inale fieidacSoiwam
bussen mag,
wraken niet,
gearmd lopen
10k niet
-ft I
ZATERDAG 14 MEI 1983
tE NIEUWE ETIQUETTE:
[STERDAM „De
;rde van de kus als
oelsuiting is in onze
;en van vrij verkeer
len de seksen aanzien-
daald", zo consta-
de mevrouw Amy
iskamp - Ten Have
(ds in 1939 met spijt,
met kracht van argu-
een nten trachtte zij het tij
«keren. „De man, die
'jere vrouw en ieder
lisje dat hij aardig
jdt kust of tracht te
ssen, zal niemand ern-
l nemen en het meisje
er geen enkel be-
.90 par in ziet zich door
n en alleman te laten
loenen, degradeert
P^hzelf. Zij maakt zich-
tiflf goedkoop en het ge-
|g zal niet uitblijven
|zaliers zal zij altijd ge-
rfg kunnen krijgen,
=4ar de jonge man, die
jij) levensgezellin zoekt,
!Jh haar voorbijgaan".
_LL Groskamp - Ten Have (in
71-iarige leeftijd overleden)
schrijfster van het voorbeeldi-
_^tiquette-boek „Hoe hoort het
jönlijk?", dat vlak voor de Twee-
~Wereldoorlog verscheen en on-
VE^dellijk een enorme populariteit
De citaten in de aanhef
aan de eerste editie.
geer, mevrouw Groskamps
wschuwing ten spijt, de devalu-
lyan de kus zich sindsdien heeft
frtgezet, bleek afgelopen woens-
eens temeer in het hoofdstede-
Amstelhotel. Met een, overi-
s toch wel stijlvolle, high tea
ki daar de vijftiende druk van
je hoort het eigenlijk?" ten doop
buden.
en slikken
Een alom! Linker wang: kus.
ter wang: kus. En dan weer
naar de linker voor een slot-
Hoewel die derde zoen natuur-
.ook hier weer problemen
-pp. Een deel van de kennissen
ig immers beperkt zich tot twee
len. In dat geval verdwijnt de
Ie knuf op gênante wijze in het
i. Ontloopt men echter dit ge-
door zelf slechts twee zoenen
ieden, dan wordt dat ten on-
|te als koel opgevat door de we-
ïrtij die de driedelige omhel-
voorstaat. Kortom: hoe hoort
■igenlijk?
geayijftiëhde, door Maja Krans en
an uj Post geheel herziene en her-
-vofeven editie, geeft er geen ant
ic 14 órd op. „Wij kussen wat af, te-
s. ViFoordig", zo weten de schrijf-
>rui»- ..Veel meer en veel gemakke-
ortofr dan vroeger. Wie als gastheer
pjastvrouw alle vrouwelijke gas-
italiir'j ^un komst kust op heide
,orcJj|gen, of zelfs links-rechts-
jqejp kan moeilijk met dat kus-
>n dgPh°uclen. ais er onder de gas-
iemand opdoemt op wie je nu
zo dol bent. Even slikken, mis-
QW1pn, en we kussen door".
j°jJ voorkeur voor de twee- dan
ld dMe driekantige kus wordt noch-
uitgesproken. Beide zijn
4it moment toegestaan en het
Vermoedelijk nog wel even du
ts nil voor deze nieuwe omgangs-
mocih in een eenduidig ritueel is
matiekristalliseerd.
0-19,
jPost en Maja Krans zijn beiden
terwijl de
Ite zich tevens juriste en neer-
lica mag noemen. Hun uitgave
.„Hoe hoort het eigenlijk?" is op
llfde, alfabetische, leest ge-
T~1eid als het klassieke werk van
p Groskamp-Ten Have, maar
L_het overige toch een heel.
Hw boek. De omgangsvormen
de afgelopen vier decennia ook
Dveel opzichten zo sterk veran-
M.^Langs welke weg heeft het
T|tal kunnen vaststellen wat
flaag de dag pas geeft en wat
onderzoek heb-
gedaan", erkent me-
die de Hogere Hotel-
in 's Gravenhage bezocht en
hofmeesteres op de Willem
oer. „We zijn afgegaan op
taxatie en hebben die
aan de opvattingen die
leven in kringen van
ambassade-medewer-
ministerie van buiten
zaken, het hof",
naangevende kringen dus en
kringen is het niet gebrui-
(blz. 94) om in het openbaar
:e peuteren, haren te kam-
nagels te verzorgen, boeren
te laten, te smakken, te
te rochelen dan wel in de
Wellevendheid
wordt
herontdekt"
Maja Krans (met de handen in de zakken) en Wia Post: „We zijn afgegaan op onze eigen taxatie en hebben die
getoetst aan de opvattingen die hieromtrent leven in kringen van bijvoorbeeld ambassade-medewerkers, het
ministerie van buitenlandse zaken, het hof".
aam* -if
In de nieuwe editie van „Hoe hoort het eigenlijk" is
een bijgewerkte lijst opgeno-
men van uitdrukkingen die men in beschaafd gezelschap maar liever niet in de
mond neemt. Wij ontlenen er de volgende voorbeelden aan:
WIE DAT BEDOELT:
ZEGT NIET:
broek
pantalon
broek en jasje
combinatie
das
stropdas
jasje
colbert
overhemd
shirt
in bed liggen
op bed liggen
zich verkleden
zich omkleden
boter
roomboter
taartje
gebakje
proost
cheers
op uw gezondheid
santjes
wat mag ik voor u bestellen
wilt u iets gebruiken
bezoek
visite
de auto
de wagen
wc
toilet
met vakantie
op vakantie
dat heb ik er niet voor over
of: dat schikt me nu niet
ik heb geen centen
Dit gaat dus alle perken te buiten
Dat is bekend en
minder toonaangeven-
navolging. Een eti-
quette-regel echter waarvan schrij
ver dezes, tot zijn onmiskenbare
schrik, niet op de hoogte was,
houdt in dat men bij de aanvang
van de maaltiid niet toegeeft aan de
neiging de tafelgenoten een smake
lijke dis toe te wensen. „Nou jon
gens, eet smakelijk" dat is vol
komen fout. Maar ook: „Ik wens u
een smakelijke maaltijd", hoe goed
bedoeld wellicht, kan niet door de
beugel. Opscheppen en eten dat
is de correcte gang van zaken.
Zeshonderd thema's
Zowel de eerste als de vijftiende
editie van „Hoe hoort het eigen
lijk" omvat een kleine zeshonderd
thema's. Een onderwerp dat is ge
sneuveld, is het „digestiebezoek".
Mevrouw Groskamp destijds: „Di-
gestiebezoeken noemt men de be
zoeken, die worden afgelegd na ge
noten gastvrijheid: na een diner,
een bal of andere feestelijkheid. Di-
gestiebezoeken worden na veertien
dagen, zonder vooraf belet te vra
gen, gebracht; de meeste gastvrou
wen ontvangen niet wanneer er di-
gestiebezoeken worden gebracht,
hetgeen wellicht aanleiding is ge
weest tot de tegenwoordig onder de
jongere generatie heersende ge
woonte, dat een digestiebezoeker
bij het afgeven van zijn kaartje ze
ven of acht kaartjes van anderen
mede afgeeft, met de opmerking:
„Mevrouw ontvangt zeker niet?"
Correct is dit niet, maar begrijpe
lijk wel, vooral wanneer de gast
vrouw in een andere stad woont".
Televisie
Maja Krans en Wia Post doen niet
meer aan digestiebezoeken, maar
ze kijken wel televisie. Moet de tv
nu wel of niet uit wanneer er on
verwacht bezoek voor de deur
staat, terwijl we de uitzending dol
graag tot het einde willen uitzien?
„Doe dat laatste vooral", menen de
etiquette-experts, „want er is al zo
weinig aardigs op de televisie. No
dig uw bezoekers uit met u mee te
kijken en geef eventueel een korte
toelichting op het voorafgaande.(...)
Komt er bezoek dat u wèl ver
wachtte en is er iets op de tv dat u
niet wilt missen, informeer dan
(voorzichtig) of er bezwaar tegen
bestaat dat u kijkt, of nog be
ter probeer er op slinkse wijze
achter te komen".
Meer ruimte voor
spontaneïteit
Over het algemeen genomen laat
de etiquette van vandaag wat meer
ruimte voor spontaneïteit, voor een
persoonlijke noot, dan die van
veertig jaar geleden. Dat wordt
duidelijk uit de gedetaileerdheid
van de adviezen die mevrouw
Groskamp in haar tijd gaf terzake
de conversatie tijdens een condolé
ance-bezoek. „Ik ben toch zo ge
schrokken van de vreselijke tijding
toen ik het hoorde", was volgens
mevrouw Groskamp een goede
opening voor een gesprekje. Of: „Ik
condoleer u van harte met uw
groot verlies". Of: „Mag ik u wel
zeer condoleren met uw verlies?"
Of: „Ik had niet gedacht u onder
zulke treurige omstandigheden te
rug te zullen zien".
De suggesties voor vragen luidden:
„Of de zieke lang ziek is geweest,
veel geleden heeft, kalm gestorven
is, of de patiënt bewust was van het
naderend einde, of de zieke nog ge
legenheid heeft gehad afscheid te
nemen".
De nieuwe uitgave laat dit soort
raadgevingen achterwege. Wel
wordt bijvoorbeeld opgemerkt:
„Klaar gekochte kaarten met
rouwbetuigingen zenden we niet.
Sommige boekwinkels en kiosken
verkopen ze, variërend van nog be
trekkelijk eenvoudige tot uiterst
pompeuze exemplaren. Geen van
deze alle kunnen kunnen de toets
van goede smaak doorstaan. Het
zijn uitingen van een gruwelijk
soort kitsch, niet van piëteit".
Huwelijksaanzoeken
Gedetailleerd waren destijds ook de
gedragsregels voor een huwelijk
saanzoek. Mevrouw Groskamp
maakte zich er met name zorgen
over of het hoge wocwd er wel uit
kwam: „Een ernstige fout tegen de
goede vormen begaat de jongeman,
die, over liefde spreekt zonder dui
delijk te maken, dat z'n woorden
een huwelijksaanzoek betekenen,
aldus het meisje in onzekerheid la
tende omtrent de ernst zijner be
doelingen".
Was de boodschap uiteindelijk toch
overgekomen en positief ontvan
gen, dan diende de jongeman on
verwijld belet te vragen bij de va
der van de toekomstige bruid. „De
vader ontvangt de jonge man, het
zij bij zich thuis hetzij op zijn kan
toor en stelt hem met een paar wel
gekozen woorden op zijn gemak,
waarna de jonge man van wal
steekt. Mijnheer, zegt hij, ik ben
gekomen om uw toestemming te
vragen om mij met Marietje te mo
gen verloven. Ik begrijp dat u na
tuurlijk graag alles van mij en mijn
familie en mijn omstandigheden
wilt weten.
De jonge man somt op: namen zo
wel van vaderszijde als van moe
derszijde, van grootouders en ou
ders, beroep van vader en grootva
der benevens de mogelijk in zijn
familie voorkomende algemeen be
kende persoonlijkheden. Voorts:
zijn leeftijd, gezondheid, godsdienst,
opleiding, eventuele studie, diplo
ma's, betrekking, verdiensten, poli
tieke overtuiging, vooruitzichten
en enige namen van te goeder
naam en faam bekend staande lie
den, die bereid zouden zijn referen
ties omtrent hem te verstrekken".
Vandaag de dag overloopt deze in
formatie-verstrekking geheel in de
informele sfeer, zijn velen wellicht
geneigd te denken. Mis. Een jonger
man die weet hoe het hoort maakt
nog steeds officieel zijn opwach
ting. Al is het thans, aldus de nieu
we editie, „wellicht aardiger als dat
gesprek niet alleen met de vader,
maar met beide ouders van het
meisje plaats vindt". Pas nadat deze
conversatie enige voortgang heeft
emaakt, voegt de toekomstige
'ch bij het gezelschap. „Ver-
doeld gesprek naar wens"
Krans en Wia Post, „en
kannen en kruiken, dan
passende gelegenheid om
de afloop champagne te
ontkurken; een mooie wijn, of wat
dan ook".
Cultuur en milieu
De dames Krans en Post zijn zich
er uiteraard van bewust dat eti
quette niet alleen naar tijd verschilt
maar ook naar cultuur en milieu.
De etiquette van de hogere en mid
denklasse in onze samenleving
wijkt af van die in pak weg een
studentikoos/artistiek milieu. „Als
ik onder mensen van de zachte sec
tor verkeer gedraag ik me ook niet
volgens de regels van ons boek",
aldus Wia Post in een toelichting.
Toch meent zij dat men over de
hele linie terugkomt op de verre
gaande vereenvouding van de om
gangsvormen zoals die zich in de
jaren zestig heeft voltrokken. „Al
lerhande signalen wijzen daarop.
Zo is het onmiskenbaar dat de
mannen de laatste jaren weer beter
gekleed gaan. In restaurants gedra
gen de gasten zich minder infor
meel. En natuurlijk is het ook niet
toevallig, dat de de uitgever juist
nu brood ziet in een herziene uitga
ve van het werk van Amy Gros
kamp. Ik denk, dat we met z'n al
len de de noodzaak van wellevend
heid tegenover elkaar aan het he
rontdekken zijn".
Met een in sommige kringen wel
gesignaleerde verrechtsing van de
samenleving heeft dit al helemaal
niets te maken, beklemtoont de
doorgewinterde VVD-aanhangster.
Al is het opmerkelijk in een boek
over omgangsvormen een terecht
wijzing aan het adres van krakers
aan te treffen. Ook het kraken van
woonruimte (pag. 187) blijkt tegen
de nieuwe etiquette. En wat te den
ken van de vermaning op pagina
220 „Drinken doen we met kleine
slokjes. Het in één keer achterover
slaan van een drankje laten we
maar aan de mensen van achter
het IJzeren Gordijn over".
Een zekere strengheid kan de op
vattingen van Maja Krans en Wia
Post evenmin worden ontzegd.
Over het onderwerp „Gearmd Lo
pen": „We zijn het met u eens, het
heeft wel iets. Maar toch, het moet
ons van het hart, het hoort niet. En
eigenlijk onder geen beding Niet
met iemand van je eigen sexe, en
niet met iemand van de andere
sexe". Waarna vijf uitzondering
worden opgesomd waarin de heer
de dame uitdrukkelijk wél een arm
dient aan te bieden:
op weg naar de dansvloer
in een formele stoet, bij begrafe
nis of huwelijk
indien heer en dame samen de
eetzaal binnen gaan bij een min of
meer officieel diner
indien de dame oud of gebrekkig
is, of de weg spiegelglad indien
heer en dame samen in het donker
een vrijwel onbegaanbare weg be
wandelen.
In deze "vijf gevallen loopt de
vrouw aan de rechterzijde van de
man. Op een trottoir loopt de man
aan de straatkant.
Etiquette was ook in 1939 al een
„lacherig" onderwerp: „Datgene
wat wij spottend noemen: opzitten-
en-pootjes-geven", aldus de niet
van ironie gespeende Amy Gros
kamp-Ten Have in haar voor
woord. Niettemin is de omgang tus
sen mensen ondenkbaar zonder
min of meer vast liggende regels
daarvoor. De nieuwe editie van
„Hoe hoort het eigenlijk" geeft een
voortreffelijk overzicht van de om
gangsvormen zoals die in onze sa
menleving toonaangevend zijn. Hoe
onplezierig het kan zijn die niet tot
in de puntjes te kennen, ondervond
vorig jaar de journalist die voor
deze krant de „Bicentennial" van
de Amerikaans/Nederlandse be
trekkingen versloeg, in dat kader
aanzat aan een heus diner met de
koningin, en bij de aanvang hier
van meende het ijs te moet breken
metJawel! Laat het voor ande
ren een waarschuwing zijn. Het
enige wat op dat moment pas geeft
is: opscheppen en eten!
WILLEM SCHEER
Njlv.: Hoe hoort het eigenlijk
Auteur Amy Groskamp-ten Have,
geheel herzien door Maja Krans en Wia
Post
Uitgevor. HJ.W. Becht, Amsterdam
