom hij toen zijn col
lectie Witte-Huisgeluidsbanden niet
heeft laten opstoken is niet bekend.
Later, toen de banden door de Wa
tergatecommissie als bewijsmidde
len werden opgevorderd kon
Nixon ze niet meer verstoken,
want dat zou een brutale vorm van
rechtsobstructie zijn geweest. Hij
kon ze slechts proberen achter slot
en grendel te houden met een soort
recht van presidentiële privacy,
zonder hetwelk het presidentschap
niet zou kunnen functioneren.
John Dean deserteerde de paleis
garde van Nixon: hij besloot bij het
De Watergatecommissie stond onder voorzitterschap van
de wat oubollig aandoende, maar zeer uitgeslapen senator
Sam Ervin, hier lezend in Top Secret-documenten.
Openbaar Ministerie te gaan biech
ten onder de garantie dat hij in ruil
daarvoor strafrechtelijk met fluwe
len handschoenen zou worden aan
gepakt. Op 30 april, aan de voora
vond van het grote Watergatecircus
van Sam Ervin, probeerde Nixon
zich van het Watergatemonster te
ontdoen door het ontslag aan te
kondigen van zijn trouwe vazallen
Haldeman en Ehrlichman, van zijn
minister van justitie Kleindienst en
van de ontrouwe John Dean.
Alexander Haig werd chef-staf van
het Witte Huis, Leonard Garment
volgde John Dean op als presiden
tiële raadgever in Watergatezaken
en de onkreukbare Elliot Richards-
son werd minister van justitie en
kreeg de bevoegdheid om een spe
ciale Watergate vervolger aan te
stellen.
Het was te laat. Nixon kon het Wa-
tergatespook niet meer onder con
trole houden. En toen Alexander
Butterfield voor de Watergatecom
missie het geheim van de geluids
banden ontsluierde tot dusver
hadden slechts vier mannen daar
weet van gehad vloog de deksel
van de put.
In het vooijaar van 1973 was de
president in de opiniepeilingen nog
kerngezond gebleken 68 procent
van de kiezers onderschreef zijn
beleid maar in het midden van
de zomer was zijn populariteit tot
40 procent gedaald en geloofde
twee derde van de kiezers dat hij
bij de Watergateschandalen was be
trokken. Zijn verdedigers bleven
om harde bewijzen roepen. Wat
voor een aanvaardbare bewijsvoe
ring nodig was, zo betoogden ze,
was „de rokende revolver in de
hand van de dader", het harde, on
omstotelijke bewijs. Het hing, ver
pakt in geluidsbanden, om de nek
van de president.
BERT VAN VELZEN
In het Psychiatrisch Zieken
huis in Santpoort zitten twee
patiënten al langdurig opge
sloten in een isoleercel. De
één al zo'n anderhalf jaar, de
ander zeven maanden waar
van drie vastgebonden, zij het
met een korte onderbreking.
De Haarlemse advocaat mr.
Hans Gaasbeek vindt dat een
dermate extreme vorm van
„genezing", dat hij zich met
zijn Amsterdamse collega mr.
G. P. Hamer inspant om de
eenzame opsluiting ongedaan
te maken. Aanvankelijk stond
er voor komende dinsdag een
kort geding over deze affaire
gepland, maar na wederzijds
overleg en met instemming
van de Inspectie voor de
Volksgezondheid is besloten
eerst nog te proberen een an
dere oplossing te vinden.
Gaasbeek: „Er móet ingegre
pen worden. Anderhalf jaar
isolatie, als dat niet stopgezet
wordt kun je iemand zijn hele
leven isoleren".
Het heeft er alle schijn van, dat er
in de psychiatrie onjuiste machts
verhoudingen bestaan, waardoor
dit soort wantoestanden mogelijk
zijn. Gaasbeek: „Je merkt vaak, dat
de mensen die in zo'n inrichting
werken het gevoel hebben heel
goed bezig te zijn. Ze bedoelen het
soms ook wel goed, maar er is ener
zijds een gebrek aan zelfkritiek en
anderzijds zitten ze in een systeem
gevangen waardoor er moeilijk van
binnenuit veranderingen zullen
ontstaan. Vooral daarom zullen
sommigen hooit eens zeggen: dat
heb ik verkeerd beoordeeld. Er
kan een ongelooflijke starheid
heersen, met het gevaar voor wille
keur. Als er wordt overgegaan tot
isolatie, dan is het altijd omdat de
patiënt zo lastig is; de oorzaak
wordt nooit gezocht bij een ontacti
sche behandelaar. De macht van de
deskundige wordt nog eens ver
sterkt doordat de patiënt vanwege
de diagnose niet serieus wordt ge
nomen. Hij heeft nauwelijks rech
ten, de rechtspositie is een soort
sluitpost. Daardoor kunnen in som
mige inrichtingen zowel de grond-
wpt als de internationale verdragen
over mensenrechten worden ge
schonden. Een patiënt heeft daar
absoluut geen persoonlijke vrijheid.
En omdat hij geen verweer heeft,
krijg je van die wild-west-toestan-
den zoals nu in Santpoort".
Met enkele collega-advocaten,
maatschappelijk werkers en stu
denten in de menswetenschappen
is Gaasbeek lid van de werkgroep
Terecht, die zich bezighoudt met de
rechtspositie van de psychiatrische
patiënt. Majone Steketee, één van
de studenten van Terecht: „Het
gaat erom, dat de behandelaars
alert moeten zijn. Ze moeten goed
opletten welke criteria ze aanleg
gen om tot isoleren over te gaan.
Als iemand alleen maar enorm
schreeuwt omdat hij het ergens
niet mee eens is, moet dat geen
aanleiding zijn voor isolatie".
Gaasbeek: „Net als bij de twee ge
vallen in Santpoort is er geregeld
sprake van escalatie. Sommige pa
tiënten voelen zich veilig in de iso
latiecel, maar anderen zijn erg
bang en voelen zich daar helemaal
niet veilig. Als ze eruit zijn, of als
ze in de cel eten krijgen, gaan ze
bijvoorbeeld met het eten gooien of
worden op een andere manier
agressief. Dan volgt er weer isolatie
en voor je het weet zit iemand
maanden opgesloten. Er wordt
vaak gezegd dat het een middel is
om een patiënt tegen zichzelf of an
deren te beschermen. Klinkt mooi,
maar om iemand tegen zichzelf te
beschermen schiet je toch ook geen
kanon af
Therapie
Het probleem van de eenzame op
sluiting is, helaas, niet nieuw. De
psychiatrie heeft om de een of an
dere reden altijd al uitgeblonken
door behandelingen die iedereen de
stuipen op het lijf jagen. Op vele
plaatsen wordt zeker menswaardig
met patiënten omgegaan en de ver
maarde inrichtingen zijn weliswaar
niet één grote martelkamer, maar
er vallen zeker verontrustende ten-
denzen te bespeuren. De elektros
hock behoort vrijwel tot het verle
den, maar het al dan niet onder
dwang toedienen van medicijnen
komt onrustbarend veel voor. Iso
latie, wel of niet op een manier
waardoor je absoluut geen vin meer
kunt verroeren, neemt toe en zelfs
hersenoperaties staaj& hier en daar
nog op het werklijstje van Neder
landse inrichtingen.
Typerend voor de situatie is, dat er
nog wordt gewerkt met een hon
derd jaar oude Krankzinnigenwet
(1884), waarin slechts staat, dat
dwangmiddelen moeten worden
geregistreerd. Er staat weliswaar
een nieuwe wet op stapel, de Wet
Bijzondere Opnemingen in Psychi
atrische Ziekenhuizen (BOPZ),
maar de verwezenlijking daarvan
is onderhand ook een zaak van ja
ren aan het worden. Ter voorberei
ding op die wet kwam de commis
sie-Van Dijk in opdracht van de re
gering met een uitgebreid tussen-
en eindrapport waaruit onder meer
bleek, dat in alle psychiatrische zie
kenhuizen in Nederland patiënten
regelmatig worden geïsoleerd. De
commissie oordeelde, dat er rege
lingen moesten komen om de
rechtspositie van de patiënt te ver
beteren. De Hoofdinspectie voor de
Geestelijke Volksgezondheid stelde
vervolgens voorschriften en crite
ria op ten aanzien van het isoleren
in ziekenhuizen.
In de praktijk komt daar weinig
van terecht. Coqjrole is er vrijwel
niet en de ziekenhuizen hanteren
hun eigen regels. Met als gevolg dat
er wantoestanden blijven bestaan.
Vorig jaar rond deze tijd kwam St.
Bavo in Noordwijkerhout in op
spraak omdat daar een vrouw an
derhalf jaar was geïsoleerd. Een
half jaar daarvan lag ze onder een
spanlaken, nota bene nadat ze kort
daarvoor nog aan haar rug was ge
opereerd. „Een onmenselijke, ver
nederende behandeling", oordeelde
de buitenwereld, maar een jaar la
ter komen er uit Santpoort toch
weer gelijkluidende berichten.
Gaasbeek: „Er wordt zo vaak ge
zegd dat het een kwestie van perso
neelstekort is. Onzin. De laatste ja
ren is er juist een gigantische per-
soneelsgroei geweest. Er is echter
veel ziekteverzuim, Hièt werk is
ontzettend zwaar en bovendien
moet het te vaak door jongeren
worden gedaan. De minimumleef
tijdsgrens is 17 jaar en 9 maanden,
maar ik vraag me af of je op die
leeftijd al met de materie kunt om
gaan. Ik weet wel, dat ik er op m'n
25e nog erg veel moeite mee had.
Maar jongeren zijn nu eenmaal het
goedkoopst. Ik ben er van over
tuigd dat meer personeel op een af-
ketee. „Je kunt niet zeggen diseer
Wezenlijk iets verandert, terwifvra;
schat dat meer dan driekwart B's e
de patiënten vindt dat het huifc>ogt(
systeem in de psychiatrische ezelf
kenhuizen niet goed functioni'n v
Maar juist omdat voor de meingeli
buiten de inrichting de psychindië,
zo enorm ver van hun bed stasekkt
het nodig steeds weer de aandomei
op deze zaken te vestigen. Alouw
het laat bestaan zoals het is, zi 'n rr
nooit enige juridische houvast aar
gen en nooit een goede rechtspacht
tie". eek
Hans Gaasbeek: „Ik wil niet zej rgei
dat er helemaal niets is verand en c
Ik heb de indruk, dat patiëieba
meer opkomen voor zichzelf e ipen
is ook meer sprake van overlej en
is het nog onvoldoende. Er zijniaml
lukkig ook al behandelaars die el v,
patiënt voorstellen een advocaaen
hemen. In bepaalde inrichtir N
gaat het, heel voorzichtig, buch h
Het hangt echter van de psychi in vi
en zijn team af. Die bepalen n. A
sfeer, niemand anders kan (Ms i
enige invloed op uitoefenen, it dt
betekent, dat er prettig gew free:
kan worden, maar ook, zoals vedm
gebeurt, dat een psychiater in c
„zijn" inrichting een klein konilaar
rijkje maakt. Sommige psychiain
beschouwen isolatie louter als oorti
afkoelingsperiode. Na een paar at la
gen is het leed dan geleden, h fie 1
anderen zien het vreemd gei rav;
als een deel van de behandelinj oor
dan is de grens naar extremen okei
overschreden". ar d
et is
Is het, afgezien nog van de menen,
lijke overwegingen, daarom ech
beter isoleren maar volledig a Dan
schaffen jd",
„Ik zal nooit vergeten", bes aren
Hans Gaasbeek, „dat ik ex-pati ls js
ten heb horen zeggen dat ze er nor
meer geweest zouden zijn als ze enk
dens hun opname niet waren ge aars
leerd. Het kan, in sommige ge'
len, wel degelijk een functie h
ben. Ik denk dan ook, datje isol LQ,
moet handhaven. Méér, je moe
een heleboel vborwaarden aan
binden. En zeker een maxim Irie
termijn; ik denk aan een week. ochti
er veel meer regels zijn, als er'eus,
lerlei verplichtingen omheen Yoyt
werkt dat al enorm preventief. 1 vee
zou veel moeilijker gemaakt m ee
ten worden". olko
DICK HOFLAfcn. X
Majone
Steketee
(links) en Hans
Gaasbeek: „Er
wordt zo vaak
gezegd, dat
isolatie een
middel is om
een patiënt
tegen zichzelf
te
beschermen.
Klinkt mooi,
maar om
iemand tegen
zichzelf te
beschermen
schiet je toch
ook geen
kanon af?"
deling geen goede oplossing voor
het probleem is. Het gaat veel meer
om de kwaliteit. Ik zie liever een
kleinschalige aanpak, meer per
soonlijk gericht. Bijvoorbeeld een
paar huizen in een straat, met in
elk huis dan zes of zeven patiënten.
Nu heb je een situatie waarbij on
geveer zeshonderd patiënten in een
ziekenhuis zitten. Zijn ze er een
maal uit, dan komen er meer dan
vierhonderd vroeg of laat weer te
rug. Dat bewijst dat het systeem
niet goed werkt".
„Er zou tevens veel meer aan am
bulante zorg gedaan moeten wor
den, maar daar is te weinig geld
voor. Toch is zo'n vorm van hulp
verlening, gewoon bij iemand thuis,
heel wenselijk. Er zijn genoeg men
sen, die op die manier uit een crisis
kunnen komen. Ik zet grote vraag
tekens achter het bestaansrecht
van de psychiatrische inrichting.
Alleen al door de grootte ervan, is
het draaiend houden van de zaak
het belangrijkste. Voor persoonlijke
aandacht is nauwelijks ruimte.
Maar het is net als met gevangenis
sen: iedereen vindt dat er niet van
die superbeveiligde reuzeflats moe
