De zeldzame
luxe van Jerzy
Skolimowski
Poolse staat vai
beleg verbeeld ii
Londens huis vari
Poolse regisseur
ZATERDAG 7 MEI IS
AMSTERDAM Een film
van een Pools regisseur die in
Londen woont, een film die
zich in dat Londen afspeelt
maar over Polen gaat: „Moon
lighting" van regisseur Jerzy
Skolimowski. Vorig jaar mei
bekroond met de prijs voor
het beste scenario tijdens het
filmfestival van Cannes, nu
pas in Nederland te zien. Een
„kleine" film, voor een be
perkt budget in een tijdsbe
stek van slechts een dikke
twintig dagen gedraaid en om
dat laatste al geschikt voor
een plek in het Guinness
Book of Records. Een film die
niemand vrolijk zal stemmen,
ondanks de satirische, zwarte
humor erin.
Korte inhoud: Een viertal Polen
komt in Londen om het huis van
een daar wonende landgenoot, tij
dens diens afwezigheid, compleet
op te knappen. Ze zijn nog niet be
gonnen of in hun eigen land wordt
de staat van beleg uitgeroepen. De
enige van hen die Engels spreekt,
probeert zijn maten ver te houden
van die realiteit. Een rol van Jere
my Irons, na „The french lieute
nants woman" en de tv-serie „Bri-
deshead revisited" Engelands
meest gewilde filmster. Hij stelt
een privé-staat-van-beleg in wer
king: de mannen mogen het huis
niet meer verlaten, zelfs de Poolse
kerk in Londen kan hun mogelijk
ongewenst nieuws brengen. Hij
schept „een concentratiekamp mid
denin Londen" zoals Skolimowski
zelf stelt. Het geld dat ze hebben
slinkt snel en Irons moet op inge
nieuze manier in winkels en wa
renhuizen uit stelen om hen in le
ven te houden.
Een film vol symboliek, metaforen
en verwijzingen van een regisseur
die een opvallende eenling in film
land is. Een man van de generatie
van Roman Polanski (hij schreef
het scenario voor diens „Een mes
in het water"), naar het Westen ge
komen voor een aantal films, win
naar van de Gouden Beer in Ber
lijn met „Le départ", daar tussen
door weer in Polen, bekroond in
Cannes voor zijn Britse film „The
shout" naar een verhaal van Ro
bert („I Claudius") Graves met
Alan Bates in de hoofdrol. Een gro
ter opgezette film, die laatste, van
iemand die het vooral van kleine,
ongemakkelijke films moest heb
ben.
Beklemmende films over verlie
zers, anti-helden, individuen die in
een onderdrukkende samenleving
ten onder gaan. Uiteraard films die
nooit het grote publiek haalden, al
konden filmkenners en critici ze
nauwelijks genoeg prijzen. Terwijl
Polanski een naam werd die de
grote massa aansprak met films
voor dat grote publiek, bleef Skoli
mowski een ongrijpbare figuur die
weinig produceerde. Die zelfs vijf
jaar stilte bewaarde tussen zijn
twee voorlaatste films. Die Skoli
mowski was vanuit Londen even
in Amsterdam ter begeleiding van
zijn „Moonlighting", een film die
naar zijn eigen zeggen „zorgvuldige
behandeling" nodig heeft.
Skolimowski doet het verhaal éch
ter het op het moment van maken
pijnlijk actuele „Moonlighting":
„Dat verhaal is in etappes ontstaan.
Ik heb zelf in Londen mijn huis ge
renoveerd. Met behulp van een
team Poolse mensen die ik per
vliegtuig had laten overkomen. Dat
is werkelijk gebeurd, bijna vier jaar
geleden, vóór de Solidariteit-perio-
de. Ik heb op een democratische
manier met hen samengewerkt en
ik dacht: dit kan een mooie basis,
een goed kader zijn voor een speel
film. Al besefte ik goed dat het niet
genoeg was. Ik bewaarde het dus.
Toen kreeg ik het idee die achter
grond te combineren met een mo
gelijke echo van Bressons „Pick
pocket". Ik heb altijd gevonden dat
het proces van stelen met meer
emoties te maken heeft dan alleen
maar pure hebzucht of bezitsdrift.
Ik dacht dat als ik de leider van die
arbeiders een reden zou kunnen
geven om te stelen, dat dat mis
schien een goed idee zou zijn. Maar
genoeg voor een film was het nog
altijd niet. Ik ben toen begonnen
een dagboek te schrijven om mijn
steenkolen-Engels wat te perfectio
neren. Ik hód er net een paar pagi
na's op zitten, toen in Polen de
staat van beleg werd afgekondigd.
Dus ik stopte er weer mee".
Huilen als 'n bezetene
„Ik had andere dingen aan mijn
hoofd. Ik heb een aantal Polen ge
holpen die door die staat van beleg
opeens in Londen kwamen vast te
Jeremy Irons, na „Brideshead revisited" Engelands meest populaire acteur van het ogenbli
als de Poolse „leider" in „Moonlighting".
zitten. Zonder geld, zonder plek om
te wonen. Ik kon een paar huizen
voor ze vinden, èèn kwam bij mij
wonen. Dat is overigens de man die
de figuur van Kudaj speelt in
„Moonlighting". We keken met z'n
allen naar de televisie voor nieuws
uit Polen. En die man huilde
steeds. Hij verstond geen woord
van wat er gezegd werd, maar hij
huilde als een bezetene. Alleen al
beelden van de straten van War
schau waren genoeg".
„Ik besloot hem een zachtere versie
van de werkelijkheid te geven.
Niet te zeggen dat er mensen ge
dood waren, maar iets van: ja, mis
schien zijn er slachtoffers, maar dat
is allemaal nog niet bevestigd. En
ik ontdekte dat ik de rol van leider
over hem aan het spelen was. Dat
ik hem manipuleerde om zijn ge
voelens te sparen. En dat werd het
idee voor mijn film. Ik kon terug
naar de handeling die ik had en ik
wist dat ik die nü moest laten spe
len. Tegen de achtergrond van die
staat van beleg. Met als voor mij
het meest interessante daarin het
lot van de leider. Van degene die
een prijs betaalt voor wat hij meer
weet dan de anderen. Dat was alles.
In elf dagen had ik het scenario
klaar en in drieëntwintig dagen zat
de film er op. Non stop werk, geen
vrije weekenden, elke dag over
werk. Het kon niet korter, maar
we hadden ook niet het idee dat de
druk ons te groot werd".
Geen vluggertje
Ondanks het feit dat „Moonligh
ting" alles zou kunnen hebben van
een „vluggertje", werd het een
sterke film die zich op verschillen
de niveaus laat „lezen": de renova
tie van het Londense huis die je
zou kunnen zien als een beeld van
wat er in Polen aan de gang was,
de „staat van beleg" in de Londen
se huiskamer als metafoor voor de
Poolse situatie. Stelen als een ver
zet, de enige uitweg om het te red
den in dat systeem. Met daarin de
leiderfiguur als een zeer complexe:
Jeremy Irons als de man die zijn
„martial law" instelt om erger te
voorkomen, tussen „held" en „anti
held" in. Met wie de toeschouwer
gedwongen wordt zich te identifi
ceren en die daardoor niet alleen
maar een „zwarte" figuur is. Een
figuur wiens situatie als je die
naast de politieke realiteit van de
Poolse alledag legt trekken van
de leiding daar, van Jaruzelski
heeft. Wat dat alles betreft blijft
Skolimowski's film typisch Pools,
of Oosteuropees, in zijn dubbele
werking van zijn verwijzende sa
menhang tussen een fictieve reali
teit tegenover een actuele.
Skolimowski: „Ik ben me volko
men bewust van de mogelijke poli
tieke metaforen in mijn film. Maar
ik heb ze niet willen onderstrepen.
Ik denk dat het verhaal voor zich
zelf spreekt en ik heb alleen maar
oog proberen te hebben voor de
realiteit van die Londense situatie.
Voor mij is die het belangrijkste.
Wanneer je daar associaties aan
verbindt, prima natuurlijk. Ik heb
me geconcentreerd op Jeremy
Irons in de leidersrol. Die drie figu
ren zijn wat onderontwikkeld als
karakters. Ze zijn achtergrond. Ik
maak geen films over groepen,
maar over individuen. Jeremy
Irons is het voorbeeld van hoe het
systeem werkt. Zelfs een goed
mens wordt in een situatie gemani
puleerd waarin hij buiten de more
le codes komt te staan, anders gaat
denken dan hij normaal zou doen".
Iers verzet
Wat dat betreft spreekt de Engelse
titel van de film boekdelen. „Moon
lighting" is een uit de historie van
het Ierland van vóór de onafhan
kelijkheid stammende term voor
nachtelijke diefstallen en brand
stichting als verzet tegen de Engel
se overheersing. Een buiten het
Angelsaksische waarschijnlijk
moeilijk verstaanbare term. Skoli
mowski vindt dat niet zo'n pro
bleem. „Het maakt niet uit of het
publiek weet wat het betekent. Ik
vind het een adequate titel. Zelfs
als je hem niet begrijpt, heeft-ie
een mooie klank omdat hij met het
licht van de maan te maken heeft.
Ik heb uit veel titels gekozen: deze
was de meest elegante".
Een aantal van Skolimowski's films
werd in Polen gedraaid en zelfs
zijn buiten Polen gemaakte films
werden er vertoond. „Moonligh
ting" niet, of nóg niet. Poolse jour
nalisten in Cannes schreven er
over. „Erg voorzichtig en met kri
tiek op de politieke aspecten" aldus
Skolimowski. „Ze vonden het een
interessante film en verrassend als
snelle en eerlijke reactie op de
Poolse gebeurtenissen". Blijft het
feit dat je Skolimowski's film los
van de Poolse actualiteit kunt zien
als een commentaar op de maat
schappij, die in zijn film voortdu
rend controlerend," bestraffend op
de loer ligt. Zelfs in de meest komi
sche momenten waarin Jeremy
Irons geconfronteerd wordt met
„oppassers" uit de Londense super
markten. Een zwartgallig commen
taar. Skolimowski komt met een
tegenvraag: „Maar is de maatschap
pij niet zo? Ik geloof dat de hele
wereld verrot is en op de weg te
rug. Je kunt uit mijn film lezen dat
ik er erg pessimistisch over ben. Ik
zie dat alles, maar ik probeer er om
te lachen. Die lach verhindert niet
dat ik dat constateer. Ik geloof dat
de kwaliteit van de film ligt in de
balans tussen komedie en tragedie.
Dat je kunt lachen, maar je toch
bewust blijft van het tragische".
We praten over het befaamde
„Poolse karakter". Skolimowski
omschrijft de Polen als „despera
do's", mensen die alleen kunnen
overleven door te vechten. Zijn ei
gen situatie blijft des te moeilijker
te vatten. Hij woont in Londen,
heeft een Pools paspoort, maar is
„British resident". Als ik vraag of
hij terug kan, lacht hij: „Jawel,
maar ik denk dat ik nu moeilijkhe
den zou krijgen. Als ik onverwacht
zou gaan, levert dat zeker proble
men op. Ik kan beter even wachten
Hij heeft de status van emigrant
met-toestemming. Geen vluchte
ling, maar een soort toerist op lan
ge termijn.
Skolimowski over zijn positie als
Pool in het Westen: „Mensen die
me kennen, goede vrienden, fami
lieleden, beschuldigen me altijd dat
ik een oppervlakkig mens ben. Dat
de buitenkant zo belangrijk voor
me is. Misschien hebben ze gelijk.
Ik heb geprobeerd mijn redenen
om in Engeland te gaan wonen te
analyseren. En dan komen de visu
ele aspecten het eerst. Ik hou van
Londen zoals het er uit ziet. Waar
ik ook kijk, bevalt het me. Londen
geeft me een gevoel van harmonie,
visuele harmonie. Ik hou van z'n
winkels, z'n parken, z'n architec
tuur, van de kleine dingen. Ik hou
van Britse ontwerpen. Londen
geeft mij de mogelijkheid vrede
met mezelf te -hebben".
„In Polen lukte me dat niet. Ik heb
daar een zeer luxueus huis. Een
van de mooiste in het land. Vol met
antiek, dat i-k overal vandaan ge
haald heb. Een prachtige collectie.
Maar dan, als ik m'n huis uit ga, zie
ik een realiteit die zo anders is dan
dat prachtige asiel („splendid asy
lum") dat ik voor mezelf heb ge
maakt, dat ik me ongemakkelijk
voel. Ik kan er niet mee leven. Dat
kon ik wel tijdens de Solidartiteit-
periode. Er was beweging, activi
teit, mensen hadden hoop, dachten
over de toekomst".
„Nogmaals, ik ben geen politiek
mens, ik weet niet of ze honderd
procent goed zaten, of honderd pro
cent fout, maar toen leek het leven
gelukkiger. Op het laatst ging je
echter steeds sterker beseffen dat
er iets verschrikkelijks zou gebeu
ren, dat het zo niet door kon gaan.
Niemand wist wat er zou gebeuren,
of hoe. En tóen het gebeurde was
het zo'n teleurstelling dat het zo
simpel was. Dat het zo perfect
werkte. Ik hou toch van dat land.
Ik hou van de mensen. Als ik in
dat stomme filmpje van me grap
pen over ze maak, is dat omdat ze
me na staan. Ik hou van ze en ik
schaam me voor ze".
„Met Britten heb ik dat niet. Die
staan ver van m'n bed. Natuurlijk,
als er iets ergs met m'n buurman
„Moonlighting
of het lot
van de leider
Terwijl in Polen de staat van
beleg is afgekondigd, vieren
vier Poolse
gelegenheidsbouwvakkers in
Londen een bij elkaar
gestolen Kerst.
gebeurt, voel ik mee, zal ik 'm hel
pen. Maar het feit dat het land in
een recessie zit doet me bijvoor
beeld niets. Daarin ben ik erg ego
ïstisch. In Polen drukt het leven
me in een aparte hoek. In Londen
kijkt niemand naar je als je een
beetje betere kleren aan hebt dan je
buurman. Maar in Polen voel ik
me verschrikkelijk. Elke rit in m'n
auto is een kwelling. De mensen
kijken naar je en denken: aha, die
komt vast op een slinkse manier
aan z'n geld. En dan moet ik uitleg
gen dat ik waarschijnlijk een van
de weinige mensen in het land ben
voor wie dat niet geldt. Een afschu
welijk gevoel".
„Het beperkt je vrienden ook. Je
bent je steeds bewust dat mensen je
benaderen om er zelf beter van te
worden. Het is frustrerend als je je
realiseert hoe complex je gevoelens
daarover zijn. In Amerika zou ik
niet kunnen leven. Ik ken de we
reld goed, heb een tijd in Brussel
gewoond, in Parijs, in München.
Alleen Londen kan me kalmeren.
Daar maakt het niet uit of het dins
dag of vrijdag is. Ik kijk naar bui
ten en het ziet er mooi uit. Dat is
iets zeldzaams".
Voetbal
Blijft het feit dat Skolimowski
zacht gezegd niet de produktiefste
aller regisseurs is. Hij weet zelf dui
delijk: „Ik ben lui. Ik vind het ver
schrikkelijk moeilijk om aan het
werk te gaan. Ik draai maar rond,
ben bezig met niks. Ik zit twintig
minuten per dag aan m'n bureau.
Langer houd ik het niet uit. Ik
maak wat notities, maar alleen als
een soort alibi. Af en toe maak ik
een film".
Terwijl hij op een rijtje probeert te
zetten hoe hij zijn dagen door
brengt, komt hij opeens enthousiast
met voetbal op de proppen. Hij is
een voetballiefhebber. Met zijn
zoon en een aantal Polen oefent hij
in een park in Londen, vlakbij z'n
huis. „We beginnen zelfs goed te
worden, zo goed dat ze allemaal
elke dag willen trainen. Dus we
spelen een uur, anderhalf uur,
daarna neem ik twee uur lang een
bad, en dan is de dag al bijna voor
bij. Ik luister nog wat naar muziek,
en ik lees wat. Daarom zit er zo
veel tijd tussen de dingen die ik
doe. Al weet ik dat ik in het Wes
ten op een gegeven ogenblik door
puur economische redenen ge
dwongen word om iets te doen".
„Dat was een ander gevaar in Po
len. Als je je geld verdient in het
Regisseur Jerzf"
Skolimowski: Vrede ma
zichzelf door de harmonfy
van Londefyvaci
te
Westen, zoals ik deed, en het in P&kie
len uitgeeft, is dat ontzettend guteharj
stig. Ik had al kunnen gaan rentenet
nieren. Je maakt hier een paL 0p
films en dan kun je het tot het einLncj
van. je leven aardig uitzingen iiEn
Polen. Bijna is het zo gegaan, ijteki
heb vijf jaar niets gedaan tussejje t
twee films in. Dus mijn keus voae a
het Westen is eigenlijk ook ee&hei
beetje tegen dat luie karakter vat ih
me in. Ik zal toch eens weer m&vat
zo'n uitbarsting van energie moehij
ten komen als met Moonlighting"^^
i ca<
En
Lubt
Zeldzame luxe
ilpi
Het klinkt allemaal eerlijk genoejL
Maar Skolimowski's mededeling
over zichzelf blijven wrikken rr v
het beeld dat zijn films geven: e ekj
man die zich in zijn leven los v ;re
maken van de problemen, maar
in zijn films niet in het minst w
omzeilen. Skolimowski met ee
klein lachje: „Ik schat mezelf
kunstenaar hoog in. Ik weet dat
films kan maken. En al doe ik n
mee aan Oscar-competities, dat z
óók nog wel eens kunnen gebeir
ren. Maar ik zoek niet naar zelf-b&r
vestiging, ik hoef geen klopjes ojiand
mijn schouder. Ik weet dat hedezi
goed is wat ik maak, dat er metaf*
ren inzitten, dat de inhoud rijk i n.o
Ik ben ook niet wanhopig op zöetore
naar een publiek, en dat is een
zeldzame luxe voor een filmmake zj
Ik maak films als een kunstuitinfuitg
Ik kan niet goed genoeg schilderei
ik kan niet goed genoeg schrijver
maar ik kan films maken. En mis
schien maak ik ook nog wel eemchi
een kassucces. Ik heb er nu gee
behoefte aan. Maar wie weet, mis
schien komt het nog wel eens zo we
>erd
te
Inmiddels heeft het gesprek eejreni
andere draai gekregen. De w.nen,
stugge Skolimowski van de eerst i
minuten, wanneer ik hem w; i
nurks de Amsterdamse bioscoop zi plao
binnenkomen waar ik „Moonligfoersti
ting" zie, is veranderd in een vet and
openhartiger mens. Al vindt h erst;
zelf: „Ik ben niet zo'n vriendelij gma
mens. Mijn- sociale contacten zij de 2
beperkt. Ik heb nooit veel vriende :en
gehad. Ik haat al die conventionel t ge
lachjes en gebaartjes. Ik kan m r o
daar niet toe dwingen. Ik heb hef ling
wat zaken om zeep geholpen, omerte
dat ik echt te nonchalant was, t
weinig betrokken leek. Met zo'i
karakter filmmaker zijn is niet 2
gemakkelijk. Maar dat is misschie ten
de luxe die ik me nog kan permit aalt
teren. De luxe van eerlijkheid".
BERT JANSMA
«]0
Nc
koe
inen
2 ninj
0
