Spa
uiterst
heilzaam r
voor
„Bedrijven mogen alles produceren,
als ze het milieu maar niet aantasten"
V
Vandaag wordt in de
Merwedehal van het
Utrechtse
Jaarbeurscomplex een
manifestatie gehouden
onder het motto
„Greenpeace vijf jaar in
Nederland". Tijdens de
manifestatie, die zal
worden gepresenteerd
door Ted de Braak en
Midas Dekkers, zal
Greenpeace
terugblikken op de
resultaten van vijf jaar
actievoeren door de
Nederlandse organisatie.
Bovendien zullen
verschillende sprekers
ook aantippen waar de
actiepunten voor de
toekomst liggen.
Aan de manifestatie gaat
een fietstocht vooraf die
bedoeld is om geld in te
zamelen voor het in de
vaart houden van het
schip Sirius en de
aanschaf van een nieuwe
grote rubberboot.
Zo zag de werkplaats van de Compagnie Fermiere des Eaux et des Bains de Spa er in 1938 uit. Er werkten toen 80 men
sen; tegenwoordig bedraagt het aantal medewerkers aan de bottelinstallaties 850 mensen.
kantoor in het hart van Amster
dam. In het pand van Greenpeace
aan het Damrak, achter een in re
genboogkleuren geschilderde toe
gangsdeur en een naargeestig
steegje, werken nu acht mensen in
vaste dienst en een groot aantal
vrijwilligers. Telex en telefoon ver
binden de werkruimten met de ge
hele wereld en de sfeer die er
heerst is die van 'een actief, niet te
groot kantoorbedrijf. Alleen hier
wordt niet, zoals in veel omringen
de panden, winst gemaakt in geld.
Hier wordt winst gemaakt op de
milieuvervuiler.
Resultaten
Hoe groot is die winst van vijf jaar
ZATERDAG 14 MEI
SPA Plinius de oudere, de
beroemde Romeinse natuur-
historicus uit de eerste eeuw
na Christus, maakte al gewag
van „een beroemde fontein
waarin belletjes opborrelen".
Hij had het over het water
van Spa, het kuuroord in de
Belgische Ardennen, dat dit
jaar herdenkt dat precies vier
eeuwen geleden het eerste
bronwater geexporteerd werd.
Spa is lang niet meer de spranke-
Gehalte aan droogresten per 20
liter bronwater van diverse mer
ken.
lende badplaats, waar koningen,
hertogen en graven zich kwamen
verkwikken. Er verdringen zich
nu dagjesmensen om de bronnen,
waaruit al eeuw na eeuw het water
stroomt, dat voor velen heilzaam
heet en voor anderen niet meer
dan een dorstlesser is. Bovenal is
Spa nu de plaats, waarvandaan de
wereld als het ware overstroomd
wordt met bronwater. Vorig jaar
verdween niet minder dan 370 mil
joen liter Spa-water door dorstige
kelen. In Nederland dronken we
daarvan per hoofd der bevolking 7
liter.
Spa is een plaats, die gezegend is
door de natuur. De stad waar het
beroemde water vandaan komt ligt
temidden van hoogvlakten in een
veenachtige streek, waar de bodem
de functie heeft van een uiterst fij
ne filter. Regen en smeltende
sneeuw, die door de grond worden
opgenomen, komen uiteindelijk te
recht in de pyriet-houdende mer-
gellagen, die ook nog eens rijk zijn
aan zinksulfide. Het water neemt
bovendien nog eens zwavelzuur op,
waardoor de diep liggende kalkfor
maties worden aangetast en dan
wordt Spa eigenlijk pas echt Spa,
omdat er dan aanzienlijke hoeveel
heden koolzuur en kooldyoxide
vrijkomen.
De bewoners van Spa hebben door
de eeuwen heen een aardige bent
aan de meer dan 300 ijzerhouden
de, onderaardse wateraders ver
diend, maar menig keer hebben ze
het hard vastgehouden, toen leek
alsof de natuur het plotseling liet
afweten.
Het oudst bekende geval, waarin
de bronnen opgedroogd leken,
speelde zich af in 1558. De oorzaak
AMSTERDAM Op 16 mei
1978 doet het schip Rainbow
Warrior voor het eerst Neder
land aan. Weinigen zijn ervan
onder de indruk. Het is ge
woon één van de vele schepen
in een Nederlandse haven.
Het enige opvallende is de in
regenboogkleuren geschilder
de boeg. De pers besteedt in
het geheel geen aandacht aan
de komst van het schip.
Vijf jaar later, mei 1983, is dat heel
anders. Zodra de Rainbow Warrior
of het eveneens in regenboogkleu
ren geschilderde zusterschip Sirius,
in actie komt, weten veel Neder
landers dat de milieu-organisatie
Greenpeace opnieuw ergens de
strijd heeft aangebonden voor een
stukje natuurbehoud. De pers is
dan alert, want menigmaal heeft
een dergelijke onderneming de
voorpagina van de dagbladen ge
haald.
In Nederland is het allemaal be
gonnen op die zestiende mei. Offi
cieel wordt Greenpeace Nederland
opgericht in januari 1979, maar dat
is het logische resultaat van het
werk dat de maanden daarvoor is
verzet. Anno 1983 is het resultaat
van dat werk zichtbaar. Wat vijf
jaar geleden een in Nederland nau
welijks bekende actiegroep was, is
nu een sterke organisatie met een
Beelden van Greenpeace-acties die over de hele wereld aandacht trokken: de bescherming van jonge
zeehondjes en de pogingen het dumpen van kernafval in de oceaan te verhinderen.
bleek te liggen in het feit dat een
bewoner bij graafwerkzaamheden
de natuurlijke loop van een wate
rader had veranderd. Op bevel van
de prins van Luik moest hij als de
weerlicht de zaak herstellen. In
1692 deed zich een aardbeving
voor, waarna de bronnen nog
slechts een troebel, smakeloos wa
tertje leverden. Door de aardbeving
was er een kloof ontstaan, waar
door onzuiver water zich met het
bronwater kon vermengen. De hele
bevolking trad met schoppen en
houwelen aan om het onzuivere
water af te leiden. Een eeuw later
opnieuw paniek; de bronnen lieten
het nu afweten, omdat men op een
verkeerd punt aan het bouwen ge
slagen was. Koning Willem I zou er
tenslotte ongewild voor zorgen dat
de bronnen opnieuw tijdelijk ver
dwenen. De koning had zich voor
genomen om van Spa het belang
rijkste kuuroord ter wereld te ma
ken en liet een groot gebouw op
trekken in de buurt van de watera
ders. In 1819 stopten de bronnen.
De bouw- en graafwerkzaamheden
werden stilgelegd, men gooide de
bouwputten dicht en jawel, de bron
kwam weer tevoorschijn.
Al in de 16e eeuw had de faam van
het Spa-water zich over heel Euro
pa verspreid. Gekroonde hoofden
en welgestelde burgers trokken
naar Spa toe, wat toen niet meer
was dan een verzameling van der
tig Ardense hutten rond een kerk.
Maar in 1619 meldde een geschied
schrijver al dat „Spa is samenge
steld uit zo'n 500 gerieflijke huizen
voor de buitenlanders, die uit alle
hoeken van Europa komen om het
geneeskrachtige water te drinken".
Een arts stelde zich toen ook de
vraag: „Als de patiënten niet naar
de bron kunnen komen, waarom
brengen we het water dan niet
naar hen toe?" Vervolgens trokken
zogenaamde waterbezorgers het
land in, zwaar beladen met flessen
mineraalwater, soms afstanden van
250 kilometer afleggend, te voet.
De flessen waren groen of bruin
van kleur om te vermijden dat het
bezinkingsproces door het licht zou
worden versneld. De kurk werd af
gedekt met geiten- of varkensleer
om te voorkomen dat het koolzuur
gas zou ontsnappen en dat het wa
ter zijn „geest" zou verliezen. Door
de druk van het gas gebeurde het
overigens regelmatig dat de fles
ontplofte.
Export
Op 10 juni 1583 liet de Spaanse
landvoogd per brief weten dat
Hendrik III, koning van Frankrijk,
behoefte had „het water van Spa te
drinken". Er werden de koning
wat flessen bezorgd; de export was
begonnen.
In het begin van de vorig eeuw
werd het mineraalwater al vrij
massaal naar het buitenland ver
voerd. Vanuit Spa vertrokken door
paarden getrokken karren, elk met
350 liter in flessen of manden bela
den in de richting van Breda of
Den Bosch. Het kostte de voerlui,
die twee derde van de productie
naar Holland brachten, vijf tot ze
ven dagen om in Breda of Den
Bosch de vracht te kunnen overla
den op schepen, die naar Amster
dam of Rotterdam vertrokken. Van
daaruit vond het Spa-water zijn
weg naar bijvoorbeeld Engeland,
waar men de smaak van het water
al danig te pakken had. In Den
Bosch en Breda ontwikkelde zich
een nieuw beroep, dat van water-
makelaar. Bekende namen onder
hen waren die van Noel, De
Grandchamps in Den Bosch en Ja
cob Calekberner in Breda. Zij bere
kenden een prijs van ongeveer 5
sou per liter in een tijd dat een vol
wassenen circa 1000 sou per jaar
nodig had voor zijn levensbehoef
ten.
Niet in het minst door de concur
rentie van ander bronwater zoals
Vichy, beleefde Spa rond de eeuw
wisseling zorgelijke tijden, maar
Spa Reine, water zonder prikkel-
tjes, en Spa Citron zorgde weer
voor een opleving. Maar pas na de
Tweede Wereldoorlog kan men
van een kassucces spreken via een
productie in 1945 van 28.066.526 li
ter via 77.898.380 liter in 1955 naar
ruim 370.000.000 liter vorig jaar,
wat een exportbedrag opleverde
van ruim 1 miljard.
Vraagtekens
De controleruimte en de siroopinstallatie, waar alle mengprocessc
door een computer worden bestuurd. L
In Nederland willen we nog wel
eens vraagtekens zetten bij de heil
zame werking van bronwater.
Maar in landen waar men bronnen
kent, koestert men ze vaak als
ware levensaders. Het is nou ook
niet ongewoon dat Belgische artsen
hun patiënten een drink- en bad
kuur in Spa voorschrijven voor de
meest uiteenlopende kwalen. Maar
voor de niet-gelovers gaat een Spa-
-tje er ook wel in, al was het alleen
maar ten verdunning van de whi
sky.
AAD JONGBLOED
Het thermale instituut van Spa. De koolzuurgasbaden, die in de
30 voor het eerst toegepast werden door dokter Joseph Lambert,
ben veel bijgedragen tot de ontwikkeling van Spa als
centrum voor hartpatiënten.
GREENPEACE BESTAAT VIJF JAAR
maal gericht tegen legale praktgei
ken. De Nederlandse regering oj\ de
voorbeeld staat het storten van
val in zee toe. Moet je eigenlijk
je aandacht richten op het
men van de produktie van dat
valAls het er al is, ben je dan ntek
te laat? gr, fc
„Ons werkterrein is de zee", zegld
Van Huizen. „Daar hebben vde
voor gekozen als Greenpeace simt in
de eerste internationale actie v:
een Canadese werkgroep in
tegen atoomproeven op het
Amchitka. Als die zee wordt
Greenpeace Nederland? Bereikt de
organisatie echt zoveel als haar
spectaculaire acties doen vermoe
den?
Ron van Huizen is een van de me
dewerkers in vaste dienst. Hij vat
zelf de resultaten als volgt samen:
„Vijf jaar Greenpeace Nederland
heeft veel opgeleverd. Niet alleen
een groeiend milieubesef in ons
land, maar ook heel concrete za
ken. We hebben een sterke organi
satie opgebouwd, met veel regiona
le steungroepen, waardoor we fi
nancieel aan veel internationale
campagnes kunnen bijdragen. We
hebben als Greenpeace Nederland
het schip Sirius in eigendom en we
dragen daarvan alle kosten, onge
veer 992.000,- per jaar".
„Maar wat nog veel belangrijker is,
we hebben resultaten geboekt met
onze acties. Het Duitse bedrijf Bay
er bijvoorbeeld heeft onder druk
van onze activiteiten de lozing van
chemisch afval met 350.000 ton per
jaar verminderd. Sterker nog, Bay
er oefent nu zelf, uit concurrentie-
overwegingen natuurlijk, druk uit
op andere chemische bedrijven om
te investeren in het terugdringen
van de hoeveelheid afval".
„Dat is echter lang niet het enige",
aldus Van Huizen. „Samen met de
Greenpeace-organisaties in andere
landen hebben we bereikt, dat de
jacht op walvissen wordt vermin
derd. We hebben bereikt, dat de in
voer van zeehondenbont in een
aantal landen is verboden en dat
ook het Europese parlement zich
daartegen heeft uitgesproken. We
hebben bereikt dat volgens de Lon
don Dumping Convention geen
kernafval meer in zee gestort mag
worden. Ook het dumpen van che
misch afval in zee vermindert en is
aan steeds strengere regels gebon
den. Dat zijn toch belangrijke re
sultaten", stelt hij.
Succes betrekkelijk
En inderdaad. Op deze manier op
gesomd heeft Greenpeace erg veel
bereikt, maar als we hem confron
teren met de betrekkelijkheid van
sommige successen, moet hij toege
ven, dat Greenpeace nog lang niet
bereikt heeft wat ze zou willen.
Zo heeft Greenpeace zelf de resolu
tie van het Europees Parlement be
lachelijk genoemd. De gestelde nor
men zouden inhouden, dat de jacht
op jonge zeehondjes gewoon door
gaat. Noorwegen en Canada voelen
niets voor stopzetting onder het ar
gument, dat de zeehonden schade
toebrengen aan de visstand.
De afspraken over de walvisvaart
zijn wel mooi, maar een aantal lan
den houdt zich er niet aan of geeft
een andere uitleg aan het akkoord,
zoals Japan, Noorwegen, Peru en
Chili. De London Dumping Con
vention kwam wel tot een verras
sende uitspraak over nucleair af
val, maar Groot-Britannië heeft al
laten weten gewoon door te zullen
gaan met storten in zee. Bij het te
rugdringen van de hoeveelheid
chemisch afval gaat het om niet
meer dan een minder sterke toena
me.
Van Huizen erkent, dat aan de re
sultaten nog wat negatieve kanten
zitten, maar dat is naar zijn mening
een gevolg van de zwakke en ge
brekkige internationale wetgeving
en het ontbreken van sanctiemoge
lijkheden. „Onze activiteiten zullen
voor een deel erop gericht moeten
zijn daar verandering in te bren
gen. Onze internationale samen
werking is daarvoor erg belangrijk.
Er zijn nu twaalf landelijke Green
peace-organisaties die samenwer
ken in de Greenpeace-council in
Londen. Die raad beslist over de
internationale campagnes en wijst
de campagneleiders aan. Vijf lan
den hebben stemrecht, waaronder
Nederland. Drie van de vijf inter
nationale campagneleiders werken
op het bureau in Amsterdam. Ook
daaruit blijkt wel dat we in die vijf
jaar in Nederland veel hebben be
reikt", stelt Van Huizen.
Spectaculair
De manier waarop Greenpeace
haar acties voert is nogal spectacu
lair. Harpoenen vliegen over hoof
den van actievoerders. Vaten gif
komen terecht in rubberboten die
omslaan en waarbij mensen ge
wond raken. De televisie laat beel
den zien van mensen die zich met
gevaarlijk vervuild water overgie
ten en Greenpeace trekt gebieden
in waar kernproeven genomen zui
len worden. Is dat niet veel te ris
kant en is die hang naar publiciteit
niet overdreven?
„Nee", zegt Van Huizen. „Ons uit
gangspunt is onze acties te voeren
op een geweldloze manier zonder
ontoelaatbaar risico. Wat we doen
wordt wel eens overdreven. Dat
overgieten met gif onlangs op de tv
is niet waar. Het was gewoon
schoon water. Maar in andere ge
vallen is er wel risico geweest. Het
is belangrijk dat we met onze
strijdmethoden de pers halen. Op
die manier maken we de mensen
duidelijk dat het ons ernst is en de
publieke opinie is een pressiemid
del. Daar hebben regeringen en be
drijven meer oren naar dan naar
de argumenten die aan onze acties
ten grondslag liggen".
„Maar denk niet dat dat het enige
is wat we doen", gaat hij verder.
„Het is maar het topje van de ijs
berg. Erg veel werk zit in voorlich
ting en lobby. Je moet politici be
werken met documentatie en argu
menten. Je moet het publiek duide
lijk maken waarom het precies
gaat. De jeugd heeft daarbij een
streepje voor. We doen veel aan
voorlichting op scholen en maken
speciaal op hen gericht materiaal.
Daarnaast zijn er natuurlijk ook
nog de papieren campagnes. Het
schrijven van brieven en het voe
ren van handtekeningenakties. Dat
is wel minder spectaculair maar
erg nodig".
Werkterrein
De acties die jullie voeren, zijn alle
tast, komen we in actie. Het is
zo dat we onze strijd zouden kul het
nen richten tegen de bedrijven. Dke
zou in de eerste plaats de indri de
geven dat we tegen die bedrijvtles
zijn. Maar dat is niet zo. Ze mogt en
van ons alles produceren, als ze h
milieu er maar niet mee
werp van veel actiegroepen,
onze acties krijgen de mensen °€RI
ngens zelf hun probleem op i
stoep gedeponeerd. Kijk maar ee
wat er gebeurt als kernafval nietllj
zee gestort kan worden. Dan mol
je het op land opslaan. En waj
dan? Geen gemeente wil het he|
ben en dan pas vraagt men zich j
of we die rotzooi wel moeten
ken. Dan pas zoekt men naar alt« I I
natieve produktiemethoden.
?e'
Als dat gebeurt, hebben we me*
bereikt dan met een demonstrall
tegen een bedrijf. Bovendien sliXt^
je dan mogelijke gesprekken m
regeringen en bedrijven niet
Die houden we nu open".
Maar het storten blijft legaal.
„Dat is wel zo, maar ook daarOM
komt verandering. De uitsprauj I
van mr.Asscher van de Amste J
damse rechtbank, dat we dumpi'
gen wel mogen hinderen, maar nl
verhinderen, geeft daar al iets vi
aan".
En de toekomst? Wat doet Greë
peace als ze haar doel heeft berek
en wat is de volgende actie op h
programma?
„Ik denk dat de volgende aktie i?
heel groots wordt. Het houdt vé
band met de Britse dumpingen v|
kernafval komende zomer en dat|
alles wat ik er over kwijt wil. Maj
groots en internationaal belangrj
wordt het zeker. En wat de vetf
toekomst betreft, we gaan gewoi
door op onze manier. En zijn on'
doelen van dit moment bereid
dan zullen we onze strijd richten I
ontbossing van regenwouden, zul
regen en Antarctica. Er is nog I
verschrikkelijk veel voor het ni
lieu te doen".
KOOS BLOEMSM
