Nederland proeftuin voor hoteliers uit Jeruzalem
ZATERDAG 21 MEI 1983
Het is Teddy Koliek, de strijdbare
en wereldvermaarde burgemeester
van Jeruzalem, niet aan te zien dat
hij volgende week vrijdag. 27 mei.
zijn 73e verjaardag zal vieren. Het
kost hem moeite om een kwartier
in zijn stoel te blijven zitten voor
het bliksem in terview met een
groepje journalisten uit Nederland.
Meestal gunt hij zich geen tijd voor
zo'n oponthoud. Er is een uitzonde
ring gemaakt, omdat hij binnen
kort naar ons land zal komen. Aan
de gasten wordt verzocht zich op
hun gemak te voelen in Teddy
Kolleks sobere werkkamer. Hij
loopt met hen langs de vele oude
gravures, die een meesterhand uit
onze gewesten verraden.
Ook de voor het stadhuis bloeiende
tulpen en narcissen moeten bijdra
gen aan de verzachtende omstan
digheden. Maar zelfs de fleurige
bol bloemen uit Holland vormen
slechts een camouflage voor het
zeer doortastende optreden van
deze „Leeuw van Juda". rusteloos
en kort aangebonden, op het bruus
ke af soms. Beuzelarijen zijn hem
een doorn in het oog.
Ongemeen fel is zijn reactie op de
vraag of Jeruzalem ooit weer een
gedeelde, internationale stad zal
worden. Nooit, volstrekt uitgeslo
ten. Het zou de grootste wreedheid
zijn, die men kan bedenken voor
de opbloeiende hoofdstad van Is
raël, de doodssteek ook voor het
toerisme. Voor een in de strijd ge
harde zionist als deze burgemeester
is er geen weg terug. Twee jaar na
dat hij in 1965 zijn ambt in een deel
van de verscheurde stad had aan
vaard, brak de zesdaagse oorlog uit.
De joden heroverden het deel dat.
de Jordaniërs bezet hadden gehou
den en maakten van Jeruzalem
hun eeuwige (hoofd)stad, vastbeslo
ten er geen duimbreed meer te wij
ken. Teddy Koliek kreeg het be
heer over een grotendeels in puin
geschoten, ontheiligd en geschon
den „Jerushalayim". Zowel hij als
deze stad ontsteeg als een soort my
the de werkelijkheid. Samen vorm
den zij voor heel de wereld het
symbool van Israels vastberaden
heid. Deze unificatie van de mens
en zijn werkterrein spreekt nog al
tijd tot de verbeelding als een twee
voudig snoer, dat niel licht verbro
ken zal worden, Teddy Kolleks
leeftijd ten spijt.
„Wij maken er een mooie stad
van", proclameert hij na zijn grim
mige reactie op een eventuele her-
verdeling. En inderdaad, Jeruza-
.lem is alweer welgebouwd, zij het
wellicht minder mooi dan ten tijde
van de psalmist, die het aldus be
zong. maar er wonen nu wel
400.000 mensen. Het is een zware
taak burgemeester te zijn van de
heiligste aller steden. Joden, chris
tenen en Arabieren laven zich hier
aap de bronnen van hun religies.
De burgemeester geeft ieder het
zijne. Het heeft pas nog fortuinen
gekost de Via Dolorosa te recon
strueren. Er wordt jaarlijks zo'n
acht miljoen dollar uitgegeven aan
dit soort werkzaamheden, aan res
tauraties en allerlei voorzieningen
voor het hoofdzakelijk religieuze
toerisme. Daar staan weinig inkom
sten tegenover. De stad heft geen
toeristenbelasting, ofschoon legio
overnachtingen (30procent van het
totaal in Israël) een fraaie op
brengst zouden garanderen.
Israëls nieuwste en vreedzame of
fensief is gericht op de bevordering
van dit toerisme, waar vorig jaar de
klad in is gekomen. Het aantal be
zoekers daalde met 12 procent tot
net onder een miljoen. Nederland
is uitgeroepen tot de proeftuin voor
zo'n zeventig hoteliers uit Jeruza
lem. Met Teddy Koliek aan het
hoofd komt een delegatie naar ons
land om goedkope arrangementen
onder de aandacht te brengen.
Ook in het gesprek met Jeruzalems
magistraat blijkt, hoezeer men ons
volk in Israël nog altijd een grote
sympathie toeschrijft voor de jonge
staat. Vofig jaar kwamen er 29.000
Nederlanders op bezoek, aanzien
lijk minder dan men gewend was,
maar januari en februari van dit
jaar gaven reeds een flinke ople
ving te zien. Eén reisorganisatie
van de vele die op Israël vliegen.
Holland International, zendt er
zelfs wekelijks een chartervliegtuig
heen, dat ook toeristen naar Cyprus
brengt.
Samen verzorgen El Al. KLM en
Transavia elke week negen vluch
ten naar het land van de aartsva
ders, eerstgenoemde tijdelijk tegen
„matsprijzen De rondreizen langs
heilige plaatsen staan nog altijd
hoog genoteerd, maar worden in
toenemende mate gecombineerd
met slrandvakanties, zoals in Neta-
nya. waar hotels en appartement-
gebouwen de kust het aanzien ge
ven van een Benidorm in opkomst.
Op de
Tempelberg
r'fdl kijkt het joodse
071l volk hoog op
tegen de eigen
historie, ter
plaatse waar
Herodes zijn
gigantische
'ouws heiligdom i I
bouwde. De
opgravingen zijn
I daar al veertien
jaar geleden
begonnen,
Intussen heeft
ei men vondsten in
gedaan uit
negen
tijdperken.
ERUZALEM
itar. De joden voelen
:ich soms vreem
delingen in hun
eigen Jeruzalem,
als drommen pel
grims elkaar ver-
ringen op de
[ia Dolorosa om
tec Iet lijden en
Lich terven van
ia !hristus te her-
Kflenken. Ook na
'asen, het feest
pan de verrijze
nis, komt er geen
Sastinde aan deze
levaarten. In
Afwachting van
triomfante-
27 lan bijvoorbeeld op de Olijfberg
ekenloe Verlosser hier, niet ver van
22- luxueuze hotel „Intercontinen-
ïl", ten hemel is gevaren. Daar ligt
en steen, waarin hij zijn laatste
'oetafdruk op aarde zou hebben
ichtergelaten. Hoe vaag dit merk-
eken ook is, het stemt velen tot in
teer, als zij speuren naar het pro-
iel van vijf tenen en een hiel. Of
was het de buigzame zool van een
I andaal. waaraan de christenheid
IJ eze laatste groet te danken heeft?
T)e stenen spreken een taal in Jeru-
alem voor hen die oren hebben
!D g»m te horen, zij het dat een gezond
van cepticisme veel gelovigen er van
m-vfveerhoudt in zo'n afdruk meer te
ijkl4|en dan een speling der natuur.
I js )e hemelvaartskapel van weleer is
en moskee geworden waar Allah's
porlt'olgelingen zich ter aarde werpen,
op de binnenplaats christe-
len lofzangen aanheffen rondom
e vereerde steen. Afhankelijk van
elet 6el°°f dat z»j aanhangen spitsen
9t>elgrims op de Olijfberg de oren
laar het klapwieken van engelen
f het briesen van het paard, waar-
!D w p Mohammed aan dit tranendal is
w°^ ntstegen.
e'o )p het luchtruim boven deze berg
/an i lebben joden, christenen en mos
ons ims hun visioenen geprojecteerd,
me! loven een stad, die door zestig pro-
ets n ent van de wereldbevolking heilig
moeverklaard.
rmat^u vliegen nog straaljagers over de
70-1 allei van de Kedron, laag genoeg
m in deze gigantische necropolis
le deksels te doen rammelen op
j un tombes. Christenen verwach-
dafc en hier een geopende hemel, op de
ag dat Gods Zoon zal neerdalen
m te oordelen over levenden en
T oden. Joden zien aan de voet van
L Olijfberg maar ook op de
(armel uit naar de wederkomst
in Elia als wegbereider voor hun
ïessias.
itussen staan hemelvaartsdagen
oog genoteerd op de religieuze ka-
enders. De moslims herdenken pas
n augustus hoe hun geestelijke lei-
er die overigens óók een voet-
fdruk achterliet het paradijs
egemoet galoppeerde. Joden blik
ten wat vluchtiger terug op hun
L" ifeet Elia, ten hemel gevoerd'
>r een vurige wagen met vurige
J" laaiden er voor, maar dat geeft
in geen recht op een vrije dag.
zeen heilig vuur
'inksteren spreekt minder tot de
sr 'erbeeldijig. Er is in Jeruzalem
een heilig vuur te koop. Men moet
i?h behelpen met plastic flaconne-
.-i; es, waarin water, aarde en zelfs
licht als gewijde souvenirs ver-
«tocht worden. Bovendien kennen
Men situeert dit wonder in dezelfde
zaal, waar het laatste avondmaal is
gevierd. Het zal daar tijdens de
Pinksterdagen ook wel druk zijn,
als dit feit wordt herdacht en men
in gedachten de verdeelde tongen
als van yüur,:(Handelingen 2 :3)
ziet dansen boven de biddende
schare. j,f
De joden delen liun jonge staat met
inwoners, die een verbijsterend
aantal religies en variaties daarop
zijn toegedaan. Zij. tolereren.ook
in eigen /kring iperkwaardige
sectarischè' afsplitslngert even ge
duldig als de-circa-één miljoen toe
risten die jaarlijks als sprinkhanen
uitzwermen tussen Dan en Beerse-
Hun heilige plaatsen behoren nu
eenmaal tot 's werelds topattracties
en dragen veel bij aan de inkom
sten uit deze invasie, in totaal (vo
rig jaar) 875 miljoen dollar. Israël is
bezaaid met monumenten en ge
denkplaatsen, die voor de joden
misschien stenen des aanstoots zijn.
Als dat zo is, lopen zij er niet mee
te koop.
Wel zijn zij de laatste decennia ijve
rig op zoek gegaan naar de wortels
van hun eigen (heils)geschiedenis.
Er spoedt zich een eeuw ten einde
vol opzienbarende ontdekkingen
over de geschiedenis van het volk
van Israël. Dat zal volgend jaar wel
blijken, als in Jeruzalem een con
gres wordt gehouden over bijbelse
archeologie, met deputaties uit der
tien landen. Dan viert ook de „Is
raël Exploration Society", die nu
4.000 actieve leden telt, het zeven
tigjarig bestaan.
Israël kan de wereld laten zien, dat
het niet meer afhankelijk is van
gravers uit vreemde landen. De
joodse archeologie verrijkt het toe
risme met bezienswaardigheden,
even boeiend en vaak authentieker
dan veel andere heilige plaatsen.
Nieuwste attractie
Tot op heden kon men de bezoe
kers slechts een klaagmuur tonen,
als laatste restant van een tempel
en een maquette in de tuin van het
Holy Land Hotel. Deze beroemde
miniatuurstad van prof. Avi Yonah
laat dit gigantische heiligdom van
Herodes de Grote zien, schaal 150.
Intussen is een deel van het com
plex, eens groter en majestueuzer
dan de Acropolis in Athene, de
Onze landgenote Martha Ritmeijer is nauw betrokken bij de opgra
vingen op de Tempelberg in Jeruzalem. Zij geeft er tekst en uitleg
tijdens rondleidingen en maakt tekeningen voor de reconstructie
werkzaamheden.
nieuwste attractie geworden van
Jeruzalem.
De opgravingen zijn veertien jaar
geleden begonnen, aldus onze land
genote Martha Ritmeijer, die hier
bezoekers rondleidt. Tussen de
reusachtige stenen van Herodes
valt haar tengere gestalte nauwe
lijks op. Deze even wrede als
pronkzuchtige koning der joden
ontwierp al 2000 jaar geleden zijn
eigen variatie op het Lego-systeem,
waar de slaven zwaar onder gebukt
gingen.
Zijn bouwstenen hadden nooit ver
toonde afmetingen een lengte
van vijf meter was niet uitzonder
lijk en zowel gewicht als pas
vorm dwong groot respect af. De
kleuteronderwijzeres van weleer,
al 17 jaar in Israël woonachtig,
weet er alles van. Zij maakt recon-.
structietekeningen en trekt voor
het geestesoog van haar groepen
een bouwwerk op ter hoogte van
een flat van vijftien etages.
Tussen de puinhopen schetst Mar
tha Ritmeijer grandioze portieken
galerijen en bruggen en trappen
ondersteund door eindeloze reek
sen 15 meter hoge pilaren, gehou
wen uit zuiver marmer. Sneeuw
witte blokken van hetzelfde mate
riaal, versierd met gouden oma
menten, verhieven zich boven het
plein, waarop Jezus later de tafels
der wisselaars zou omkeren.
Kruip door, sluip door spelend met
de bezoekers in gangen en onder
aardse gewelven meldt de rond-
leidster, dat hier vondsten gedaan
zijn uit negen tijdperken. Ook een
byzantijns huis met meer dan vijf
tien kamers heeft christelijke ele
menten toegevoegd aan dit wapen
feit van de archeologen. De joden
willen hun archeologie dienstbaar
maken aan het nationale bewust
zijn. Opgravingen moeten aanto
nen, dat zij terecht zijn terugge
keerd naar het land der vaderen en
daar als enige erfgenamen voor
goed hun tehuis hebben gevonden.
Zij hebben al veel aan het daglicht
gebracht, dat deze houding recht
vaardigt. In een periode van dertig
eeuwen is alles echter in en op el
kaar gebouwd, afgebroken, opge
lapt, gereconstrueerd, onder het
zand verdwenen, weer blootgelegd
en door bezetters opgeëist voor hun
eigen heiligdommen.
Dieper in de vallei van de Tempel
berg (de berg Moriah) zoeken jood
se archeologen al jarenlang naar de
stad, waarin David en Salomo zo'n
3000 jaar geleden heersten over het
volk van Israël. Het is een ambi-
Het is voor gelovige joden de groot
ste schanddaad die men kan beden-
Mjszo'n laatste rustplaats yte ver-
iren. De ultra-orthodoxe opper-
bbijn Shloma Goren was enkele
?n geleden een beroerder Israëls,
n hij met een paar tanden en
botten als bewijs het tv-scherm
haalde om te verkondigen dat een
700 jaar oude joodse begraafplaats
was geschonden. Andere (opper-)
rabbijnei^^J&lpioed-geleerden en
meer deskundigen moesten er aan
te pas komen om de gemoederen te
sussen. Er was op die plaats nooit
een begraafplaats geweest, zo toon
den zij aan.
Toch zijn de opgravingen populair
onder grote delen van de bevol
king. Pas na de vestiging van hun
eigen staat in 1948 zijn de joden
zich er goed van bewust geworden,
dat de archeologie hun eigen iden
titeit duidelijker kan profileren.
Reeds in 1839 trok de Amerikaan
Edward Robinson door Palestina
op zoek naar illustraties voor de
bijbel, die de aarde nog verborgen
zou kunnen houden. Engelse. Duit
se en Franse instituten, meestal op
evangelische grondslag, volgden
zijn voorbeeld en zijn nu nog in Is
raël werkzaam. De Israëliër Benja
min Meisier begon in het jaar van
de onafhankelijkheid een eigen
project.
Er staan nu al duizenden histori
sche plaatsen, vele van ver vóór
Davids regeringsperiode, geregi
streerd en per jaar worden er zo'n
tussen 1963 en 1965 het natio-
heiligdom Massada inzet was
een nieuw onderzoek, ontdek-
fn de joden een kostenbesparende
lethode. Uit heel de wereld kwa
men studenten naar Israël om vrij
wel zonder vergoeding hun aandeel
in deze opgravingen te leveren. Als
tegenprestatie kregen zij gratis col
lege in onderzoekmethoden, deter
minatie, expedities, enzovoort.
Sindsdien steunt de archeologie
voor een groot deel op deze krach
ten. De taak van Martha Ritmeijer
aan de voet van Herodes' tempel is
een variatie op dit vrijwilligers
werk. Het is ook haar duidelijk ge
worden, dat archeologen in Israël
als het ware op eieren lopen. Niet
alleen vrome joden worden her
haaldelijk verontrust door hun ge
graaf. In Jeruzalem hebben de
Arabieren, inclusief hun moefti, al
veel misbaar gemaakt over de ver
meende ondermijning van hun hei
ligdommen op de Tempelberg door
onderaardse gangen en breekpartij-
en.
Jeruzalem is een van de drie hei
ligste steden voor de Arabische we
reld, dank zij de Koepel van de
Rots en de El Aksa-moskee, op de
zelfde berg waar de tempel nu
weer zichtbaar wordt en de klaag
muur het brandpunt is voor joodse
devotie. Vandaar de heftige protes
ten en opstootjes, het öichtmetselen
van tunnels enzovoort en de be
schuldiging, dat fanatici als opper
rabbijn Goren er op uit zijn deze
twee gebouwen te verwoesten en
ter plaatse een derde tempel te la
ten verrijzen, mooier en groter dan
het magnum opus van Herodes.
Na elke beroering, hoe heftig soms
ook, gaan de opgravingen gestaag
voort. Er worden excursies georga
niseerd naar nieuwe plaatsen die
vaak niet alleen joden maar ook
christenen en Arabieren bekend
Vrees God en
houd je kruit
droog, is het
[8 van
Biddende
liren bij de
gmuur, waar
hun
apentuig en
veldfles even
terzijde gelegd
hebben op de
met
gebedskleden
bedekte tafels.
De klaagmuur,
het centrum van
de joodse
devotie, met
daarboven de
koepel van het
heiligdom, dat
veel Arabieren
beschouwen als
de navel van de
wereld. Alle
wereldreligies
vloeien in elkaar
over op en rond
de berg, waar nu
ook de machtige
tempel van
Herodes
gedeeltelijk
weer te zien is.
hun heilige geschriften,
^braham de vader aller
Kinds dertig jaar gele-
^rbaarlijke ..rollen des
gevonden
eine kruikjes, van
i deze manuscrip-
fcverleefd hebben,
^ivenir.
Wonderbaarlijke vond
sten
..Dig for a day", zo vraagt men
soms ook in Jeruzalem aan toeris
ten. „kom eens een dagje meegra-
ven". De musea staan vol met won
derbaarlijke vondsten, afgestaan
door deze heilige grond, vrucht
baarder dan welke akker ook in Is
raël. Als deze maand de citadel in
Jeruzalem heropend wordt zal blij
ken, dat ook daar weer stadsmuren
zijn opgedolven uit een zeer grijs
vóór-christelijk verleden, een van
de oudste fortificaties in Jeruzalem.
Maar ook vindplaatsen die de
nieuw-testamentische geschiedenis
illustreren kunnen soms nog toege
voegd worden aan de onuitputtelij
ke reeks van heilige locaties. Zo
heeft men nog maar kort geleden,
niet ver van de Golan-hoogte. res-
ten ontdekt van een reusachtig
klooster, annex basiliek, circa 15
eeuwen oud.
Na zich lang het hoofd te hebben
gebroken over de herkomst luidde
de conclusie, dat dit complex hier
aan het Meer van Galilea gebouwd
was op de plaats, waar Jezus een
krankzinnige had genezen. Hij ge
bood de boze geesten deze ongeluk
kige te verlaten en bezit te nemen
van een kudde wilde zwijnen.
Aldus geschiedde. De razend ge
worden varkens stortten zich van
de steile oever in het meer. Alles
wijst er op. zegt men. dat het won
der zich op deze plaats voltrokken
heeft, te meer omdat heden ten
dage nog veel wilde zwijnen de
oever onveilig maken. Er stoppen
dan ook al veel bussen met pel
grims bij deze nieuwste onder de
heilige plaatsen in Israël.
LEO J. LEE UWIS
