„Ik moet hard
maar eindelijk is er weer
dat echte bakkersgevoel99
Sterrewacht Jupiter, de volkssterrewacht van Arthur Wijnkoop
DEEL 8
BAKKER PIET BAKT SINDS KORT
ZOALS HIJ HET ALTIJD AL WILDE:
LEIDEN/REGIO
CcicUcSotvuMit
WOENSDAG 11 MEI 1983 PAGINA 5
Arbeid en consumeren wordt door een flinke
groep mensen niet langer tot religie verheven.
Ook de nadelen van de economische vooruit
gang, worden steeds meer mensen duidelijk. De
ongebreidelde groei, die al maar meer grondstof
fen eist en meer vervuiling oplevert, wordt ster
ker als dreiging ervaren. In het gangbare econo
misch denken wordt het opvoeren van de pro-
duktie echter nog steeds als oplossing voor de
„crisis" gezien. Het maakt daarvoor niet uit wat
er gemaakt wordt, of het nu om wapens of om
andere produkten gaat, als het maar winst ople
vert en winst is werkgelegenheid, zo wordt be
weerd. Maar steeds meer mensen denken niet
meer op die manier en zoeken naar eigen wegen.
Winst is allang geen synoniem voor werk meer.
Machines doen het werk goedkoper en langer en
zijn nooit ziek. Een fabriek als Heineken draait
al haast volledig met machines (computers) en
zij is niet de enige. Door de invoering van die
machines is dit stukje van het nationaal inko
men niet gedaald. Inschakelen van machines
hoeft dus niet een bedreiging van de economie te
zijn, maar toch ervaren mensen het als een be
dreiging. Waarom voelen zij dat? Omdat hun
baan wordt bedreigd of omdat zij geconfron
teerd worden met het feit dat zij hetzelfde werk
doen als een machine en vaak ook zo door de be
leidsbepalers in de fabriek worden beschouwd.
Mensen als produktietaktor, omgerekend in
geld. Als een machine het goedkoper doet, ko
men er machines. Zo ziet ons arbeidsbestel er
uit Toch groeit het aantal mensen dat hun leven
niet meer Iaat bepalen door de besluiten van
overheid of werkgevers, die naar believen men
sen inhuurt en ontslaat, maar die hun eigen
richting in het leven gaat bepalen. Geheel tegen
het economisch denken in, gaat de kwaliteit van
het bestaan meer tellen. De wegwerpmaatschap
pij wordt langzaam maar zeker ondermijnd. Er
wordt niet afgewacht totdat de overheid stappen
voor ben onderneemt, maar zij nemen zelf het
heft in handen. Een stroming in de maatschappij
die deze stap al jaren geleden maakte, is de zoge
naamde Mc Mo-be weging. MeMo staat voor
mens- en milieuvriendelijke ondernemingen.
Deze aflevering gaat over deze bedrijfjes en de
mensen die er werken.
LEIDEN Dat het zo
niet langer kon met de
maatschappij, had een
aantal mensen al een
flinke tijd terug in de ga
ten. In de jaren zestig,
toen de onvrede met de
maatschappij een puur
emotionele aangelegen
heid was, ontstonden te
vens de ideëen van hoe
het wel zou moeten. On
afhankelijk van elkaar
ontstonden groepen, die
zich voor een stukje we
reldverbetering wilden
inzetten. Het milieu, de
voeding, gezondheids
zorg, de oneerlijke verde
ling tussen arme en rijke
landen, de armoede in de
menselijke relaties, de
emancipatie van de
vrouw en het arbeiders-
zelfbestuur waren alle
maal zaken, die niet lan
ger aan een overheid
werden overgelaten,
maar waar men zelf wat
aan ging veranderen. De
stroom mensen, die zich
dergelijke zaken aantrok
<n mee wilde werken aan
een verbetering, groeide
en veel initiatieven kre
gen een concrete vorm.
In 1976 werd de stichting
MeMo opgericht en de
belangstelling voor de
stichting is nog steeds
groeiende. In 1982 be
droeg het aantal bij
MeMo aangesloten be
drijfjes ongeveer 1200. Dit
jaar zijn het er ongeveer
600 meer. Binnenkort
komt de nieuwe MeMo-
gids uit. Deze zogenaam
de „Groene klapper", die
op het ogenblik bij de
Leidse Stagdrukkerij
wordt gedrukt, zal eind
deze maand in de winkels
te koop zijn.
De bij MeMo aangesloten be
drijfjes voldoen alle aan zeke
re normen, maar de motieven
die hen drijven om zich aan te
sluiten, zijn heel verschillend.
Er wordt gekozen voor een
maatschappelijk rendement.
Het moet dus nuttig zijn en
ook loon opleveren. Maat
schappelijke onafhankelijk
heid is erg belangrijk. Zij ge
ven de voorkeur aan kwaliteit
boven de onbeperkte groei
van omzet, inkomen en winst.
Zelfstandigheid, zelfverant
woordelijkheid en zelfbe
schikking zijn belangrijke
puntep evenals spaarzaam
heid in gebruik van hulp
bronnen, vermijding van
schade aan het milieu, klein
schalige organisatievorm en
werkwijze en het overzicht
van elke werknemer op de sa
menhang. „We moeten terug
naar de bron. De maatschap
pij waarvan wij vinden, dat ze
een foute weg is opgegaan, dat
zijn we uiteindelijk zelf. Wil
len we de maatschappij ver
anderen, dan moeten we ons
zelf veranderen. De krachten
moeten gebundeld worden en
nu komen we voor de taak te
staan een nieuwe vorm te
vinden voor het samenleven.
Wanneer we openstaan voor
het besef, dat we een onder
deel zijn van de natuur, een
deel van de kosmos, dan kun
je er onmogelijk meer de ex
ploitant van zijn", aldus de
gedachtengang van de MeMo-
be weging.
De MeMo-bedrijfjes zitten
door heel Nederland en dus
ook in en om Leiden. Een
kleine greep uit de hoeveel
heid. De Stag-drukkerij is er
één en de Wetenschapswin
kel, de voedingswinkeltjes
Repelsteel, De Zaailing, de
Heliant, de kwekerij annex
winkel annex wekkerij Gaia-
polis in Oegstgeest, het archi
tectenbureau gericht op ener
giebesparend wonen en gra
fisch ontwerper Vollmer, gra
fisch ontwerpster Irene van
de Wetering, industrieel ont
werper Antonio Atjak, de
Stichting Duinbehoud en wel
licht nog meer, die er pas
sinds kort bij zijn.
Stagdrukkerij
De Leidse Stagdrukkerij be
staat sinds 1972 en op het
ogenblik werken er twee
mensen: Hellen Stolk en
Henk Hoonhout. Hellen Stolk
knapte enkele jaren geleden
af op het „gewone" werk.
Daar moest ze te veel dingen
doen die ze niet juist vond.
Henk Hoonhout was werkloos
en solliciteerde vier jaar gele
den bij de Stagdrukkerij. Bij
de Stag worden alleen die
dingen gedrukt waar zij ach
ter kunnen staan. Over het
algemeen is dit voor aktie-
veel, maar naar mijn zin had
ik het niet. Ik was het zo zat,
dat ik de boel verkocht en in
dienst ging bij een bakker,
een gewone commerciële bak
ker dus. Het echte bakkers
vak dat trok me nog het
meeste. Maar bij die bakker
werd steeds meer gemechani
seerd. Een machine hiervoor,
een machine daarvoor. Op
den duur stond je alleen nog
knopjes te bedienen. Ik werd
er letterlijk en figuurlijk
doodziek van. Ik kreeg aller
lei problemen omdat ik de
manier van leven niks meer
vond. Een flink tijdje heb ik
toen niks gedaan en al den
kende, kwam ik tot de con
clusie dat ik zo niet verder
wilde. Gestimuleerd door
mijn dochters heb ik contact
gezocht met de MeMo-bewe-
ging. Dat leek me wel wat en
op een zeker moment zag ik
die advertentie waarin een
vakbekwame bakker werd
gevraagd. Het is een hele stap
geweest. Je hele leven veran
dert. Het is niet alleen het
werk maar ook de rest. Je
wordt je veel bewuster van
allerlei zaken. Je bekijkt de
dingen dan anders. Het is
hard werken, je verdient heel
weinig, maar ik ben op het
moment een gelukkig man. Ik
heb liefde voor mijn vak en
dat kan ik hier kwijt. Hier
heb ik weer dat echte bak
kersgevoel. Hard werken is
niet erg als je innerlijk tevre
den bent. De mensen die ons
brood kopen, merken dat ook.
De zaak loopt goed. Het eten
van dit gezonde brood is even
wennen, maar dan wil je niet
anders meer. Ik hoop dat het
zo blijft, want je moet behoor
lijk knokken voor een bedrijf
je als dit", aldus Piet Zaanen
van de Schalmbakkerij.
SYLVIA VAN LEEUWEN
acht per jaar toe langdurig met
de volledige uitrusting naar
buiten te stappen. Het is vaker
een uurtje er tussen door, als
het weer even echt helder is".
Toekomst
Arthur Wijnkoop is redelijk
tevreden over zijn huidige in
stallatie. „Vorig jaar vertelde
iemand me nog dat hij de pla
neet Mars door mijn kijker be
ter kon zien dan door de
grootste kijker van de Leidse
Sterrewacht, die overigens al
tamelijk oud is". Het verlan
gen naar een nog mooiere en
sterkere telescoop blijft na
tuurlijk aanwezig. „Ik heb in
een .Amerikaans tijdschrift een
spiegel telescoop gezien met
een doorsnede van 33 centime
ter. Heel simpel uitgerust en
daardoor ook niet zo duur.
Voorlopig is dat echter toe
komstmuziek".
In hoeverre Sterrewacnt Jupi
ter een volkssterrewacht blijft
hangt af van de tijd die Arthur
Wijnkoop er naast zijn studie
voor kan uittrekken. Arthur is
in ieder geval bereid naast zijn
observatorische activiteiten
voor scholen diavoorstellingen
over sterrenkunde te verzor
gen op de vrijdagmiddag. Be
langstellenden kunnen telefo
nisch contact opnemen, num-
pandje want anders redden
we het niet. Gelukkig wordt
er de laatste tijd een beetje
anders gedacht, ook door ge
meenten enzo en worden ons
soort initiatieven meer ge
waardeerd", aldus Hellen
Stolk en Henk Hoonhout van
de Stag.
Een ander MeMo-bedrijf is
Gaiapolis in Oegstgeest. Dit is
één van de oudste MeMo-be
drijfjes in de regio. Gaiapolis
begon in 1970 met één hectare
grond om er biologisch dyna
mische groente en fruit te
verbouwen. Even later kwam
er een wekkerij om het over
OEGSTGEEST De lan
delijke sterrekijkdagen
die onlangs werden ge
houden waren voor Ar
thur Wijnkoop (19), ama
teur-astronoom te Oegst
geest een teleurstelling.
Zoals zo vaak gooide een
dicht wolkendek van het
type dat zo vaak boven
Nederland pleegt te ver
toeven, roet in het eten.
Arthur kreeg daardoor
geen gelegenheid om zijn
nieuwste sterrenkijker te
demonstreren op het gras
veld bij de Irislaan en de
Oegstgeesternaren een
blik op het oneindige
heelal te' gunnen.
„Dat was jammer, omdat de
belangstelling vorig jaar al be-
Ï)n toe te nemen. In 1981
wamen 30 mensen kijken, in
1982 tegen de 60. Vooral de
jeugd, zo in de leeftijd van 11
tot 14 jaar is altijd erg enthou
siast", stelt Arthur Wijnkoop.
Om deze teleurstellende gang
van zaken goed te maken
komt er een herkansing op 13
en 14 mei. Los van landelijke
activiteiten zal Sterrewacht
Jupiter, zoals Arthur zijn kij
kerverzameling heeft gedoopt,
de teWnnen on een hr»r*»1iik
het geld heb toen een grote
lenzenkijker kunnen aan
schaffen", aldus Arthur Wijn
koop.
De beperkte financiële midde
len bepalen in belangijke mate
de omvang van Sterrewacht
Jupiter. Zelfwerkzaamheid le
vert Arthur, die studeert voor
chemisch analist grote bespa
ringen op. Aanvankelijk le
verde een handige oom uitrus
tingsstukken op maat, zoals
een driepootsstatief, maar het
grote zeer stabiele houten sta
tief voor zijn grootste telescoop
maakte hij zelf. Niets blijft on
gebruikt. „De spiegeltelescoop
is erg geschikt voor het bekij
ken van nevels en ook de klei
ne lenzenkijker gebruik ik nog
regelmatig", vertelt Arthur.
Fotografie
De kamer van Arthur in het
ouderlijk huis aan de Begonia
laan in Oegstgeest is omge
doopt in een astromonisch
centrum. Het plafond is een
stuk heelal in zakformaat, met
rondjes op spelden die de posi
ties van het Melkwegstelsel en
de andere sterrenstelsels aan
geven. Aan het plafond han
gen zelf vervaardigde planeta
ria, de muren worden gesierd
door posters van nevels en
Een dia van de maansverduistering op 9 januari 1982.
riet Jupiter met zijn strepen,
manen en geheimzinnige rode
vlek.
Ook zijn er foto's van eigen
hand, van nevels en open ster
renhopen. Dia's van de maans
verduistering een jaar geleden
hebben zelfs de voorpagina
van het populair-wetenschap-
pelijke tijdschrift voor ama
teur-astronomen „Zenit" ge
sierd. „Dat was een leuke op
steker. Jammer alleen dat de
dia's vervolgens zoek zijn ge
raakt bij het tijdschrift", aldus
Het fotograferen is overigens
een bijzaak voor Arthur, die
de meeste bevrediging in het
bestuderen van de herfiel door
de telescoop vindt. „Fotografe
ren doet iedereen al. Het is
ook een erg tijdrovende zaak.
Ik ben wel anderhalf uur al
leen met het opstellen van al
les voor fotografie bezig".
Amateur-astronomie is soms
ook afzien. „Toen ik die foto's
van de maansverduistering in
de tuin maakte vroor het ne
gen graden. In de praktijk
groepen en andere groepen
die ongeveer hetzelfde beogen
als de mensen in de MeMo-
beweging.' Deze groepen heb
ben meestal niet veel geld en
kunnen bij een gewone druk
kerij niet terecht, omdat het
te duur is. Bij de Stagdrukke
rij is het drukken niet duur.
Dat komt omdat Hellen en
Henk maar amper het mini
mumloon verdienen. Daar
kiezen ze voor. Ze bepalen
zelf wat ze willen drukken of
niet. Daardoor houden ze eer
van hun werk. Ze hebben een
laag loon en werken meestal
erg hard. Ze zouden er graag
nog iemand bij willen hebben,
maar dat kunnen ze nog niet
betalen. Met vrijwilligers
werken, willen ze niet omdat
ze vinden dat het werk ook
loon moet opleveren. „In an
dere bedrijven gaat het alleen
om geld verdienen, als wij
meer zouden gaan verdienen,
verhogen we ons salaris niet
maar vragen iemand erbij zo
dat de druk een beetje van de
ketel is. Door onze werkwijze
hebben we echt het idee goed
aan het werk te zijn. Je merkt
ook dat mensen in dit soort
bedrijfjes veel minder ziek
zijn, dan in andere bedrijven.
Wij vinden het minder geld
verdienen niet opwegen tegen
de voordelen die deze werk
wijze heeft. In dit soort be
drijfjes komt de creativiteit
aan bod. Dat wordt in veel
andere bedrijven juist syste
matisch onderdrukt. Je moet
dan gewoon doen wat je opge
dragen is en je mening wordt
niet op prijs gesteld. Met de
onderdrukking van de creati
viteit wordt ook de mens on
derdrukt. In ons soort bedrijf
jes staat de mens juist voorop.
Je hebt er eer van je werk.
Zo'n werkwijze kan natuur
lijk alleen als de omgeving
een beetje meewerkt. Je moet
mensen hebben die hun druk
werk bij je willen laten doen.
Eigenlijk zouden alle mensen
die ook vinden wat wij vin
den, hun drukwerk bij ons
moeten laten doen. Op die
manier steunen de gelijkden-
kenden elkaar. Ook is van be
lang dat je met zo'n bedrijfje
in een goedkoop pandje kan
werken. Onze werkwijze kan
kapot gemaakt worden, als we
gedwongen zouden worden
een commerciële huur te be
talen. Dat kan niet en daar
mee zou dan een heel goed
initiatief de nek worden om
gedraaid. Wij verlangen wei
nig voor ons zelf, we maken
geen aanspraak op gemeen
schapsgeld, we willen alleen
werken in een goedkoop
Hellen Stolk en Henk Hoonhout aan het werk in de Stagdrukkerij.
Henk Smit (I) en Piet Zaanen bij de ovens van de Schalmbakkerij
schot aan groente en fruit te
benutten. Daarna kwam er
een winkel, waar de produk
ten van het land, maar ook
andere produkten verkocht
worden. Kleinschaligheid is
het devies bij de MeMo-be
drijfjes dus na verloop van
tijd werden tuin, winkel en
wekkerij afzonderlijke zelf
standige bedrijfjes. De in- en
verkoop van produkten heeft
plaats op basis van een „af
spraken - economie". Aan het
begin van het seizoen is er
een vergadering tussen kwe
kers en afnemers en dan wor
den de prijzen en de hoeveel
heid van wat voor soort
groenten of fruit bepaald. Dit
voorkomt overproduktie en
ook dat verschillende tuinders
allemaal hetzelfde gaan ver
bouwen. De prijs, die de tuin
der krijgt, moet voldoende
zijn om van rond te komen.
Aan het begin van het seizoen
staan de prijzen voor de ver
schillende produkten al vast.
Het is dus niet een kwestie
van vraag en aanbod, zoals in
de „gewone" economie, waar
bij de hoeveelheid van een
bepaalde groente, de prijs be
paalt Die hoeveelheid wordt
dan soms kunstmatig laag ge
houden door een deel van de
oogst te vernietigen (door
draaien), waardoor de prijzen
kunnen stijgen. Daar doet de
MeMo-beweging niet aan
mee. De biologisch-dynami-
sche tuin van Gaiapolis levert
aan verdeelcentrum Proserpi
na. Deze distribueert de pro
dukten aan winkels in de re
gio. Elke regio heeft zo zijn ei
gen verdeelcentrum en de
controleerbaarheid en over
zichtelijkheid is daardoor zeer
groot. „Ook wij verdienen
niet veel, maar we hebben
wel het gevoel goed bezig te
zijn. We kijken niet alleen
naar wat goed en gezond is,
maar ook naar wie verdient
er aan wie. In ons systeem is
het eerlijk verdeeld en je
weet aan het begin van het
jaar wat de prijzen zijn. In de
andere economie zijn tuinders
gedwongen hun produkten
met gif tebespuiten om maar
een hoge produktie te krij
gen", aldus Margreet Jelle-
man, die part-time in de win
kel van Gaiapolis werkt.
Brood
Ook brood wordt in MeMo-
stijl gebakken. Er zijn ver
schillende van dergelijke be
drijfjes. Ook in Stompwijk
staat er één. Het is de Schalm
bakkerij aan de Dr. van
Noortstraat Hier worden vele
soorten brood gebakken, maar
alle bereid met zuurdesem,
een natuurlijke vorm van gis
ting. Deze bakkerij is weer
onderdeel van de federatie 't
Buskruit, een samenwer
kingsverband van acht klein
schalige bedrijven in zelfbe
heer. Ervaring en kennis
wordt uitgewisseld en de fe
deratie helpt verder mensen
die zelf iets willen beginnen.
Sinds kort werkt bij de
Schalm de 56-jarige Piet
Zaanen. Hij symboliseert veel
ouderen die het leven van
veel geld verdienen in ruil
voor hun creativiteit, eigen
waarde en gezondheid beu
zijn. Veel van deze mensen
komen in de WAO terecht,
maar Piet Zaanen wilde wat
anders. Piet is een echte bak
ker die niet meer vond wat
hij zocht in zijn werk. Door
zijn dochters gestimuleerd
ging hij zich verdiepen in de
MeMo-beweging. „Ik ben al
tijd bakker geweest. Later
kregen we een hotel. Dat was
keihard werken, je verdiende
dan wel heldere hemel rich
ten.
Hobby
Arthur Wijnkoop begon eind
1978 werk te maken van de
astronomie. „Daarvoor had ik
al wel belangstelling, maar ik
kreeg toen een boek over ster
renkunde en vanaf dat mo
ment werd het een echte hob
by. Ik las alles over astrono
mie uit de bibliotheek en in
maart 1978 had ik mijn eerste
sterrenkijker, een kleine len
zenkijker die ik van een neef
kon overnemen. Een jaar later
kreeg ik een spiegeltelescoop
van mijn ouders. De vorige zo
mer heb ik gewerkt en met
