MADEIRA
aat zijn tuin
pet vertrappen
Griekenland herbouwt
voor en door toerisme
ra
,:een
\ssa-
)erisme
)or
(agnifiek
[land
UNIEK PROJECT VOOR NIEUW LEVEN
•i
Boven. Het
vissersdorpje
Camara de Lobos.
Sir Winston
Churchill heeft
verschillende
schilderijen van dit
plaatsje gemaakt.
Rechts: De
rotskusten van
Madeira zijn
bezaaid met
schitterende
bloemplanten en
bomen.
Links: Verkoop
van handwerk in
Cabo de Girao, bij
de hoogste klif van
Europa (580
meter).
ZATERDAG 28 MEI 1983
l<o- JlDEIRA FUNCH AL
ry-ladeira? Tja, dat is een
nd ergens in de buurt van
jië, niet? Ik heb in de keu
ikast zo'n flesje staan. In de
er fp is dat spul erg lekker, 'n
lasje Madeira my dear?
vertel mij wat over Ma
de: r
eft I
:ht
it in gezelschap over Madeira
.'dereen begint onmiddellijk de
green van Ted de Braak te
•ién. Maar de juiste locatie van
magnifieke Portugese eiland
z'n driehonderdduizend inwo-
kunnen verrassend weinig
sen opborrelen. Althans Ne-
anders. want de vooral welge-
de Engelsen kennen „de drij-
de bloementuin", die zo'n dui-
d kilometer ten zuidwesten van
pbon zijn kop boven de Atlanti-
Oceaan uitsteekt, op hun
de W
0D [isch. de Engelsen hebben altijd
gej we banden met Portugal en de
nden Madeira en Porto Santo
,an ad. Over de ontdekking van dit
lng r een vulkanische uitbarsting
tane eiland bestaat nog steeds
luidelijkheid. De Engelsen zeg-
oe. dat het hun landgenoot Robert
jg Ichim was. die. in 1346 voor het
iak Bt voet op Madeira zette. De
;D_ rtugezen zelf houden het op Joao
ncalves Zarco die het in 1420
roverde" in opdracht van Hen-
de Zeevaarder. In elk geval
het Zarco die zijn ontdekking
ilha da madeira" "(eiland van
t) noemde, vanwege de enorme
veelheid bossen. Madeira, dat in
oop der eeuwen nogal eens van
inaar veranderde, was ook de
waaruit de ontdekkings-
iger Christopher Columbus zijn
naar Amerika begon. Enkele
wen later gingen de Engelsen
od zien in dit eiland. Ze ruilden
terriet voor schilderijen en
gzamerhand raakte Madeira ook
trek bij de toeristen. Alleen bij
zeer welgestelden uiteraard en
de helft van deze eeuw is dat zo
leven. Een beetje Engelse kolo-
vertrok voor zijn vakantie per
cruiseboot naar Madeira waar
natuurlijk in het mondaine
ds Hotel verbleef. Tot 1964 kon
eiland alleen per boot worden
ïikt, want Madeira had de
Dtste problemen met het aanleg-
van een vliegveld. Er w;
vlakten in de bergen n
r de vele mist ongeschikt als
lingsplaats. Uiteindelijk werd
landingsbaan langs de zee ge-
akt. nabij Funchal. De poorten
i Madeira waren voorgoed voor
toeristen geopend.
oemenzee
slogan „drijvende bloementuin"
iverigens ook het verkoopargu-
nt. En het is waar. Madeira
ft zich in de loop der eeuwen
wikkeld tot een magnifieke rots
van 1154 vierkante kilometer,
eiland ook met zo'n verschei-
theid aan natuurschoon dat
nd zich zal vervelen. Wie dan
een vakantie wil die zich voor-
lelijk rondom het zwembad van
het hotel afspeelt, zou eigenlijk an
dere zuidelijke landen moeten aan
doen. Want Madeira is een eiland
dat je moet proeven. Van Noord
naar Zuid. van Oost naar West.
Een rondrit over het eiland vanuit
het zuidelijke Funchal via Cabo Gi
rao (met 580 meter de hoogste klif
van Europa) en het rustieke vis
sersplaatsje Camara de Lobos naar
de noordelijk gelegen plaatsen Por
to Moniz, Seixal en Santana, laat
niets te raden over. De afstand valt
mee. Maar de wegen zijn smal en
voeren zigzaggend via de zuidkust
door de bergen naar het Noorden.
Je ziet de „levadas", het unieke ir
rigatiesysteem van honderden gan
getjes en tunneltjes die het water
vanuit de bergen naar de dorpjes
loodsen. Onderweg word je duide
lijk waarom Madeira een bloemen-
eiland is. Honderden orchideeën,
passiebloemen en diverse soorten
lelies onderbreken met hun felle
kleuren de donkergroene bebos
sing. Her en der zijn de huisjes ge
tooid met de immer fraaie bougain-
villea. Banane- en vijgebomen,
kleine wijngaarden; of vruchten als
de papaia, de tropische mango en
avocado, het is allemaal aangenaam
verrassend tijdens de tocht door de
bergen.
Eenmaal op een hoogte van zo'n
vijftienhonderd meter verandert
het landschap van een weelderige
tuin in een uitgestrekte vlakte.
Geen bloemen en bomen, maar
grillige vormen. Een maanland
schap bij daglicht, waar nevel de
contouren iets afzwakt. Het duurt
slechts heel even, want al snel duik
je de bossen weer in voor de afda
ling richting Porto Moniz. Wonink
jes met rode daken staan als lego
huisjes tegen de bergwanden ge
drukt.
Aan de noordkust van Madeira is
de natuur op zijn mooist. Er staat
veel meer wind dan in Fiinchal, de
golven van de oceaan spatten uit
een op de grillige rotsen. Geen ho
tels ook aan de noordkust. De Por
tugese reisleider Carlos Costa weet
het antwoord, zoals hij op elke
vraag wel een antwoord heeft: „De
noordstrook van Madeira is veel te
winderig. Funchal wordt be
schermd door de vele bergruggen.
Het is er ook vaak koeler. Eigenlijk
is dit gedeelte van het eiland alleen
een uitstekende plaats om van het
uitzicht te genieten en onderweg in
een restaurantje wat te eten. Dat is
misschien ook wel het unieke van
dit eiland. Overal zie je iets anders.
Wie echt pure rust wil, kan dat aan
de noordkust vinden. Toch zijn er
plannen om er een paar logeerhui
zen te bouwen. Maar niet meer dan
een paar".
Na een duik in het enige (natuur-)
zwembad van de noordkust (ge
bouwd tussen de rotsen) wordt de
tocht vervolgd. Een smalle weg
langs de bergwand leidt de toerist
naar de plaatsjes Sao Vicente, Boa-
ventura en het meer landinwaarts
gelegen Santana. Het binnenland
kent ook geen giftige slangen of
andere gevaarlijke dieren. Reislei
der Carlos: „Weet je dat dit een
verkoopargument voor ons is?
Vooral de Engelsen zijn nogal bang
uitgevallen. En niemand heeft hier
ooit een slang aangetroffen". Hij
grinnikt en zegt: „En zolang slan
gen geen zwemdiploma's kunnen
halen, zitten we goed hier". Een
staaltje Portugese logica.
Sleetje rijden
In het dorpje Camacha, twaalf kilo
meter van Funchal, wordt een stop
gemaakt. Camacha staat bekend
om het vele vlechtwerk dat hier
wordt vervaardigd en dat inmid
dels een wereldvermaardheid
heeft. Zo'n tachtig procent van de
bewoners en van de omliggende
plaatsjes is dagelijks bezig met deze
rieten produkten; van manden tot
en met complete bankstellen en le
vensgrote dieren.
En dan de enige echt toeristische
attractie: sleetje rijden op straat in
Monto en Terrio da Luta. Onge
looflijk, geen sneeuw, de straatste
nen dienen als ondergrond. Wie
dat wil wordt voortgeduwd door
twee heren, gekleed in een soort
Alkmaarse kaasdragersuniformen.
Het kan met een flinke vaart gaan,
want de straatjes zijn steil. De geur
van geschroeid hout neemt toe
naarmate de rit vordert. Met enor
me vakbekwaamheid houdt het
tweetal de „carro" in het gareel. Na
een kwartiertje ben je beneden. De
heren zweten en hijgen, maar ne
men lachend afscheid. Het is een
vriendelijk volk. daar op Madeira.
Het eiland kent ook nauwelijks
werkloosheid. Madeira leeft van
het toerisme en van de immigratie
van elders rijk geworden Portuge
zen. De zo bekende Madeirawijnen,
de bananen, de visvangst en de sui
kerplantages vormen slechts een
heel klein deel van het inkomen.
En dan Funchal zelf, de stad waar
het allemaal gebeurt. Veel (vis)res-
taurantjes en slechts enkele disco
theken. Maar genoeg kunst in de
Boven: De enige
toeristische attractie op
Madeira; met een „carro"
door de smalle straten
naar Funchal glijden. Twee
Maderianen houden de
slee tijdens de tocht in het
gareel.
Links: Het eiland kent
geen zandstranden.
Daarom is in het noordelijk
gelegen plaatsje Porto
Moniz dit natuurzwembad
„aangelegd". Bovendien
heeft bijna elk hotel
zoutwaterzwembaden.
diverse musea. De zuidkust, met
name Funchal, kent ook de groot
ste concentratie hotels, met zeer lu
xueuze als Reids en Sherathon. De
vijf- en vier-sterrenhotels hebben
toch de overhand op dit eiland. Er
zijn slechts enkele pensions en
drie- en twee-sterrenverblijven.
Campings zijn er helemaal niet.
Vertrappen
Madeira is niet bepaald goedkoop.
De prijzen voor twee weken va
kantie variëren van zo'n vijftien
honderd tot vijfentwintighonderd
gulden. Maar voor deze laatste prijs
overnacht je wel in een vijf-ster
renhotel. Toch is het toerisme de
laatste tien jaar gestegen van ruim
84.000 tot 243.000 bezoekers per
jaar. Vooral de Engelsen weten Ma
deira te vinden, maar ook Neder
landers beginnen de smaak te pak
ken te krijgen. In 1971 bezochten
950 landgenoten het eiland en vo
rig jaar werden er ruim 8.000 ge
turfd. Joao Borges, hoofd van de
afdeling public relations van het
Maderiaans bureau voor toerisme
kijkt over zijn brilletje en zegt:„We
hebben ongeveer 10.000 bedden en
het merendeel is inderdaad vijf- en
vier-sterren. Maar dat is ook onze
politiek. We zitten niet te wachten
op het massatoerisme. Daarom zijn
de Algarve en de Canarische Eilan
den ook geen concurrenten voor
ons. De enige manier om het mas
satoerisme te voorkomen is de prij
zen aan de hoge kant te houden en
de beddencapaciteit te beperken
Er worden nog drie vijf- sterrenho
tels gebouwd en dan is het afgelo
pen". Borges, die beter bekend
staat onder de naam „Mister Ma
deira" is terecht zakelijk. Zo vertelt
hij bijvoorbeeld dat de oude Engel
se kolonels zo langzamerhand alle
maal zijn overleden. Daarom mikt
Borges nu op toeristen in de leeftijd
van dertig tot vijftig jaar die iets
meer geld kunnen uitgeven. Maar
dat is moeilijk, want de economi
sche situatie laat weinig ruimte
over. „We merken het maar al te
goed", zegt hij, „en toch wijken we
niet van ons principe af. Want Ma
deira is en blijft een bloementuin,
met een goed klimaat, helaas geen
zandstranden, maar een keur aan
natuurlijke schoonheid. En dat wil
len we zo houden. Zodra we ons
gaan richten op het massatoerisme
zou onze tuin worden vertrapt. En
dan is het afgelopen met Madeira"
LOEK MOOR
MANI De Griekenlandgan-
ger die buiten de platgetreden
paden liep zal het eerder zijn
opgevallen: dorpjes die kort
geleden nog een troosteloze en
vervallen indruk maakten,
komen tot leven. Metselaars
en timmerlieden, stenenbik
kers en schoffelaars zijn druk
in de weer op plekken waar
geen leven meer te vinden
was. De zon brandt nog even
hevig, maar de bevolking
komt aarzelend terug, na ja
ren, na heel veel jaren soms.
Om te zien of de Nationale
Organisatie voor Toerisme
werkelijk zo'n goed voorstel
had voorgelegd. Men knikt en
ziet dat het goed is geweest.
Maar een lang verhaal gaat
eraan vooraf.
Meestal ver van de grote beziens
waardigheden, in gebieden waar
weinig regen valt, hebben Griekse
boeren jarenlang strijd geleverd te
gen de droogte Men zag er niet te
genop enkele kilometers te lopen
voor een meloen en een brood.
Bronnen werden moeizaam aan de
praat gehouden en leven was mo
gelijk. zoals dat generaties lang mo
gelijk was.
Televiesiebeelden lieten zien dat
het ook anders kon. Kranten deden
hetzelfde en familie lonkte: „Kom
naar Athene, ga naar Amerika,
naar West-Duitsland. naar Neder
land. ga daar naartoe waar water is
en voedsel en werk. Geef het land
op. waartegen generaties lang heb
ben gevochten en zo vaak tever-
Grieken verkopen geen familiebe
zit en geven niet graag iets op,
waar grootvader nog heeft ge
werkt. Maar de moderne ideeën
werkten door en één voor één ver
trokken ze. Aarzelend. Om af en
toe terug te komen. De gebieden
die zo aantrekkelijk waren afge
schilderd. bleken minder te bieden
dan was verwacht, maar gaven
toch meer kansen dan het oude en
verlaten land. Slechts enkelen ble
ven het land van de voorouders
trouw, maar zoals men kan hebben
gezien: hele dorpen op het Griekse
platteland zijn geheel of bijna ge
heel verlaten. En verpulveren
langzaam, maar in toenemende
mate.
Nieuw leven
De Griekse Nationale Organisatie
voor Toerisme zag precies hetzelfde
wat de toerist zag en zei: „Jammer.
Dit moet stoppen. Maar hoe?". En
ook de toerist, die wat méér wilde
dan de Acropolis dacht: „Wat een
mooie gebieden. Een beetje droog,
maar mooi. En wat jammer dat er
zo weinig mogelijkheden zijn om er
een weekje te blijven". Soms waren
er helemaal geen mogelijkheden.
De Griekse toeristenorganisatie
was klaarwakker geworden en
stelde een plan op voor een nieuw
leven. Dit plan hield in, dat gese
lecteerde eigenaren van huizen op
het platteland geld zouden krijgen,
als ze hun toch al verlaten huis
voor tien jaar wilden afstaan aan
de organisatie. De organisatie zou
voor eigen rekening de huizen op
knappen om deze voor de duur van
tien jaar in handen te geven aan
toeristen die weinig om comfort ge
ven, maar wél in aanraking willen
komen met de oude Griekse cul
tuur en traditie.
Wat dit was voorwaarde: de op te
knappen huizen moesten staan in
gebieden waar de traditionele ar
chitectuur nog intact was. zonder
een te veel aan modern comfort,
dus nog geheel „oud-Grieks". Op
deze manier dacht de Nationale Or
ganisatie het mes aan twee kanten
te slijpen: het verval zou worden
tegengegaan en het toerisme zou
aangetrokken kunnen worden en
wel naar gebieden die doorgaans
minder worden bezocht.
En dan was er nog een veel belang
rijkere onderliggende gedachte: de
autochtone bevolking zou met her
nieuwde moed na tien jaar terug
kunnen keren in een jgoed nieuw
huis en tóch geheel in de oude
sfeer herbouwd.
Voordelen
De voordelen liggen nu schema
tisch voor de hand: een milieu
vriendelijke toeristische politiek,
het privé-initiatief van de Griek
werd wakker geschud en de dor
pen werd nieuw leven ingeblazen.
De toerist kon een geheel nieuwe
vorm van verblijf worHen geboden.
Opmerkelijk is voorts, zoals wij on
dervonden. dat de kosten van ver
blijf bepaald laag zijn en de toerist
de gelegenheid krijgt op eigen
houtje vakantie te vieren, met net
dat beetje gerief dat daarvoor nood
zakelijk is.
Het gaat overigens niet om een
heel groot project. De Nationale
Organisatie die in 1978 toestem
ming kreeg het plan in uitvoering
te brengen, denkt midden volgend
jaar het project voltooid te kunnen
hebben. Dan zijn in totaal 60 huis
jes met ongeveer 225 bedden in ge
bruik.
De kosten bedragen vijftien tot
twintig gulden per persoon per dag,
maar naarmate méér mensen van
een huisje gebruik maken, zakt
deze toch al lage prijs aanzienlijk.
Vrijheid
En wat krijgt men ervoor. In de
eerste plaats vrijheid van handelen
en rust. Het beddegoed is schoon,
elk huisje heeft een douche en toi
let en kookmogelijkheden. Men zal
wel zelf boodschappen moeten
doen wat al een aantrekkelijk
idee kan zijn en zelf moeten ko
ken. Maar juist omdat de huisjes op
de plekken liggen die de moeite
van herbouw waard zijn. is het
zelfstandig huishouden tijdens een
Griekse vakantie voor velen te
verkiezen boven een duur hotel
met al die andere toeristen.
De huisjes zijn te vinden in Ia (San-
torini). Makrynitsa. Vyzitsa (Pilion-
gebied). Mesta (Chios), Psara (Oost.
Egeische Zee). (Fiskardo (Keffali-
nia). Mam (Zuid-Peloponesos) en
Papigo. Ioanina (Epirus)
Wij bezochten Mani (Vathia). dat
nauwelijks in verband kan worden
gebracht met enige vorm van toe
risme en toch zo heel aantrekkelijk
is. en het iets drukkere eiland San-
torini Dit eiland is overigens erg
bijzonder en niet alleen, omdat
wordt beweerd dat het eiland het
centrum zou zijn geweest van het
vroegere en verzonken Atlantis.
Ia is het hooggelegen hoofdplaatsje
van Santorini (Thira), het cirkel
vormige topje van een verzonken
vulkaan, dat vanaf zee alleen per
ezeltje of honderden traptreden is
te bereiken. Men vindt er pelika
nen op zwarte stranden, die aanto
nen hoe vulkanisch het eiland was
en nog steeds is. Per bootje kan
men naar een nabijgelegen eiland
je. waar gele zwavelwolken op
dwarrelen en donkere plekken ko
kend heet zijn: de aardkorst is
maar erg dun. Er is een klooster
dat van binnen kan worden bezich
tigd mannen krijgen een schor
tje voorgebonden en er zijn op
gravingen van flatgebouwen, dui
zenden jaren oud.
Een fris idee. van de Griekse Na
tionale Organisatie voor Toerisme,
om juist op die, oorspronkelijk on
herbergzame gebieden, dorpjes
voor toerisme te ontsluiten. En dat
zeker niet massaal. Het project
wordt uitgevoerd onder het kopje
„Traditional Settlements", waaro
ver de Nederlandse vestiging
de Griekse Nationale Organisatie
voor Toerisme in Amsterdam,
Leidsestraat 13 meer kan vertellen.
Véél meer.
FRITS BROMBERG
Herbouw in Vathia (Mani
Peloponesos).
Opgewekt bezig en helemaal zoals het vroeger was.
